بررسی فرایند تشکیل موسسات خیریه بیمارستانی: یک مطالعه کیفی

بررسی فرایند تشکیل موسسات خیریه بیمارستانی: یک مطالعه کیفی

مریم ذبیحی پورسعادتی*¹، ذلیخا عربگری²

^1، دانشجوی دکترای مددکاری اجتماعی،گروه مددکاری اجتماعی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، نویسنده مسئول مکاتبات: m.zabihi.2005@gmail.com

²کارشناسی ارشد مددکاری اجتماعی

طرح مسئله: خیریه‌ها و سازمان‌های مردم نهاد حوزه سلامت از جمله منابع مهمی هستند که نظام سلامت را در ارائه خدمات بهتر یاری می رسانند. این سازمان ها که ماهیتی غیردولتی، غیرانتفاعی و غیرسیاسی دارند سهم بسزایی در افزایش مشارکت اجتماعی و انسجام اجتماعی داشته و بستر مناسبی را برای اقدامات پیشگیرانه سلامت و مراقبت‌های اجتماع محور مهیا می‌سازند. از جمله این موارد خیریه‌های بیمارستانی هستند که وزارت بهداشت، دانشگاه‌های علوم پزشکی و بیمارستان‌ها را مقید به تشکیل آن کرده است. هدف این پژوهش بررسی مشکلات تشکیل خیریه‌های بیمارستانی می باشد.

روش: مطالعه حاضر یک مطالعه کیفی به روش تحلیل محتوا بود. بدین منظور 17 مصاحبه نیمه ساختاریافته با افرادی که در بیمارستان‌های سراسر کشور مسئول تشکیل خیریه های بیمارستانی بودند، انجام شد. نمونه‌گیری به صورت هدفمند و تا اشباع داده‌ها ادامه یافت. تحلیل داده‌ها هم زمان با جمع آوری داده‌ها و به روش آنالیز محتوای کیفی انجام گردید.

یافته ها: تحلیل داده‌ها منجر به استخراج درون مایه های زیر شد که تجارب افراد مسئول را از تشکیل خیریه‌های بیمارستانی نشان می‌داد. این مشکلات شامل عدم همکاری خیرین در فرایند اداری ثبت و تشکیل خیریه بیمارستانی، فرایند اداری پیچیده و بوروکراتیک ثبت و تشکیل خیریه بیمارستانی، عدم همکاری کادر بیمارستان برای تشکیل هیئت موسس، تداخل با وظایف مددکار اجتماعی در بیمارستان و عدم توجه به ابعاد غیرمالی نقش خیریه‌ها و تشدید رویکردهای سنتی در تامین نیاز گروه‌های هدف بوده است.

بحث و نتیجه: برای برون رفت سمن های حوزه سلامت از مشکلات فعلی و پیش رو نیاز به بازنگری نقش وزارت بهداشت در ساماندهی سازمان‌های مردم نهاد و خیریه‌ها، اجتناب از دخالت مستقیم در تشکیل و مدیریت آنها، ایجاد بستر برای هدایت فعالیت‌های مالی و غیرمالی به سمت حوزه بهداشت و پیشگیری و نیز توسعه مدل‌های توانمند سازی گروه هدف در ارائه خدمت این سازمان‌ها می باشد.

کلمات کلیدی: خیریه بیمارستانی؛ نظام سلامت؛ سازمان های مردم نهاد

مقدمه

نظام سلامت متشکل از تمامی افراد، سازمان ها و منابعی است که به ارائه خدمات سلامت می پردازند و هدف غایی آنها حفظ و ارتقای سلامت آحاد جامعه می باشد. هاتن برای نظام سلامت شش هدف عمده قائل است: تامین دسترسی همگانی به خدمات، ارائه خدمات برخوردار از کیفیت، اثربخشی مداخله ها، کارایی نظام، تامین عدالت و پایداری و به منظور دستیابی به اهداف ذکر شده، نظام سلامت باید کارکردهای چهارگانه ارائه خدمات، تولید منابع (انسانی، فیزیکی، تجهیزات پزشکی، دارو و اطلاعات)، تولیت و تامین مالی را به طور هماهنگ انجام دهد (1). از جمله منابع و سازمان هایی که در این راستا به ارائه خدمت می پردازند، خیریه ها و سازمان های غیردولتی یا سازمان های مردم نهاد در حوزه سلامت هستند. اصطلاح سازمان غیردولتی برای اولین بار در سال 1949 توسط سازمان ملل مورد استفاده قرار گرفت که این اصطلاح را در مورد هرگروه غیرانتفاعی داوطلبانه از شهروندان جهان که در سطح محلی، ملی و بین المللی برای اهداف متنوع فرهنگی، اجتماعی، خیریه، تخصصی و صنفی تشکیل شده باشد، به کار می برد (2).

تجربه کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته در طول بیش از نیم قرن، ضرورت وجود این نوع سازمان ها را بیش از پیش اثبات کرده است. تامین سلامت همگانی و ارتقا وضعیت سلامت مباحث گسترده و نامحدودی را دربرمی گیرد که دولت ها به تنهایی قادر به تامین آنها نیستند و نیاز به مشارکت همه مردم جامعه دارد. در بطن جامعه مدنی، سازمان های مردم نهاد مهم ترین و بهترین ابزار سازماندهی مشارکت مردمی شناخته شدند. سازمان بهداشت جهانی معتقد است بیانیه آلماآتا در سال 1978 نقطه عطف مشارکت مردم و سمن ها در سلامت جوامع بوده است چرا که حداقل دو مورد از راهبردهای پنج گانه این بیانیه بر اقدامات و مشارکت مردم در سلامت خود تاکید داشت: ایجاد سیاست سلامت همگانی؛ خلق محیط های حمایتی؛ تقویت اقدام و مشارکت جامعه؛ توانمندسازی افراد و بازنگری در خدمات بهداشتی (3).

این سازمان ها دارای ویژگی هایی هستند که در مجموع داوطلبانه بودن، مستقل بودن از دولت، غیرانتفاعی بودن و درخدمت مردم بودن چهار ویژگی متمایز کننده سمن ها هستند. سمن ها معمولا از ارزش های مشترکی چون فراگیری و عدم تبعیض، مشارکت، دسترسی به سازمان، پاسخگو بودن نسبت به گروه های آدم پذیر و ایجاد حس مشارکت در مردم برخوردار هستند (4).

سمن ها در نظام سلامت می توانند در حیطه های خدمات سلامت ( از طریق تدارک خدمات، تسهیل برقراری ارتباط جامعه با خدمات، توزیع ابزار سلامتی و …)، ارتقای سلامت و تبادل اطلاعات (از طریق تسهیل در به دست آوردن و انتشار اطلاعات سلامت، توجیه مردم برای انتخاب های مناسب سلامتی، استقرار تحقیقات و کاربرد نتایج آنها، کمک به دولت برای تغییر نگرش اجتماعی و بسیج عمومی برای سلامت و …)، سیاست گذاری (از طریق نماینده علایق جامعه و عموم در فرایند سیاست گذاری، ارتقای سیاستهای عادلانه و سودمند برای فقرا، مذاکره کننده برای استانداردهای سلامت عمومی و رویکردهای مربوطه و …)، بسیج منابع و تخصیص آنها (از طریق تامین مالی خدمات سلامتی، تعیین ترجیح عمومی برای تخصیص منابع، بسیج و ساماندهی منابع مالی برای خدمات، وارد کردن مولفه های عدالت در تخصیص منابع، ایجاد پاسخگویی عمومی و شفافیت در تخصیص و مدیریت منابع) و پایش کیفیت مراقبت و پاسخگویی (از طریق پایش پاسخگویی و کیفیت خدمات سلامت، حافظ حقوق بیماران در موضوعات مرتبط به کیفیت خدمات، مذاکره برای شکایات و چالش های بیماران و …) زیر نقش آفرین باشند (3).

سمن های حوزه سلامت در طول سالیان حضور خود در این عرصه در ایران با مشکلاتی روبرو بوده اند. نکویی مقدم و همکاران (1390) ناکافی بودن اطلاعات مردم از سازمان های خیریه، فقدان نظام جامع قانونی مرتبط با سمن ها، کمبود منابع، وجود موازی کاری، مشکلات مدیریتی و ناهماهنگی بین موسسات خیریه و نهادهای دولتی و غیردولتی مرتبط را مهم ترین مشکلات سمن های حوزه سلامت دانسته و فقدان مدیریت علمی را به عنوان عامل اصلی ناکارآمدی موسسات خیریه ذکر کرده اند (1).

دماری نیز در مطالعه خود به سه چالش و تهدید عمده برای سمن ها اشاره کرده که عبارتند از کم آگاهی و یا نگاه منفی و رقیبانه دولت نسبت به سمن ها، وابستگی مالی و توانمندی درونی ضعیف، آگاهی کم مردم از فواید مشارکت در سمن هاست. سایر چالش های سمن ها که اهمیت کمتری دارند و با رفع موانع فوق برطرف خواهند شد عبارتند از: ارتباط ناکافی سازمان های غیردولتی با گروه هدف (قشر محروم و فقیر)، شیوه به ظاهر دموکراتیک اما سلسله مراتبی، نبود سنت ارزیابی و نظرخواهی عمومی در این سازمان ها، نداشتن مرکز تجمع ثابت، نبود ارتباط شبکه ای با سایر سمن ها و ضعف مدیریت ایده تا عمل (3).

اگرچه در تعریف سازمان‌های مردم نهاد، ماهیت غیردولتی و غیرانتفاعی بودن آن تاکید شده است ولی طی سالیان اخیر، آئین نامه‌های مدون در این حوزه زمینه وابستگی منابع آنها را به دولت افزایش داده است. این منابع شامل منابع مالی و انسانی می‌شود به طوری که برخی از خیریه‌ها و سازمان‌های مردم نهاد وابستگی کامل به کمک‌های بلاعوض ارگان‌های دولتی دارند و در اساسنامه برخی از این سازمان‌ها حضور کارمندان دولت در ارکان مختلف خیریه به رسمیت شناخته شده است. خیریه های بیمارستانی ساختار تازه ای در حوزه سلامت هستند که هدف آنها ساماندهی مشارکت‌های مردمی برای حمایت از بیماران، ساخت و تجهیز و بازسازی و توسعه بیمارستان و نیز هماهنگی خیرین برای مشارکت در توسعه سلامت می باشد. وزارت بهداشت کلیه دانشگاه ها و بیمارستان های سراسر کشور را ملزم به تشکیل خیریه بیمارستانی به منظور تحقق اهداف فوق نموده است. هدف مطالعه حضور بررسی فرایند تشکیل خیریه بیمارستانی در بیمارستان ها بوده است.

روش

مطالعه حاضر به شویه مطالعه کیفی تحلیل محتوا صورت گرفت. تولید داده ها طی مصاحبه های نیمه ساختاریافته در پائیز 97 تا زمان رسیدن به اشباع داده ها ادامه یافت. روش نمونه گیری به صورت هدفمند و با حداکثر تنوع از نظر تیپ های دانشگاهی (تیپ یک، دو و سه) بود. در این پژوهش 17 نفر از مددکاران اجتماعی که در دانشگاه های خود موظف به تشکیل خیریه بیمارستانی بودند مشارکت داشتند. معیارهای ورود به این پژوهش دریافت ابلاغ تشکیل موسسه خیریه بیمارستانی و تمایل به شرکت در مطالعه و بیان تجارب از سوی مددکاران اجتماعی بود. به دلیل پراکندگی جغرافیایی شرکت کنندگان در سطح کشور مصاحبه ها به صورت تلفنی و با سوال کلی “در مورد فرایندی که برای ثبت موسسه خیریه طی کرده اید برایم بگویید” و نیز “از موانعی که در فرایند ثبت موسسه خیریه برای شما پیش آمد برایم بگویید” انجام شد. مدت زمان مصاحبه های بر حسب شرایط و تمایل شرکت کنندگان بین 20 تا 45 دقیقه بود.

همه مصاحبه ها حین مصاحبه کلمه به کلمه نوشته شد و به منظور اطمینان از درک درست گفته های مشارکت کنندگان سوالات انعکاسی پرسیده می شد. داده ها از شروع مطالعه به طور همزمان گردآوری، کدگذاری و تحلیل شد. کدگذاری و طبقه بندی در کل جریان تحقیق ادامه داشت. داده ها تغییر شکل داده شده و محدودتر شدند تا مقوله ها ساخته شد. از دو شیوه کدگذاری از زبان افراد مصاحبه شده و کدهای تلویحی که توسط محقق و بر اساس مفاهیم به دست آمده از داده ها ساخته می شدند، استفاده شد. کدهای مربوط به یک موضوع در یک طبقه خاص قرار داده شد و یک اسم مفهومی که انتزاعی تر از مجموعه آن مقوله ها بود، برای آن طبقه خاص در نظر گرفته شد. داده ها به یکدیگر ربط داده شدند و کدگذاری محوری انجام گرفت. با کدگذاری محوری و ایجاد روابط بین هر مقوله و مقوله های فرعی مرتبط با آن، داده ها به صورت جدید با یکدیگر مرتبط می شدند و به روش تحلیل محتوایی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.

برای افزایش روایی و پایایی که معادل استحکام علمی[*] یافته ها در تحقیق کیفی است درگیری طولانی مدت محقق[†] و تماس و ارتباط او با مشارکت کنندگان به جلب اعتماد آنان و درک تجارب توسط پژوهشگر کمک می کرد. مشارکت کنندگان با حداکثر تنوع از نظر تیپ دانشگاهی، شهر، جنسیت، مقطع تحصیلی اعتبار داده ها را افزایش می داد.

یافته ها

17 مددکار اجتماعی (3 مرد و 14 زن) در این مطالعه از 6 دانشگاه تیپ یک، 8 دانشگاه تیپ دو و 3 دانشگاه تیپ سه مشارکت داشتند. با تجزیه و تحلیل یافته ها از مجموع مضمون های استخراج شده پیرامون مشکلات فرایند تشکیل خیریه بیمارستانی مضامین زیر استخراج شد.

اولین و مهم ترین مضمون استخراحج شده مربوط به عدم همکاری خیرین در فرایند اداری ثبت و تشکیل خیریه بیمارستانی بود. مشارکت کنندگان اعلام داشتند یکی از مهم ترین دلایل عدم تشکیل موسسه خیریه در بیمارستان محل خدمت شان، عدم همکاری خیرین بوده است. خیرین به دلایل زیر از همکاری امتناع کرده اند:

• عدم امکان زمانی برای حضور در جلسات و فرایند ثبت: یکی از دلایلی که خیرین از مشارکت در فرایند ثبت موسسه خیریه و اداره آن امتناع می کردند مربوط به محدودیت زمانی آنها بود. شرکت کننده شماره 1 اظهار داشت: “جلسه اولیه خیریه تشکیل شد که طرح موضوع کردم ولی بعد دیگه خیرین شرکت نکردن اصلا تمایل نداشتن درگیر فرایند اداری کار بشن”. همچنین شرکت کننده شماره 2 اظهار داشت: “خیرین دوست ندارن درگیر فرایند اداری بشن خیر می گه من بازاری هستم از کاغذبازی چیزی سردرنمیارم”.
• عدم تمایل خیرین برای افشای نام و هویت: سنت وقف و خیرات در تاریخ ایران و اسلام با پنهان ماندن هویت فرد بخشنده گره خورده است. در این پژوهش نیز بسیاری از مشارکت کننده ها اذعان داشتند بخشی از خیرین تا به حال گمنام بوده و تنها از طریق تماس تلفنی با آنها ارتباط داشته اند. شرکت کننده شماره 12 بیان می کند: “خیرین ما دوست نداشتن اسمشون فاش بشه افراد معتقدی بودن که می گفتن ما این کار رو برای رضای خدا انجام میدیم دوست نداریم اسممون جایی بیاد”.
• نارضایتی خیرین از فرایند استعلام سوء پیشینه: یکی از مواردی که مانع جدی برای مشارکت خیرین در مدیریت موسسات خیریه بیمارستانی بود فرایند استعلام سوءپیشینه به عنوان بخشی از فرایند ثبت موسسه بود. شرکت کننده شماره 2 اظهار داشت: “وقتی اسم استعلام و اینا میاد وسط خیر احساس خطر می کنه به لحاظ امنیتی، احساس می کنند زیر بیرق دولت قرار می گیرند خیر میگه من که دارم کار عام المنفعه انجام میدم به جای اینکه ازم تقدیر کنن میگن گواهی سوءپیشینه بیار؟ میخوان استعلام منو بگیرن؟” شرکت کننده شماره 5 بیان کرد: “خیر ما یه آدم سنتی و مذهبیه تو جامعه مردسالار که همسرشون رو اندرونی می دونن براشون خیلی سخت و زشته که بیان اطلاعات همسرشون رو بدن به غریبه ها”.
• عدم اعتماد خیرین به دولت: عدم اعتماد خیرین به نهادهای دولتی از جمله موانع تشکیل خیریه بیمارستانی بود. شرکت کننده شماره 2 اظهار داشت: “خیر میگه دولت میخواد کاری که ما برای رضای خدا میکنیم به اسم خودش تموم شه”. شرکت کننده شماره 1 بیان کرد: “خیرین به دولت اعتماد نداشتن تا وقتی پای خیریه بیمارستانی وسط نبود همشون میگفتن با مددکار طرف حسابیم هرچی نیازسنجی تو بیمارستان انجام میدادم مثل نیاز به برانکارد و یخچال دارو و … لیستش رو میدادم به خیرین و اونا تامین می کردن ولی وقتی اسم ثبت خیریه و استعلام اومد وسط همشون کشیدن کنار”.

مشکل بعدی مربوط به عدم همکاری رئیس، مدیر و پزشک بیمارستان برای تشکیل هیئت موسس بود. طبق اساسنامه خیریه بیمارستانی که توسط وزارت بهداشت و وزارت کشور تدوین شده است، رئیس، مدیر و دو نفر از پزشکان بیمارستان به عنوان اعضای هیئت موسس می باشند. شرکت کنندگان در این پژوهش ابراز داشتند علی رغم پیگیری های فراوان این افرا بنا به دلایل زیر از همکاری امتناع می کردند:

• نارضایتی رئیس، مدیر و پزشکان از فرایند استعلام سوءپیشینه: شرکت کننده شماره 7 اظهار داشت: “در قسمت دریافت مدارک یکی از پزشکا وقتی متوجه شد ازش سوپیشینه میگیرن خیلی ناراحت شد و قبول نکرد.” شرکت کننده شماره 3 گفت: “مدیر بیمارستان می گفت من کارمند رسمی بیمارستان هستم اون وقت میخوان از من سوءپیشینه بگیرن؟”
• عدم اعتقاد به کارایی این موسسه: شرکت کننده شماره 7 اظهار داشت: “ریاست با تشکیل موسسه در بیمارستان مخالف بود و همکاری نکرد و اونها رو بی اساس می دونست”. شرکت کننده شماره 4 بیان کرد: “از طرفی رئیس بیمارستان هم اصلا خیریه بیمارستانی رو قبول نداشت میگفت وقتی خیر داره همین جوری کمک می کنه چرا باید این همه کار اداری انجام بدیم”.
• موازی کاری با خیریه های موجود: شرکت کننده ها در این پژوهش به نامشخص بودن هدف این خیریه ها اشاره داشتند و بیان می کردند عملکرد این خیریه ها با خیریه های موجود همپوشانی دارد. شرکت کننده شماره 3 اظهار داشت: ” خودم به شخصا خیریه های بیمارستانی را به این شکل قبول نداشتم که این فرآیند طی شود چون موازی کاری با سمن هاست و در واقع همین کار رو خیریه های دیگه مثل انجمن صرع و… انجام میدن. طبق قانون افرادی که بیمه دارن باید هزینه بیمه هاشون رایگان باشه ولی با این کار دارن اون فرانشیز از دست رفته رو از طریق خیریه ها جبران می کنن”.
• عدم ثبات مدیریت در بیمارستان: یکی از مشکلات اصلی در بسیاری از برنامه های سازمانی در ایران عدم ثبات مدیریت است. این مشکل در این برنامه نیز مانع جدی شمرده می شد. شرکت کننده شماره 1 اظهار داشت: “سه تا رئیس و مدیر طی این مدت عوض کردیم و هر سری باید باهاشون از اول شروع می کردم”. شرکت کننده شماره 8 گفت: “تغییر رئیس و مدیر بیمارستان هر شش ماه یکبار کی میخواد پیگیر موسسه بشه”.

سومین دلیل فرایند اداری پیچیده و بوروکراتیک ثبت و تشکیل موسسات خیریه بود. اساسنامه خیریه بیمارستانی و شیوه نامه اجرایی آن ملزومات اداری را درنظر گرفته بود که باعث پیچیدگی روند ثبت آن می شد و این مسئله مانع مهمی در تشکیل خیریه بیمارستانی تلقی می شد. درخواست وثیقه سنگین برای ثبت موسسه از هیئت موسس یکی از این موانع بود. شرکت کننده شماره 1 اظهار داشت: “استانداری هم همکاری لازم را نداشت میگفت رئیس بیمارستان باید سفته شخصی 600 میلیونی بزاره که میخواد خیریه تاسیس کنه میگفتم کل سرمایه اولیه خیریه 1200 تومنه سفته 600 میلیونی از کجا بیاریم؟” شرکت کننده شماره 7 بیان کرد: “برای ثبت موسسه 100 میلیون پول می خواد و مهمترین مشکل ما بود”.

باتوجه به اینکه ثبت موسسات در استانداری یا فرمانداری صورت می گرفت، شرکت کنندگان از عدم همکاری کارشناسان فرمانداری گلایه داشتند. شرکت کننده شماره 2 بیان کرد: “قوانین ثبت خیریه هم خیلی دست و پاگیر هستن خیلی از کارشناسان فرمانداری از قوانین ثبت این خیریه خبر ندارن و درست راهنمایی نمی کنن بعضی هاشون میگن برو بهزیستی یا کمیته امداد خیریه ات رو ثبت کن در حالی که وزارت بهداشت با وزارت کشور سر این خیریه ها تفاهم نامه داره”. شرکت کننده شماره 5 بیان کرد: “موقع ثبت سامانه خیلی مشکل داشتم اطلاعات رو ثبت می کردم همش می پرید”. شرکت کننده شماره 8 گفت: “موقع تکمیل فرم و ثبت در سامانه مشکل داشتیم”. شرکت کننده شماره 9 بیان کرد: “کد رهگیری رو گرفتیم بعد از یک ماه گفتن اسم موسسه شما مشکل داره دوباره از اول باید شروع می کردیم” شرکت کننده شماره 3 اظهار داشت: “به استانداری مراجعه کردم و برگه سمن ها رو دریافت و اطلاعات را در سیستم ثبت کردم. پس از شناسایی اعضای هئیت موسس و دریافت مدارکشان و امضای اساسنامه به فرمانداری مراجعه کردم و پس از یکسال هنوز خبری نشده”. از سوی دیگر به دلیل طولانی شدن این روند هیئت موسس ریزش می کرد. شرکت کننده شماره 11 گفت: “چون این فرایند طولانیه و هفت هشت ماه فقط درگیر این مسائل بودن کلی از افرادشون ریزش کرد”.

یکی دیگر از مشکلات بر سر راه تشکیل خیریه بیمارستانی، تداخل وظایف قید شده در اساسنامه با وظایف مددکار اجتماعی در بیمارستان بود. باتوجه به اینکه در اساسنامه ذکر شده مددکار اجتماعی دبیر خیریه بیمارستانی است در اکثر بیمارستان ها وظیفه تشکیل این موسسه به مددکاران اجتماعی سپرده است. در بین شرکت کننده ها دو نفر اعلام کردند به دلیل مشغله بالا و تداخل نقش دبیر با نقش درمانی خود از تشکیل موسسه انصراف داده اند. یک نفر از شرکت کننده ها معتقد بود این کار به دلیل طولانی بودن فرسودگی بالایی را به مددکاران اجتماعی وارد می کند. شرکت کننده شماره نه بیان کرد: “جز فرسایش شغل برای مددکارا چیزی نداره”. همچنین از عدم حمایت از سوی مراجع بالاتر گله داشتند. شرکت کننده شماره 7: “از اول فرد حمایتی قوی نداشتیم و در مرحله اجرا هم حمایت قوی نداشتیم. و به معاونت اجتماعی که بهش اهمیت نمیدن محول شده”.

مشارکت کنندگان به طور کلی در مورد کارایی این موسسات معتقد بودند چنانچه اهداف واضح تری داشته باشد، بوروکراسی کمتری بر آن حاکم باشد، ماهیت کاملا غیرانتفاعی و غیردولتی داشته باشد، تمامی ابعاد سلامت را و نه فقط درمان تحت پوشش قرار دهد و نگاه حرفه ای تر و تخصصی تری به گروه هدف خود داشته باشد می توانند برطرف کننده بخش مهمی از نیاز گروه هدف باشند. شرکت کننده شماره 2 اظهار داشت: ” اگه روند ثبت این خیریه ها انقدر بوروکراسی اداری نداشت و خیریه ها ساده تر تشکیل میشد قطعا می تونستن تاثیرگذار باشن وقتی خیر از نزدیک مشکلات بیمارستان رو ببینه بهتر می تونه کمک کنه”. شرکت کننده شماره 4 اظهار داشت: ” اگر به شیوه تخصصی انجام شود موثره. خیرا در حالت عادی تفاوت قائل میشن و فقط به بیماران ایرانی یا فقط زیر 30سال کمک می کنن و محدودیت میزارن و تبعیض قائل میشن ولی با ثبت موسسه خیریه میشه محدودیت رو برداشت و به همه بیماران نیازمند طبق صلاحدید مددکار کمک کرد”. شرکت کننده شماره 5 بیان کرد: ” تشکیل موسسه بی تاثیر نیست. به شرط این که به درمان محدود نشود. دارو، تغذیه، ایاب الذهاب هم باشه. گسترده بشه خوبه. مسایل آموزشی و فرهنگی”.

بحث و نتیجه گیری

اگرچه در تمامی نظام‌های سلامتی دنیا دریافت کمک‌های مردمی از افراد و موسسات در قالب مسئولیت‌های اجتماعی برای توسعه زیرساخت‌های بهداشت و درمان امری رایج است ولی تشکیل چنین نهاد غیردولتی به سفارش دولت بدعتی است که طی دو سال اخیر شاهد آن هستیم. مدیریت از بالا به پایین چه در زمان تشکیل این خیریه‌ها و چه با حضور دولتی‌ها در ارکان آن باعث تخریب ماهیت غیردولتی و استقلال خیریه‌ها می‌شود و آنها را بیش از پیش به نهادهای دولتی با ساختارهای بوروکراتیک بیمارگونه نزدیک می‌کند.

از سوی دیگر این نوع نگاه تقلیل گرایانه به نقش خیریه‌ها که بیشتر متمرکز بر تامین منابع مالی برای درمان است باعث نادیده گرفتن ظرفیت آنها در تمامی حوزه‌های بهداشت، درمان و بازتوانی است. در بسیاری از کشورهای در حال توسعه مانند هند عملکردهای سنتی خیریه در تامین منابع مالی برای حوزه درمان به سوی خدمات کارشناسی شده در حوزه پیشگیری و بهداشت سوق داده شده است و از ظرفیت سازمان‌های آنها به خصوص در جوامع محلی در آموزش و توسعه سلامت استفاده شده است. به نظر می‌رسد بازنگری نقش وزارت بهداشت در ساماندهی سازمان‌های مردم نهاد و خیریه‌ها، اجتناب از دخالت مستقیم در تشکیل و مدیریت آنها، ایجاد بستر برای هدایت فعالیت‌های مالی و غیرمالی به سمت حوزه بهداشت و پیشگیری و نیز توسعه مدل‌های توانمند سازی گروه هدف در ارائه خدمت این سازمان‌ها می‌توانند راه‌های برون رفت سمن‌های حوزه سلامت از مشکلات فعلی و پیش رو باشند.

1. Nekoeimoghadam M, Amiryousefi S, Ghorbani-Bahabadi Z, Amiresmaili M. Role of Charities in the Health System: A Qualitative Study. Journal of Qualitative Research in Health Sciences. 2013;2(1):1-10.
2. Zahedi M-j. Roles of NGOs in sustainable development. 1, editor. Tehran: Maziar; 2009.
3. Damari B, Heidarnia M-A, Rahbari-Bonab M. Role and performance of Iranian NGOs in community health promotion. Journal of the Iranian Institute for Health Sciences Research. 2013;13(5).
4. Mohajerani M, Akhtari S. Collection articles of volunteers community organizations relation to government. 1, editor. Tehran: Salman; 2003.

[*]. Truth Worthing

[†]. Prolonged Engagement