بررسی نقش سرمایه اجتماعی بر مشارکت گروهی جوانان در فعالیت های جمعیت هلال احمر (مطالعه موردی: جوانان 15-29 ساله شهر تهران)

بررسی نقش سرمایه اجتماعی بر مشارکت گروهی جوانان در فعالیت‌های جمعیت هلال‌احمر (مطالعه موردی: جوانان 15-29 ساله شهر تهران)

1. عاطفه خاقانی‌زاده، ^2. صفورا خسروی
2. مدرس مرکز علمی کاربردی هلال احمر استان مرکزی
3. مسئول برنامه ریزی و رابط پژوهشی دانشگاه پیام نور

چکیده:

هدف این مقاله بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و میزان مشارکت گروهی جوانان در فعالیت های جمعیت هلال احمر است. روش پژوهش پیمایش است. جامعه آماری در این پژوهش جوانان 15-29 ساله شهر تهران در سال 1395 است. حجم نمونه 200 نفر می باشد. شيوه‏ نمونه‏گيري براي دسترسي به نمونه‏هاي مورد مطالعه نمونه گیری تصادفی چندمرحله ای است. ابزار تحقیق جهت جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه است. جهت سنجش میزان مشارکت گروهی جوانان 15-29 ساله شهر تهران در فعالیت های جمعیت هلال احمر 10 گویه در قالب طیف 5 درجه ای لیکرت از کاملاً موافق، موافق، بی نظر، مخالف و کاملاً مخالف قابل تنظیم است. جهت سنجش سرمایه اجتماعی پرسشنامه محقق ساخته شامل 19 گویه و دو بعد؛ اعتماد اجتماعی و پیوند اجتماعی است. اعتبار صوری و محتوایی پرسشنامه‏ها با استفاده از نظر متخصصین (خبرگان) بررسی شده است. مقدار ضریب آلفای کرونباخ نیز برای تک‏تک متغیرها بیش از 7/0 است و در نتیجه پایایی پرسشنامه مورد تأیید می باشد. جهت تحلیل داده‏ها ازآزمون t-استیودنت تک نمونه‏ای، ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون دو متغیره در سطح معناداری کمتر از 05/0، با کاربرد نرم افزار spss19 استفاده می شود. نتایج نشان می دهند، میانگین متغیر مشارکت گروهی در فعالیت های جمعیت هلال احمر و ابعاد متغیر سرمایه اجتماعی کمتر از میانگین مفروض (3) است و این بیانگر این است که متغیرهای مذکور در جامعه مورد مطالعه از وضعیت مطلوبی برخوردار نیستند. همچنین نتایج نشان می دهند، تعلق اجتماعی و اعتماد اجتماعی با ضریب رگرسیون 721/0 و 284/0 به ترتیب بیشترین سهم را در تبیین تغییرات مشارکت گروهی جوانان 15-29 ساله شهر تهران در فعالیت های جمعیت هلال احمر دارند.

کلید واژگان: سرمایه اجتماعی، اعتماد، تعلق، مشارکت گروهی، جوانان، هلال احمر

مقدمه

توسعه فرايندي است كه طي آن توانمندسازي انسان ها، افزايش بهره وري، كاهش مشكلات و پيشرفت جامعه عملي مي شود و يكي از مؤلفه هاي راهبردي در توسعه و پايداري هر جامعه «مشاركت» است. در واقع با توجه به مباني روان شناسي اجتماعي و ادبيات توسعه، مشاركت شهروندان يك رويداد مثبت هم براي مردم و هم براي كل جامعه است (منريني و همکاران، 2009). انسان ها به خودي خود پتانسيل مشاركت را با هدف دستيابي به خواسته هاي فردي، جمعي، دستيابي به عدل، همبستگي، امنيت، كنترل محيط خود و … دارا هستند (کریستوفر و همکاران، 2008).

از سوی دیگر سرمایه اجتماعی و مؤلفه هاي آن همچون؛ شبکه‏ها، هنجارها و اعتماد، تسهیل کننده کنش و همکاري جمعی براي نفع هاي چندجانبه است (هاودان و ریان، 2009). افزایش اعتماد سیاسی و مشروعیت، سبب افزایش حمایت شهروندان از سیاست هاي اعمالی و عمل کردن آن ها طبق قانون می شود. شبکه هاي مشارکتی، موجب غناي سرمایه اجتماعی و تعمیق آن می شوند و سرمایه اجتماعی، تقویت باورمنديِ درونیِ متکی بر روحیه جمعی را به دنبال دارد که ثمره آن، جلوگیري از ذره گونه شدن افراد است. در نظام های دموکراتیک، سرمایه اجتماعی به ثبات و نظم یا حفظ همبستگی اجتماعی یاری می رساند. علقه های اجتماعی، اعتماد و سرمایه اجتماعی، از طریق کمیت و کیفیت مشارکت گروهی شهروندان، به یکپارچگی ملی کمک می کنند. نبود اعتماد به دیگران، چگالی یکپارچگی ملی را کاهش می دهد، زیرا مانع شرکت و فعالیت افراد در نهادها و سازمان ها شده است و کاهش کنش گری جمعی سازمان یافته، بی ثباتی و بحران اجتماعی را به همراه خواهد داشت (عباس زاده و کرمی، 1390).

هرچه روابط افراد در شبکه ها نزدیکتر و افقی باشد، درگیرشدنِ مدنیِ افراد به طور فزاینده افزایش خواهد یافت و درواقع، باورمنديِ درونیِ شهروندان شکل خواهد گرفت. سرمایه اجتماعی، «ماده خام جامعه مدنی» و پدیده اي از پایین به بالاست. لازمه‏ی باورمنديِ درونیِ شهروندان به نهادهاي دموکراتیک و پویش شهروندان در چارچوب انجمن ها و نهادهاي مدنی گوناگون، شکل گیري سرمایه اجتماعی است (آلیک و ریالو، 2004). ریچارد رز، حکومت هاي با جوامع مدنی را به «جامعه ساعت شنی» تشبیه می کند. جامعه‏اي که با زندگی متراکم در پایین، یعنی با تعامل شبکه اطلاعاتی قوي بین دوستان، خویشاوندان و دیگر گروه هاي چهره به چهره مشخص می شود و در قسمت بالاي جامعه، نخبگان براي کسب قدرت، ثروت و اعتبار با هم رقابت می کنند (آرنیل، 2006). اتمیزه و ذره گونه شدن افراد، نتیجه فقدان شبکه هاي تعاملاتی و ضعف در سرمایه اجتماعی است که پیامد آن، آسیب پذیري حکومت و جامعه در برابر قدرت تخریب گر کنش هاي جمعی توده اي است. سرمایه اجتماعی که در چیدمان روابط بنیادینِ افراد نقش دارد، با تشکیلاتی کردن کنش هاي افراد آن ها را به اجتماع پیوند می زند. انجمن هاي اجتماعی سبب تماس و تعامل افراد با یکدیگر، پیدایش و بقاي گفتمان اجتماعی می شوند (والترز، 2002).

در کشوري که حکومتی کارآمد و سطوح متعالی سرمایه اجتماعی دارد، دولت و جامعه مکمل یکدیگرند و در رویارویی با چالش هاي پیشِ رو به یاري یکدیگر می شتابند. سطوح مناسب سرمایه اجتماعی، سبب رشد آگاهی در سطح جامعه و مسئولیت پذیري افراد می شود. انسجام بیشتر سبب کاهش جنایات و در واقع، کاهش کنترل رسمی شهروندان می شود و در واقع، هنجارهايِ درونی شده که از طریق جامعه پذیر نمودن افراد شکل گرفته، از سویی سبب کاهش هزینه هاي دولتی و از سویی دیگر، سبب تقویت رابطه مردم و دولت و همچنین، انعطاف پذیري آنان خواهد شد (ماکی، 2007). هرچه وابستگی همزمان شهروندان به گروه ها و انجمن ها بیشتر بوده و این رابطه شبکه اي نزدیک و افقی باشد، سرمایه اجتماعی، بزرگتر و درگیرشدن مدنی افراد بیشتر و به دنبال آن، مسئولیت پذیري و انعطاف پذیري حکومت نیز افزایش خواهد یافت (چو و لیم، 2010). همانطور که پاتنام نیز متذکر شده، اعتماد و همکاري، خود تقویت کننده و انباشتی است و حلقه اي از اعتماد، به سطوح بالاتر همکاري و درگیرشدگیِ مدنی می انجامد که این امر موجب کارایی و پاسخگویی بیشتر حکومت و در واقع، حکمرانی خوب خواهد شد. جوامعی که کاملاً جدا از هم هستند، اعتماد، مشارکت، شبکه کاري مثبت و همکاري دوجانبه و متقابل بین اعضا را به میزان کمتري تجربه می کنند. این شرایط نیز به نوبه خود اثر منفی بر کیفیت زندگی اعضا خواهد داشت. در واقع، جوامع تقسیم شده در تولید وجه منفی سرمایه اجتماعی، به میزان بیشتري سرمایه گذاري نموده و این امر در کاهش انعطاف پذیري افراد و گروه ها و بی میلی آن ها نسبت به هویت ملی، نقش بسزایی خواهد داشت (پوتنام، 2000).

کولی معتقد است که کنش‏های فرد در زندگی روزمره تحت تأثیر گروه هایی می‏باشد که به آن ها تعلق دارد و این وابستگی گروهی است که نحوه واکنش فرد در قبال مسائل اجتماعی را تعیین می‏کند و در واقع رفتار فرد در پاسخ به فشارها و انتظارات اجتماعی که از سوی دوستان و خانواده بر وی وارد می‏شود، صورت می‏گیرد. بنا بر این دیدگاه، افراد آن گونه می‏اندیشند که در آن به سر می‏برند (الوانی و سیدنقوی، 1381). طبق رویکرد کنش متقابل نمادین، خصوصیات اساسی کنش اجتماعی در «خود» افراد و ادراک آن ها از رفتار دیگران شکل می‌گیرد. در چارچوب این رویکرد، می‌توان از نظریات مید و کولی بهره جست. به نظر مید، «خود» هرکس، حاصل وجه‌نظر جمع است و هیچگونه شناسایی از خود، بدون وجه‌ نظر دیگری و جز در منظر جمع نمی‌توان بدست آید (ماکی، 2007).

از سوی دیگر مشاركت گروهی را در واقع فرايندي مي‏توان به شمار آورد كه از سوي افراد جامعه به صورت آگاهانه، داوطلبانه و جمعي با در نظر داشتن هدف هاي معين و مشخص به منظور سهيم شدن در منابع ارزشمند مختلف انجام مي گيرد .نحوه عيني چنين مشاركتي حضور در جشن ها و مراسم مذهبي و اجتماعي است كه فرد از طريق آن كنش مشاركتي از خود بروز مي دهد.

سازمان جوانان جمعیت هلال احمر به عنوان یکی از بزرگترین سازمان های مشارکتی و داوطلب محور کشور باید در روند عضوگیری و به عضویت درآوردن نوجوانان و جوانان و جلب مشارکت آنان در سه شاخه دانش آموزی، دانشجویی و جوانان؛ رفتارهای مشارکتی را تشویق و تقویت نماید و در تعلق هدف ترویج فرهنگ مشارکتی و تبدیل مشارکت به هنجار فرهنگی هزینه لازم را تکمیل نماید و از این طریق فعالیت های بالقوه و پتانسیل های بالفعل مشارکتی را در سه شاخه دانش آموزی، دانشجویی و جوانان جامعه عمل بپوشاند (رهنورد و همکاران، 2010).

تحقق آرمان یک نفر امدادگر آموزش دیده در خانواده در عرصه امداد و نجات و امور عام المنفعه در کشور ما که در معرض انواع سوانح طبیعی قرار دارد، مستلزم شکل گیری تشکل های امدادرسانی و جلب مشارکت اقشار مختلف مردم به ویژه دانش آموزان، دانشجویان و جوانان در این تشکل ها به منظور مقابله با سوانح زیست محیطی و بلایای طبیعی می باشد (صفابخش، 1388).اهداف خاص جمعیت های ملی هلال احمر اداره امور جوانان و توسعه مشارکت جوانان در تصمیم گیری ها و فعالیتهای مربوط به آن ها و تربیت و آموزش جوانان به منظور آماده ساختن آنان در انجام خدمات امدادی و عام المنفعه می باشد.

با این تفاصیل هدف پژوهش حاضر این است که اولاً: وضعیت سرمایه اجتماعی و مشارکت گروهی جوانان 29-15 سال شهر تهران در فعالیت های جمعیت هلال احمر را بسنجد و ثانیاً: سهم نسبی سرمایه اجتماعی و مؤلفه های آن را در تبیین تغییرات متغیر مشارکت گروهی جوانان جامعه مورد مطالعه در فعالیت های جمعیت هلال احمر ارزیابی کند.

پیشینه تجربی تحقیق

رهنوردآهن و همکاران (1388)، پژوهشی با عنوان “شناسايي عوامل مؤثر بر جذب و نگهداري گروه هاي مردمي داوطلب ارايه خدمات داوطلبانه در جمعيت هلال احمر” انجام دادند. متغيرهاي مربوط به سوالات بخش جذب به ترتيب تحت 4 عامل: ابزارهاي تشويقي، ابزارهاي فني ارتباطات و تبليغات، ابزارهاي اطلاع رساني، و توجه به روابط انساني قرار گرفتند. همچنين متغيرهاي مربوط به بخش نگهداري تحت 5 عامل زير قرار گرفتند: فرهنگ سازماني، مديريت منابع انساني، مشارکت و کار تيمي، وظايف مديريت و رهبري، و انگيزش.

عباسی و عباسی قادری (1388)، پژوهشی با عنوان “بررسی رابطه سرمایه اجتماعی بر مشارکت اجتماعی جوانان” انجام دادند. یافته ها نشان داد که متغیر سرمایه اجتماعی، اعتماد اجتماعی، پیوند اجتماعی، میزان تحصیلات، وضعیت شغلی، وضعیت تاهل، سن و جنس رابطه معنی داری را با میزان مشارکت اجتماعی جوانان نشان داده اند.

رضايي و همکاران (1391)، پژوهشی با عنوان “رابطه سرمايه اجتماعي با مشارکت در اداره امور شهر و حل مشکلات شهري شهر تهران” انجام دادند. نتايج حاکي از آن است که ميان رعايت هنجارهاي اجتماعي و مشارکت شهروندان و برابر نبودن سرمايه اجتماعي محلات رابطه مستقيم و معناداري وجود دارد، اما ميان متغيرهاي اعتماد اجتماعي و مشارکت شهروندان و سرمايه اجتماعي و مشارکت در مديريت و تصميم گيري شهري رابطه وجود ندارد، همچنين از ميان متغيرهاي زمينه اي سن، تحصيلات، درآمد و تعلق محله با سرمايه اجتماعي رابطه مستقيم و مثبت وجود دارد.

عباس زاده و همکاران (1394)، پژوهشی با عنوان “تأثير سرمايه فرهنگي و اجتماعي بر مشارکت شهروندان در تفکيک و جمع آوري زباله هاي خانگي (نمونه مورد مطالعه شهروندان شهر اروميه)” انجام دادند. نتايج نشان داد بين سرمايه اجتماعي در مجموع و ابعاد آن (احساس تعلق اجتماعي، انسجام اجتماعي، اعتماد نهادي) با ميزان مشارکت در تفکيک و جمع آوري زباله هاي خانگي در سطح اطمينان 99% (r=0.401) و سرمايه فرهنگي در مجموع و ابعاد آن (بعد ذهني و عيني) با ميزان مشارکت در تفکيک و جمع آوري زباله هاي خانگي در سطح اطمينان 99%(r=0.334)  رابطه معنادار وجود دارد. نتايج حاصل از تحليل رگرسيون چند متغيره نشان مي دهد در مجموع، ابعاد احساس تعلق اجتماعي و اعتماد نهادي و انسجام اجتماعي سرمايه اجتماعي و ابعاد ذهني و عيني سرمايه فرهنگي توان پيش بيني ميزان مشارکت در تفکيک و جمع آوري زباله هاي خانگي را داشتند. اين متغيرها 23.9 درصد از واريانس متغير ميزان مشارکت در تفکيک و جمع آوري زباله هاي خانگي را تبيين نمودند.

محمدكاظم و توكلي نيا (1394)، پژوهشی با عنوان “تحليل سرمايه اجتماعي با تأکيد بر مشارکت شهروندي و پاسخ گويي مديران شهري مورد پژوهي: شهر اسلامشهر” انجام دادند. نتايج نشانگر آن بود که وضعيت مشارکت شهروندي و مولفه پاسخ گويي مديران شهري پايين تر از سطح متوسط قرار دارد، همچنين بين مولفه هاي مشارکت شهروندي و پاسخ گويي مديران شهري ارتباط مستقيم و معناداري وجود دارد. بنابراين با بالارفتن مولفه پاسخ گويي مديران شهري مي توان شاهد بالارفتن مشارکت شهروندي نيز بود و عکس اين مورد نيز صادق است.

هاو و همکاران (2013)، پژوهشی با عنوان “اثرات انگیزه های فردی و سرمایه اجتماعی بر اهداف اشتراک گذاری دانش ضمنی و صریح کارکنان” انجام دادند. یافته ها نشان داد که دیدگاه واحد و یکپارچه دانش ما را از چگونگی بهبود به اشتراک گذاری دانش کارکنان افزایش می دهد. همچنین پاداش سازمانی اثر منفی بر نیت به اشتراک گذاری دانش ضمنی و تأثیر مثبت بر نیت به اشتراک گذاری دانش صریح دارد. نتایج تایید کرد که روابط متقابل، لذت بردن، و سرمایه اجتماعی کمک قابل توجهی به افزایش نیت به اشتراک گذاری دانش ضمنی و دانش صریح کارکنان می کند. علاوه بر این، این عوامل اثر مثبت بیشتری در به اشتراک گذاری دانش ضمنی نسبت به نیات دانش صریح دارد.

لی و همکاران (2015)، پژوهشی با عنوان “افزایش سرمایه اجتماعی تیم به وسیله دانش و ارتباطات در پروژه های توسعه سیستم های اطلاعات” انجام دادند. توسعه سیستم های اطلاعات یک پروژه همکاری فشرده دانش است که لازمه آن سطح بالای سرمایه اجتماعی تیم به خصوص بین متخصصین کسب و کار و فناوری است. در این مطالعه، سرمایه اجتماعی تیم با استفاده از سه مولفه تعریف می شود: روایط اجتماعی، اعتماد و چشم انداز مشترک. دانش و ارتباطات متخصصان کسب و کار و فناوری به عنوان مولفه های مهم سرمایه اجتماعی تیم درنظر گرفته شده اند که منجر به عملکرد تیم می شوند. برای جمع آوری داده ها از کارشناسان کسب و کار و فناوری در 126 تیم پروژه نظرسنجی انجام شده است. تجزیه و تحلیل داده تا حد زیادی مدل تحقیق را تایید کرد. به نظر می رسد روابط اجتماعی از چشم انداز مشترک و اعتماد مهم تر است. به نظر می رسد در مقایسه با چشم انداز مشترک با عملکرد ارتباط قوی تری دارد. دانش و ارتباطات هر دو طرف بسیار مهم است، اما، نکته توجه این است که دانش و ارتباطات متخصصان کسب و کار به نظر می رسد در تشکیل سرمایه اجتماعی تیم تاثیر بیشتری داشته باشد.

کیم و همکاران (2016)، پژوهشی با عنوان “اثر سرمایه اجتماعی و نوع دوستی بر قصد بازبینی سالمندان از سایت های شبکه های اجتماعی برای اهداف گردشگری مربوط” انجام دادند. نتایج نشان داد سرمایه اجتماعی اثرات قابل توجهی بر پیوند مشترک و هویت مشترک دارد و این تأثیر بر هویت مشترک نسبت به پیوند مشترک کمی بیشتر است. نوع دوستی نیز اثرات قابل توجهی بر پیوند مشترک و هویت مشترک دارد و این تأثیر بر پیوند مشترک نسبت به هویت مشترک کمی بیشتر است. پیوند مشترک و هویت مشترک هر دو اثرات قابل توجهی بر قصد دوباره دارد.

تعریف مفاهیم

سرمایه اجتماعی: سرمایه اجتماعی؛ اشاره به منابعی دارد که افراد به واسطه‏ی حضور یا تعلق به یک گروه اجتماعی به آن‏ها دسترسی دارد، این گروه می‏تواند به بزرگی ملت و یا به کوچکی خانواده باشد. منابع نیز می‏تواند پدیده‏هاي ملموسی هم‏چون پول، مسکن، شغل، حمایت اجتماعی و یا امکانات غیر ملموس همچون اطلاعات مفید، مشاوره فکري و آرامش روحی باشند. فرد داراي” سرمایه اجتماعی” زیاد، کسی است که داراي روابط وسیع‏تر، صمیمیت و اعتماد قابل توجه و عمیق است. با توجه به آنچه گفته شد، می توان گفت: سرمایه اجتماعی از تجمع و تعامل سرمایه‏هاي فیزیکی، انسانی و فرهنگی زاده و بارور می‏شود و بستر حرکت جامعه را به سوي آینده می‏سازد (تاجبخش و همکاران، 1385). ديدگاه هاي كلمن، پوتنام، بورديو و فوكوياما از سرمايه اجتماعي نزديكي فراواني با يكديگر دارند كه همه آن ها را مي توان در رويكرد شبكه اي به سرمايه اجتماعي جاي دارد که به محورهاي دو گانه ذيل در سرمايه اجتماعي تأكيد دارند:

1- اعتماد اجتماعي: اعتماد اجتماعي مفهوم اساسي سرمايه اجتماعي است كه بعد هنجاري، شناختي و ذهني آن به شمار مي‏رود. اين اعتماد نتيجه تعاملات اجتماعي موجود در گروه ها، انجمن ها و فعاليت هاي اجتماعي است، به خصوص اگر اين اعتماد از حد فردي به سطح اجتماعي انتقال يابد، به عنوان يك سرمايه باارزش تلقي مي گردد.

2- تعلق (پيوند اجتماعي): شامل پيوندهاي اجتماعي مبتني بر تشابه و صميميت است. در اينجا تأكيد بيشتر بر منابع شخصي محدود است .پيوندهاي خانوادگي، همسايگي و دوستي نزديك، اين نوع سرمايه اجتماعي را شامل مي شوند. اين پيوندها شامل دو بعد هنجاري و ساختاري است (ولکاک، 2001 به نقل از فیلد، 1386).

فرضیه های تحقیق

1. میزان مشارکت گروهی جوانان در فعالیت های جمعیت هلال احمر بالاتر از حدوسط است.
2. میزان مؤلفه های سرمایه اجتماعی در بین جوانان بالاتر از حدوسط است.
3. سهم نسبی متغیر «سرمایه اجتماعی» و مؤلفه های آن در تبیین تغییرات میزان مشارکت گروهی جوانان در فعالیت های جمعیت هلال احمر مثبت و معنادار است.

روش تحقیق

این پژوهش از لحاظ هدف در دسته پژوهش­های کاربردی قرار می گیرد. همچنین به لحاظ چگونگی اجرا و براساس اهداف پژوهش روش پیمایش برای دستیابی به اطلاعات مورد نظر انتخاب شد. جامعه آماری در این پژوهش جوانان 15-29 سال شهر تهران در سال 1395 بود. حجم نمونه 200 نفر تعیین شد. شيوه‏ي نمونه‏گيري براي دسترسي به نمونه‏هاي مورد مطالعه نمونه گیری تصادفی چندمرحله ای بود. جهت جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه استفاده شد. جهت سنجش مشارکت گروهی جوانان 15-29 سال شهر تهران در فعالیت های جمعیت هلال احمر 10 گویه در قالب طیف 5 درجه ای لیکرت از کاملاً موافق (5)، موافق (4)، بی نظر (3)، مخالف (2) و کاملاً مخالف (1) تنظیم شد. جهت سنجش سرمایه اجتماعی از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد که شامل 19 گویه است و به دو بعد تقسیم می­شود: الف) بعد اعتماد اجتماعی شامل 7 گویه. گویه‏ها در قالب طیف 5 درجه ای لیکرت از خیلی زیاد (5)، زیاد (4)، متوسط (3)، کم (2) و خیلی کم (1) تنظیم شد. ب) بعد پیوند اجتماعی شامل 5 گویه. گویه‏ها در قالب طیف 5 درجه ای لیکرت از کاملاً موافق (5)، موافق (4)، بی نظر (3)، مخالف (2) و کاملاً مخالف (1) تنظیم شد. سپس پرسشنامه‏ها در اختیار برخی از متخصصین (خبرگان) قرار گرفت و نتایج این بررسی منجر به اعمال اصلاحات در گویه­ها گردید. در نتیجه پرسشنامه‏ها از اعتبار صوری و محتوایی برخوردار گردیدند. مقدار ضریب آلفای کرونباخ نیز برای تک‏تک متغیرها بیش از 7/0 بدست آمد و در نتیجه پایایی پرسشنامه مورد تایید قرار گرفت. جهت مشخص نمودن فرضيه‏های پژوهش، ازآزمون‏های استنباطی (t-استیودنت تک نمونه‏ای، ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون دو متغیره) در سطح معناداری کمتر از 05/0، استفاده گردید. در اين راستا، نرم افزار spss نسخه 19 به کار گرفته شد.

یافته‏های تحقیق

مطابق جدول 1، مقدار سطح معناداری آزمون تی تک نمونه‏ای جهت بررسی فرضیه اول تحقیق که تفاوت آماری معنادار بین دو میانگین واقعی و مفروض متغیر مشارکت گروهی را مورد سنجش قرار داده­است، از مقدار 05/0 کوچکتر است، لذا فرض صفر مبنی بر اینکه مقدار میانگین این متغیر برابر با 3 است، تأیید نمی‏گردد. از طرفی دو عدد نشان داده شده در ستون مربوط به فاصله اطمینان 95% (حد بالا و پایین) حاکی از آن است که، این مقادیر برای این متغیر هم جهت نیست، از این رو می توان گفت میانگین نظرات پاسخگویان در مورد این مؤلفه‏ کمتر از عدد 3 است و در مجموع نتایج تجزیه و تحلیل میانگین داده‏ها نشان می‏دهد که مقدار آماره t، از مقدار بحرانی 96/1 کوچکتر است و در ناحیه بحرانی آزمون قرار دارد و به بیان دیگر اختلاف میانگین از عدد 3 معنادار است، لذا میانگین مشارکت گروهی کوچکتر از میانگین مفروض (3) است و فرضیه اول تحقیق تأیید نشد. و این بیانگر این است که میزان مشارکت گروهی جوانان 29-15 ساله شهر تهران در فعالیت های جمعیت هلال احمر از وضعیت مناسبی برخوردار نیست.

مطابق جدول شماره 1، همچنین می توان گفت، مقدار سطح معناداری آزمون تی تک نمونه‏ای جهت بررسی فرضیه دوم تحقیق که تفاوت آماری معنادار بین دو میانگین واقعی و مفروض ابعاد متغیر سرمایه اجتماعی شامل؛ اعتماد اجتماعی و پیوند اجتماعی را مورد سنجش قرار داده است، از مقدار 05/0 کوچکتر است، لذا فرض صفر مبنی بر اینکه مقدار میانگین متغیرها برابر با 3 است، تأیید نمی‏گردد. از طرفی دو عدد نشان داده شده در ستون مربوط به فاصله اطمینان 95% (حد بالا و پایین) حاکی از آن است که، این مقادیر برای این دو متغیر هم جهت نیست، از این رو می توان گفت که میانگین نظرات پاسخگویان در مورد این دو مؤلفه‏ کمتر از عدد 3 است و در مجموع نتایج تجزیه و تحلیل میانگین داده‏ها نشان می‏دهد که مقدار آماره t، از مقدار بحرانی 96/1 بزرگتر است و در ناحیه بحرانی آزمون قرار دارد و به بیان دیگر اختلاف میانگین از عدد 3 معنادار است، لذا میانگین کلیه ابعاد متغیر سرمایه اجتماعی کوچکتر از میانگین مفروض (3) است و فرضیه دوم تحقیق تأیید نشد. و این بیانگر این است که وضعیت میزان سرمایه اجتماعی در بین جامعه مورد مطالعه مطلوب نیست.

جدول 1: آزمون t تک نمونه‏ای جهت بررسی تفاوت آماری بین دو میانگین واقعی و مفروض متغیرهای تحقیق

فرضیه سوم: سهم نسبی متغیر «سرمایه اجتماعی» و مؤلفه های آن در تبیین تغییرات میزان مشارکت گروهی جوانان در فعالیت های جمعیت هلال احمر مثبت و معنادار است.

بر طبق جدول 2، مقدار بدست آمده F (33/79) که در سطح خطای کوچکتر از 05/0 معنادار است نشان می‏دهد معادله رگرسيون معنادار است. مقدار ضريب همبستگي (527/0R=) نشان می‏دهد که سرمایه اجتماعی رابطه متوسط و مستقیم با مشارکت گروهی دارد، ضریب تعیین تعدیل‏شده (275/0R^2.adj=) نشان می‏دهد متغیر سرمایه اجتماعی 5/27 درصد از تغییرات متغير مشارکت گروهی را تبيين مي­کند. ضریب رگرسیون (224/0B=) نیز سهم متغیر مستقل را در پیش‏بینی تغییرات متغیر وابسته مشخص می‏کند و همچنين آماره t و سطح خطای کوچکتر از 05/0 برای آن نیز نشان مي‏دهد که متغیر مورد نظر تأثیر آماری معنی‏داری در تبیین تغییرات متغیر میزان مشارکت گروهی داشته است. بررسي روابط بين ابعاد مختلف دو سازه نيز نشان مي‏دهد كه، رابطه دو بعد سرمایه اجتماعی با مشارکت گروهی، معنادار است. تعلق اجتماعی و اعتماد اجتماعی با ضریب رگرسیون 721/0و 284/0 به ترتیب بیشترین سهم را در تبیین تغییرات مشارکت گروهی جوانان در جامعه مورد مطالعه دارد.

جدول شماره 2: نتايج آزمون رگرسیون دومتغیره بین سرمایه اجتماعی (و مؤلفه‏های آن) و متغیر مشارکت گروهی

نتیجه گیری

در اینجا خلاصه ای از یافته ها ارائه می شود:

مقدار آماره t، از مقدار بحرانی 96/1 بزرگتر بود و در ناحیه بحرانی آزمون قرار داشت و به بیان دیگر اختلاف میانگین از عدد 3 معنادار بود، لذا میانگین مشارکت گروهی (1.04) کوچکتر از میانگین مفروض (3) بود و فرضیه اول تحقیق تأیید نشد. و این بیانگر این است که میزان مشارکت گروهی جوانان 29-15 شهر تهران در فعالیت های جمعیت هلال احمر در جامعه مورد مطالعه از وضعیت مناسبی برخوردار نبوده است.

مقدار آماره t، از مقدار بحرانی 96/1 بزرگتر بود و در ناحیه بحرانی آزمون قرار داشت و به بیان دیگر اختلاف میانگین از عدد 3 معنادار بود، لذا میانگین متغیر اعتماد اجتماعي (.9538) و متغیر تعلق (پيوند اجتماعي) (1. 04) کوچکتر از میانگین مفروض (3) بود و فرضیه دوم تحقیق تأیید نشد. و این بیانگر این بود که وضعیت متغیر سرمایه اجتماعی در بین جامعه مورد مطالعه مطلوب نیست.

مقدار ضريب همبستگي (527/0R=) نشان داد که سرمایه اجتماعی رابطه متوسط و مستقیم با مشارکت گروهی داشت، ضریب تعیین تعدیل‏شده (275/0R^2.adj=) نشان داد متغیر سرمایه اجتماعی 5/27 درصد از تغییرات متغير مشارکت گروهی را تبيين کرد. ضریب رگرسیون (224/0B=) نیز سهم متغیر مستقل را در پیش‏بینی تغییرات متغیر وابسته مشخص کرد و همچنين آماره t و سطح خطای کوچکتر از 05/0 برای آن نیز نشان داد که متغیر مورد نظر تأثیر آماری معنی‏داری در تبیین تغییرات متغیر میزان مشارکت گروهی داشت. بررسي روابط بين ابعاد مختلف دو سازه نيز نشان داد كه، رابطه کلیه ابعاد سرمایه اجتماعی با مشارکت گروهی جوانان 29-15 شهر تهران در فعالیت های جمعیت هلال احمر، معنادار بود. تعلق اجتماعی و اعتماد اجتماعی با ضریب رگرسیون 721/0 و 284/0 به ترتیب بیشترین سهم را در تبیین تغییرات مشارکت گروهی در جامعه مورد مطالعه داشته اند.

در تبیین یافته های تحقیق می توان گفت؛ سرمایه اجتماعی در واقع، حکایت از چیدمان روابط بنیادین افراد و تشکیلاتی کردن کنش هاي آن ها دارد. به عبارتی، در صورت حضور این سرمایه در جامعه اي کارآمد، شهروندان براي خویشتن مسئولیتی اجتماعی متصور شده و مطالبات خود را در راستاي پیشرفت نظام و در چهره منتقد دلسوز ارائه خواهند کرد. از این رو، حصول به امنیت ملی پایدار، می طلبد که دولت ها از امر اجتماعی غفلت نورزند و این توانمندي، متضمن کاربست مقتضی و صحیح سرمایه اجتماعی است. همچنین می توان گفت؛ مشارکت اجتماعی یکی از عوامل تأثیرگذار بر مشارکت گروهی است که چنانچه بر پایه و مبنای صحیح پایه گذاری شود، نتایج مثبت زیادی به دنبال دارد. از جمله مشارکت مردم در امور مختلف افزایش می یابد. از سوی دیگر، اعتماد اجتماعی مقوله ای است که رابطه درونی با روابط اجتماعی در جامعه دارد. نتیجه حاصل از شکل گیری اعتماد اجتماعی، انجام مشارکت در امور مختلف است. مشارکت گروهی به عنوان یکی از ابعاد مشارکت در نتیجه اعتماد اجتماعی تولید، رشد و دوام می یابد. اعتماد اجتماعی یکی از مهمترین و مؤثرترین عوامل برنامه ریزی و غنی سازی فرهنگ اجتماعی و سازمانی است که با تشویق و تقویت نهادهای اجتماعی و صنفی و حرفه ای به شکل گیری روابط مشارکتی بین افراد و نهادها و در نتیجه مشارکت در حوزه های مختلف از جمله مشارکت گروهی در فعالیت های جمعیت هلال احمر یاری می رساند.

راهکارها

• با توجه به این‏که نتایج تحقیق نشان داد؛ متغیر سرمایه اجتماعی و مؤلفه‏های آن در بالا بردن ميزان مشارکت گروهی جوانان در فعالیت های جمعیت هلال احمر تأثیر دارند، از این‏رو راهکارهایی بدین شرح ارائه می‏گردد:
• گسترش سازمان ها و انجمن های داوطلبانه و غیردولتی بایداز اولویت های سیاست گزاران و کارگزاران جامعه باشد تا از این رهگذر افراد جامعه انگیزه یافته و جامعه به سمت پویایی بیشتر گام بردارد. لازم است برای توسعه اعتماد اجتماعی به ویژه اعتماد نهادی و تقویت مهارت های روان شناختی در کنار مهارت های جامعه شناختی به عنوان یکی از راهکارهای مناسب تلاش شود. بنابراین می توان با بالا بردن سطح اعتماد نهادی در جامعه از یک سو، انگیزه برای مشارکت در سازمان ها و انجمن های داوطلبانه و همچنین رویدادهای اجتماعی را افزایش داد و از سوی دیگر، به توسعه و تحکیم پیوندها و روابط که نقش به سزایی در سرمایه اجتماعی ایفا می کنند منجر گردد.
• از آنجا که رسانه‏ها نقش بسیار مهمی در جامعه پذیری و درونی کردن منابع تشکیل دهنده سرمایه اجتماعی، به خصوص مشارکت دارند می بایست با جامعه پذیری و درونی کردن آیین ها، آداب و رسوم، تشریفات، عادت ها و سنت های اجتماعی، موجب تقویت انسجام اجتماعی و ارتقای حس وحدت (وجدان جمعی) در جامعه شده و سرمایه انسانی لازم را برای مشارکت اجتماعی فراهم آوردند. علاوه براین، رسانه‏ها از رهگذر جامعه پذیری و الگو سازی رفتاری، سازگاری بین اجتماع و ساختار قدرت را افزایش داده و تعارض بین هویت های فردی و اجتماعی را حل می نمایند، که همین کارکرد رسانه می تواند تأثیر بسیار مهمی بر مشارکت گروهی افراد داشته باشد.
• همچنین رسانه‏ها باید بکوشند تا با شناسایی نیاز افراد (نیاز سنجی) و انعکاس آن ها به نهاد حکومت، به ایجاد زمینه های لازم برای مدنیت ، گسترش روابط اجتماعی، شکل دادن به عرصه عمومی و ایجاد اعتماد اجتماعی به عنوان شرایط لازم برای توسعه‏ی مشارکت گروهی افراد بپردازند.
• رسانه ها می توانند با ایجاد زیربناهای لازم برای رشد مدنیت و گسترش روابط اجتماعی در این زمینه، نقش بسیار مهمی را ایفا نمایند. رسانه ها باید با آموزش اصول شهروندی، تنویر و آگاه سازی مردم نسبت به حقوق خود، تقویت همگرایی ملی و گسترش روابط اجتماعی در ایفای این رسالت خود بکوشند.

منابع

• الوانی، سیدمهدی؛ سیدنقوی، میرعلی (1381). سرمایه اجتماعی، مفاهیم و نظریه ها. مطالعات مدیریت، شماره 34 و 33، صص 4-26.
• تاجبخش، کیان؛ ثقفی، مراد؛ کوهستانی نژاد، مسعود (1385). سرمایه اجتماعی و سیاست‏های اجتماعی (بررسی وضعیت سرمایه اجتماعی در ایران). رفاه اجتماعی، صص .155-197
• عباس زاده، هادی؛ کرمی، کامران (1390). سرمایه اجتماعی و امنیت پایدار. فصلنامه مطالعات راهبردی، سال چهارم، شماره اول، شماره مسلسل 51، صص 31-58.
• فیلد، جان (1386). سرمایه اجتماعی. ترجمه غلامرضا غفاری و حسین رمضانی، تهران: انتشارات کویر.
• صفابخش، محسن (1388). عوامل مؤثر در جذب جوانان برای عضویت در جمعیت هلال احمر مطالعه موردی: کالانشهر تهران. فصلنامه علمی امداد و نجات، دوره اول، شماره 2، صص8-16.
• رهنوردآهن، فرج اله؛ علمداري، شهرام؛ صادقي نيك پي، ناهيد (1388). شناسايي عوامل مؤثر بر جذب و نگهداري گروه هاي مردمي داوطلب ارايه خدمات داوطلبانه در جمعيت هلال احمر. امداد و نجات، دوره 1، شماره 2، صص 39-53.
• عباسی، محمدرضا؛ عباسی قادری، مجتبی (1388). بررسی رابطه سرمایه اجتماعی بر مشارکت اجتماعی جوانان. نخستین کنفرانس بین المللی مدیریت سرمایه فکری، زنجان، دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان.
• رضايي، علي اكبر؛ خياطيان، محمد؛ بختياري، مريم (1391). رابطه سرمايه اجتماعي با مشارکت در اداره امور شهر و حل مشکلات شهري شهر تهران. مطالعات مديريت شهري، دوره 4، شماره 9، صص 97-108.
• عباس زاده، محمد؛ ميرزائي، حسين؛ علياري، لورا (1394). تأثير سرمايه فرهنگي و اجتماعي بر مشارکت شهروندان در تفکيک و جمع آوري زباله هاي خانگي (نمونه مورد مطالعه شهروندان شهر اروميه). مطالعات جامعه شناختي شهري (مطالعات شهري)، دوره 5، شماره 14، صص 75-102.
• محمدكاظم، شمس پويا؛ توكلي نيا، جميله (1394). تحليل سرمايه اجتماعي با تاکيد بر مشارکت شهروندي و پاسخ گويي مديران شهري مورد پژوهي: شهر اسلامشهر. آمايش محيط، دوره 8، شماره 30، صص 137-152.
• Lee, Jungwoo., Jun-Gi, Park., Seyoon, Lee. (2015). Raising team social capital with knowledge and communication in information systems development projects. International Journal of Project Management, 33 , pp. 797–807.
• Kim, Myung Ja., Lee, Choong-Ki., Bonn, Mark. (2016). The effect of social capital and altruism on seniors’ revisit intention to. social network sites for tourism-related purposes. Tourism Management, 53, pp. 96-107.
• Hau, Yong Sauk., Kim, Byoungsoo., Lee, Heeseok., Kim, Young-Gul. (2013). The effects of individual motivations and social capital on employees’ tacit and explicit knowledge sharing intentions. International Journal of Information Management, 33, 356– 366.
• Alik, J & Realo, A. (2004). “Individualism-Collectivism and Social Capital”, Journal of Cross-Cultural Psychology, Vol. 35, No. 1.
• Arneil, B. (2006). Diverse Communities The Problem with Social Capital, Cambridge: Cambridge University press.
• Christopher T. Dawes, Peter J. Loewen, James H. Fowler (2008). “Social Preferences and Political Participation”, Political Behavior, Vol. 12. No 3, pp 289-314.
• Chou, A & Lim, B. (2010) “A framework for measuring happiness in online social network”. I11inois state university.
• Hawdon, J & Ryan, J. ( 2009). “Social Capital, Social Control, and Changes in Victimization Rates”, Crime & Delinquency, Vol. 55, No. 4.
• Terri, Fedi. Angela, Trippetti. Stefania, (2009). “Public Involvement: How to Encourage Citizen Participation”Journal of Community & Applied Social Psychology, 20: 262–274 (2010). Published online 8 December 2009 in Wiley InterScience.
• Macke, J. (٢٠٠٧). Collective Competence and Social Capital Analysis in Collaborative Networks. Strategic Management Journal, V. ٢٤, N.١٠, Pp. ٧.
• Putnam, R (٢٠٠٠). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. New York: Simon and Schuster.
• Walters, W. (2002). “Social Capital and Political Sociology: Re-imaging Politics?”, Sociology, Vol.36, No.377.
• Rahnavard F, Alamdari SH, Sadeghi Nickpei, N. Identified factors attract and keep people volunteer groups to provide volunteer services in Red Crescent Society, Journal of Rescue 2. 2010 [ In Persian]