تامین مالی جمعی، الگویی مناسب جهت جذب مشارکت های خیرین

تأمین مالی جمعی، الگویی مناسب جهت جذب مشارکت های خیرین

حسین حسن زاده سروستانی¹، مهدی حاجی رستملو²، مهدی تمییزی فر³

1. استادیار گروه مدیریت مالی دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق علیه السلام
2. عضو گروه مدیریت مالی دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق علیه السلام
3. دانشجوی کارشناسی ارشد پیوسته دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق علیه السلام

چکیده

امروزه با گسترش شبکه های الکترونیکی و اجتماعی و همچنین توسعه وب، فضای مناسب تری جهت کمک به نیازمندان فراهم شده است و شایسته است که نهادهای فعال در زمینه امور خیریه با آشنایی و استفاده از این ظرفیت های جدید، کیفیت و کمیت خدماتشان را ارتقاء دهند. یکی از این ظرفیت های جدید، تامین مالی جمعی است. نهادهای خیریه می توانند با ایجاد یا استفاده از پلتفرم های تامین مالی جمعی، مشکلات و نیاز های جامعه هدفشان را بصورت یک طرح مشخص، در معرض عموم مردم قرار داده و منایع مالی لازم جهت رفع آن نیازها را از عموم مردم تامین کنند. امروزه از چند مدل اصلی جهت تأمین مالی جمعی استفاده می شود که این مدل ها عبارتند از اهداء، پاداش، پیش خرید، استقراض و سهام یا مشارکت در سود و زیان. با استفاده از برخی از این مدل ها بویژه مدل اهدایی و پاداش می توان به تامین مالی جمعی امور خیریه پرداخت. باید دقت داشت که تأمین مالی جمعی روشی چابک است که در آن پول از تعداد زیادی از خیرین خُرد جمع آوری می شود(به جای جمع آوری سرمایه های کلان از تعداد کمی خیر) و جهت تأمین مالی امور خیر مورد استفاده قرار می گیرد که همین امر می تواند منجر به گسترش فرهنگ انفاق و بخشش در سطح جامعه شود.  در این مقاله با روشی توصیفی- تحلیلی ابتدا به تبیین پدیده تامین مالی جمعی پرداختیم و سپس نحوه استفاده از این الگو را جهت جذب مشارکت های خیرین توضیح دادیم.

واژه‌گان کلیدی:

تامین مالی جمعی، تامین مالی امور خیریه، امور خیریه، موسسات خیریه

 

مقدمه

افراد و گروه های نیازمندی که نیاز به حمایت دارند همیشه در جوامع انسانی وجود داشته و دارند. دین مبین اسلام در آموزه های مختلفی حاکمیت و فرد فرد مسلمین را به کمک به نیازمندان ترغیب و تشویق کرده است. در گذشته معمولا این نیازها توسط اقوام و خویشان، حاکمیت و یا افراد خیر تأمین می شد. اما امروزه علاوه بر موارد پیشین، نهادهای عمومی غیر دولتی و موسسات خیریه نقش مهمی در این زمینه ایفاء می کنند.

امروزه با گسترش شبکه های الکترونیکی و اجتماعی و همچنین توسعه وب، فضای مناسب تری جهت کمک به نیازمندان فراهم شده است و شایسته است که نهادهای فعال در زمینه امور خیریه با آشنایی و استفاده از این ظرفیت های جدید، کیفیت و کمیت خدماتشان را ارتقاء دهند. یکی از این ظرفیت های جدید، تامین مالی جمعی است.

تامین مالی جمعی روشی نوین و اینترنت محور برای جذب منابع مالی است. در این روش، منابع مالی از تعداد زیادی از افراد جمع آوری می شود، که این منابع را یا در قالب اهداء یا در ازای پاداش مالی یا غیرمالی در اختیار صاحبان طرح(ایده یا نیاز) قرار می دهند (De Buysere et al, 2012,p.9). طبق گزارش مس سولوشن[1] در سال 2015، صنعت تامین مالی جمعی رشد چشمگیری داشته است و با رشد 167 درصدی از حجم 6.1 میلیارد دلار در سال 2013 به حجم 34.4 میلیارد دلار در سال 2015 رسیده است. (زرندی و دیگران،  1394،134).

امروزه از چند مدل اصلی جهت تأمین مالی جمعی استفاده می شود که این مدل ها عبارتند از اهداء، پاداش، پیش خرید، استقراض و سهام یا مشارکت در سود و زیان. با استفاده از برخی از این مدل ها بویژه مدل اهدایی و پاداش می توان به تامین مالی جمعی امور خیریه پرداخت. در این مدل ها گروه کثیری از مردم، مشکلات و نیازهای فردی یا اجتماعی که توسط افراد، گروه ها یا نهادهای خیریه مطرح شده را بررسی و برای حل آن مسئله پول یا سایر امکانات خود را بسیج می کنند.

در این مقاله در تلاش خواهیم بود تا ابتدا در بخش اول و با روشی توصیفی تامین مالی جمعی را توضیح دهیم. در این بخش، تعریف، مدل های مختلف، علل رشد، پلتفرم ها، بازار و ریسک های تامین مالی جمعی را تبیین خواهیم کرد. در بخش دوم و با روشی تحلیلی کارکرد تامین مالی جمعی در تامین مالی امور خیریه را تحلیل خواهیم کرد. در این بخش مباحثی چون انگیزه حامیان، مدل های تامین مالی جمعی قابل استفاده جهت تامین مالی امور خیریه، طرح های قابل پذیرش جهت تامین مالی جمعی امور خیریه، پلتفرم های تامین مالی جمعی برای امور خیریه، فرایند تامین مالی جمعی جهت حمایت از نیازمندان و تفاوت تامین مالی جمعی با سایر اشکال سنتی تامین مالی آنلاین را بررسی و تحلیل خواهیم کرد.

تاکید اسلام بر رفع نیاز نیازمندان و انجام امور خیر

دین مبین اسلام تاکید فراوانی بر رفع نیاز نیازمندان و انجام امور خیر دارد. آیات مختلف قرآن کریم و احادیث منقول از پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار علیه السلام، بر آموزه هایی چون صدقه، انفاق، زکات، احسان، اطعام، هبه، قرض الحسن، وقف و تعاون تاکید کرده اند.

اسلام اگر چه تامین برخی از نیازها از جمله نیازهای عمومی را از وظایف حاکمیت قلمداد کرده است ولی همواره نقش فرد فرد مسلمانان در تامین انواع نیازهای موجود در جامعه مسلمین را برجسته کرده است.

احسان و نيکوکاري بخش مهمي از فرهنگ مردم مسلمان به شمار مي‏آيد و گستردگي صدقه، وقف و … در کشورهای اسلامی نشان از اهتمام تاريخي مسلمانان به امور خيريه و نيکوکاري است. وجود تعداد زيادي از قنات‏ها، مدارس و حمام‏ها بيانگر ميزان توجه مردم در گذشته به امور خيريه و نيکوکاري و احسان به مردم مستمند است. (عبادی،1378، ص25)

در میان آموزه های اسلامی در حوزه امور خیر و حمایت از نیازمندان، جایگاه ویژه ای به انفاق اختصاص یافته است. تحصیل ملکه انفاق برای مؤمنان، مسئله حائز اهمیتی است که نقش ارزشمندی در تعالی ایمانی آنان ایفا می کند. قرآن کریم برخورداری از این ملکه را عامل بسیاری از خیرات و برکات می کند. قرآن کریم برخورداری از این ملکه را عامل بسیاری از خیرات و برکات می داند و همه افراد مسلمان از قبیل ثروتمند و فقیر، مرد و زن و پیر و جوان را به انفاق دعوت می کند و انجام آن را کلید حل بسیاری از مسائل و مشکلات فردی و اجتماعی بیان می کند (عزیزی، 1392،ص13).

خداوند رحمان‌، وجود انفاق کنندگان[2] را همانند دانه‌هايي‌ مي‌داند كه‌ در زمين‌ مناسبي‌ قرار گرفته‌ و تبديل‌ به‌ هفت‌ خوشه‌ و هفتصد دانه‌ شده‌اند و زيبا اين‌ كه‌ قرآن‌ به‌ جاي‌ تشبيه‌ اعمال‌ نيك‌ افراد، خود افراد را چنين‌ بابركت‌ معرفي‌ مي‌كند و اين‌ اوج‌ لطف‌ و عنايت‌ الهي‌ به‌ افراد شايسته‌ است(موسویان، 1380، 81).

باید توجه کرد که تأثیر انفاق بیش از اینکه به کمیت آن مربوط باشد به کیفیت آن منوط است، تا جایی که مومن پس از این که نیت خود را خالص گردانید باید به سمت انفاق بشتابد”فاستبقوا الخیرات” و آن را هر چند ناچیز باشد دست کم نگیرد. “اگر به طاعت و عبادتی همت گماشتی هر چه زودتر وارد عمل شو. زیرا بنده مومن در یک روز روزه او را از عذاب دوزخ آزاد می کند. طاعتی که مایه قرب به خداست ناچیز مگیر گرچه انفاق نصف خرما در راه خدا باشد”(نوری افشان،1389، ص 16).

تامین مالی جمعی

تامین مالی جمعی یک پدیده جهانی با رشد نمایی است که جهت تامین مالی طرح ها در بخش های مختلف اقتصادی به ویژه طرح های اجتماعی و آموزشی گسترش یافته است. رشد تامین مالی جمعی مرهون وجود و گسترش شبکه های اجتماعی است. البته تامین مالی جمعی در صورت برنامه ریزی درست علاوه بر هدف تامین مالی اهداف دیگری را هم محقق می سازد. به طور کلی اهداف تامین مالی جمعی را می توان به شرح زیر عنوان کرد:

الف) تامین مالی: مهمترین هدف است ولی تنها هدف نیست.

ب) بازاریابی: تامین مالی جمعی کمک می کند شما طرح مورد نظر خود را بازاریابی کنید.

ج) اعتبارسنجی بازار: از میزان حمایت مالی انجام شده از طرح می توان به پاسخ بازار و واکنش آن در قبال طرح و همچنین طرح های مشابهی که در آینده مطرح می شود پی برد.

تعریف

تأمین مالی جمعی یک روش ابتکاری برای تامین مالی انجام یک طرح جدید است. اگر چه مبلغی که تامین کننده می پردازد نسبت به روش های متعارف تامین مالی، معمولا کم و محدود است لکن این منابع مالی از عده محدودی جمع آوری نمی شود و صاحبان این منابع، از جمعیت انبوهی تشکیل شده اند (ordinani ,2009,p 2).

تأمین مالی جمعی راه جدیدی برای تأمین مالی، چه برای کسب و کار و چه برای  امور خیریه پیش روی ما می گذارد. مبالغی که جمع آوری می شود از محل سرمایه گذاری  جمعیت زیادی از افراد که به یک جنبش، کسب و کار و یا پروژه اعتقاد دارند نشأت می گیرد(cieh,2015,p.38).

کارکرد اولیه تأمین مالی جمعی، تجمیع سرمایه های اندکی بود که در راستای اعطای تسهیلات برای فعالیت های سیاسی و انتخاباتی و هم چنین فعالیته ای حوزه هنر به خدمت گرفته می شد. به عنوان مثال در حوزه هنر به منظور تکمیل آلبوم های موسیقی، توسعه فیلم های در حال ساخت و نظایر آن به کار می رفت. لکن شکل گیری دوره نوینی از تأمین مالی جمعی سبب شده است تا دامنه اثر آن از محدوده اعتبارات خرد فراتر رفته و بلوک های بزرگ سرمایه را نیز در بر گیرد. به نحوی که پتانسیل بالقوه ای از منابع بزرگ مالی را در راستای تقویت کارآفرینی و راه اندازی کسب و کارهای نو ایجاد می کند .

آغاز دوره بلوغ تأمین مالی جمعی در نتیجه بهره گیری از پتانسیل اینترنت بود که سبب شد شتاب فزاینده ای در تکامل آن ایجاد شود. در واقع به مدد ارتباطات آنلاین و پیشرفت های حاصل از تکنولوژی وب بود که باعث شد مصرف کنندگان، ضمن تعامل با دیگر کاربران، امکان ایجاد، تغییر و توسعه محتوا را از طریق شبکه های اجتماعی داشته باشند. به تبع آن فاصله زمانی جمع آوری سرمایه و نیز ارتباط بین سرمایه داران و متقاضیان سرمایه، رو به کاهش گذاشت. مضاف بر اینکه قابلیت به خدمت گرفتن”هوش تحت وب” نیز برای تأمین مالی جمعی محقق شده است.(کشتکار،1390، ص 264).

شرکت “کیک استارتر” موفق ترین نمونه مطرح در حوزه تأمین مالی جمعی می باشد که در زمینه های متعدد و متنوعی بستر تأمین مالی جمعی را فراهم کرده است. گستره وسیعی از موضوعات شامل تولید محصولات فرهنگی-هنری( نظیر فیلم، موسیقی، طراحی، محصولات)، تجاری سازی اختراعات در زمینه فناوری های نو و دانش بنیان( رباتیک، فناوری اطلاعات و ارتباطات و…)، نشر کتاب، صنایع غذایی، لوازم خانگی و…را پوشش می دهد. این شرکت که از ماه آوریل 2009 شروع به کار کرده است، کسب و کار خود را به صورت “تحت وب” بنا گذاشته است که در آن صاحبان ایده و نوآوران، با گذراندن فرآیند مشخصی، به ارائه پروژه خود می پردازند. در این فرآیند، کارآفرین مزایا و چارچوب پروژه و نوآوری خود را در فرمت های ترکیبی متنی و ویدئویی معرفی می کند و در عین حال منابع مالی مورد نیاز را اعلام می کنند (کشتکار، 1390،ص 266).

مدل های مختلف تامین مالی جمعی

تأمین مالی جمعی مدل های مختلفی دارد که به اختصار به معرفی و شرح هر یک می پردازیم:

اهدایی[3]: در این روش مردم جهت حمایت از یک ایده یا پروژه پول خود را بدون توقع بازده مالی در اختیار نیازمندان قرار می دهند. این کار یک روش معمول در تأمین مالی جمعی است که بیشتر توسط موسسات غیرانتفاعی و خیریه ها مورد استفاده قرار می گیرد. انگیزه اصلی این نوع از تامین مالی معمولا تمایلات شخصی و یا هنجارهای اخلاقی است. در این نوع از تأمین مالی جمعی می توان پاداشی مانند پیام ایمیل تشکر برای حامیان در نظر گرفت.

پاداش[4]: در این روش نیز مردم پول خود را برای حمایت از یک ایده یا پروژه خلاقانه اختصاص می دهند، با این تفاوت که در ازای این کار هدیه ای دریافت می کنند. اما این هدیه حتما بایستی پاداشی غیرمالی باشد. مثلا اگر یک فیلم تأمین مالی شده، حامیان متناسب با پول اعطایی از پاداش هایی مانند اکران اختصاصی فیلم یا تقدیم لوح فشرده فیلم به آنان بهره مند می شوند.

پیش خرید[5]:  در این روش سرمایه گذاران بهای محصولی که دوست دارند را پیش پرداخت می کنند و زمانی که آن محصول آماده شد و قبل از عرضه به بازار، سرمایه گذاران کالا را به قیمتی کمتر از قیمت فروش دریافت می کنند. در این روش در اصل سرمایه گذاران تولید آن محصول خاص را تأمین مالی می کنندBellefl amme et al,2014,587)).

استقراضی[6]: این نوع از تأمین مالی جمعی شبیه به وام های بانکی است. در این جا سرمایه گذاران، یک پروژه یا ایده را تأمین مالی می کنند و بازدهی مالی در قالب بهره های دوره ای است و اصل پول را در انتهای دوره دیافت می کنند. کلمهlending در عنوان به خاطر وجود ماهیت قرض میان سرمایه گذار و سرمایه پذیر[7] است و منظور از ( P2P) این است که در این روش بانک یا نهاد مالی برای انتقال واسط نمی شود و پول مستقیماً توسط اشخاص در بستر آنلاین منتقل می شود.

سهام یا مشارکت در سود و زیان[8]: در این روش، از مردم خواسته می شود تا برای حمایت از یک ایده یا پروژه سهام شرکت را خریداری کنند(که ممکن است شامل حق رأی باشد یا نباشد). بازدهی مالی در این روش در قالب سودتقسیمی و سودسرمایه خواهد بود. بر خلاف سایر انواع تأمین مالی جمعی که پروژه ای که تأمین مالی می شود می تواند متعلق به یک فرد حقیقی یا شرکت باشد، این نوع تامین مالی جمعی مخصوص تأمین مالی شرکت های نوپا یا شرکت هایی است که به دنبال جذب سرمایه های ریسکی هستند. جهت ایجاد تمایز میان این مدل با سایر انواع تأمین مالی جمعی به آن لفظ سرمایه گذاری جمعی[9]  نیز اطلاق می شود. . (Moritz and Block, 2016)

علل رشد فزاینده تامین مالی جمعی

رشد روزافزونی که اخیرا در تأمین مالی جمعی ایجاد شده وابسته به دو عامل خلاقیات های فن آورانه در حوزه وب دو [10]و دیگری بحران مالی 2007-2008 است(Bottiglia and Pichler, 2016,6).

وب دو را تمام وب سایت ها و نرم افزارهایی تعریف می کنیم که به کاربران اینترنتی اجازه خلق و اشتراک گذاری آنلاین هر نوع اطلاعات یا محتوایی را می دهند، که شامل شبکه های اجتماعی مانند فیسبوک و توئیتر و وبلاگ و سایت هایی مانند ویکی پدیا می شود.

بحران مالی نیز از این جهت حائز اهمیت است که در بحران 2008 و به خصوص بعد از فروپاشی بانک آمریکایی لمن برادرز[11]، اعتباردهی بانک ها به خصوص در اروپا و شمال آمریکا تقریبا متوقف شد. در این دوران تأمین مالی اشخاص حقیقی و کسب و کارهای کوچک و متوسط توسط بانک ها به شدت کاهش یافت و فرصتی ایجاد شد تا تأمین مالی جمعی به عنوان روش جایگزینی جهت تأمین مالی مطرح شود(Bottiglia and Pichler, 2016,7 ).

پلتفرم های تامین مالی جمعی

تامین مالی جمعی در اغلب اوقات از طریق پلتفرم ها[12] انجام می شود. از طریق پلتفرم ها که در ساده ترین حالت، یک وب سایت هستند، افرادی که به دنبال تامین مالی هستند، می توانند طرح های خود را در معرض دید عموم قرار دهند. در پلتفرم موارد زیر مشخص می گردد:

• معرفی طرح،
• حداکثر زمانی که فرصت برای تامین مالی وجود دارد،
• مبلغ مورد نیاز برای تامین مالی
• و پاداش حامیان طرح

پلتفرم  ها توسط اشخاص ثالثی اداره می شوند  که می توانند ارزیابی پروژه قبل ازعرضه به عموم را انجام دهند. پلتفرم محدود به مکان جغرافیایی خاص نیست و ظرفیت آن هم برای مشارکت افراد محدود نیست؛ افرادی که به دنبال تامین مالی هستند، می توانند طرح خود را به همه افرادی که خواهان حمایت هستند، ارائه نمایند.

هرچند که پلتفرم مکانی است که افرادی که به دنبال تامین مالی هستند، می توانند طرح خود را در معرض عموم قرار دهند، ولی آن ها برای حمایت بیشتر ازطرحشان توسط مشارکت کنندگان،  معمولا طرح خود و پلتفرم مورد استفاده را به دوستان، خانواده، همکاران و گروه هایی که می شناسند، معرفی می کنند. در این بین، شبکه های اجتماعی نقش عمده ای را ایفا می کنند ( Bone and Baeck,2016,p10).

دو رویکرد اساسی در تامین مالی جمعی

نحوه تأمین سرمایه می تواند به یکی از دو روش “برداشت و استفاده از هر مبلغی که جمع شده است[13]” یا ” برداشت و استفاده از مبالغ جمع شده در صورت رسیدن به مبلغ معین[14]” انجام شود.

در هر دو روش، شرکت، نهاد یا فردی که به دنبال تأمین مالی است مبلغی را به عنوان هدف انتخاب می کند. در رویکرد اول کسانی که به دنبال جذب منابع مالی هستند، تمام پول جذب شده را حتی در شرایطی که به میزان هدف دست پیدا نکرده اند برای انجام پروژه برداشت و استفاده می کنند ولی در رویکرد دوم اگر در میزان هدف تأمین مالی محقق نشد، پول حامیان طرح به آن ها برگردانده می شود و به تامین مالی شونده مبلغی پرداخت نمی شود(Cumming et al, 2015 , p. 3).

ریسک های تأمین مالی جمعی

ریسک های تأمین مالی شوندگان:

1. احتمال دارد آنان موفق به جمع آوری مبلغ تعیین شده در پلتفرم آنلاین نشوند و تأمین مالی پروژه با شکست مواجه شود.
2. به واسطه اینکه فرآیند تأمین مالی جمعی اینترنت محور و در دسترس عموم است این احتمال وجود دارد که ایده مطرح شده برای پروژه(حق مالکیت ایده) به سرقت رود و دیگران طرح را زودتر عملیاتی کنند.
3. احتمال دارد برآورد درست و دقیقی از هزینه های پروژه نشود.

ریسک های تأمین مالی کنندگان: به طور کلی تأمین مالی کنندگان در معرض ریسک های بیشتری نسبت به تأمین مالی شوندگان قرار دارند. عمده ترین ریسک برای آنان، احتمال کلاه برداری توسط پلتفرم است که از دو طریق رخ می دهد: 1. ممکن است نسبت به پروژه هایی که در پلتفرم مطرح می شود، اطلاعات و برآوردهای مالی غلط ارائه شود یا اطلاعاتی از دید سرمایه گذران پنهان بماند و یا پولی که جمع آوری می شود در راهی غیر از آنچه در پلتفرم بیان شده مصرف شود. این مشکلات به مسائل مرتبط با عدم تقارن اطلاعات شامل مخاطره اخلاقی و انتخاب بیجا می شود. 2. مشکل دیگر برخواسته از طبیعت اینترنت محور تأمین مالی جمعی است که ممکن است در این بستر پولشویی، دزدی هویت، تأمین مالی تروریسم و…اتفاق بیفتد.

بازار تأمین مالی جمعی

بازار جهانی تأمین مالی در سال های اخیر با رشد خیره کننده ای مواجه بوده است. طبق آمار، پلتفرم های تأمین مالی جمعی در سال 2014، 16.2میلیارد دلار منابع مالی جمع آوری کردند و انتظار می رفته که این مبلغ در سال 2015 به 34.4 میلیارد دلار برسد.  این رشد فزاینده در تأمین مالی جمعی منحصر به آمریکا و اروپا نمی شود بلکه  از سال 2012 تا 2014 تأمین مالی جمعی در آسیا، 320% رشد داشته است.

در نمودار زیر نیز میزان تامین مالی انجام شده بوسیله انواع مختلف تامین مالی جمعی ارائه شده است:

همانطور که این نمودار نشان می دهد میزان انواع تامین مالی جمعی اهداء و پاداش در سال های گذشته رشد قابل توجهی داشته اند.

کارکرد تامین مالی جمعی در تامین مالی امور خیریه

تامین مالی جمعی سابقه ای دیرینه دارد. این روش جهت تامین مالی کارهای عمومی بی شماری از جمله  ساخت بقعه(مقبره) ، مسجد، کلیسا و … مورد استفاده قرار می گرفت. ایده­ی این تامین مالی ساده است: اگر افراد زیادی مقادیر کمی را اعطا کنند، حتی پروژه­های سنگین قابلیت انجام دارد. پدیده جدیدی که می تواند به این امر کمک کند، فناوری اینترنت است که نقش مهمی در تعامل و ارتباط سریع و آسان افراد در نقاط جغرافیایی مختلف دارد. ارتباط و تعامل سریع و آسانی که قبلا ممکن نبود( Bone and Baeck,2016,p9).

تامین مالی جمعی یک فرصت ارزشمند برای تامین مالی امور خیریه محسوب می شود. در این شکل جدید تامین مالی، طرح ها بوسیله مبالغ کم ولی توسط افراد زیادی[15] تامین مالی می شوند برخلاف گذشته که نیازهای افراد معمولا توسط افراد کم ولی با هدایای زیاد تامین می شد ( Bone and Baeck,2016,p7).

انگیزه حامیان جهت حمایت از طرح های تامین مالی جمعی خیریه

مسلما برای جوامع مسلمین، آموزه های اسلامی و انگیزه های مذهبی مهمترین عامل جهت مشارکت در امور خیریه است. اما عوامل دیگری نیز می توانند در افزایش انگیزه حامیان موثر باشند. در اصل مردم آن طرح هایی را تأمین مالی می کنند که نسبت به آن ها مشتاق هستند و نسبت به آن ها درگیری عاطفی پیدا می کنند. تأمین مالی کنندگان احساس می کنند که در حال انجام یک مأموریت مهم اجتماعی  هستند. برخی از این موضوع به عنوان انگیزه “رفتار بشردوستانه” نام می برند. علاوه بر این،  برخی به این نیت به پروژه کمک می کنند تا آن ها در باشگاه حامیان پروژه حضور داشته باشند و از این طریق کسب و کار خودشان و روابط اجتماعی شان را گسترش بدهند (Bottiglia,2016,19).

 

مدل های تامین مالی جمعی قابل استفاده جهت تامین مالی امور خیریه

همانطور که گفتیم تامین مالی جمعی انواع مختلفی دارد که می توان از سه نوع آن جهت تامین مالی امور خیریه و رفع نیازهای مردم استفاده کرد. در تامین مالی جمعی اهدایی، مشارکت کنندگان(تامین کنندگان منابع مالی) بدون هیچ چشم داشتی و فقط با قصد مشارکت در فعالیت های خیر و انسان دوستانه، مبالغی را جهت رفع نیاز خاصی پرداخت می کنند. در تامین مالی جمعی پاداش، می توان طرح های خیر را معرفی کرد و به مشارکت کنندگان در تامین مالی این طرح ها جوایزی معنوی از قبیل کارت تشکر، لوح فشرده خاص، کتاب خاص و … اعطا کرد.. همچنین اگر چه در تامین مالی جمعی استقراضی، هدف مشارکت کنندگان دریافت اصل مبلغ بدهی و سود آن است ولی با توجه به ممنوعیت ربا و طبیعت فعالیت های خیرخواهانه می توان آن را به تامین مالی جمعی قرض الحسن تغییر داد به این صورت که بعد از معرفی طرح های خیرانه مانند تهیه جهیزیه ازدواج،  منابع مالی را از مشارکت کنندگان دریافت کرد و بصورت قرض الحسنه در اختیار جامعه هدف قرار داد.

طرح های قابل پذیرش جهت تامین مالی جمعی امور خیریه

معمولا نیازهای اشخاص نیازمند بصورت طرح های خیریه درآمده و سپس در پلتفرمی که جهت تامین مالی جمعی طراحی شده، در معرض دید عموم قرای می گیرد. برای نمونه برخی از این طرح ها عبارتند از:

• تهیه جهیزیه برای دختری نیازمند
• تهیه لباس‌گرم برای کودکان بدسرپرست روستایی
• تهیه کتاب درسی برای کودکان یتیم
• تامین هزینه درمان سرطان کودکی 6 ساله
• تامین هزینه عمل جراحی شخص تصادفی

این طرح ها می تواند توسط خود نیازمندان، آشنایان آن ها یا دیگر نهادها و موسسات معتمدی که در امور خیریه مشغول به فعالیت هستند ارائه گردند.

پلتفرم های تامین مالی جمعی برای امور خیریه

گفتیم که از طریق پلتفرم ها که در ساده ترین حالت، یک وب سایت هستند، افرادی که به دنبال تامین مالی هستند، می توانند طرح های خود را در معرض دید عموم قرار دهند. موسسات خیریه می توانند بطور مستقل یک پلتفرم تامین مالی جمعی مخصوص به طرح های خود را ایجاد کنند و یا این که جمعی از موسسات خیریه یک پلتفرم را طراحی کرده و طرح های خیریه را در آن پلتفرم به عموم معرفی کنند. همچنین شخص ثالثی(حقیقی یا حقوقی به غیر از موسسات خیریه) می تواند پلتفرم تامین مالی جمعی امور خیریه را ایجاد کرده و به طور مستقیم(دریافت طرح از نیازمند) یا غیر مستقیم(دریافت طرح از اشخاص دیگر یا موسسات خیریه) ، طرح های خیریه را دریافت کرده و در معرض دید عموم قرار دهد.

پلتفرم های که در بالا به آن ها اشاره شد، می توانند در یک حوزه تخصصی امور خیر(مانند تامین مالی جمعی برای بیماران سرطانی نیازمند) و یا بصورت عمومی طراحی شوند.

فرایند تامین مالی جمعی برای حمایت از نیازمندان

بر اساس پلتفرم های تعریف شده در تامین مالی جمعی امور خیریه[16]، فرآیند تامین مالی جمعی می تواند به پنج فاز اصلی زیر تقسیم شود:

• ارسال طرح به پلتفرم

موسسات خیریه، طرح های خود را به پلتفرم ارسال می کنند. طرح های موفق، معمولا قبل از این کار، برنامه ریزی عمده ای را در راستای بازاریابی طرح خود انجام می دهند.

• نظارت

در این مرحله، مدیران پلتفرم، طرح را ارزیابی می کنند تا اطمینان حاصل کنند که معیارهای مد نظر آن ها در مورد طرح، رعایت شده است. شدت فرآیند نظارت، بین پلتفرم های مختلف، متفاوت است؛ برخی از پلتفرم ها، معیارهای راحت تری را قرار می دهند و فقط، طرح هایی را  که غیرقانونی است و یا خطرات زیادی را برای حامیان دارد، استثنا می کنند و اجازه می دهند تا حامیان، خودشان نقش نظارت را ایفا نمایند.

• نمایش طرح در پلتفرم

در این مرحله طرح به همراه توضیحات مرتبط شامل هدف طرح، محدویت زمانی، مبلغ مورد نیاز و پاداش حامیان، به صورت آنلاین در معرض عموم قرار می گیرد.

• تعهد حامیان

در این مرحله، تا مدت زمان مشخصی که معمولا از یک تا 60 روز است، حامیان فرصت دارند تا حمایت خود را اعلام نمایند. اگر طرح موفق به تامین مالی به میزان مد نظر شد، وارد فاز اجرای طرح می شود و در غیر این صورت، تامین مالی نمی شود (مگر در طرح هایی که حتی اگر به میزان مد نظر، پول جمع آوری نشود، طرح، هر میزان مبلغی را  که حامیان پرداخته اند، دریافت می کند.)

• اجرای طرح

نهادهای خیریه، مبالغ جمع آوری شده را دریافت می کنند و با استفاده از آن به اجرای طرح که یک امر خیریه است همت می گمارند. وقتی که طرح به اتمام رسید، پاداش حامیان به آن ها اعطا می شود و گزارش تفصیلی آن به پلتفرم ارائه شده و در معرض حامیان این طرح و حامیان بالقوه طرح های بعدی قرار می گیرد( Bone and Baeck,2016,p14).

تفاوت تامین مالی جمعی با سایر اشکال سنتی تامین مالی آنلاین

شباهت های بسیاری بین تامین مالی جمعی و سایر گونه های تامین مالی آنلاین وجود دارد. اول این که هر دو شیوه تامین مالی، از طریق پلتفرم های آنلاین انجام می پذیرد و بنابراین نیاز به تامین مالی چهره به چهره را حذف می کند. ثانیا هر دو شیوه، از عموم مردم استفاده می کنند؛ مبالغ کوچک از تعداد زیادی از مردم، جمع آوری می شود. علیرغم این شباهت ها، دو تفاوت عمده وجود دارد که تامین مالی جمعی را از اشکال سنتی تامین مالی آنلاین متمایز می کند:

• تامین مالی جمعی بر روی طرح های مشخصی متمرکز است

تامین مالی جمعی به جای آنکه مبالغی را برای یک سازمان به صورت کلی جمع آوری نماید، طرح خاصی را هدف قرار می دهد و بنابراین میزان تامین مالی و همچنین نحوه مصرف آن، به دقت مشخص است؛ لذا حامیان، به صورت شفاف می دانند که مبالغ پرداختی آن ها، صرف چه چیزی می شود؛ در حالیکه در شکل سنتی، مبالغ به صورت کلی برای خیریه جمع آوری می شد و بعدا خود خیریه تصمیم می گرفت که مبالغ را به چه شکلی مصرف نماید و در نتیجه، حامیان از نحوه مصرف پول خود به صورت شفاف، مطلع نیستند.

• اکثر طرح های تامین مالی جمعی دارای هدف هستند

کسانی که نیاز به تامین مالی دارند، بایستی میزانی که طرح، نیاز به تامین مالی دارد را به مدیران پلتفرم، اعلام نمایند و اگر مبلغ مورد نیاز برای انجام طرح، جمع آوری نشد، پولی را دریافت نمی کنند( Bone and Baeck,2016,p19).

نتیجه گیری

تأمین مالی جمعی از گذشته های دور در فرهنگ های مختلف وجود داشته است اما در رویکرد نوین، پیشرفت تکنولوژی و به طور خاص اینترنت و فضای وب این امکان را فراهم آورده تا افرادی با سلایق، ایده ها و نیازهای متنوعی گرد هم آمده و برای رفع نیازهای خود اقدام به تامین مالی کنند. مردم با استفاده از اینترنت می توانند مشکلات و نیاز های مالی خود جهت تأمین مالی یک ایده، طرح و یا یک نیاز شخصی تجاری یا غیرتجاری را مطرح کنند، برای آن کمپین تشکیل دهند و مبلغ موردنیاز خود را از راهی غیر از بانک یا نهادهای مالی متعارف، که در گذشته تنها منابع اصلی تأمین مالی محسوب می شدند، جمع آوری کنند.

با استفاده از دو مدل تامین مالی جمعی اهدایی و پاداش محور می توان نیازهای نیازمندان را تامین مالی کرد. نهادهای خیریه می توانند با ایجاد یا استفاده از پلتفرم های تامین مالی جمعی، نیازهای مختلف نیازمندان را در معرض عموم خیرین قرار داده تا با مشارکت افراد زیادی ولو با مبالغ کم، منابع مالی لازم فراهم شده و مشکلات نیازمندان و محرومین مرتفع گردد. البته در موفقیت این روش عوامل دخیلی موثرند که برخی از آن ها عبارتند از:

• حسن سابقه موسسه خیریه یا کسب اعتماد حامیان
• طراحی مناسب پلتفرم
• شفافیت درباره تجهیز و تخصیص منابع مالی پلتفرم و ارائه گزارش به مخاطبان
• بازاریابی طرح های ارائه شده قبل و حین قرار گرفتن در معرض عموم

منابع و ماخذ

زرندی، سعید؛ افشارپور، محسن؛ عساکره، سجاد؛ مطالعه تطبیقی مدل های کسب و کار پلتفرم­های برتر تامین مالی جمعی در جهان، فصلنامه مدیریت توسعه فناوری، 1394 ،دوره سوم، شماره دوم.

عبادی، صادق. بنیاد ها و موسسات خیریه غیر وقفی در ایران،نشریه  میراث جاویدان، شماره 28. ویژه همایش وقف، 1378، صفحات 23 الی 32

عزیزی ابرقویی، ابوالفتح. انفاق در قرآن کریم. دانشگاه امام صادق ع، 1392، تهران.

نوری افشان، مهدی. چشمه های جوشان،کتاب نیستان، 1389، تهران

کشتکار، مهدی. تأمین مالی جمعی و نوآوری باز. مجموعه مقالات چهارمین کنفرانس توسعه نظام تأمین مالی در ایران، 1390، صفحات259 الی 279

موسویان سید عباس، انفاق قرآنی و ابزارهای مالی مناسب آن در عصر حاضر، مجله اقتصاد اسلامی، 1381، سال اول شماره دوم.

Cumming, D.J., G. Leboeuf, and A. Schwienbacher. 2015. Crowdfunding models: Keep-it-all vs. all-or-nothing. SSRN Working Paper, May.

De Buysere, K., O. Gajda, R. Kleverlaan, and D. Marom.. A framework for European crowdfunding. www.crowdfundingframework.eu. 2012.

2015. L. Y. Cieh, “Crowdfunding in the Internet,” in Chip Malaysia, Kuala Lumpur,Malaysia, Online Dynamics(M) Sdn Bhd, 2015.

Ordanini، A.، Miceli، L.، & Pizzetti، M. Crowd-funding: transforming customers into investors through innovative service platforms. Journal of Service, 2011.

Bottigliaو,R. Crowdfunding for SMEs, Palgrave macmilan, 2016, London.

Bone Jonathan and Baeck Peter ,crowdfunding good causes, www.nesta.org.uk.2016

 

 

[1]. Massolution

[2]– آیه 261 سوره مبارکه بقره(‌مَثَلُ‌ الَّذِينَ‌ يُنفِقُونَ‌ أَموَ‌الَهُم‌ فِي‌ سَبِيلِ‌ اِ‌لله كَمَثَلِ‌ حَبَّةٍ‌ أَنبَتَت‌ سَبعَ‌ سَنَابِلَ‌ فِي‌ كُلٍّ‌ سُنبُلَةٍ‌ مِائَةُ‌ حَبَّةٍ‌ وَ‌الله يُضَاعِفُ‌ لِمَن‌ يَشَأُ‌ وَ‌اُ‌لله وَ‌اسِعٌ‌ عَلِيمٌ؛)

[3] . Donation Crowdfunding

[4] . Reward Crowdfunding

[5] . Pre-purchase(pre ordering or pre selling)

[6] . Peer_to_Peer(P2P) lending

[7] . fund seeker

[8] . Equity crowdfunding or Profit and revenue sharing

[9] . Crowdinvesting

[10] . web 2

[11] . Lehman Brothers

[12] . Platforms

[13] . keep it all

[14] . all or nothing

[15] . crowd

[16] – اگر پلتفرم توسط خود نهاد خیریه ایجاد شده باشد فاز اول و دوم حذف می گردد.