بررسی انگاره های ذهنی خیرین

بررسی انگاره‎ها‌‎ی ذهنی خیرین

 

زکیه رشید آبادی [1]؛ ماندانا علیمی [2]؛ عذرا نصیری افراپلی [3]

چکیده

کار خیر و خیرین نقشی اساسی در ترویج این فرهنگ در جامعه دارند. از این رو پژوهش حاضر به بررسی انگاره‎ها‌‎ی ذهنی خیرین اختصاص یافته است. هدف از این تحقیق انگاره‎ها‌‎ي ذهني خيرين دانش بنيان با افراد عادی است. برای رسیدن به این منظور ابتدا به مفاهیمی چون انگاره‎ها‌‎ی ذهنی، انواع آن و انواع کارخیر پرداخته شده است؛ سپس با تعریف مفهوم‎ها‌‎ی اولیه، پرسش‎نامه‎ا‌‎ی براساس تأثیر‌‎ات کارخیر در جامعه و تأثیر‌‎ات کارخیر بر روی شخصیت خیرین طراحی شده است که هر کدام از آن‎ها‌‎ به استناد سخنان بزرگان است؛ این پرسشنامه‎ها‌‎ به وسیلۀ تعدادی از خیرین دانش بنیان و تعدادی از مردم عادی پر شده است. فرضیۀ اولیۀ پژوهش این است که انگاره‎ها‌‎ی ذهنی خیرین دانش‎بنیان، با افراد عادی متفاوت است و همین موضوع آن‎ها‌‎ را به سمت کار خیر دانش بنیان سوق داده است و نکتۀ بعدی این است که این انگاره‎ها‌‎ می‌توانند اکتسابی باشند؛ یعنی می‌توان با راه‎ها‌‎یی مانند آموزش در کودکی، برگزاری جلسات، توجیه مردم و به طور کلی تبلیغات آن‎ها‌‎ را گسترش داده و در سایر افراد ایجاد کرد. نتایج بررسی پرسشنامه‎ها‌‎، بیانگر تفاوت آشکاری بین انگاره‎ها‌‎ی ذهنی خیرین دانش بنیان و مردم عادی است که می‌توان با کاربردی کردن این نتایج در جهت نهادینه کردن این انگاره‎ها‌‎، بین افراد جامعه گام برداشت.

کلیدواژه‎ها‌‎: خیر، انگاره‎ها‌‎ی ذهنی، خیرین، مردم عادی

 

 

 

1- مقدمه

يكي از ويژگي‌هاي جامعۀ خوب اين است كه افراد جامعه افق فكري روشني داشته باشند و اين افق گسترده مستلزم وجود محيط‌هاي علمي، آموزشي، پژوهشي و فرهنگي مناسب در زمينه‌هاي مختلف است. در جهان امروز توسعۀ نهادهاي آگاهي بخش براي ارتقاء سطح فكري ، آگاهي و فرهنگ مردم ضروري است و آگاهي مردم پايه و اساس ترقي يك جامعۀ پويا است . از طرفي ميل به جاودان زيستن در انسان‌ها همواره او تشويق مي‌كند كه در كنار كار و تلاش مستمر خود به ايجاد بنا و كارهاي يادگاري بپردازند كه در حيات آن‎ها‌‎ و هم‌چنين پس از وفاتش منشأ خير و منبع بركات گردند و براي جامعه مفيد واقع شود. روح نوع‌دوستي و انديشه اجتماعي و همكاري متقابل سبب مي‌شود كه انسان با وجود ساير دشواري‎هاي موجود كارهايي كند كه بخشي از آن براي ديگران سودمند باشد. اگر چه انسان ذاتاً موجودي اجتماعي است، ولي زماني كه در تأمين امنيت و رفع مشكل اقتصادي و اجتماعي محتاج به همكاري شد، روحيه اجتماعي بودنش قوت مي‌گيرد. اديان الهي با الهام از منبع وحي در جهت هدايت جامعه‌هاي بشري و تشويق آنها براي كمك به همنوعان خود نقش اصلي داشتند و بسياري از مردم با تأسي به ارزش‌ها و پيام‌هاي اديان خود را در مسايل اجتماعي شريك دانستند و تا سر مرز ايثار و فداكاري پيش رفته‌اند (سجادی،1390: 76). در اسلام، تحصيل علم و كمك به اين كه مردم در مسير ترقي و تكامل علمي قرار بگيرند، از افضل عبادات ثمره حسنات است. از بزرگ‎ترين خدمت‌هايي كه مي‌توان به جامعۀ اسلامي نمود اين است كه تلاش كنيم علم و معرفت در جامعه توسعه پيدا كند (بوربور،1385: ج3/14). از آن جا كه دولت به تنهايي نمي‌تواند پاسخگوي تمام نيازهاي علمي و فرهنگي جامعه باشد، جامعه نيازمند خيريني در عرصه‌هاي مختلف است كه با اقدامات خيرخواهانۀ خويش، زمينۀ پيشرفت علم، فرهنگ و اقتصاد را فراهم كرده و خدمات ارزشمندي به جامعه ارائه دهند. بي‌شك جامعه قسمت عمده‌اي از رشد و تعالي خود را مديون اين گونه اقدامات است. اقداماتي از جمله فقرزدايي، بالا رفتن سطح علم و آگاهي، پيشرفت جامعه و … به طوري كه از هيچ يك از آن‎ها‌‎ نمي‌توان چشم‌پوشي كرد. خداوند نيز بارها و بارها به اين مطلب اشاره كرده و همواره انسان را به ياري هم‌نوعان خويش فراخوانده است. هم چنين اهل بيت (ع) نيز به انجام اعمال خير اشاره داشته‌اند و آثار آن را خشنودي خداوند و فزوني توشۀ آخرت بر شمارده‌اند. پیامبر اکرم (ص) در اين باره مي‌فرمايند : بعضي از مردم كليد خيرند و قفل شر و برخي ديگر شرند و قفل خير . خوشا به حال آن كس كه خداوند كليد خير را در دست او قرار داده و بدا به حال آن كس كه خدا كليد شر را به دست او سپرده است (هاشمی نسب،1384). با بر شمردن اهمیت این گونه کارها ما نيز بر خود دانستيم تا با بررسي آثار فرهنگي اقدامات خيرين علم بنيان، آگاهي مردم را به سمت اين آثار سوق دهيم تا گامي هر چند كوچك در توسعۀ فرهنگ خويش برداريم. باشد كه با ياري مسئولان و استادان بزرگوار خويش و توكل به خداوند يكتا هم گام گسترش نيكي‌ها شويم.

1-1- بيان مسأله

توسعۀ اجتماعي هركشور به طور چشم گير به آموزش و دانش افراد آن كشور بستگي دارد؛ از اين رو وجود سازمان‎ها‌‎ و نهادهايي براي توجه به اين موضوع و براي تشويق افراد به روي آوردن به كسب دانش بسيار با اهميت است. يكي از عوامل موثر در پيشبرد اين هدف،خيرين هستند؛ اما طي بررسي‎ها‌‎ي انجام شده، در ايران خيريني كه در راه دانش سرمايه‎گذاري كنند؛ يعني خيرين دانش بنيان، درصد كمي از خيرين را به خود اختصاص می‌‎دهند و اين سرمايه، بيشتر در جهت سرمايه گذاري‎ها‌‎ي درماني، مذهبي وساير حوزه‎ها‌‎ انجام می‌‎شود؛ به طوري كه ما شاهد كمبود فضاهاي آموزشي كافي و مناسب در كشور هستيم.[4] به همين دليل، بسياري از افراد شرايط تحصيل را در جامعه از دست می‌‎دهند و اين از نظر اجتماعي شرايط بسيار نامطلوبي را به دنبال دارد، و در ابعاد گسترده می‌‎تواند مانعي براي توسعۀ فرهنگي باشد، از طرفي ديگر با اين وضع افراد زيادي كه توانايي گام برداشتن در راه توسعه را داشته‎ا‌‎ند، با باز ماندن از تحصيل اين فرصت را از دست داده‎ا‌‎ند. با بررسي جايگاه اجتماعي اين افراد در آينده، می‌‎توان به اهميت سرمايه‎گذاري‎ها‌‎ي دانش بنيان در جامعه پي برد؛ همان طور كه در اكثر آموزه‎ها‌‎ي ديني ما بر ضرورت و اهميت كسب دانش تأكيد شده و از طرفي ديگر بالارفتن سطح علمي جامعه می‌‎تواند به افزايش امكانات و افراد متخصص در حوزۀ درماني و سایر حوزه‎ها‌‎ منجر شود، پس سرمايه‎گذاري‎ها‌‎ي دانش بنيان از طرف خيرين می‌‎تواند پايه و اساس پيشرفت فرهنگ، دين و كاهش نياز انساني و اقتصادي به ديگر جوامع باشد. همین عامل باعث شد این جستار به موضوع خیرین و بررسی انگاره‎ها‌‎ی ذهنی آنان اختصاص یابد.

1-2-ضرورت موضوع پژوهش

ضرورت موضوع این پرسش این است که راهکارهایی اندیشیده شود تا خيرين و ديگر افراد جامعه  به سمت سرمايه‎گذاري‎ها‌‎ي دانش بنيان سوق داده شوند. يكي از اين راه‎ها‌‎ افزايش سطح آگاهي افراد نسبت به اهميت اين موضوع و پي بردن به نتايج آن در ابعاد فرهنگي،ديني واجتماعي و ثمرات مادی و معنوی مربوط به آن است؛ بعد از پيمودن اين گام، افراد، حمايت سازمان‎ها‌‎ و دولت را می‌‎طلبند و اگر اين نياز به ارزشي براي همگان مبدل شود، شاهد آثار آن در توسعۀ اجتماعي كشور خواهيم بود. اين پ‍‍‍‍ژوهش سعي دارد با بر شمردن ويژگي‎ها‌‎ي شخصيتي خيرين دانش بنيان،آن‎ها‌‎را به عنوان الگويي به جامعه معرفي كند.

1-3-اهداف پژوهش

مهم‎ترین هدف این پژوهش پی بردن انگاره‎ها‌‎ي ذهني خيرين دانش بنيان برای انجام کارهای خیر و دست یافتن به تفاوت انگاره‎ها‌‎ی ذهنی آنان با افراد عادی است. البته اهداف دیگری نیز تعقیب می‌شود که عبارتند از: شناخت خيرين و معرفي آنان به عنوان الگوي جامعه، پرورش انگاره‎ها‌‎ي ذهني خيرين در جامعه، ارائۀ راهكارهايي براي گسترش انگيزه‎ها‌‎ي كار خير در حوزۀ علم به خصوص توليد علم، تأثیر‌‎ نهادينه كردن روحيۀ خير بودن در دانش آموزان، تأثیر‌‎ كار خير در زندگي معنوي افراد، سوق دادن خيرين در راه سرمايه‎گذاري بيشتر در حوزۀ علم و دانش، نهادينه سازي كار خير به عنوان يك ارزش اجتماعي در افراد جامعه.

1-4- فرضیات پژوهش

• به نظر می‌رسد انگاره‎ها‌‎ي ذهني خيرين دانش بنيان با افراد عادی متفاوت است.
• تفاوت اين انگاره‎ها‌‎ي ذهني می‌‎تواند اكتسابي باشد.

 

 

1-5- روش پژوهش

با توجه به موضوع انتخاب شده، روش مورد استفاده در این پژوهش ترکیبی از کمی و کیفی بوده است که بخشی از آن به شکل کتابخانه‎ا‌‎ی و قسمتی میدانی صورت گرفته است. در قسمت‎ها‌‎يي كه نياز به تعريف داشته است يا از مباحث تاريخي سخن به ميان آمده از كتب معتبر يا مقالات علمي استفاده شده است. جامعۀ آماری پژوهش حاضر متشکل از دو گروه است. جامعۀ گروه اول، خیرین مدرسه‌ساز نیشابور واقع در خراسان رضوي و نمونۀ این جامعه خیرین در دسترس نيشابور است و گروه دوم مردم عادی نيشابور است. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه بوده است که ذکر شده، توزيع شد و از افراد خواسته شد كه براساس انگارۀ ذهني خود از ميان ویژگی‎ها‌‎ي خيرين و تأثیر‌‎ آن‎ها‌‎ بر جامعه ده مورد را اولويت بندي كنند. آنگاه مجموعۀ اطلاعات به دست آمده به صورت نمودار‎ها‌‎ی توصیفی با استفاده از نرم افزار Excel [چهار نمودار] ترسیم شد.

2- پیشینۀ پژوهش

کار خیر وقف و اعمال نیک شبیه آن، از مسائل اجتماعی است و از روزگاران دور، در غرب و شرق متداول بوده است به گونه ای که ادارۀ معابد، صومعه‎ها‌‎، آتشکده‎ها‌‎ و… از منافع موقوفات بوده است. سابقۀ وقف در ایران به قبل از اسلام بر می‌گردد. اقوام آریایی، به ویژه ایرانیان، به پیروی از آیین و کشیش خود دارای موقوفات و نذورات بسیاری برای نگهداری معابد و آتشکده‎ها‌‎ی خود بوده‎ا‌‎ند. در این دوران عمده ترین زمین‎ها‌‎ی فئودالی، املاک خالصۀ وقفی بوده و در دورۀ هخامنشیان معابد و املاک خود تسلط داشتند که این زمین‎ها‌‎ از طرف پادشاهان محلی به منظور جذب پیشوایان مذهبی به پرستشگاه‎ها‌‎ هدیه می‌شد. سلوکیان و اشکانیان نیز این شیوه را محترم می‌شماردند (ر.ک: عسگری، 1390: 77-82). بعد از ظهور اسلام نیز این روش پسندیده از روزگار رسول خدا (ص) و امامان معصوم (ع) و زمان صحابه تا روزگار تابعین آنان ادامه یافت. برای نخستین بار رسول خدا در سال سوم هجرت، پس از جنگ احد، هفت بوستان و مزرعۀ آماده را به نام«بساتین سبعه» یا «حیطان السبعه» که به آن حضرت هدیه شده بود، وقف کرد. در دوران مغول، به ویژه در اوایل تسلط آنان بسیاری از املاک موقوفه مصادره و به صورت املاک خالصه دولتی درآمد. ولی پس از تشرف اسلام، خود مشوق اوقاف شدند.به ویژه در دوران غازان خان موقوفات زیادی برای امور خیریه ایجاد شد. اهمیت و وسعت موقوفات به ویژه در دوران رشید الدین فضل الله موجب شد تا تشکیلاتی برای ادارۀ موقوفات به وجود آید. بیشترین توسعۀ اوقاف مربوط به دوران صفویه است. در این دوران ، شاهان صفوی به ویژه شاه عباس اول همۀ اموال رقبات و املاک خالصه را  وقف کرد. به تبعیت از پادشاه، بسیاری از حاکمان مناطق نیز املاک فراوانی را در سر تا سر مملکت به صورت وقف در آوردند. در این دوران، بسیاری از املاک، وقف مقاصد خیریه مخصوصاً وقف بقاع متبرکه و از همه بالاتر آستان مطهر رضوی در مشهد و حضرت معصومه (س) در قم شد. در دوران نادرشاه، بر خلاف گذشته اوقاف محدود شد؛ به گونه‎ا‌‎ی که در سال‎ها‌‎ی آخر سلطنت وی طی فرمانی همۀ اوقاف به صورت املاک خالصه و تحت عنوان «رقبات نادری» در دفار مخصوصی ثبت شد (حائری،1380: 51). در مورد وقف، کارهای خیر و انگاره‎ها‌‎ی ذهنی تاکنون پژوهش مستقلی صورت نگرفته است، اما می‌توان به برخی آثار مرتبط در این زمینه اشاره کرد:

«نقش خیرین در ارتقای سطح علمی و فرهنگی جامعه» (1389)، دانشگاه صنعتی اصفهان؛ «بررسی راهکارهای جذب و نگهداشت خیرین مدرسه ساز استان خراسان رضوی» (1390)، مرکز پژوهش‎ها‌‎ی اسلامی صدا و سیما؛ «بررسی راهکارهای جذب و نگهداشت خیرین مدرسه ساز استان خراسان رضوی» (1389)، نوشتۀ ندا رضوی‎زاده، «رسانه‎ها‌‎ و انگاره‌سازی» (1389)، تألیف حمید مولانا و ترجمه غلامرضا تاجیک و «رابطۀ انگارۀ ذهنی از خدا و دلبستگی با افکار پارانوئیدی در دانشجویان» (1390)، به قلم کوهسار حدادی و باقر غباری بناب.

تفاوت پژوهش حاضر با پژوهش‎ها‌‎ی یاد شده، در تمرکز آن بر روی بررسی شخصیت خیرین دانش‌بنیان و بررسی موقعیت آنان از جنبه‎ها‌‎ی گونان مذهبی، جامعه‎شناسی، تاریخی و … می‌باشد که در راستای سوق دادن کارهای خیر به سمت نیازهای جامعه و ارتقای فضاهای علمی کشور انجام گرفته است.

3-مبانی نظری تحقیق

3-1 بررسی واژۀ خیر

در بررسی این واژه تعاریف متعددی آمده است که به چند مورد از آن‎ها‌‎ اشاره می‌کنیم:

نیکویی، خوبی، اجر نیک، بهتر، نیکوتر (معین،1342: ذیل واژه)؛ تفضیل دادن کسی بر دیگری، برگزیدن چیزی، نیکو و گزیده و صاحب خیر گردیدن، خیر و نیکویی دادن خدا (دهخدا، 1377: ذیل واژه). تلفظ خیر که معادل فارسی آن «بهتر» است، «افعل التفضیل» می‌باشد و برای بیان برتری چیزی بر چیز دیگر ذکر می‌شود، ولی به هر موضوع خوبی گفته می‌شود. از دیدگاه علاّمه طباطبائی اصل معنی خیر، برگزیدن است و به این دلیل چیزی را خیر می‌دانیم که ابتدا آن را با چیز دیگر مقایسه می‌کنیم و بعد آن را برمی‏گزینیم؛ بنابراین آنچه را که برگزیدیم، از نظر ما خیر است (طباطبائی، 1374: ج7/ 47).

3-2-کار خیر از منظر قرآن کریم

در همۀ ادیان الهی، کار خیر یکی از امور پسندیده محسوب می‌شود و در هر یک از آن‎ها‌‎ به نحوی انسان‎ها‌‎ را به کار خیر دعوت می‌کند. معتبرترین کتاب نزد ما مسلمان‎ها‌‎ قرآن است و بعد از آن احادیث و روایاتی است که از طرف پیامبر مکرّم اسلام حضرت محمد (ص) و ائمّه معصومین (ع) به ما رسیده و پس از این‎ها سخنان بزرگان و دانشمندان که عمر خود را صرف کسب علم و دانش کرده‎ا‌‎ند و به قول معروف دود چراغی خورده‎ا‌‎ند و شب بیداری کشیده‎ا‌‎ند تا از درون کتاب‌ها مدارج علمی خود را ارتقاء دهند و طبیعی است بقیه مردم باید به اندوخته‎ها‌‎ی آن‌ها احترام بگذارند و آنچه آن‎ها از روی علم و تجربه بیان می‌کنند و یا مکتوب می‌نمایند به دیده احترام نگاه کنند و عمل نمایند. از بین آیات قرآن که بیش از شش هزار و ششصد آیه است که 189 آیه به صورت مستقیم کلمه خیر را به کار برده است. در کتب لغت «خیر» به معنای نیکی، خوب، کار خوب معنی شده. در قرآن کریم همچنین به غیر از کلمه این کلمه، از کلمات دیگری مثل باقیات الصالحات، ثواب و … استفاده شده است که به نمونه‌هایی اشاره می‌شود:

«الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِينَةُ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ الْباقِياتُ الصَّالِحاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَواباً وَ خَيْرٌ أَمَلًا؛ ثروت و فرزندان (که دو رکن اساسی در این دنیا هستند) فقط زینت زندگی انسان‎ها‌‎ هستند و اعمال شایسته برای او ماندگار است و در نزد پروردگارت دارای پاداشی خوب و آرزو و افتخار نیکوتری می‌باشد.» (کهف/ 46). همان‎طور که ملاحظه می‌کنید در این آیه کریمه هم از کلمه خیر استفاده شده و هم از باقیات الصالحات. «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِنْها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ يَوْمَئِذٍ آمِنُونَ؛ کسی که کار نیکی را (به صحنه قیامت بیاورد) پاداشی به مراتب بهتر از آن خواهد داشت و از وحشت روز قیامت در امان خواهد بود.» (نمل/ 89). قرآن کریم مژدۀ بزرگی را به افرادی که کار خیری را به صحنه قیامت می‌آورند می‌دهد و می‌فرماید که آن‌ها از وحشت روز قیامت در امان خواهند بود، فزع در قرآن به معنی گریه و زاری و وحشت آمده است و کمتر جایی در قرآن سراغ داریم که به این صراحت راجع به کسانی‌که کار خیری را به صحنه قیامت بیاورند آورده، گفته شده باشد و خوشا به حال آنانی که توانستند کار خیری در این دنیا انجام دهند و به قول خود قرآن باقیات الصالحاتی داشته باشند، لازم به توضیح نیست که البته در جای جای قرآن کریم اشاره شده است که در بین آنچه به نام کار خیر معروف است خداوند آن‎هایی را می‌پذیرد که از روی اخلاص تقدیم شده باشد، نه خدای نکرده کوچک‌ترین شرکی و یا ریائی در آن باشد. این است که در آن روز سخت (قیامت) همه به حال کسانی‌که توانستند از مال خود بخشی را در راه خدا و کار خیر بدهند غبطه می‌خورند و دست حسرت به دندان می‌گزند که ای کاش ما هم از آنچه داشتیم اندکی را در این راه صرف می‌کردیم. حالا می‌خواهیم بدانیم که کار خیر چیست و خیّر کیست؟

«وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ؛ و بدانید آنچه را از کارهای نیک برای خود از پیش می‌فرستید، نزد خدا به بهترین وجه و بزرگترین پاداش خواهید یافت.» (مزمل/20). «إِنَّ الَّذِینَ یَتْلُونَ كِتابَ اللَّهِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَةً یَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ؛
كسانى كه كتاب الهى را تلاوت مى‏ كنند، و نماز را بر پا مى‏دارند، و از آنچه به آن‌ها روزى داده‏ایم در پنهان و آشكار انفاق مى‏ كنند، آن‎ها امید تجارتى دارند كه نابودى و فساد و كساد در آن نیست.» (فاطر/29). «وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ فَلِأَنْفُسِكُم؛ منافع انفاق به خود شما بازگشت مى ‏كند…» (بقره/272).

«قُلْ إِنَّ رَبِّی یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ یَقْدِرُ لَهُ وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ؛ بگو پروردگارم روزى را براى هر كس بخواهد توسعه مى‏ دهد و براى هر كس بخواهد تنگ (و محدود) مى ‏سازد، و هر چیزى را (در راه او) انفاق كنید، جاى آن را پر مى ‏كند و او بهترین روزى دهندگان است.» (سبا/39). «مَّثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِی کُلِّ سُنبُلَةٍ مِّئَةُ حَبَّةٍ وَاللّۀضَاعِفُ لِمَن یَشَاءُ وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ؛ مَثَل (صدقات‏) کسانى که اموال خود را در راه خدا انفاق مى ‏کنند همانند دانه‏اى است که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه‏اى صد دانه باشد و خداوند براى هر کس که بخواهد (آن را) چند برابر مى‏کند، و خداوند گشایشگر داناست‏.» (بقره/261). «وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّیهَا فَاسْتَبِقُواْ الْخَیْرَاتِ أَیْنَ مَا تَكُونُواْ یَأْتِ بِكُمُ اللّهُ جَمِیعًا إِنَّ اللّهَ عَلَى كُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ؛ هر کسی را جانبی است که بدان روی می‌آورد پس در نیکی کردن بر یکدیگرسبقت گیرید. هر جا که باشید خدا شما را گرد می‌آورد، که او بر هر کاری تواناست.» (بقره/148). «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْناكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَ یَوْمٌ لا بَیْعٌ فِیهِ وَ… ؛ اى كسانى كه ایمان آورده‏اید! از آنچه به شما روزى داده‏ایم، انفاق كنید، پیش از آنكه روزى فرا رسد كه در آن نه خرید و فروش است و …» (بقره/254). «إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقاتِ فَنِعِمَّا هِیَ وَ إِنْ تُخْفُوها وَ تُؤْتُوهَا الْفُقَراءَ فَهُوَ خَیْرٌ لَكُمْ وَ یُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَیِّئاتِكُمْ؛ اگر انفاق‎هاى خود را در راه خدا آشكار سازید خوب است و اگر آن را پنهان دارید و به فقرا بدهید به سود شما است و از گناهانتان مى‏ بخشد. (بقره/271). «الْمالُ وَالْبَنُونَ زینَةُ الْحَیوةِ الدُّنْیَا وَالْباقِیاتُ الصّالِحاتُ خَیْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَ خَیْرٌ أَمَلً؛ مال و فرزندان، زینت زندگی دنیا هستند و کارهای ماندگار شایسته، نزد پروردگارت پاداشی بهتر دارند و امید بخش ترند.» (کهف/46).

3-3-کار خیر از نظر ائمه و معصومین

احادیث و روایات متعددی از پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم دربارۀ کار خیر وجود دارد که در ذیل به برخی از آن‎ها‌‎ اشاره می‌شود:

پيامبر اكرم (ص) می‌فرماید: «هر كسي براي برادر مسلمان خويش در موضوع خيري يا در گشودن مشكلي وسيلۀ خير شود روزي كه قدم‌ها بلغزد، خدا را بر عبور از صراط اهانت كند.» (هاشمی نسب، 1388: ج4/95). در جایی دیگر می‌فرماید: «بعضي از مردم كليد خيرند و قفل شر و برخي ديگر شرند و قفل خير. خوشا به حال آن كس كه خداوند كليد خير را در دست او قرار داده و بدا به حال آنكس كه خدا كليد شر را به دست او سپرده است.» (همان،101). در بحارالانوار از آن حضرت نقل شده است که «من اصبح و لم يهتم بامور المسلمين فليس بمسلم : مسلماني غير از خدمت به برادران مسلم و اهتمام امور و مشكلات آن نيست.» (بحارالانوار، ج 76/176).

با توجه به اهمیت دین اسلام به کارهای خیر و نیکی، امام علی(ع) در بسیاری از خطبه‎ها‌‎، حکمت‎ها‌‎ و نامه‎ها‌‎ی خویش به آن توجه کرده‎ا‌‎ند و آن را محترم شمرده‎ا‌‎ند. امام (ع) در این خطبه 87 نهج البلاغه ویژگی‎ها‌‎ی محبوب‎ترین بندگان نزد خدا را بیان می‌کنند که یکی از آن‎ها‌‎ کار خیر است: «کار خیری نیست مگر که به آن قیام می‌کند و در هیچ جا گمان خیری نبرده جز آن که به سوی آن شتافت.» (نهج‎البلاغه، خطبه 87). یا «ارزیابی دنیا و آخرت هیچ چیز بدتر از شر و بدی نیست جز کیفر و عذاب آن، و هیچ چیز نیکوتر از خیر و نیکی وجود ندارد جز پاداش آن.» (همان، خطبۀ 114).

امام باقر (ع) در باب شتاب در کار خیر می‌فرماید: «چون ارادۀ كار خيري كردي بشتاب؛ زيرا نمي‌داني چه پيش مي‌آيد (ذوالفقاری،1383: 110). همچنین «كسي كه قصد كار خير كند بايد بشتابد؛ زيرا هر چه قدر آن به تأخير رود، شيطان را به سمت آن مهلت پيدا شود (همان، 131).

امام صادق (ع) می‌فرماید: «از خوب خوب‌تر كسي است كه خوبي مي‌كند. (ذوالفقاري، 1383: 771) و «روز خود را به كار خير آغاز كنيد و در اول و آخر روز به فرشتگان گماشتۀ خود نيكي ملا نماييد.» (همان، 121).

در اصول کافی از امام كاظم (ع) نقل شده: «معمر بن خلاد فرمود ان الله عبادا في الارض يسعون في حوائج الناس هم الامنون يوم القيامت و من سرورا فرج‌ا… قلبه یوم القيامت؛ خداوند بندگاني در زمين دارد كه در تأمين نيازهاي مردم مي‌كوشند . آن‎ها‌‎ در روز قيامت ايمن هستند و هر كس مؤمن را شاد كند خداوند در روز قيامت دل او را شاد كند.» (اصول كافي، ج 3/282).

3-4-کار خیر از نظر مسئولین و بزرگان خیّر

بنیانگذار انقلاب امام خميني (ره) فرمودند: «مردم بدانند كمك به مدارس، كمك به خويشان و فرزندانشان و به اين كشور و ملت است.» (بوروبور،1385 : 6).

مقام معظم رهبري فرمودند: «تلاش در راه مدرسه‌سازي خود جهاد مقدس است و مشاركت در مدرسه‌سازي از ماندگارترين كارهاي نيك است.» (هاشمی نسب،1388: 165).

آيت‌ا… نوري همداني در این باره اذعان داشتند که «شما كه وقت و بيان، مال، قلم خود را در اين راه صرف مي‌كنيد جهاد مي‌كنيد. جهاد يعني ابديت بخشيدن به آن چه كه انسان در اختيار دارد. مالي كه صرف مي‌كنيد ثمره‌اش به اشخاص مي‌رسد و ماندني مي‌شود.» (همان، 169).

آيت‌ا… مكارم شيرازي در باب کار خیر مدرسه سازی فرمودند: «مدرسه‌سازي بار سنگيني است كه دولت و ملت بايد به عنوان يك جهاد علمي و اسلامي مورد توجه قرار دهند. مردم بايد به عنوان جهاد در اين برنامۀ مؤثر شركت كنند. جهادي كه در قرآن هست فقط جنگ نيست.» (همان، 167).

حبيب‌اله بوربور خطاب به خیّرین گفتند: «خيرين محترم، نه نيازي به معرفي و تشويق در خود حس مي‌كنند و نه كمترين تمايلي به طرح اقدامات ارزشي خود دارند، سازمان اين وظيفه را مي‌داند اطلاع‌رساني كند و عواطف احساسات خيرين را مردم منتقل كند. اهميت ديگر اين كار از نظر وجوه تاريخي است و ترديدي نيست كه آيندگان بابت همين اطّلاعات مختصر تاريخي كه برايشان گذاشتيم، قدردان خواهند بود. (بوربور،1383: 9).

خير مدرسه‌ساز علي محمد زين اوقلي گفتند: «من به تجربه آموختم دنيا كوهستان است و كارهاي ما صدايي است كه در اين كوهستان مي‌پيچد و به خود ما مي‌رسد مانند بودم رنگي كه مسيري را پيموده و دوباره به دست صاحبش مي‌رسد.» (هاشمی نسب،1388: 189).

3-5-اهمیت نهادینه کردن کار خیر در  کودکان

سریع‌ترین دورۀ رشد ابعاد شخصیتی انسان، دورۀ کودکی است. پژوهش‎ها نشان داده‎ا‌‎ند که اگر آموزش‌ها و محرکات مناسب در این دوره به کودکان ارائه نشود، در دوران بعدی همین محرکات تأثیر‌‎ات کمتری در تغییرپذیری کودک خواهند داشت. بر اساس نظریۀ بنجامین بلوم، حدود پنجاه درصد از رشد هوش از تولد تا چهار سالگی صورت می‌گیرد. 30 % این رشد بین چهار تا هشت سالگی و تنها 20 % آن از هشت تا هفده سالگی محقق می‌شود. بلوم تأثیر‌‎ زندگی در محیط غنی و محروم را در افزایش و کاهش نمرۀ هوشی مورد تأکید قرار داده است. رسول اکرم (ص) در این‎باره می‌فرمایند: «حکایت کسی که در کودکی می‏‌آ‌موزد، همچون نقشی است که روی سنگ کنده می‏‌شود و حکایت کسی که در بزرگسالی می‏‌آموزد همانند کسی است که بر آب بنویسد.» و امام علی (ع) نیز در این‌باره فرمودند: «همانا قلب نوجوان همچون زمینی بایر است که هر چه در آن افکنده شود می‏‌پذیرد.». یکی از عوامل بسیار مؤثر در این دوره، آموزش‎ها‌‎ی دبستان و پیش از دبستان می‌باشد؛ برنامه‎ریزی‎ها‌‎ی هدفمند برای آموزش این دوران تأثیر‌‎ بسیار عمیقی در رشد شخصیت کودکان و توسعۀ روابط اجتماعی آنان دارد؛ بنابراین می‌توان یکی از اهداف این پژوهش را نهادینه کردن کار خیردانش بنیان  در دانش‎آموزان از سنین کم دانست که مستلزم تغییر در برنامه‎ها‌‎ی آموزش و پرورش است تا دانش‎آموزان هر چه بیشتر به اهمیت کارهای خیردانش بنیان و تأثیر‌‎ آن‎ها‌‎ در توسعۀ فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی جامعه پی ببرند و این خود انگیزه‎ا‌‎ی برای سوق دادن آن‎ها‌‎ به سمت این کارها باشد.

3-6-مجمع خيرين

اولين جلسه هيأت مؤسس مجمع خيرين خراسان در 19/9/77 با اهداف جلب مشاركت‌ها و كمك‌هاي مردمي و دولتي براي ساخت و توسعۀ فضاي آموزشي و اشاعۀ مدرسه‌سازي در استان تشكيل گرديد تا در مسير تأمين كمبود و كاستي‌هاي موجود در مدارس و ساخت فضاهاي آموزشي مورد نياز آموزش و پرورش گام بردارد. در این زمینه سه نکته مهم است:

اول) ترقي و تحول وقتي ميسر مي‌شود كه فرزندان كشور از دانش كافي برخوردار باشد؛ دوم) ساخت مدرسه باقيات الصالحاتي است كه ماندگار نسل‌هاي زيادي براي سال‌ها از آن بهره‌مند مي‌برند و وقتي مدرسه تعطيلي است به جهات مختلف مورد استفاده قرار مي‌گيرد؛ سوم) اين خير پس از ساخت مدرسه و اهداء آن به سازمان‌ آموزش و پرورش كه متولي قوي براي حفظ و اداره آن مي‌باشد آرامش خاطر خواهد داشت. چهارم) طرح هيئت امنايي شدن ادارۀ بنايي كه در ساخت شركت نمايد. پنجم) براي نهادينه كردن فرهنگ مدرسه‌سازي در مردم. ششم) همکاری رسانه‌هاي جمعي، صدا و سيما، تريبون نماز جمعه، ارگان‌ها، نهادهاي مردمي از قبيل شهرداري و فرمانداري.

3-7-رابطۀ خیرین دانش‌بنیان وتوسعۀ اجتمای با رشد اقتصادی

توسعۀ اجتماعی بی تردید به مسئولیت‌پذیری بازمی گردد. مسئولیت‌پذیری حکومت‌ها، شاغلان، سرمایه‌گذاران مالی و دولت-ملت‎ها‌‎ به عنوان اعضای جامعۀ جهانی.

فیلیپ^[5]با اذعان به مشکلات تعریف توسعۀ اجتماعی می‌گوید: «من توسعۀ اجتماعی را فعالیت‌هایی اساسی در حوزۀ غیرانتفاعی جامعه تعریف می‌کنم، از قبیل آموزش، تغذیه، مراقبت‎ها‌‎ی  سلامتی، اصلاحات ارضی و پلیس».

دفتر امور اجتماعی و اقتصادی سازمان ملل متحد در گزارشی با عنوان «تأمین مالی توسعۀ اجتماعی جهانی» توسعۀ اجماعی را چنین تعریف می‌کند: «توسعۀ اجتماعی یا پیشرفت  اجتماعی به رفاه افراد و کارکرد سازگار جوامع اشاره دارد. توسعۀ اجتماعی در برگیرندۀ تلاش‎ها‌‎، مسائل، علایق و بخش‎ها‌‎ی توسعه و همچنین چشم‌انداز اجتماعی برای ملاحظۀ حوزۀ فعالیت‎ها‌‎ی انسانی است. چشم‎انداز اجتماعی فرد را در ارتباط با جامعه می‌بیند، ابعاد متنوع نیازهای انسان را در نظر می‌گیرد، بین اهداف و ابزارها تمایز دقیق قائل می‌شود و برای جستجوی کالای عمومی نوع انسانی حساسیت دارد.^[6] گزارش مذکور بر اساس رویکرد اجلاس جهانی توسعۀ اجتماعی که در سال 1995 در دانمارک برگزار شد، سطوح توسعۀ اجتماعی را در 4 مقوله تفکیک می‌کند که ما به اختصار به یکی از آن‎ها‌‎ می‌پردازیم.

دسترسی همگانی بدون هیچ نوع تبعیض، به خدمات اجتماعی، حمایت اجتماعی و تأمین اجتماعی. بر طبق اعلامیۀ جهانی حقوق بشر: «هر شخص حق دارد در کشور خود به خدمات عمومی برابر تساوی دسترسی داشته باشد. آموزش ابتدایی اجباری است و دست کم آموزش ابتدایی باید رایگان باشد. دست‎یابی به آمورش عالی باید با تساوی کامل برای همه امکان‌پذیر باشد تا هرکس بتواند بنا به استعداد خود ازآن بهره‌مند شود.» نتیجۀ بحث این که توسعۀ اجتماعی و اقتصادی دو روی یک سکه‎ا‌‎ند. سکه‎ا‌‎ی که توسعه نامیده می‌شود. نمی توان در بلند مدت جامعه‎ا‌‎ی را که فقط در یک جهت پیشرفته باشد، توسعه یافته تلقی کرد. ممکن است کشوری رشد و توسعۀ اقتصادی بالایی را تجربه  کند، ولی پایداری این رشد در گرو اتخاذ سیاست مناسب برای نیل به توسعۀ اجتماعی است. در ثانی باید در نظر داشت که نهاد اقصادی تافته‎ا‌‎ی جدا بافته از سایر نهادها نیست. اگر در عرصۀ اقتصادی شاهد رشد پایدار هستیم، باید به شناسایی شبکه‎ها‌‎ و نماد‎ها‌‎ی بپردازیم که قوام بخش این رشد هستند، جامعه‎ا‌‎ی که، به رغم برخورداری از رشد و توسعۀ اجتماعی بالا، از توسعۀ اجتماعی مطلوب برخوردار نباشد توسعۀ اقتصادی آن دوام نخواهد داشت و آسیب خواهد دید؛ بنابراین می‌توان چنین نتیجه گرفت که خیرین به ویژه خیرین دانش‎بنیان می‌توانند جزو یکی از نهادهایی باشند که از یک سو با بالا بردن سطح علمی جامعه زمینۀ رسیدن به توسعۀ اجتماعی و از سوی دیگر با فراهم کردن شرایط شغلی مناسب و افراد متخصص زمینۀ رشد اقتصادی را مساعد کند؛ بنابراین توسعۀ اقتصادی و اجتماعی را باید دو روی یک سکه دانست و از تقلیل‌گرایی به نفع هر یک از وجوه اجتناب کرد؛ زیرا اگر انسان را محور توسعه بدانیم و هدف توسعه را اعتلای شخصیت انسانی تا بالاترین حد ممکن تلقی کنیم، می‌توان یکی از نیازهای رسیدن به این هدف را بالار فتن سطح تحصیلات افراد دانست و این نشانگر نیاز توسعه به فعالیت‎ها‌‎ی خیرین دانش‎بنیان می‌باشد و این نیازمند اتخاذ سیاستی است که به تقویت و تحکیم پیوندها، روابط و شبکه‎ها‌‎ی اجتماعی کمک کند، قابلیت‎ها‌‎ی انسانی را پرورش دهد و شکوفا سازد و ازاین طریق پایداری رشد اقتصادی و توسعۀ اجتماعی را تقویت نماید.

 

3-8-تعریف انگاره و انواع آن

انگاره را می‌توان به مثابۀ یک سازه تعریف کرد که مضمون آن به خودی خود، مجموعه‎ا‌‎ی از تصویرهاست که از جنبه‎ها‌‎ی گوناگون واقعیت در ذهن فرد وجود دارد. انگاره، به مجموعه‎ا‌‎ی از ویژگی‎ها‌‎ اطلاق می‌شود که شخص تشخیص می‌دهد و یا در ذهن خود مجسم می‌کند. درجۀ وابستگی انگاره‎ها‌‎ به یکدیگر، متفاوت است. ساختار یک انگاره را می‌توان از ساختار انگارۀ دیگر متمایز ساخت و هرگونه دگرگونی در انگاره، موجبات ایجاد عدم توازن و در نهایت تغییر در انگاره‎ها‌‎ی دیگر را فراهم سازد.

انگاره‎ها‌‎ از مؤلفه‎ها‌‎ی علمی، شناختی و تأثیر‌‎پذیری تشکیل شده‎ا‌‎ند؛ مؤلفۀ تأثیر‌‎پذیری، در ارتباط با علاقه یا عدم علاقۀ فرد به انگاره موضوع اصلی است و معمولاً با تأیید یا عدم تأیید جنبه‎ها‌‎ی معرفتی و یا ادراکی آن پیوند دارد. مولفۀ شناختی، زاویۀ دید فرد از ویژگی‎ها‌‎ی «فطری» شیئی است که فرد آن را به مثابۀ وجودی مستقل از ادراک خویش تلقی می‌کند. یک مولفۀ عملی را می‌توان دقیق‎تر، به عنوان اثرات رفتاری مجموعۀ انگاره‎ها‌‎ تعریف کرد.این تعاریف به نسبت فرد و یا نوع انگاره ذیربط متفاوت است.

عناصر تشکیل دهندۀ یک انگاره را می‌توان بیشتر چنین طبقه‎بندی کرد که هم مرکز و هم محیط بیرونی، توجه فرد را به خود جلب می‌کند. مرکز توجه فرد، دربردارندۀ مجموعه‎ا‌‎ی از عناصر کوچک مشخص در یک انگاره است و محیط بیرونی توجه فرد، متشکل از تعدادی عناصر مبهم ادراک شده است که این عناصر، به مرور زمان بر ابهام آن‎ها‌‎ افزوده می‌گردد.

به طور خلاصه، از نقطه نظر انگاره‎ها‌‎ی بین‎المللی، واکنش تأثیر‌‎پذیری معمولاً به خلق و خوی فرد یا فرهنگ کلی آن جامعه بستگی دارد که یک کشور خارجی را دوست بدارد و یا از آن متنفر باشد. مؤلفه‎ها‌‎ی شناختی به قدر بستگی دارد که این قدرت، می‌تواند تهدیدکننده و یا بی‌خطر باشد.

هنجارهای اجتماعی، دو تأثیر‌‎ تعیین کننده بر انگاره‎ها‌‎ی مسائل روز جهانی می‌گذارند: نخست، همگن‎سازی، رو به تزاید انگاره‎ها‌‎ی اعضای گروه‎ها‌‎ی اجتماعی که توسط کیفیت ساده و متمایز نشده هنجارهای اجتماعی تقویت می‌شود. دوم آن که این مجموعه هنجارها حفاظت از ساختارهای ساده‎شناختی را بر عهده دارند. در این ساختارهاست که چنین انگاره‎ها‌‎یی شکل می‌گیرد و در عین حال این انگاره‎ها‌‎ همزمان می‌توانند اثرات مستقیم را تحریف و یا استحکام بخشد (اسکات، 1965).

انواع انگاره انواع گوناگونی دارند. کیث مسلین حالات ذهنی را در شش دسته طبقه‌بندی می‌کند:

• احساسی مانند درد، قلقک، خارش
• شناختی مانند باور داشتن، شناختن و فکر کردن
• عاطفی مانند ترس، حسادت، خشم
• ادراکی مانند دیدن، چشیدن، شنیدن
• شبه ادراکی مانند خواب دیدن، تخیل کردن، دیدن پس تصویر
• حالات ناظر به کردار مانند عمل کردن، خواستن و قصد کردن

4-تحليل داده‎ها‌‎

پس از توزیع و بررسی پرسشنامه‎ها، نمودارهای توصیفی ترسیم شد و اما تحلیل داده‎ها‌‎ به صورت زیر است:

4-1-نمودار اول

نمودار بالا نشان می‌‎دهد كه توجه افراد غير خيّر (افراد عادی) به معيارهاي پرسشنامه به ترتيب زير بوده است:

 

افزایش اعتقادات مذهبی: 66		افزایش محبوبیت فرد خیر در جامعه: 32
کار آفرینی و اشتغال: 63		افزاش پایبندی به عهد و پیمان: 32
فقرزدایی: 60		ترویج فرهنگ اصیل ایرانی: 32
افزایش روحیه بخشش: 44		ساختن جامعه‎ا‌‎ی بهتر: 26
رشد علم و فن‎آوری: 40		تقویت روحیه خوش‎بینی به آینده: 24
افزایش ایمان به خدا: 38		تأثیر‌‎ بر اعتقادات فردی –مذهبی: 23
کاهش بزهکاری: 32		افزایش روحیه فداکاری و ایثار: 23

4-2-نمودار دوم

نمودار بالا نشان می‌‎دهد كه توجه افراد غير خير به معيارهاي پرسشنامه به ترتيب زير بوده است:

 

 

استمرار در خدمت‎رسانی به خلق: 21		ترویج فرهنگ زکات: 13
تقویت روحیه جوانمردی: 21		افزایش ثبات در رای: 12
ترویج روحیه تعهد و مسئولیت‌پذیری: 21		تقویت اراده قوی: 12
کاهش اختلاف طبقاتی: 19		ارتقاء فضای علمی: 12
تقویت روحیه تواضع: 17		ترویج روحیه تعاون و کار گروهی: 8
تقویت روحیه خدمت به خلق: 16		تغییر ویژگی‎ها‌‎ی اخلاقی: 8
افزایش معرفت در کار نیک: 14		تقویت روحیه تفکر وتعقل: 4
پرورش استعداد جوانان: 0

4-3-نمودار سوم

نمودار بالا نشان می‌‎دهد كه توجه خيرين دانش بنيان به معيارهاي پرسشنامه به ترتيب زير بوده است:

رشد علم و فن‌آوری: 68		تأثیر‌‎ بر اعتقادات فردی –مذهبی: 34
ارتقاء فضای علمی: 56		افزایش استقلال رای در انجام کار خیر: 29
ساختن جامعه‎ا‌‎ی بهتر: 55		افزایش روحیه بخشش: 28
تقویت روحیه خدمت به خلق: 51		افزایش اعتقادات مذهبی: 27
ترویج فرهنگ اصیل ایرانی: 43		تقویت اراده قوی: 23
ترویج فرهنگ زکات: 42		افزایش روحیه فداکاری و ایثار: 15
پرورش استعداد جوانان: 34		افزایش ثبات رای در کارها: 20

4-4-نمودار چهارم

 

نمودار بالا نشان می‌‎دهد كه توجه خيرين دانش بنيان به معيارهاي پرسشنامه به ترتيب زير بوده است:

افزایش معرفت در کار نیک: 19		تقویت روحیه خوش‌بینی به آینده: 2
استمرارداشتن در خدمت‎رسانی به خلق: 19		تغییر ویژگی‎ها‌‎ی اخلاقی: 1
ترویج روحیه تعهد و مسئولیت‎پذیری: 19		تقویت روحیه تفکر و تعقل: 0
افزاش پایبندی به عهد و پیمان: 18		کارآفرینی و اشتغال: 0
تقویت روحیه جوانمردی: 16		فقرزدایی: 0
کاهش اختلاف طبقاتی: 12		کاهش بزهکاری: 0
افزایش محبوبیت فرد خیر در جامعه: 9		ترویج روحیه تعاون و کار گروهی: 0
تقویت روحیه تواضع: 7

نتيجه‌گيري

طي بررسي‎ها‌‎ي انجام شده به تأكيد اسلام و ائمه و بزرگان به اهميت كار خير به‌ويژه در زمينه‎ها‌‎ي دانش بنيان پي  می‌‎بريم. با توجه به كمبودهاي آموزشي و وابستگي پيشرفت كشور و تعالي مذهب به رشد علم بايد اين كمبودها رفع شود، ولي دولت به تنهايي قادر به تأمين اين نيازها نيست و بايد خيّريني دراين زمينه سرمايه‎گذاري كنند تا اين كمبودها رفع شود. حاصل بررسي پرسشنامه‎ها‌‎ اين است كه بين انگاره‎ها‌‎ي ذهني خيرين دانش‌بنيان و افراد غير خير تفاوت وجود دارد. مهم‌ترين اولويت‎ها‌‎ي خيرين دانش‎بنيان به ترتيب زير است:

1-افزايش ايمان به خدا: 70 امتياز.		4-ساختن جامعۀ بهتر: 55 امتياز.
2-رشد علم و فناوري: 68 امتياز.		5-تقويت روحيۀ خدمت به خلق: 51 امتياز.
3-ارتقاي فضاهاي علمي:  65 امتياز.

هم چنين اولويت افراد غيرخير به اين ترتيب است:

1-افزايش اعتقادات مذهبي: 66 امتياز.		4-افزايش روحيۀ بخشش: 44 امتياز.
2-كارآفريني واشتغال: 63 امتياز.		5-رشد علم و فن‎آوري: 40 امتياز.
3-فقرزدايي: 60 امتياز.

با توجه به اين اولويت‎ها‌‎،ن تيجه‎گيري  می‌‎شود كه انگارۀ ذهني خيرين دانش‌بنيان بعد از افزايش ايمان به خدا، به سمت توسعه و پيشرفت متمايل می‌‎شود و پيشرفت علم را زمينۀ پيشرفت در ساير حوزه‎ها‌‎  می‌‎دانند، اما افراد غير خير آن طور كه بايد به توسعۀ علم اهميت نمی‌‎دهند؛ بنابراين اگر سرمايه‎ا‌‎ي هم باشد، در كارهاي دانش‎بنيان سرمايه گذاري نمي‎كنند و اشتغال‎زايي ‌را تنها زمينه‎ساز پيشرفت كشور می‌‎دانند. همچنين به استناد سخن مسئولين انگاره‎ها‌‎ي آن‎ها‌‎ می‌‎توانند اكتسابي باشد؛ يعني می‌‎توان آن‎ها‌‎ را در ذهن ساير افراد به وجود آورد؛ بنابراين با كاربردي كردن اين نتايج می‌‎توان اين انگاره را كه پيشرفت علم زمينه‎ساز پيشرفت در ساير حوزه‎ها‌‎ست، آن را بين افراد جامعه گسترش داد.

از این رو با توجه به اين ادعا كه انگاره‎ها‌‎ي ذهني خيرين دانش‎بنيان می‌‎توانند اكتسابي باشند، راه‎ها‌‎يي براي نهادينه كردن آن‎ها‌‎ در ذهن ساير افراد جامعه پيشنهاد می‌‎شود، از جمله برگزاري جلسات توجيهي براي عموم، نهادينه كردن آن‎ها‌‎ از طريق مدارس و از سنين كودكي، برگزاري همايش‎ها‌‎ در اين زمينه، برگزاري جلسات سخنراني توسط خيرين دانش‎بنيان، تبليغات، توسعۀ تحقيقات و پژوهش‎ها‌‎ دراين زمينه، افزايش فعاليت سازمان‎ها‌‎ي مردم نهاد و … .

فهرست منابع

• قرآن کریم
• نهج البلاغه
• بوربور، حبيب‌ا…، (1385)، جلوه‌هاي عشق، جلد3، تهران: سوره مهر.
• حائری، محمد حسین، (1380)، وقف در فقه اسلامی و نقش آن در شکوفایی اقتصاد اسلامی، مشهد: بنیاد پژوهش‎ها‌‎ی اسلامی.
• دهخدا، علی اکبر، (1377)، لغت نامۀ دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
• ذوالفقاري، غلامحسين، (1383)، رهنمون، تهران: اوسان.
• سجادي، سيد احمد، (1390)، فصلنامه وقف ميراث جاويدان، شماره 76، تهران: مؤسسه فرهنگي هنري راسخون.
• طباطبائی، محمّدحسین، (1374)،تفسیر المیزان، ترجمة محمّد باقر موسوی همدانی، قم: جامعة مدرّسین حوزة علمیّة قم.
• عسگری، قاسم، (1390)، جایگاه وقف در فرایند توسعه اقتصادی جمهوری اسلامی ایران، پایان‎نامۀ کارشناسی ارشد، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره).
• کلینی، محمدبن یعقوب، (1369)، اصول کافی، ترجمه و شرح هاشم رسولی و جواد مصطفوی، تهران: کتابفروشی علمیه اسلامیه.
• مجلسی، محمدتقی، (1394)، بحارالانوار الجامعة لدُرر اخبار الائمة الاطهار، تهران: انتشارات اسلامیّه.
• معین، محمد، (1342)، فرهنگ فارسی معین، تهران: امیرکبیر.

[1] . مدرس زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

zakihradhidabadi@yahoo.com

[2] . استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، آزادشهر، ایران .

mandana_alimi@yahoo.com

[3] . دانش‎آموختۀ دکترای زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.

nasiri.afrapoli@gmail.com

[4]– ميليون نفر از دانش‌آموزان در مدارس 2 نوبت درس مي‌خوانند اين موضوع موجب افت تحصيلي و عدم برخورد شرايط يكسان دانش‌آموزان ديگر مي‌شود. 60 درصد از مدارس كشور نياز به بازسازي و مقاوم‌سازي دارند و در حال حاضر خطرات زيادي دانش‌آموزان را تهديد مي‌كند .(بوربور،1385: ج 3 /9).

[5]-Philip vn der McrweAndre:EconomicDevelopment,socialspendending and project Management.Faculty of economic and maganement sciences. نقل از حبیب الله جباری

[6]-United nations.(2002). Financing Global social development symposium.نقل از حبیب الله جباری