بررسی معیارهای اجتماعی در ارزیابی فرصت های سرمایه گذاری درزمینه کارآفرینی اجتماعی

بررسی معیارهای اجتماعی در ارزیابی فرصت های سرمایه گذاری در زمینه کارآفرینی اجتماعی

نسیم غنبر طهرانی¹، حامد داوری اردکانی²، مهرناز قربانی کلاهی³

^1، استادیار، گروه مهندسی صنایع، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه خوارزمی.

Nasim.Tehrani@khu.ac.ir

^2، استادیار، گروه مهندسی صنایع، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه خوارزمی.

hameddavari@gmail.com

^*3دانشجوی کارشناسی ارشد، مهندسی صنایع، دانشگاه خوارزمی .

ghorbani.mehrnaz@gmail.com

چكيده

امروزه حل یا کاهش مسائل اجتماعی و بهبود شرایط از دغدغه های مهم جوامع به شمار می آید که در این راستا اقدامات مختلفی صورت می پذیرد. با عنایت به اینکه هدف کارآفرینی اجتماعی حل یا کاهش مسائل اجتماعی با روش های کسب و کار  به شکل نوآورانه می باشد، سرمایه گذاری در این حوزه می تواند به عنوان راهکاری مناسب در راستای بهبود شرایط اجتماعی قلمداد شود. با توجه به ماهیت متفاوت این نوع از کارآفرینی و ارزش آفرینی اجتماعی و مالی آن، سرمایه گذاران باید معیارهای اجتماعی در کنار معیارهای مال و سنتی که در کارآفرینی سنتی مطرح می باشد را مدنظر قرار دهند. به همین منظور هدف ما در این مطالعه معرفی معیارهای اجتماعی می باشد.  به همین منظور با استفاده از روش تحلیل محتوا، 4 معیار ویژگی سرمایه گذاری پیشنهادی از نظر معیارهای اجتماعی، ویژگی سرمایه پذیر از نظر معیارهای اجتماعی، بازده ترکیبی مورد انتظار وریسک ترکیبی مورد انتظار پیشنهاد شده است.

واژه­های کلیدی: کارآفرینی اجتماعی، معیارهای اجتماعی، سرمایه گذاری

1-مقدمه

در دنیای امروز یکی از دغدغه های انسان ها و جوامع بهبود شرایط اجتماعی می باشد و در این راستا فعالیت های گوناگونی انجام می شود. یکی از راه حل هایی که می توان در راستا بهبود وضعیت در حوزه های اجتماعی و همچنین ارزش آفرینی اجتماعی به کار گرفت، سرمایه گذاری در فرصت های کارآفرینی اجتماعی می باشد. کارآفرینی اجتماعی یکی از زیر شاخه های کارآفرینی می باشد، که هدف آن ایجاد ارزش اجتماعی و اقتصادی در جهت کاهش و یا حذف  مشکلات اجتماعی است. این نوع از کارآفرینی به جهت تفاوت در ایجاد ارزش با کارآفرینی سنتی متفاوت است. لذا  سرمایه گذاران به منظور ارزیابی این                   فرصت های سرمایه گذاری نیازمند معیار های متفاوت و وسیع تر از معیار های معمول کارآفرینی می باشند. هدف ما در این مطالعه معرفی معیارهای اجتماعی در ارزیابی گزینه های سرمایه گذاری در کارآفرینی اجتماعی می باشد.

2-بیان مسئله و ضرورت آن

با توجه به اهمیت حوزه های اجتماعی و اهمیت رفع مسائل و مشکلات آن، سرمایه گذاری در فرصت های کارآفرینی اجتماعی می توان یک راه حل مناسب در جهت بهبود شرایط اجتماعی مدنظر قرار گیرد. کارآفرینی اجتماعی از نظر ماهیت و ماموریت با کارآفرینی سنتی متفاوت می باشد. در واقع این نوع از کارآفرینی در تلاش برای ایجاد ارزش اجتماعی در کنار ارزش مالی است. با وجود این تفاوت، کارآفرینی اجتماعی به دلیل حفظ، بقا و تجاری سازی، نیازمند تامین مالی می باشند. اما با توجه به ماموریت و ماهیت دوگانه آن ها، سرمایه گذاران نباید این گزینه ها تنها را با معیار های معمول و سنتی که در ادبیات پژوهشی کارآفرینی به آن اشاره شده است، مورد ارزیابی قرار دهند. به همین منظور ایده این پژوهش ارزیابی گزینه های سرمایه گذاری براساس هر دو معیار های اجتماعی و مالی می باشد. لذا مطالعه و بررسی معیار های اجتماعی موثر در ارزیابی کارآفرینی اجتماعی ضرورت می یابد.

3-بیان مبانی نظری تجربه

کار آفرینی اجتماعی نوعی از کارآفرینی است  که با استفاده از تکنیک های کسب و کار به دنبال حل مشکلات اجتماعی به شکل نوآورانه است. مشخصه کارآفرینی اجتماعی در توانایی تلفیق منافع اجتماعی با شیوه های تجاری برای تغییر اجتماعی است. Miller و Wesley (2010) کارآفرینی اجتماعی را زیر مجموعه ای در کارآفرینی تعریف کرده اند، که تمرکز آن بر شناسایی، ارزیابی و بهره برداری از فرصت هایی است که بازده اجتماعی دارند.

کارآفرینان اجتماعی دارای هویت دوگانه هستند و به دنبال ایجاد ارزش اجتماعی در کنار ارزش اقتصادی می باشند. به نظر می آید که موازنه میان این دو گروه ارزش به ماموریت کارآفرینان اجتماعی بستگی دارد. Dacin و همکاران (2011) معتقد هستند که در ارتباط با کارآفرینی اجتماعی یک سلسله مراتب ایجاد ارزش اجتماعی و اقتصادی وجود دارد که کارآفرینان میان آن ها توازن ایجاد می نمایند.

با توجه به ماموریت و ماهیت دوگانه کارآفرینی اجتماعی، سرمایه گذاران این حوزه متفاوت می باشند. در واقع سرمایه گذاران این حوزه نیز بایستی به بازده اجتماعی توجه ویژه داشته باشند و سرمایه گذاری ها را از نقطه نظر بازده اجتماعی در کنار بازده مالی ارزیابی نمایند.

به طور کلی می توان سرمایه گذاران اجتماعی را سرمایه گذاران مناسب در کارآفرینی اجتماعی معرفی نمود. سرمایه گذاری اجتماعی یک اصطلاح جامع به معنای ترکیب عوامل اقتصادی، زیست محیطی، بهداشتی، اخلاقی، سیاسی و یا مذهبی است (LAING et al.,2012). سرمایه گذاری اجتماعی را می توان با استراتژی های متفاوتی انجام داد که در این رابطه می توان به سرمایه گذاری تاثیر، سرمایه گذاری خطر پذیر اجتماعی و سرمایه گذاری خطرپذیر بشردوستانه اشاره کرد.

سرمایه گذاری تاثیر یکی از انواع سرمایه گذاری اجتماعی می باشد که هدف آن سرمایه گذاری در کسب و کارها ، شرکت های اجتماعی و یا شرکت های غیر انتفاعی است که علاوه بر کسب سود مالی، در جهت اهداف اجتماعی نیز فعالیت      می کنند. تامین مالی شرکت اجتماعی در مراحل اولیه و استارت آپ ها را انجام می دهند.  سرمایه گذاری خطر پذیر اجتماعی تامین مالی شرکت اجتماعی در مراحل اولیه و استارت آپ ها را انجام می دهند (Miller and Wesley,2007). سرمایه گذاری خطرپذیر بشردوستانه نوعی از سرمایه گذاری درشرکت های اجتماعی کوچک با قابلیت بالقوه  اجتماعی بالا می باشد (Scarlata and Alemany,2008). تفاوت این نوع از سرمایه گذاری نسبت به دو نوع قبل حداکثر رسانی بازده اجتماعی می باشد.

3-روش تحقیق

با عنایت به توضیحات بخش قبل و به منظور انجام تحقیق، مقالات متعددی در زمینه کارآرفرینی اجتماعی، انواع سرمایه گذاری های اجتماعی استخراج شد. پس از بررسی و مطالعه مقالات مرتبط، 491 فاکتور اجتماعی موثر در ارزیابی گزینه های سرمایه گذاری استخراج، و پس از اطمینان از رسیدن به حد اشباع بررسی شدند. به همین منظور با استفاده از روش تحلیل محتوا این فاکتور ها براساس ویژگی های مشابه ابتدا در 7 دسته تقسیم بندی شدند. پس از آن با توجه به درصد فروانی و درصد فروانی تجمعی هر گروه، معیار های به 4 گروه اصلی تقلیل یافت و فاکتور های دسته معیار های حذف شده در سایر گروه های ادغام شدند.

4-معیارهای اجتماعی ارزیابی کارآفرینی اجتماعی

با توجه به توضیحات بخش های قبل، کارآفرینی اجتماعی جهت تامین مالی نیازمند معیارهای جامع تری می باشند. این معیار های شامل معیارهای اجتماعی و معیار های کارآفرینی سنتی که عمدتا مالی هستند می باشد. مطالعات بسیاری در زمینه معیارهای ارزیابی طرح ها کارآفرینی اجتماعی صورت پذیرفته است. هدف و ایده ما در این پژوهش معرفی 4 معیار اصلی اجتماعی، جهت ارزیابی گزینه های سرمایه گذاری در کارآفرینی اجتماعی می باشد. تصویر 4 معیار اجتماعی را نشان می دهد که در ادامه به معرفی آن می پردازیم.

4-1-ویژگی سرمایه گذاری از نظر معیارهای اجتماعی

این معیار می تواند شامل تصویر اجتماعی کسب و کار، گروه تمرکز سرمایه گذاری، مقیاس پذیری کسب و کار و پایداری استارت آپ باشد.

Scarlata و Alemany (2008) تصویر اجتماعی شرکت را به عنوان معیاری از مجموعه معیار های ساختار خارجی (بیانگر روابط یک شرکت با مشتریان، شرکا، تامین کنندگان و سایر سهامداران خارجی آن است) از نظر SVC ها نام برده اند. سرمایه گذاران می توانند با استفاده از ابزار جستجو در این رابطه اطلاعات لازم را کسب نمایند. همچنین از نظر Spiess-Knafl و Aschari-Lincoln (2015)، گروه تمرکز سرمایه پذیر( بهره برداران) قویترین پیش بینی کننده برای نتیجه تأمین مالی است و احتمال سرمایه گذاری و دریافت کمک مالی را بالا می برد. (Spiess-Knafl And Aschari-Lincoln;2015) .

از سوی دیگر، Roundy و همکاران (2017) اگر یک کسب و کار دیگر مقیاس پذیر باشد، سرمایه گذاران آن ها را بیش از شرکت هایی که ماموریت های اجتماعی بزرگی دارند، اما نمی توانند مقیاس پذیر باشند، ارزش گذاری می کنند. همچنین، سرمایه گذاران اجتماعی ممکن است رویکرد پایداری را در زمینه های مختلف همچون محیط زیست، ساختار سرمایه و چگونگی رفتار با پرسنل بررسی نمایند. (Roundy et al.2017).

4-2- ویژگی سرمایه پذیر از نظر معیارهای اجتماعی

این معیار می تواند شامل ذهنیت کارآفرینی، ریسک پذیر بودن، تمامیت کارآفرین و عضویت در شبکه های اجتماعی مبتنی بر جامعه باشد.

ذهنیت کارآفرینی به کارآفرینان اجتماعی در شناسایی ایده های جدید و فرصت ها برای رسیدن به اهداف اجتماعی کمک می کند (Ghalwash et al.,2017). همچنین Ghalwash و همکاران (2017) معتقد هستند که در کشورهای در حال توسعه، به ویژه در بخش اجتماعی نسبت به موسسات سودآور در اقتصادهای پیشرفته، در مراحل اول، خطرات بیشتر و متنوعی وجود دارد.

ریسک پذیر بودن از ویژگی های کارآفرین های اجتماعی است. کارآفرینان اجتماعی ریسک ها به صورت آگاهانه و بدون انتظار سود مالی درک کرده اند.

Achleitner و همکاران (2013) تمامیت کارآفرین اجتماعی که نشان دهنده دقت و شفافیت کارآفرین می باشد را به عنوان یکی از معیارهای مهم از نظر SVCها عنوان کرده است و دو معیار تلاش های پاسخگویی داوطلبانه و شهرت را دو بعد مهم این ویژگی معرفی کرده اند. لازم به ذکر است این معیارها موجب کاهش ریسک انحراف از ماموریت و کاهش اطلاعات متقارن      می شود.

از سوی دیگر، عضویت در شبکه اجتماعی مبتنی بر جامعه اثر مثبت در ارزیابی سرمایه گذاری های اجتماعی دارد. شبکه اجتماعی مبتنی بر جامعه نقش حامی ماموریت کارآفرین اجتماعی را دارد که می تواند به واسطه آن نیروی انسانی ماهر و داوطلب و سرمایه لازم را جهت تحقق ماموریت خود به کار گیرد. ( Miller and Wesley; 2010).

4-3- بازده ترکیبی مورد انتظار از سرمایه گذاری

بازده ترکیبی شامل بازده مالی و بازده اجتماعی است. منظور از بازده اجتماعی، میزان تغییر اجتماعی ایجاد شده به واسطه کارآفرینی می باشد. مانند میزان افزایش سطح سلامت در جامعه یا میزان موقعیت ها شغلی جدید در مناطق محروم.

از آن جایی که سرمایه گذاری های اجتماعی هدف های اجتماعی و مالی را به صورت همزمان پیش  می برند، براساس آنچه Laing وهمکاران (2012) پیشنهاد داده اند، سرمایه گذاری های پیشنهادی باید از نظر بازده ترکیبی (مجموع بازده مالی و بازده اجتماعی) ارزیابی شوند. برای مثال سرمایه گذاری و یا دریافت سهام کسب وکار هایی که برای مناطق محروم فرصت های شغلی فراهم می کند، داری بازده ترکیبی است. در این مورد، حتی اگر سرمایه گذاری بازده مالی کمتر از بازار هم داشته باشد به دلیل ایجاد ارزش اجتماعی، بازده ترکیبی قابل قبول دارد (Laing et al.;2012).

4-4- ریسک ترکیبی مورد انتظار

ریسک ترکیبی شامل ریسک مالی و ریسک اجتماعی سرمایه گذاری پیشنهادی است. منظور از ریسک اجتماعی، ریسک عدم پذیرش طرح کارآفرینی توسط ذی نفعان به دلیل مغایرت با اهداف اجتماعی آن ها است.

Laing وهمکاران (2012) استفاده از رویکرد ریسک ترکیبی و بازده ترکیبی را، به منظور ارزیابی سرمایه گذاری های اجتماعی پیشنهاد می کند. ریسک ترکیبی مجموع ریسک مالی و ریسک اجتماعی است و هدف آن اندازه گیری ریسک حاصل از سرمایه گذاری اجتماعی می باشد(Laing et al.;2012). ریسک مالی،ریسک جبرانی نامیده می شود، به این دلیل که سرمایه گذاران بازده بالاتری را در بلند مدت به ازای نوسانات بیشتر انتظار دارند. ریسک اجتماعی، غیرجبرانی است و به ریسکی اشاره دارد که سرمایه گذاری یک سازمان از ارزش های توافق شده ذی نفعان منحرف شود. Laing وهمکاران (2012) به علت دشواری محاسبه ریسک اجتماعی، پیشنهاد می کنند زمانی که ریسک اجتماعی برای یک سرمایه گذاری شناسایی شد، ریسک ترکیبی افزایش یابد و در نتیجه سرمایه گذاری که در معرض ریسک اجتماعی است جذابیت کمتری خواهد داشت.

5- بحث و نتیجه گیری

با توجه به ضرورت و اهمیت حل و کاهش مسائل اجتماعی و بهبود شرایط ، سرمایه گذاری در کارآفرینی اجتماعی می تواند به عنوان راه حلی مناسب درجهت بهبود شرایط اجتماعی پیشنهاد شود. طرح های کارآفرینی اجتماعی به منظور رشد و بقا نیازمند تامین مالی هستند. اما این نوع از کارآفرینی به دلیل دارا بودن ماموریت و ماهیت دوگانه و توجه به ارزش های اجتماعی در کنار ارزش مالی ، نمی توان با معیار های سنتی و معمول مورد استفاده در کارآفرینی سنتی ارزیابی کرد. به همین جهت پیشنهاد و ایده این مطالعه ارزیابی فرصت های سرمایه گذاری در حوزه کارآفرینی اجتماعی جهت سرمایه گذاری، براساس معیار های اجتماعی و اقتصادی در کنار هم می باشد. به همین منظور با استفاده از روش تحلیل محتوا 4 معیار اجتماعی ارائه شده است. این معیار ها عبارتند از ویژگی سرمایه گذاری از نظر معیارهای اجتماعی، ویژگی سرمایه پذیر از نظر معیارهای اجتماعی، بازده ترکیبی موردانتظار و ریسک ترکیبی موردانتظار.

در نهایت با ارزیابی و بررسی گزینه های سرمایه گذاری براساس معیار های اجتماعی و هم معیارهای مالی و سنتی، سرمایه گذاران می توانند انتخابی اثربخش داشته باشند و همچنین در جهت کاهش و حل مسائل اجتماعی اقدام نمایند.

6- منابع

Achleitner, A.-K., Lutz, E., Mayer, J., & Spiess-Knafl, W. (2013). Disentangling gut feeling: Assessing the integrity of social entrepreneurs. Voluntas: International Journal of Voluntary and Nonprofit Organizations, 24(1), 93-124.

Dacin, M. T., Dacin, P. A., & Tracey, P. (2011). Social entrepreneurship: A critique and future directions. Organization science, 22(5), 1203-1213.

Ghalwash, S., Tolba, A., & Ismail, A. (2017). What motivates social entrepreneurs to start social ventures?: An exploratory study in the context of a developing economy. Social Enterprise Journal, 13(3), 268-298. doi:doi:10.1108/SEJ-05-2016-0014

Laing, N., Long, C., Marcandalli, A., Matthews, J., Grahovac, A., & Featherby, J. (2012). The UK Social Investment Market: The Current Landscape and a Framework for Investor Decision Making. Retrieved from UK:

Miller, T. L., & Wesley, C. L. (2010). Assessing Mission and Resources for Social Change: An Organizational Identity Perspective on Social Venture Capitalists ‘Decision Criteria. Enterpren Theor Pract, 34(4), 705-733.

Roundy, P., Holzhauer, H., & Dai, Y. (2017). Finance or philanthropy? Exploring the motivations and criteria of impact investors. Social Responsibility Journal, 13(3), 491-512.

Scarlata, M., & Alemany, L. (2008). FINANCING SOCIAL ENTREPRENEURS: PHILANTHROPIC VENTURE CAPITAL vs. FOUNDATIONS (SUMMARY). Frontiers of Entrepreneurship Research, 28(21), 8.

Spiess-Knafl, W., & Aschari-Lincoln, J. (2015). Understanding mechanisms in the social investment market: what are venture philanthropy funds financing and how? Journal of Sustainable Finance & Investment, 5(3), 103-120.