طراحی مدل همکاری نهادهای دولتی برای جذب مشارکت های مردمی

 

سید حسین سیدی دانشجوی دکتری مدیریت صنعتی، دانشگاه علامه طباطبایی، نویسنده مسئول

دانشگاه علامه طباطبایی، 09191060323، Seyedhosein283@gmail.com

 

چکیده

جذب مشارکت های مردمی که وقف مهم ترین نماد اسلامی و گسترده ترین نهاد جذب مشارکت است، نقش مهمی در توسعه تمدن اسلامی خصوصا توسعه علم و فناوری داشته است. اما با ظهور ساختارهای نوین اداری این نقش کمرنگ تر شد و دولت خدماتی را که طی سالها بر پایه مشارکت مردم اداره می شد همانند آموزش و بهداشت را برعهده گرفت. با گذشت زمان مشخص شد که دولت جز با مشارکت مردم از عهده وظایف ذاتی خویش برنمی آید از این رو بخش های دولتی همانند وزارت آموزش و پرورش جهت توسعه، بازسازی و تجهیز مدارس و وزارت بهداشت جهت توسعه بهداشت و مراکز درمانی فعالیت‌هایی را جهت جذب مشارکت های مردمی اجرا نمودند که به موفقیت‌های بی‌نظیری دست پیدا نمودند. این مقاله به دنبال طراحی مدل همکاری نهادهای دولتی برای جذب مشارکت‌های مردمی با توجه به تجربیات نهادهای دولتی موفق در استفاده از این ظرفیت است. در الگوی ارائه شده هر نهاد بخشی به عنوان ستاد جذب مشارکت های مردمی دارد که وظیفه ارتباط با خیرین، خیریه ها و عموم مردم را جهت اهداف مشترک خیریه به انجام می رساند.

واژگان کلیدی

 جذب مشارکت، مدل همکاری، خیرین، خیریه

1. مقدمه

از لحاظ تاریخی یکی از مهم ترین عوامل رشد و توسعه تمدن اسلامی خصوصا از لحاظ پیشرفت علمی موقوفات حامی علم بوده است. به طوری که نمونه های تاریخی بسیار مهم و تاثیرگذاری مانند مجموعه شهر دانشگاه ربع رشیدی، مدارس موقوفه بنی سعد بخارا که ابن سینا در آنها رشد یافته است، وجود داشته اند. همچنین دانشگاه جندی شاپور و جامع الازهر بر اساس موقوفاتی که برای آنها شده بود اداره می شدند.

اما با توسعه ساختارهای نوین اداره حکومت ها و تشکیل نهاد دولت و سازمان های دولتی، بین بسیاری از مسائل اجتماعی و مردمی با سازمان های دولتی جدایی رخ داد. به طور مثال نهاد علم که یک نهاد مردمی بود با ظهور دانشگاه ها و مدارس نوین تبدیل به یک نهاد صرفا دولتی شد و دیگر شاهد موقوفات علمی به صورت یک جریان اجتماعی نمی باشیم، بلکه تنها نمونه هایی را می توان در دوران معاصر یافت.

پس از انقلاب نیز این آسیب متوجه نهادهای دولتی می باشد هرچند تجربه بسیار موفقی در حوزه جهادسازندگی و مشارکت مردم در سازندگی را ارائه داد اما این جریان عمر کوتاهی داشت و با عدم مدیریت صحیح ادامه نیافت. با رشد جمعیت و نیاز به فضای آموزشی جهت تحصیل، جریانی با عنوان جهاد مدرسه سازی بنیانگذاری شد که پس از مدت زمانی منجر به تشکیل مجمع خیرین مدرسه ساز گردید. همکاری مجمع خیرین مدرسه با وزارت آموزش و پرورش باعث ایجاد جریان گسترده مدرسه سازی توسط خیرین شد به گونه ای که حدود 35 درصد مدارس کشور توسط خیرین ساخته و یا بازسازی شده است.

این جریان نشان دهنده ظرفیت عظیم مشارکت های مردمی و خیرین بود که توسط دولت نادیده گرفته شده است. از این رو باید با برنامه ریزی صحیح و درک اهمیت و ضرورت مشارکت مردم در اداره کشور این ظرفیت بالقوه را فعال نمود. با توجه به این الگوی موفق مجامع خیرین دیگری مانند مجمع خیرین سلامت، مسکن ساز، کتابخانه ساز و مسجد ساز نیز تشکیل شدند. در چند سال اخیر دانشگاه های کشور با راه اندازی بنیادهای حامیان دانشگاه، جذب مشارکت های مردمی را جهت رشد و توسعه علمی هدف قرار داده اند. همچنین بیمارستان های دولتی نیز با تاسیس خیریه بیمارستانی جهت توسعه بیمارستان، خرید تجهیزات و حمایت از بیماران به تازگی تشکیل شده اند. این فعالیت‌ها نشان دهنده آن است که سازمان‌های متعددی در موضوعات مختلف اجتماعی برای جذب مشارکت‌های خیرین و مردم در حال برنامه‌ریزی و اجرا می‌باشند.

ازاین‌رو در این پژوهش تلاش بر آن است که با بررسی الگوهای موفق سازمان های دولتی در جذب مشارکت های مردمی، الگوی پیشنهادی جذب مشارکت مردمی را ارائه نماید. این الگو می تواند راهنمای عمل دیگر سازمان ها در ایجاد ساختار جذب مشارکت قرار گیرد.

2. بیان مسئله و ضرورت آن

منابع خیریه و فعالیت های داوطلبانه و خیرخواهانه همواره یکی از مهم ترین عوامل پیشگیری و رفع معضلات اجتماعی و پیشرفت و توسعه علمی و اجتماعی بوده است. اما جذب منابع خیریه تنها بخشی از سازوکار فعالیت‌های عام‌المنفعه و خیریه را تشکیل می‌دهد. بلکه در این بین، مدل بخشش از سوی خیّر، نیت خیّر از بخشش و سازوکار بهره‌گیری منابع جذب شده و انصراف این منابع به اولویت‌های موجود از مسائلی است که باید موردتوجه قرار گیرد.

ماندگارترین مدل‌ بخشش در جامعه اسلامی وقف است، که به دلیل تجلی در سرمایه‌های ماندگار یعنی زمین و ساختمان و سازوکار آینده‌نگر یعنی نگارش وقف نامه برای مشخص شدن نیت واقف، موقوف علیه و سلسله متولیان موقوفه، هم گسترش بیشتری پیدا نموده و هم از لحاظ اسناد تاریخی غنای قابل توجهی دارد.

با مطالعه وقف نامه ها می توان متوجه شد که واقفین نیات وقف خود را به مهم ترین مسائل زمان که جامعه گرفتار آن بوده است اختصاص می داده اند. درواقع اگر در زمانی مشکل اصلی جامعه آب بوده است وقف قنات رواج پیدا می‌کند و اگر علم و تحصیل بوده است وقف مدارس علمیه و مکاتب رواج پیدا می‌کند.

اما با گسترش جوامع مدرن و پیچیدگی مسائل و آسیب های اجتماعی، شناخت اولویت‌های جامعه و ریشه‌های بنیادین حل این مسائل، نیاز به پژوهش‌های عمیق و علمی دارد.

از سوی دیگر با توجه به تغییرات ایجاد شده در ساختار اقتصاد و تجارت رفتارهای خیریه نیز تغییر پیدا می کرده است از این رو باید ساختارهای مالی و اداری سازگار با آن طراحی شود. برای مثال روش های جذب مشارکت خرد، جمع سپاری منابع و وقف جمعی از روش های نوین جذب مشارکت های مردمی است که امروزه مورد توجه قرار می گیرد.

یکی از مهم ترین دغدغه های این حوزه بهره وری استفاده از منابع خیریه است، به عبارتی یکی از نگرانی های خیرین و مردم در مشارکت و همکاری با نهادهای دولتی عدم بهره وری این نهادها در بهره برداری از منابع خیریه است از ین رو طراحی یک سازوکار بهره ور و شفاف از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

از این رو در این مقاله سعی شده است الگوی همکاری بین نهادهای دولتی و مردم با توجه به الگوهای موفق و توجه به دغدغه های خیرین طراحی شود.

3. پیشینه پژوهش

زهرا شعبانی (1393) پژوهشی را با عنوان تبیین مدل نوع دوستی خیرین مدرسه ساز در ده سال اخیر را ارائه می دهد. در این مقاله برای اندازه گیری عوامل روان شناختی، اجتماعی و فرهنگی از سیزده آزمون شخصیتی نئو، استفاده می شود. در این پژوهش اخلاق نوعدوستی تابعی از خودگرایی، اخلاق فطری و اخلاق توحیدی بدست می آید.

فو (2018) نیز نقش سازمان های مردم نهاد را در حکمرانی و مدیریت محیط شهری بررسی می کند. این مقاله پیشنهاد می دهد دسترسی به خدمات عمومی از طریق سازمان های مردم نهاد قابل افزایش است. روش های پاسخگویی و حسابرسی این سازمان ها را نیز بررسی می کند.

عباس عرب مازار و آیت زایر (1390) با بررسی ماده 139 قانون مالیاتی و مقایسه آن با نظام های مالیاتی دیگر کشورها در حوزه معافیت مالیاتی خیریه ها، مشاهده می کنند که دیگر کشورها به جای معافیت مالیاتی در حال ایجاد اعتبار مالیاتی هستند که کارکرد بهتری دارد.

نکویی مقدم و همکاران (1391) با بررسی موسسات خیریه شهرستان کرمان متوجه می شوند که موضوعات حوزه بهداشت و سلامت در اولویت این موسسات قرار ندارد از این رو راهکارهایی را جهت همکاری دانشگاه های علوم پزشکی با موسسات خیریه ارائه می دهند. به طوری که دانشگاه ها بتوانند نقش سیاستگذاری و تسهیلگری را در حضور موسسات خیریه در حوزه سلامت ایفا کنند.

گنجی، نیازی و احسانی راد (1394) عوامل موثر بر مشارکت مردم در امور خیریه را مورد بررسی قرار داده است. در این پژوهش رابطه مستقیم و معناداری بین متغیرهای دین داری، عدالت خواهی، انسجام اجتماعی، اعتماد اجتماعی، تعلق و تعهد اجتماعی با مشارکت امور خیریه و وقف شناسایی می شود. به عبارتی هرچه این عوامل در جامعه گسترش یابد نیکوکاری و به طور خاص وقف توسعه خواهد یافت.

مارانو و تاشمن (2012) راهکارهای همکاری سازمان های چند ملیتی را با سازمان های مردم نهاد و روش های مشروعیت بخشی به سازمان های چندملیتی را مورد بررسی قرار می دهد. در واقع در این روش سازمان های مردم نهاد جایگاه مشروعیت بخشی اجتماعی را برای سازمان های چند ملیتی ایفا می کنند.

نصیری پور، توفیقی و فرهادی (1386) در پژوهشی با عنوان، ارائه الگوی مدیریت بیمارستانهای خیریه ایران، نظام هیئت مدیره ای را برای بیمارستان های خیریه پیشنهاد می دهند. همچنین ایجاد کمیته های برنامه ریزی، کنترل و نظارت، روابط برون بخشی و سیاست گذاری ذیل هیئت مدیره می تواند باعث بهره وری آن شود.

پری ناز بنی سی و فائقه رشاد (1389) به مطالعه سازمان اوقاف و امور خیریه در حوزه آموزش فناوری اطلاعات و ارتباطات می پردازند. پژوهش مشخص می کند که آموزش فناوری اطلاعات و ارتباطات بر میزان کارایی کارشناسان سازمان اوقاف و امور خیریه تاثیر مثبت دارد.

مقالات پژوهشی مستقیمی در ارائه مدل های اجرایی برای همکاری بخش های خیریه و سازمان دولتی در ادبیات علمی وجود ندارد. بلکه این موارد به صورت تجربی در سازمان های مختلف اجرایی شده است که می توان با مطالعه موردی مدل های اجرایی این سازمان ها از روش ها و مدل های آنها الگو برداری نمود.

4. الگوی مفهومی جذب مشارکت های مردمی برای پروژه های دفاعی

برای مطالعه الگوهای موجود در همکاری بین سازمانهای دولتی و خیرین از ابزار مصاحبه و مطالعات کتابخانه ای استفاده شد. در این پژوهش در هر بخش با یک مسئول جذب مشارکت های مردمی در سازمان دولتی و با یک مسئول از انجمن خیرین متناظر مصاحبه شده است، همچنین برای تکمیل اطلاعات منابع موجود در سایت این نهادها مورد بررسی قرار گرفته است که در ادامه هرکدام به صورت کوتاهی ارائه می شوند.

1.4. بررسی سازوکارهای موجود همکاری دولت-خیر

1.1.4. وزارت آموزش و پرورش و انجمن خیرین مدرسه ساز

سازمان نوسازی ، توسعه و تجهیز مدارس در کنار هدف اصلی آن که گسترش فضای آموزشی و نوسازی مدارس است، واسطه اصلی وزارت آموزش‌وپرورش و خیرین، برای جذب منابع خیرین و هدایت آن‌ها برای ساخت مدارس در مناطق موردنیاز، روش‌های نوین مدرسه‌سازی و تجهیزات موردنیاز هست.

شکل شماره 1: رابطه همکاری آموزش و پروش و انجمن خیرین مدرسه ساز

این سازمان با تشکیل دفتر مشارکت های مردمی ذیل معاونت توسعه، ارتباط با خیرین خصوصا ارتباط با مجمع خیرین مدرسه ساز و جذب مشارکت های مردمی را پیگیری می کند. این دفتر با برگزاری جشنواره های مدرسه سازی به طور سالانه در همه استانهای کشور و با مشارکت مجمع خیرین مدرسه ساز مشارکت های خیرین را جهت مدرسه سازی جذب می نماید.

همچنین انجمن خیرین مدرسه ساز از طریق ارتباطاتی که مدیر این انجمن با خیرین خارج از کشور دارد توانسته است منابع قابل توجهی را از خیرین خارج از کشور جذب کند.

در این سازوکار برای ساخت یک مدرسه تفاهم سه جانبه ای بین سازمان نوسازی، انجمن خیرین و خیر بسته می شود که خیر در آن میزان مشارکت و سازمان نوسازی رعایت نیات خیر را تعهد می کند، انجمن خیرین نیز نهاد مورد اعتماد طرفین است.

شکل شماره2: جایگاه دفتر مشارکت های مردمی در سازمان نوسازی مدارس

2.1.4. وزارت بهداشت و انجمن خیرین سلامت

در حوزه سلامت مجمع خیرین سلامت با بخش‌های مختلف وزارت بهداشت خصوصاً معاونت درمان وزارت بهداشت ارتباط داشته است. از 3 سال قبل معاونت اجتماعی وزارت بهداشت راه‌اندازی شده است که دارای 3 اداره کل خیرین و موسسات خیریه سلامت خیریه و اداره کل سازمانهای مردم نهاد سلامت و اداره کل مولفه های اجتماعی موثر بر سلامت است که این نقش تسهیلگری را ایفا می‌کنند.

شکل شماره 3: رابطه همکاری وزارت بهداشت و انجمن خیرین سلامت

معاونت اجتماعی فعالیت های مختلفی را از جمله شناسایی نیازهای بهداشت و سلامت استانها از طریق معاونت های اجتماعی دانشگاه های علوم پزشکی، جمع آوری بانک های اطلاعاتی خیرین، خیریه های حوزه سلامت، مراکز درمانی خیریه و گروه های جهادی و داوطلبانه حوزه سلامت، راهبری و هدایت این گروه ها را اجرایی نموده است.

از دیگر فعالیت های این معاونت راه اندازی خیریه های بیمارستانی برای همه بیمارستان های دولتی جهت جذب منابع برای بیمارستان هاست. که نمونه ای از فعالیت های تسهیلگری این معاونت است. ارتباط با مجمع خیرین سلامت و اتصال منابع خیریه به نیازهای شناسایی شده از دیگر وظایف این معاونت است. در این سازوکار نیز جهت جذب منابع خیرین تفاهم نامه سه جانبه ای بین خیر، انجمن خیرین و بیمارستان یا دانشگاه علوم پزشکی مورد نظر بسته می شود.

شکل شماره 4: جایگاه معاونت اجتماعی در ساختار سازمانی وزارت بهداشت

3.1.4. وزارت علوم بنیادهای حامیان دانشگاه

بنیادهای حامیان دانشگاهی در چند سال اخیر خصوصاً با توجه به مشکلات دانشگاه‌ها، در تأمین بودجه جاری، در دانشگاه‌های کشور گسترش‌یافته‌اند. دانشگاه‌های معروف کشور مانند دانشگاه تهران، اصفهان، کرمان و دیگر دانشگاه‌های معتبر ایران هرچند دارای موقوفات زیادی بوده‌اند اما این موقوفات به‌طور صحیح بهره‌برداری نمی‌شده‌اند و در دانشگاه هیچ نهادی متولی نظارت و بهره‌برداری از آن‌ها نبوده است.

شکل شماره 5: رابطه همکاری وزارت علوم و بنیادهای حامی دانشگاه

از این رو با تشکیل بنیادهای دانشگاهی هم جذب مشارکت برای دانشگاه ها و هم بهره برداری صحیح از موقوفات دانشگاه ها در اهداف این بنیاد ها قرار گرفت. از سوی دیگر بخشی به عنوان ستاد خیرین که وظیفه سیاستگذاری و هماهنگی این بنیاد ها را داراست در وزات علوم تشکیل شده است.

بنیادهای حامیان دانشگاه تهران و دانشگاه کاشان از بنیادهای موفقی هستند که در این مدت زمان کوتاه توانسته اند منابع مناسبی را جذب کنند. همچنین این بنیادها با راه اندازی کانونهای دانشجویی، فارغ التحصیلان، اساتید و کارمندان در حال گسترش دامنه جذب هستند.

4.1.4. بنیاد مسکن و انجمن خیرین مسکن ساز

انجمن خیرین مسکن ساز ابتدا در وزارت مسکن و شهرسازی با پیگیری وزیر وقت راه اندازی شد اما با توجه به همراستایی اهداف آن با بنیاد مسکن ارتباطات اصلی آن جهت ساخت مسکن برای نیازمندان به بنیاد مسکن واگذار شد.

 

شکل شماره 6: رابطه همکاری بنیاد مسکن و انجمن خیرین مسکن ساز

به عبارتی وظیفه هماهنگی و تسهیلگری در ساخت مسکن برای نیازمندان توسط انجمن خیرین مسکن ساز توسط دفتر مشارکت های مردمی حساب 100 امام خمینی –رحمه الله علیه- پیگیری می شود.

این همکاری به گونه ای است که بنیاد مسکن در بسیاری از موارد زمین را در اختیار قرار می دهد و وام های قرض الحسنه ساخت مسکن را ارائه می دهد و مسکن توسط خیر به طور مستقل یا پیمانکاری بنیاد مسکن ساخته می شود. با توجه به سطح نیازمندی افراد شناسایی شده، خانه یا به طور کامل به فرد بخشیده می شود و یا بخشی از اقساط وام از وی گرفته می شود تا احساس مسئولیت ایشان نسبت به مسکن از بین نرود.

شکل شماره 7: جایگاه دفتر مشارکت های مردمی در ساختار بنیاد مسکن

1.4. الگوی پیشنهادی

در این بخش با توجه به بررسی فعالیت سازمان ها در جذب مشارکت مردمی الگوی پیشنهادی جهت همکاری نهادهای دولتی با مردم به ارائه می شود و بخش های آن تشریح می گردد.

شکل شماره8. الگوی مفهومی جذب مشارکت های مردمی در سازمان های دولتی

1.1.4. انجمن خیرین

انجمن خیرین یک نهاد مستقل خیریه است که با پیگیری و سیاستگذاری ستاد جذب تشکیل می شود. در راس این انجمن باید شخصیتی قرار گیرد که مورد اعتماد طرفین یعنی خیرین و عموم مردم و همچنین سازمان مورد نظر باشد. این انجمن با دریافت نیازمندی های حوزه فعالیت سازمان، از طریق جذب خیرین منابع مورد نیاز را تامین می کند و نقش اعتمادساز خیرین را دارد. به عبارتی انجمن خیرین پیگیری کننده عمل به نیت خیر توسط سازمان مربوطه و گزارش دهی به ایشان می باشد، در موارد تخلف سازمان نیز انجمن خیرین پیگیری کننده خواهد بود نه شخص خیّر به طور مستقیم.

2.1.4. دانشگاه ها و پژوهشکده های مشارکتی

یکی از راه های جذب منابع خیرین جهت تحقیقات علم و فناوری استفاده از ظرفیت دانشگاه ها از طریق راه اندازی بنیاد حامیان و یا ایجاد پژوهشکده های مشارکتی در دانشگاه های برتر کشور است به طوری که این پژوهشکده ها در ساختار وزارت علوم فعالیت می کنند اما اهداف سازمان مورد نظر را پیگیری می کنند.

به عبارتی سازمان دولتی مربوطه یا خود دارای دانشگاه است مانند وزارت آموزش و پرورش که دانشگاه فرهنگیان و تربیت دبیر رجایی ذیل این وزارتخانه تعریف می شوند و یا ممکن است پژوهشکده یا پژوهشگاه های تخصصی ذیل آن فعالیت کنند. مانند پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات که ذیل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تعریف می شود.

در غیراینصورت نیز از نیاز به پژوهش مبرا نیست از این رو احتمالا بخشی را به عنوان معاونت یا مدیریت پژوهشی در ساختار خود داراست. این نیازهای پژوهشی می تواند در یک پژوهشکده مشارکتی با دانشگاه های وزارت علوم یا وزارت بهداشت تعریف شود و از طریق بنیادهای دانشگاهی به جذب برای این نیازهای پژوهشی پرداخت.

3.1.4. خیریه ها و سمن ها

یکی از مهم ترین راهکارهای جذب مشارکت مردمی و بهره وری در سازمانهایی که وظایف اجتماعی دارند می تواند همکاری با خیریه های با اهداف مشترک و یا حمایت جهت راه اندازی این نوع خیریه ها در صورت عدم وجود آنها است. به عبارتی وظایف سازمانهایی مانند بهزیستی، کمیته امداد و شهرداری می تواند توسط خیریه هایی که دارای استانداردهای معینی از سوی این سازمانها هستند انجام گیرد. این امر می تواند مزایایی چون بهره وری بالاتر نسبت به سازمان دولتی، منعطف بودن، شناخت بهتر از موضوع تخصصی و جامعه هدف محلی و ارتباط بهتر با آنها و جذب مشارکت های مالی و داوطلبانه مردمی را داشته باشد.

به عبارتی خیریه هایی که به دلیل داشتن استانداردهای معین از سازمان های حمایتی گرنت هایی دریافت می کنند تا در موضوع و جامعه هدف مشخص فعالیت کنند. این امر هم برای خیریه مطلوب است زیرا قبل از آن بدون گرنت نیز این امر را وظیفه خود دانسته و از طریق جذب مشارکت های مردمی فعالیت می کرده است از سوی دیگر برای دولت نیز مناسب است زیرا از جایگاه عملیات به جایگاه نظارت انتقال می یابد و منابع دولتی نیز به منابع مردمی پیوند می خورد.

4.1.4. پروژه های جذب مشارکت های خرد

یکی از روش های نوین در جذب مشارکت های مردمی کمپین سازی و تعریف پروژه های جذب مشارکت خرد مردمی است. در این پروژه ها سازمان مورد نظر با تعریف یک پروژه در زمان و مکان و میزان منابع مورد نیاز مشخص شروع به تبلیغات و کمپین سازی جهت حمایت از پروژه مدنظر می کند. در این روش سعی می شود مبالغ خرد مردمی به جای تمرکز بر منابع خیرین با درآمد بالا انجام شود. هرچند ممکن است منابع کلان نیز ازاین طریق جمع آوری شود.

پروژه ساخت بیمارستان مهرانه زنجان یا بازسازی عتبات عالیات  از پروژه های موفق جذب خیرین خرد است که می تواند الگوی عمل قرارگیرد.

5.1.4. ستاد جذب مشارکت های مردمی

این ستاد که در سازمان تشکیل می‌شود، اصلی ترین جزء در مدل است که نقش راهبری کننده را دارد. در مدل‌های موفق همکاری با خیرین، معمولا در ابتدا ستاد یا دفترهای جذب مشارکت در سازمان‌های دولتی راه اندازی شده است سپس این ستاد با تشخیص نیازها، بانی تشکیل مجامع خیرین و خیریه می‌شود. اهم وظائف این ستاد را می توان به صورت ذیل ارائه کرد:

شکل شماره 9: وظایف ستاد جذب مشارکت های مردمی

الف. سیاستگذاری جذب و مدیریت منابع

مهم ترین وظیفه ستاد جذب مشارکت، سیاستگذاری و مدیریت منابع است ستاد در این بخش باید به سوال‌هایی از این قبیل پاسخ دهد:

• منابع از چه بخش‌هایی می تواند جذب شود و هر بخش چه ویژگی‌هایی داشته باشند؟ (خیرین، خیریه‌ها، شرکت‌های اقتصادی و…)
• نیازهای اساسی حوزه موردنظر چیست و منابع باید چگونه به نیازها اختصاص یابد؟
• روش گزارش‌دهی، اعتمادسازی و شفافیت چگونه است؟
• روش‌های تبلیغ و آگاه‌سازی خیرین و عموم مردم باید چگونه باشد؟

ب. راه‌اندازی و نظارت

ستاد جذب مشارکت‌های مردمی پیگیر راه‌اندازی تشکیلات مردمی جهت جذب مشارکت خواهد بود. به عبارتی هر چند، نهادی مانند انجمن خیرین یک نهاد مستقل و بر پایه مشارکت خیرین اداره خواهد شد؛ اما ستاد جذب مشارکت، پیگیر راه اندازی این نهاد خواهد شد تا هم سیاستهای ستاد در انجمن پیاده سازی شود و هم بیشترین هماهنگی بین دو بخش اتفاق بیفتد. در مدل های موفق همواره وزیر مربوط، از جایگاه خود پیگیر ارتباط با شخصیت های برجسته حوزه مربوط جهت راه اندازی انجمن خیرین بوده است. شخصیت هایی باید در جایگاه انجمن خیرین قرار گیرند که هم مورد اعتماد وزارت  و هم مورد اعتماد خیرین و مردم باشند.

ج. ارتباطات و تسهیلگری

ستاد جذب در این بخش مسئول پیگیری ارتباط با اشخاص حقیقی و حقوقی علاقه مند به این حوزه جهت راه اندازی و گسترش نهادهای خیرین و از سوی دیگر تسهیل کننده حضور خیرین و فعالیت آنها و پیگیری نیازمندی های حقوقی و قانونی افراد است. در آینده تسهیل کننده گسترش نهاد های خیرین به صورت جغرافیایی و سازمانی خواهد بود. همچنین در این بخش با گسترش ارتباطات خود به تبیین دغدغه مندی و نیازهای این حوزه، گزارش دهی رسمی و غیررسمی و اعتماد سازی بین ذی نفعان، خیرین و عموم مردم می پردازد.

د. تقدیر و احترام

یکی از نکات کلیدی ارتباط با خیرین و علاقه مندان به مشارکت در این حوزه ارائه احترام و تقدیر از خیرین است. به عبارتی یکی از مهم ترین انتظارات خیرین در قبال تلاش در این حوزه دریافت احترام و تقدیر از سوی دریافت کننده است. با توجه به شخصیت حقیقی و حقوقی خیرین باید روش های متنوعی را از تشکر کلامی، شرکت در جشنواره های خیرین تا جلسات خصوصی با وزیر طراحی نمود.

ه. جذب و آموزش تخصصی نیروهای جذب مشارکت

در حال حاضر جذب مشارکت های مردمی به یک تخصص تبدیل شده است که شرح شغلی مشخصی دارد و ویژگی های شخصیتی مخصوصی دارد. برای مثال یک فرد درونگرا که به سختی ارتباط برقرار می کند نمی تواند در این جایگاه فعالیت کند. از این رو با گسترش و تکثیر ستاد جذب مشارکت های مردمی در ساختار سازمان به صورت استانی، ستاد مرکزی وظیفه آموزش و جذب نیروهای تخصصی را دارد.

همچنین توجه به فرهنگ جذب مشارکت در کل سازمان و ارائه آموزش های عمومی در این حوزه نیز از سوی ستاد جذب پیگیری می شود.

نتیجه گیری

در این پژوهش مدل همکاری نهادهای دولتی برای جذب مشارکت های مردمی با توجه به الگوهای موفق ارائه شده. نمونه های مطالعه شده عبارتند از وزارت آموزش و پرورش و همکاری با انجمن خیرین مدرسه ساز، وزارت بهداشت و همکاری با انجمن خیرین سلامت، وزارت علوم و همکاری با بنیادهای حامیان دانشگاه و ددر نهایت بنیاد مسکن و همکاری با انجمن خیرین مسکن ساز.

مدل ارائه شده دارای یک مرکز هماهنگ کننده در سازمان با عنوان ستاد جذب مشارکت های مردمی است که 5 وظیفه اصلی سیاستگذاری جذب و مدیریت منابع، راه اندازی و نظارت، ارتباطات و تسهیلگری، تقدیر و احترام، جذب و آموزش تخصصی نیروهای جذب مشارکت را بر عهده دارد.

همچنین ستاد جذب مشارکت با توجه به موضوع و سازمان مربوطه می تواند با انجمن خیرین، خیریه ها و سمن ها ارتباط برقرار کند، از طریق دانشگاه ها و پژوهشکده های مشارکتی منابع خیرین را جهت اهداف علمی بکار گیرد و یا از طریق تعریف پروژه های جذب مشارکت خرد مستقیما به جذب منابع بپردازد.

منابع

عرب مازار، عباس؛ زایر، آیت (1390) «ارائه الگويي براي حمايت مالياتي از كمكهاي خيريه در ايران (بازنگري ماده 172 ق.م.م با رويكرد اعتبار مالياتي)» پژوهشنامه مالیات، ش 59، صص 9-28

بنی سی، پری ناز؛ رشاد، فائقه (1389) « تاثیر آموزش فناوری اطلاعات و ارتباطات بر میزان کارایی کارشناسان سازمان اوقاف و امور خیریه در سال 1388» فصلنامه مدیریت آموزشی، شماره 4، صص 15-26

شعبانی، زهرا (1393) «تبیین مدل نوع دوستی خیرین مدرسه ساز در ده سال اخیر (1380-1390)» فصلنامه تربیت اسلامی، شماره 19، صص 67-94

گنجی، محمد؛ نیازی، محسن؛ احسانی راد، فاطمه (1394) «مشارکت در امور خیریه و وقف پیش درآمدی بر توسعه پایدار» فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی – فرهنگی، دوره سوم، شماره 4، صص 25-45

نصيری پور، امير اشکان؛ توفيقی، شهرام؛ فرهادی، فريده (1386) «ارائه الگوی مدیریت بیمارستانهای خیریه ایران» فصلنامه پرستاری، ش 50

نکویی مقدم، محمود؛ امیریوسفی، سعیده؛ قربانی بهابادی، زهرا؛ امیراسماعیلی، محمدرضا (1391) «نقش موسسات خیریه در نظام سلامت: یک مطالعه کیفی» مجله تحقیقات کیفی در علوم سلامت، سال2، شماره1، صص 1-10

Marano, Valentina; Tashman, Pete (2012) MNE/NGO partnerships and the legitimacy of the firm, Volume 21, Issue 6, December 2012, Pages 1122-1130

Foo, Katherine (2018) Examining the Role of NGOs in urban environmental governance, Volume 77, July 2018, Pages 67-72