طراحی صندوق نیکوکاری مردم­نهاد ، با بكارگيري روش تأمين مالي جمعي

حمید فهیمی¹، عارف علیقلی پور^2*

¹کارشناس ارشد مدیریت مالی دانشگاه تهران

²کارشناس ارشد حقوق مالی دانشگاه تهران، نویسنده مسئول مکاتبات:

aaligholipour@gmail.com

 

چکیده:

یکی از مهم­ترین صفات ایرانیان که از گذشته تا به حال به آن شهره بوده­اند و پس از گرایش آن­ها به اسلام و با توجه به توصیه­ها و آمیزه­های اسلام پررنگ­تر نیز شده است شرکت در فعالیت­های خیرخواهانه و انجام امور خیر به صورت فردی و جمعی می­باشد. شواهد نشان داده است که همواره فعالیت­های جمعی نتایج بهتری را نسبت به فعالیت­ها و اقدامات انفرادی کسب کرده است. کار خیر نیز از این موضوع استثناء نیست، بنابراین تامین منابع مالی برای اقدامات خیرخواهانه و تخصیص منابع جمع­آوری شده به این امور علاوه بر این­که از ضروریات انجام امر خیر محسوب می­شود نوعی فعالیت اقتصادی نیز به­شمار می­رود. یکی از مهم­ترین محورهای اقتصاد، حضور مردم در عرصه­های اقتصادی و مشارکت همه جانبه جامعه در رویدادهای اقتصادی است.

با توجه به این توضیحات می­بایست به­دنبال طراحي ابزاري بود كه با شبكه ارتباطي بين خيرين، موسسات خيريه و ساير نهادها بتواند انبوهي از منابع نيكوكاري را تجميع نموده و با ايجاد يك بستر سرمايه­گذاري، بتوان بر قدرت جذب منابع مالي افزود. در واقع ما در این تحقیق به­دنبال طراحی ابزاری هستیم که بتواند منابع خردی که افراد برای امور خیرخواهانه در نظر گرفته­اند را تجمیع کرده و با مدیریت و هدایت آن منابع به سمت فعالیت­های خیرخواهانه گامی مثبت در جهت این امر خداپسندانه برداریم. برای طراحی این ابزار مالی با رویکرد ذکر شده، از ظرفیت صندوق نیکوکاری مردم نهاد که مجوز فعالیت آن از طریق سازمان بورس و اوراق بهادار صادر می­شود بهره گرفته شده است.

 

کلیدواژه‌گان:

صندوق نیکوکاری مردم نهاد؛ تأمین مالی اجتماعي؛ تأمين مالي نیکوکاری

مقدمه

بسیاری از امور خیرخواهانه و خداپسندانه در مراحل آغازین خود با چالش­های متعددی در زمینۀ کسب منابع لازم برای شروع فعالیت­های خود روبه­رو می­باشند. دسترسی محدود به منابع مالی لازم برای انجام امور خیرخواهانه، خیرین را ناگزیر کرده است تا به دنبال یافتن راهکارهای جدید برای تامین منابع مالی باشند. یکی از این راهکارها استفاده از رویکرد تأمین مالی جمعی می­باشد. در ادبیات موجود در این زمینه منظور از تأمین مالی جمعی[1] تأمین منابع مالی مورد نیاز برای شروع یک کسب و کار به وسیلۀ جمعی از افراد مستقل می­باشد که منابع مالی در این روش معمولاً از طریق اینترنت و به واسطۀ مشارکت­های محدود افراد متعدد فراهم می­گردد. از مهم­ترین    چالش­های عدم وجود منابع مالی و در دسترس نبودن سرمایۀ می­توان به کاهش انگیزه لازم برای انجام کار خیر و کم شدن این فعالیت­ها اشاره کرد که می­تواند جامعه را متضرر نماید. تأمین مالی جمعی می­تواند با جمع­آوری منابع خیرخواهانه مردم از طریق اینترنت منابع لازم را برای کارهای خیری که به حجم زیادی از سرمایه نیازمند هستند تامین می­کند. سرمایه‌گذاری جمعی که برخی اوقات تأمین سرمایه از اجتماع یا تأمین مالی جمعی نیز نامیده می‌شود معمولاً مشارکت جمعی توسط افرادی که سرمایه‌گذاری مشترک می‌کنند نامیده می‌شود، اغلب از طریق اینترنت انجام می‌شود تا از تلاش‌های یک کارآفرین توسط عموم جامعه یا سازمان‌ها حمایت شود.

در این مطالعه با بررسی مدل­های موجود و معرفی بسترهای فعلی در زمینۀ تأمین مالی جمعی که در مناطق مختلف جهان پیاده می­شود، کوشش می­شود نمایی از نحوۀ عملکرد تأمین مالی جمعی در زمینه امور خیرخواهانه ارائه شود و با استفاده از ظرفيت صندوق­هاي سرمايه­گذاري نيكوكاري كه در بازار سرمايه كشور متداول شده، ابزاري را طراحي شود تا قدرت جمع­آوري منابع براي امورخيرخواهانه افزايش يابد و همچنين نهادي مالي براي جذب ساير منابع مالي در كشور ايجاد گردد.

1          پیشینه تحقیق

باتوجه به اينكه در اين پژوهش نيازمند بررسي دو حوزه، صندوق­هاي سرمايه­گذاري و تأمين مالي جمعي هستيم در مرحله نخست مباني نظري صندوق­هاي سرمايه­گذاري را مورد بررسي قرار مي­دهيم و بعد به بررسي تأمين مالي جمعي خواهيم پرداخت.

1-1       صندوق­‌هاي سرمايه‌گذاري

صندوق­های سرمایه­گذاری یکی از مهم­ترین ابزارهای سرمایه­گذاری در بازارهای مالی هستند که با ایفای نقش واسطه­گری مالی، سرمایه­گذاری افراد خرد را از حالت مستقیم به غیرمستقیم تبدیل می­کند و از این رهگذر، مزایای متعددی برای اقتصاد کشورها به ارمغان می­آورد(گربر^[2]،2008). صندوق سرمایه­گذاری، وجوه سرمایه­گذاران مختلف را جمع­آوری، آن را در سهام^[3]، اوراق بادرآمد ثابت^[4] و سایر ابزارهای کوتاه مدت سرمایه­گذاری            می­کنند.(رحمانی و همکاران،1395).

طی سالیان گذشته، تعداد این صندوق­ها در دنیا روندی صعودی داشته و از 51 هزار صندوق در سال 2000 به بیش از 66 هزار صندوق در سال 2007 با حجم کل خالص دارایی بیش از 26.2 هزار میلیارد دلار رسیده است.

1.1.1        صندوق سرمایه گذاری نیکوکاری

صندوق سرمایه‌گذاری نیکوکاری از جمله صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار و تحت نظارت آن می‌باشد. هدف از تشکیل صندوق، جمع‌آوری سرمایه از اشخاص نیکوکار و تشکیل سبدی از دارایی‌ها و مدیریت این سبد به منظور کسب منافع و سپس صرف تمام یا بخشی از منافع در امور نیکوکارانه است.(ابلاغیه سازمان بورس و اوراق بهادار،1390) وظیفه سرمایه‌گذاری منابع و کسب منافع، به عهده مدیر صندوق است. مدیر صندوق در مقاطع زمانی مشخص منافع حاصل از سرمایه‌گذاری را با توجه به نوع قرارداد‌ها بین سرمایه‌گذاران و مدیر اجرا تقسیم نموده و مدیر اجرا وظیفه صرف عواید در فعالیت‌های نیکوکاری تعیین شده را بر عهده می‌گیرد.

1.1.2        ساختار عملیاتی صندوق سرمایه­گذاری نیکوکاری

کارکرد صندوق های نیکوکاری به عنوان نوعی از صندوق های سرمایه گذاری مشترک است که هدف از تشکیل آن جمع آوری وجوه از اشخاص علاقه­مند به نیکوکاری است که تمایل به صرف وجوه خیرخواهانه خود در اهداف خاص نیکوکارانه صندوق را دارند.

این نوع از صندوق ها با جمع آوری وجوه از سرمایه­گذاران علاقه­مند به نیکوکاری و تشکیل سبدی از دارایی­ها و مدیریت آن به کسب منافع می­پردازند.

تنها رکن اضافه شده در صندوق های نیکوکاری در مقایسه با سایر صندوق ها، مدیر اجرا می باشد که وظیفه رکن مزبور صرف وجوه و منافع صندوق جهت امور خیرخواهانه صندوق را دارا است.

درحاليکه عمليات اجرايي صرف منافع صندوق در امور خیرخواهانه توسط مدير اجرا انجام مي‌شود، وجود اركان نظارتي صندوق (متولي و حسابرس) وهمچنين گزارش منظم فعاليت‌هاي انجام شده توسط مدير اجرا، باعث اطمينان از مصرف اين منافع در امور خیرخواهانه موردنظر و همچنين شفافيت عملكرد است. بنابراين صندوق سرمايه‌گذاري نيكوكاري با ساختار خاص خود راهي جديد براي سرمايه‌گذاراني است كه تمايل به انجام امور خيرخواهانه، به‌صورت مداوم و با عوايد مطلوب دارند.

 

 

نمودار1: خلاصه ارکان صندوق های سرمایه گذاری نیکوکاری(سازمان بورس،1388)

ساختار صندوق­ها مطابق با اساسنامه در سه سطح: 1- تصمیم­گیری،2-نظارتی،3-اجرایی دسته بندی می­شود.

1.      اركان تصمیم­گیری

یکی از اولین ارکان صندوق که ساختار کلی ارکان را تعیین می­کنند و در واقع بنیان­گذاران صندوق سرمایه­گذاری تلقی می­شوند، دارندگان واحدهای ممتاز یا به­عبارتی موسسین صندوق می­باشند. دارنده واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز، دارای حق رأی است و می‌تواند در مجمع صندوق، از حق رأی خود استفاده کند. دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز نمی‌توانند با درخواست ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری خود، سهم خود را از دارایی‌های صندوق مطالبه کنند، ولی می‌توانند واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز خود را به دیگران واگذار كنند.(نمونه امیدنامه،1395)

براساس اساسنامه مجمع در هر زمان با دعوت مدیر صندوق­ یا متولی یا دارندگان بیش از یک پنجم واحدهای ممتاز صندوق، یا سازمان بورس و اوراق بهادار قابل تشکیل می­باشد. بنابر اساسنامه، دارندگان عادی واحدهای سرمایه­گذاری صندوق­ها نسبت به تصمیمات کلان صندوق حق رای نداشته و اجازه ورود به جلسه مجمع (بدون حق رای)هم ندارند(نمونه اساسنامه ،1395).

2.      اركان اجرایی

عملیات اجرایی صندوق به­­طور عمده توسط مدیر سرمایه­گذاری (در صندوق­های نیکوکاری، رکن مدیر اجرایی به آن اضافه می­شود) به اجرا درمی­آید. لازم به توضیح است در صندوق­ها درکنار داشتن مدیر صندوق، مدیران سرمایه­گذاری نیز برای آن در نظر گرفته شده است،گروه مدیران سرمایه­گذاری متشکل از حداقل سه شخص حقیقی است که توسط مدیر صندوق از بین اشخاص صاحب صلاحیت‌، معرفی شده تا وظایف و مسئولیت‌های مندرج در ماده‌ی مذکور را به انجام رسانند.

انتصاب مدیران سرمایه­گذاری در اختیار مدیر صندوق می­باشد و اساسنامه صندوق­ها این اختیار را برای مدیر صندوق قرارداده است که درصورت عزل یکی از مدیران سرمایه­گذاری،بایستی فرد جایگزینی به سازمان بورس و اوراق بهادار معرفی نماید.

مدیر صندوق جهت صدور و ابطال واحدهای سرمایه­گذاری از رکنی به­ عنوان مدیر ثبت استفاده می­کند. مدیر ثبت یک شخص حقوقی است که بعد از قبولی سمت و توسط سازمان تأیید می­شود.

یکی از ارکان مهم صندوق­های سرمایه گذاری نیکوکاری رکن مدیر اجرا است. مدیر اجرای صندوق براساس مقررات و مفاد این اساسنامه از بین اشخاص حقوقی صاحب صلاحیت که در امر نیکوکاری سابقۀ فعالیت داشته یا توانایی انجام آن امور را داشته‌باشد، توسط مجمع صندوق انتخاب می‌شود. مهمترین وظایف مدیر اجرا عبارت است از: صرف وجوه دریافتی از صندوق صرفاً در امور نیکوکاری مندرج در امیدنامۀ صندوق، تهیۀ گزارش‌های دوره‌ای در مورد نحوۀ صرف وجوه دریافتی از صندوق هر سه ماه یک بار و همچنین برای هر سال مالی، پاسخگویی به سؤالات سبا، متولی و حسابرس در مورد نحوۀ صرف وجوه دریافتی از صندوق و همکاری با بازرسان آن‌ها. (سازمان بورس و اوراق بهادار،1386)

یکی دیگر از ارکان اجرایی صندوق، ضامن نقدشوندگی یا سودآوری است،که مهمترین وظیفه ضامن عبارت است از پرداخت مبالغ تعيين شده طبق اساسنامه در صورت عدم توان مدیر.

از سایر ارکان اجرایی صندوق­، رکن کارگزاری است. بنابر رویه­های بازار سرمایه،درگاه ورود به بازار­های مالی، استفاده از خدمات کارگزاری است.

3.      اركان نظارتی

ارکان نظارتی در ساختار صندوق­ها دو گروه می­باشند، گروه اول ارکان نظارتی درونی می­باشد، و گروه دوم،  نهادهای نظارتی بیرونی می­باشد.

3.1. رکن نظارتی درونی

عملکرد مدیران از جانب رکنی دیگر از سوی سرمایه­گذاران یا نهاد ناظر مورد بررسی قرار می­گیرد. با توجه به اینکه سرمایه­گذاران صندوق­های سرمایه­گذاری حق رای در مجامع صندوق را ندارند و امکان خرید واحدهای ممتاز برای آنها نیز فراهم نیست، این صندوق­ها از طریق تعیین ناظران ، نظارت خود را خواهند داشت.

ناظران سرمایه­گذاران در واقع دو رکن متولی و حسابرس هستند که عملکرد صندوق را مورد بررسی و ارزیابی قرار خواهند داد. متولی، رکن نظارتی است که توسط مجمع صندوق­ها انتخاب می­شود. (نمونه اساسنامه،1395)

حسابرس صندوق، یک شرکت حسابرسی است که از بین موسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار و توسط متولی، جهت تأیید به مجمع صندوق­ها معرفی می­گردد تا کلیه وظایف حسابرسی صندوق مطابق با اساسنامه ، امیدنامه، مقررات، استانداردها و ضوابط حسابرسی به انجام رساند.(نمونه امیدنامه،1395)

3.2. رکن نظارتی بیرونی

اشخاصی که در داخل ساختار عملیاتی صندوق قرار دارند، با اشراف کامل بر عملیات جاری نظارت می­کنند. سازمان بورس و اوراق بهادار نیز براساس وظایف قانونی خود، نظارت­های موثری بر این نهاد مالی اعمال می­کند. نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار از دو طریق امکان پذیر است: (سازمان بورس و اوراق بهادار،1391)،1- از طریق نرم­افزار، 2-بازرسی حضوری

درضمن سازمان بورس و اوراق بهادار به­عنوان مرجع رسیدگی به کلیه تخلفات ارکان صندوق از مقررات، اساسنامه و امیدنامه صندوق است.

1-2       ادبیات تحقیق تأمين مالي جمعي

گریفین^[5] در سال 2012 تأمین مالی جمعی را به مثابه آگهی­های بازرگانی که در سایت­های اینترنتی تبلیغ می­شوند بیان نمود. با این تفاوت که در سایت­های مربوط به تأمین مالی جمعی، کارآفرینان با هدف جمع­آوری منابع مالی از افراد و بازدیدکنندگان اقدام به انتشار آگهی­های بازرگانی می­نمایند. در فرآیند تأمین مالی جمعی، کارآفرین اقدام به تهیۀ طرح تجاری می­نماید و تمام اطلاعات مربوط به فعالیت­های تجاری خود را به همراه اهداف پروژه را در آن منعکس می­نماید. همچنین نحوۀ مصرف منابع جمع­آوری شده را نیز در طرح تجاری برای آگاهی مشارکت­کنندگان در طرح ارائه می­نماید. در این پلتفرم به افراد اعلام می­شود که در قبال مشارکت خود در طرح چه عوایدی را دریافت خواهند نمود. قابل ذکر است که بر اساس ماهیت پروژه، کارآفرین میتواند طرح تجاری ارائه ندهد. کلیۀ نقل و انتقالات و تعاملات در فرآیند تأمین مالی جمعی از طریق اینترنت صورت میپذیرد. جدول2 ، انواع روشهای تأمین مالی جمعی را به صورت خلاصه به نمایش میگذارد.

روش	فرم مشارکت	فرم بازگشت سرمایه	انگیزه های مشارکت
کمک و اعانه	اعانه	بازگشت ندارد/ (مزایای نامشهود)	انگیزههای اجتماعی کمک به همنوع و شخصی
جایزه/پاداش	اعانه/پیش خرید	جایزه/مزایای نامشهود	ترکیبی از محرکهای شخصی، اجتماعی و دریافت جایزه
وام/قرض	وام/قرض	بازپرداخت وام به همراه بهره/بدون بهره	ترکیبی از محرکهای شخصی، اجتماعی و دریافت جایزه به همراه بهره
سرمایه گذاری	سهامداری	بازگشت سرمایه در صورت عملکرد مناسب کسب و کار کارآفرینی/جایزه/مزایای نامشهود	ترکیبی از محرکهای شخصی، اجتماعی و مالی

جدول2 ، انواع روشهای تأمین مالی جمعی

با توجه به اینکه فرآیند تأمین مالی جمعی عمدتاً از طریق اینترنت صورت می­گیرد در این قسمت به معرفی نحوۀ عملکرد سایت­های فعال در زمینۀ تأمین مالی جمعی پرداخته شده است.

 

1.2.1        پایگاه­های الکترونیکی پیش­خریدی و پاداشی^[6]

این نوع تأمین مالی و سایت­های مرتبط با آن معمولاً، شامل تسهیم مستقیم درآمد نمی­شود. به عنوان مثال، پرداخت بهره یا هر نوع سود مشارکت در این پروژه مطرح نمیباشد. با این وجود، کارآفرینان میتوانند انواع مختلفی از پاداش یا جایزه را براساس مبلغ مشارکت در طرح، برای مشارکت­کنندگان در نظر بگیرند. این جایزه می­تواند شامل یک یادداشت تشکر، یا توکنهای کوچک، جاسوئیچی و یا هر نوع هدیۀ تبلیغاتی دیگر نیز باشد. بسیاری از فیلم­های سینمایی از این طریق تأمین مالی شده اند. سایت­هایی که آپشن­های پیش­خرید را ارائه می­دهند، مشارکت­کنندگان را قادر می­سازند تا محصولات تولیدی کارآفرینان را با قیمت­های کمتری خریداری نمایند. برای مثال، اگر آلبوم موسیقی از طریق تأمین مالی جمعی و با روش پیش­خرید، منابع مورد نیاز خود را دریافت نماید، مشارکت­کنندگان این امتیاز را خواهند داشت که آلبوم موسیقی را با قیمت کمتری خریداری نمایند. به­عنوان نمونه­ای از سایت­های فوق، میتوان  Kickstarter و IndieGoGo را نام برد.

مدل­های تجاری تأمین مالی جمعی معمولاً بر اساس هزینه­هایی که برای هر پروژه تعریف میشود و مصارف آن پروژه را تشکیل می­دهد، پایه­ریزی می­شوند. به طور معمول، سایت­هایی که اقدام به تأمین مالی جمعی می­نمایند تنها در صورتی­که فرآیند تأمین مالی همراه با موفقیت باشد اقدام به دریافت کارمزد می­نمایند که این رقم معمولاً 4 تا 9 درصد رقم کل تأمین مالی را تشکیل می­دهد و در صورتی­که ناموفق باشد کارآفرینان ملزم به پرداخت مبلغی به سایت نیستند.

1.2.2        پایگاه­های الکترونیکی تأمین مالی استقراضی^[7]

این نوع سایت­ها در دو طبقۀ مختلف قرار دارند. یکی از انواع این سایت­ها به مشارکت­کنندگان بهره پرداخت می­نماید و در نوع دیگر، بهره و سود مشارکت پرداخت نخواهد شد. به عنوان مثال سایت Kiva ، سود مشارکتی به مشارکت­کنندگان پرداخت نمیکند. Kiva منابع مالی مورد نیاز را برای کارآفرینان در 66 کشور مختلف در سراسر جهان تأمین می­نماید. کارآفرینان درخواست وام خود را برای سایت Kiva پست کرده و وام­دهندگان تنها اصل مبلغ وامی که به کارآفرینان پرداخت کرده­اند را دریافت خواهندکرد. علاوه بر این، تعدادی سایت که در فرآیند تأمین مالی وارد شده و برای وام­دهندگان اقدام به دریافت سود مشارکت می­نمایند نیز وجود دارد. به عنوان مثال Prospe و Lending Club دو سایت آمریکایی هستند که به تأمین­کنندگان وجوه در قبال فراهم نمودن منابع مالی مورد نیاز برای کارآفرینان، سود مشارکت پرداخت می­نمایند. در این مدل، وام­دهنگان در ازای وجه واریزی، ورق­های که توسط سایت مربوطه صادر شده­است را دریافت خواهندکرد و در قبال این برگه امکان در اختیار گذاشتن منابع مالی از طریق WebBank و یا Paypal به کارآفرینان فراهم می­گردد. در این حالت تأمین­کنندگان منابع مالی بیش از آنکه عملکردی مشابه بانک­های وام­دهنده داشته باشند، رفتاری مشابه سرمایه­گذاران دارند. در صورتیکه کارآفرینان بازده سرمایه­گذاری داشته باشند، وام­دهندگان نیز دریافتی خواهند داشت. کارمزد نقل و انتقالات منابع مالی و همچنین بهرۀ مالی وام­های پرداخت­شده، بستگی به “ریسک اعتباری” کارآفرینان خواهد داشت. تسهیلات بهره­دار معمولاً به عنوان اوراق بهادار لحاظ می­شوند و بنابراین تحت قوانین اوراق بهادار می­بایست بررسی گردند.

 

1.2.3        پایگاه­های الکترونیکی تأمین مالی مشارکتی^[8]

این نوع سایتهای تأمین مالی بیشتر در اروپا و تعداد محدودی نیز در استرالیا ثبت شده و فعالیت می­کنند. سایت­های تأمین مالی از طریق آوردۀ سهامداران در واقع در قبال آوردۀ مشارکت­کنندگان در طرح به آنها سهام می­دهد؛ به صورتی­که در عایدات طرح سهیم باشند. در برخی کشورها مانند کانادا به واسطۀ قوانین سخت­گیرانه نقل و انتقال سهام، چنین سایت­هایی وجود ندارد. علاوه بر این چنین سایت­هایی در حال حاضر در آمریکای شمالی نیز وجود ندارد. یکی از سایت­های موفق در زمینۀ تسهیم درآمد (سهام در قبال مشارکت) SellaBand می­باشد. مدل پیاده­سازی شده تأمین مالی در این سایت از طریق جمع­آوری منابع مالی مورد نیاز برای آلبوم­های موسیقی از طریق مدل­های هبه­ای  و سرمایه­گذاران در سهام پروژه یا کسب و کار مربوطۀ آن می­باشد.

 

1.2.4        اندازه و رشد بازار تأمین مالی جمعی

از زمان ورود تأمین مالی جمعی به ادبیات جهانی، این مفهوم رشد بسیار سریعی داشته­است. سرمایه­گذاری در صندوق تأمین مالی جمعی، در ابتدا از آمریکا آغاز شد و سپس در بریتانیا دنبال شد و در حال حاضر در سراسر جهان در حال توسعه و انتشار است. امروزه 45 کشور در آمریکای شمالی، آمریکای لاتین، اروپا، خاورمیانه و شمال آفریقا، آسیا و آفریقای مرکزی دارای بسترهای فعال تأمین مالی جمعی می­باشند.

نمودار 1 : حجم تأمین مالی جمعی در جهان در سال 2012

 

با استفاده از مدل­های تأمین مالی جمعی در سال 2011 مجموعاً 89 میلیون دلار برای پروژه­ها و طرح­های موجود منابع مالی جمع­آوری گردید که این رقم در سال 2011 به 1.47 میلیارد دلار و در سال 2012 به 2.66 میلیارد دلار افزایش یافت. در سال 2012 ، حدود 2.7 میلیارد دلار از طریق کلیۀ بسترهای موجود تأمین مالی جمعی و از طریق تمامی مدل­های تجاری موجود در سراسر جهان، تأمین مالی صورت گرفت. از سال 2009 تا 2012 ، بیشترین نرخ رشد تأمین مالی جهان متعلق به اروپا و آمریکای شمالی بوده­است. نرخ رشد مرکب تأمین مالی جمعی در جهان در این بازۀ زمانی معادل 63 درصد بوده­ است. تأمین مالی جمعی بر مبنای مشارکت (سرمایه­ای) رشدی معادل 114 درصد، تأمین مالی بر اساس وام 78 درصد، اعانه 43 درصد و پیشخرید (پاداش) نیز رشدی معادل 524 درصد داشته­است. کشورهای در حال توسعه نیز از زمانی که درگیر تأمین مالی جمعی شدند، با این مقوله به خوبی هماهنگ شده و توسعۀ مناسبی داشته­اند. افزایش در تعداد بسترهای تأمین مالی جمعی وابسته به عواملی است که با توجه به موقعیت جغرافیایی کشورهای جهان تغییر می­نماید. به دلیل اینکه این کشورها در دورۀ اولیۀ صنعتی خود می­باشند، تعداد تأمین مالی­های موفقیت­آمیز در این کشورها در زمینۀ تکنولوژی­های مدرن و پیشرفته انگشت شمار بوده­است و تنها پروژه­هایی که برای تأمین مالی طرح­های هنری و سینمایی بوده، بسیار موفق عمل کرده و منابع مالی مناسبی برای این پروژه­ها جمع­آوری شده­است. با این حال، مسیر مشابهی همانند کشورهای توسعه­یافته (که اکنون وضعیت مناسبی در زمینۀ تأمین مالی جمعی دارند)، در این مناطق نیز طی شده­است.

1.2.5        تأمین مالی جمعی و فرصت­های پیشرو در کشورهای در حال توسعه

تأمین مالی جمعی، هنوز یک مفهوم بسیار جدیدی بوده و تاکنون به عنوان یک پدیدۀ وارداتی از سوی کشورهای توسعه­یافته در این مناطق مطرح بوده­است. مفهوم اصلی و هدف ابتدایی گسترش تأمین مالی جمعی در سراسر جهان، در حمایت از نوآوری و ارائۀ راهکاری برای جمع­آوری سرمایۀ اولیۀ کارآفرینان، اشتغال­زایی و توسعه خلاصه می­گردد. تعمیم و گسترش این مدل تأمین مالی از نمونه­های موفق آن در کشورهای پیشرفته می­بایست همراه با یادگیری تجربیات و نمونه­های موفق و بررسی و تحلیل این نمونه­ها باشد. با وجود این­که این مدل تأمین مالی همچنان در مراحل بسیار ابتدایی رشد خود قرار دارد، بررسی روندهای موجود نشان می­دهد که این روش، در حال گسترش نفوذ خود به بازارهای سرمایه است. تأمین مالی جمعی و صندوق­های تأمین مالی جمعی دارای ظرفیت بالقوه­ای برای ایفای نقش­های مهمی در زمینۀ کارآفرینی و محیط کسب و کارهای خطرپذیر می­باشند.

در کشورهای در حال توسعه در مقایسه با کشورهای توسعه­یافته، ساختار نامناسب وضعیت فرهنگی، اقتصادی و سایر زمینه­های اجتماعی، موجب شده­است تلاش­های انجام شده در این مناطق در تأمین مالی کسب و کارهای کارآفرینان و نوآورانه با نتایج امیدوارکننده­ای همراه نباشد. با این وجود، به واسطۀ بستر مناسب صندوق­های تأمین مالی جمعی، بسیاری از منابع مالی از سوی افراد این جوامع به سمت پروژه­های زیرساختی شهری سرازیر  شده­است. بنابراین این صندوق­های تأمین مالی جمعی ظرفیت فراهم نمودن بازده مناسب برای افراد مستقل سرمایه­گذار در پروژه­های تأمین مالی جمعی را دارا هستند. در کشورهای توسعه­یافتۀ جهان، اکثر مدل­های تأمین مالی جمعی در بسترهای اعانه، جایزه و پیش­خرید اختصاص دارد. در جدول 4 بسترهای تأمین مالی جمعی مناسب با وضعیت کشورهای در حال توسعه ارائه شده­است.

 

بستر	طرح های مناسب	میانگین مبلغ تأمین مالی	مناسب بودن مدل برای کشورهای در حال توسعه	مناسب بودن مدل برای طرحهای Start up با رشد سریع
مبتنی بر اعانه	هنری	کمتر از 10000 دلار	بله	خیر
مبتنی بر جایزه/پیش فروش	پروژه/محصول	کمتر از 100000 دلار	بله	بله
تأمین مالی خرد	توسعه جزئی	کمتر از 1000 دلار	بله	خیر
قرض اجتماعی	توسعه جزئی	کمتر از 50000 دلار	بله	تنها به شرط اینکه سرمایه از 50000 دلار کمتر باشد
تأمین مالی جمعی مبتنی بر سهام	نوآوری تکنولوژی	کمتر از 250000 دلار	بله	بله

جدول 4 : بسترهای تأمین مالی جمعی مناسب با وضعیت کشورهای در حال توسعه

 

1.2.6        بيان موضوع

خانواده­ها با پس­انداز، مصرف خود را به دوره­­های آتی انتقال می­دهند و در فرصت­های سرمایه­گذاری وارد می­شوند. از طرفی خانواده­ها درکنار پس­انداز، مبالغی را به وقف یا قرض الحسنه که یک فعالیت مالی غیر انتفاعی و خیرخواهانه است تخصیص می­دهند. برای مثال در سال 1392 کل کمک­های مردمی به کمیته امداد امام خمینی، رقم 260 میلیارد تومان بوده است.(کمیته امداد،1392) در واقع این منابعی بوده است که مردم برای امور خیریه وقف کرده­اند. این رقم صرف شده در امور خیرخواهانه تنها قسمتی از کمک­های مردم در حوزه اقتصادی است، در حالیکه ظرفیت بالقوه در حوزه جذب منابع صرف شده در امور خیرخواهانه بیشتر است.

در اینجا با مطرح کردن موضوعاتی همچون سبک زندگی، امور خیرخواهانه، خانواده و بازار­های مالی به­دنبال مطرح کردن این سوال هستیم که، چرا با وجود خانواده­هایی که با بهره­گیری از الگوی سبک زندگی اسلامی هم به امور دنیوی و هم به امور اخروی خود پرداخته­اند، سهم امور خیرخواهانه کم می­باشد؟ پاسخ این سوال در فقدان ابزاری مالی است که بتواند منابع خیرخواهانه را جمع­آوری نماید و عموما این موضوع به شکل سنتی دنبال می شود.

2          روش تحقیق

روش تحقیق توصیفی و از حیث هدف کاربردی می باشد. روش جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای است. در تحقیقات توصیفی پژوهشگر به­دنبال چگونه بودن موضوع است.(محمدرضا حافظ­نیا، 1393)در این تحقیقات نوعاً از روش­های مطالعه کتابخوانی و بررسی متون و محتوای مطالب استفاده می­شود.

3          ضرورت انجام تحقیق

یکی از ابزارهای موجود در بازارهای مالی، صندوق نیکوکاری مردم نهاد است. این صندوق­ها بدلیل در اختیار گذاشتن حق انتخاب نسبت به حجم انفاق از منابع مالی افراد، فرصتی برای مشارکت و کمک به تأمین مالی امور خیرخواهانه برای جامعه به وجود می­آورد. در این پژوهش برآنیم ابزاری طراحی کنیم که بتواند منابع خیرخواهانه خانوار را جذب نماید.­ نکته­ای که باید در طراحی این ابزار مد نظر قرار داد، درنظر گرفتن نبود سازوکار منسجم و رسمی که دارای ساختار و نظارت باشد در جذب منابع برای امور خیرخواهانه است.

4          مدل مفهومي

مدل­های تأمین مالی جمعی را می­توان در چند مدل پایه دسته بندی کرد:

حالات تأمین مالی جمعی	مدل کسب و کار	ساختار
کمک	اهدا	سرمایه گذاران بدون انتظار پاداش مالی مشارکت می کنند
	پاداش	سرمایه گذاران یک هدیه بابت مشارکت یا پیش خرید یک محصول یا خدمت دریافت می کنند
سرمایه گذاری	خرید سهام	سرمایه گذاران اسناد سهام یا مقدمات سود سهام دریافت می کنند
	وام	سرمایه گذاران اسناد بدهی وام (مبلغ ثابتی سود یا بدون بهره) دریافت می کنند و سرمایه اصلی در برنامه زمانی مشخص بازگشت پیدا می کند

 

در بحث ما که تأمین مالی برای امور خیرخواهانه می­باشد، هدف حالت کمک از تأمین مالی جمعی می­باشد،می­توان مدل­های فوق را به صورت زیر متناسب با اهدافمان تطبیق داد:

1. مشارکت اصل و سود منابع صندوق در امور خیرخواهانه
2. مشارکت سود صندوق در امور خیرخواهانه
3. مشارکت بخشی از اصل یا سود منابع و یا هر دو در امور خیرخواهانه

با توجه به سه مدل فوق و ترجیحات افراد برای چگونگی انجام امور خیر می­توان هر کدام از مدل­ها را انتخاب نمود.

 

4.1.1        مزیت‌های سرمایه‌گذاری در صندوق نیکوکاری مردم نهاد

مشارکت در امور خیر از طریق سرمایه‌گذاری در این صندوق، نسبت به مشارکت انفرادی در این امور، مزیت‌هایی دارد. اولاً سرمایه‌های اندک نیز می‌توانند با سرمایه‌گذاری در این صندوق، در امور نیکوکاری مشارکت کرده و صندوق با تجمیع این سرمایه‌ها می‌تواند اثر قابل توجهی در پیشبرد اهداف خیرخواهانه داشته ‌باشد. ثانیاً سرمایه‌گذاران بسته به سلیقه خود می‌توانند به حالت‌های مختلف در امور خیرخواهانه مشارکت کنند. مثلاً اشخاص نیکوکار می‌توانند اصل سرمایه را برای خود حفظ و حتی بخشی از منافع را به خود اختصاص و باقیمانده منافع حاصل را صرف امور خیرخواهانه کنند. حتی اگر شخص خیر تمایل داشته‌ باشد که اصل سرمایه را نیز به امور خیرخواهانه اختصاص ‌دهد، باز هم سرمایه مذکور در صندوق به کار گرفته‌ شده و منافع حاصل صرف امور خیرخواهانه می‌شود، و تنها در صورت انحلال صندوق بنا به دلایل مذکور در اساسنامه است که آن بخش از اصل  سرمایه که اشخاص خیر به امور خیرخواهانه اختصاص داده‌اند، در این امور صرف می‌شود. این بدان معناست که همواره سعی می‌شود تا اصل سرمایه حفظ و منافع آن صرف امور خیرخواهانه گردد. ثالثاً ساختار صندوق به گونه‌ای طراحی شده که از مصرف منافع صندوق در امور خیرخواهانه، اطمینان زیادی حاصل شود، ارکان نظارتی نظیر متولی و حسابرس صندوق بر این امر نظارت دارند در حالی‌که عملیات اجرایی صرف منافع توسط شخص دیگری تحت عنوان مدیر اجرا صورت می‌پذیرد. علاوه بر این در دوره‌های کوتاه مدت، گزارش نحوۀ صرف منافع اختصاصی در امور خیرخواهانه تهیه و مورد رسیدگی قرار گرفته و از طریق تارنمای صندوق به اطلاع عموم می‌رسد. این گزارش علاوه بر گزارش عملکرد صندوق و صورت‌های مالی آن است و باعث می‌شود تا شفافیت عملکرد صندوق افزایش یافته که این امر نظارت همگانی را به دنبال خواهد داشت.

شکل5: الگوی پیشنهادی تاسیس صندوق نیکوکاری

در واقع روابط فی­مابین ارکان را نمودار زیر به بیان جامع­تر ولو پیچده تر بیان کردیم. مطابق نمودار زیر این صندوق جهت ایجاد بازدهی برای مشارکت­کنندگان می­بایستی در بازارهای پولی و مالی سرمایه­گذاری نماید. در نمودار زیر بیان شده است این صندوق می­تواند در سهام شرکت­های دانش بنیان که در بازارهای مالی عرضه خواهند شد سرمایه­گذاری نماید. یا اوراق مشارکتی و صکوک منتشر شده برای طرح­های ملی را جهت       سرمایه­گذاری انتخاب نماید. در واقع این نموداربیان می­کند نه تنها این صندوق مزیت جذب منابع در امور خیرخواهانه را دارد بلکه فرصتی برای جامعه ایجاد می­کند که با منابع مالی آنها طرح­های بزرگ اقتصادی و یا بنگاه­های کوچک نیز تأمین مالی شوند.

5          نتیجه گیری و پیشنهادها

کلیاتی از صندوق نیکوکاری مردم نهاد و مزیت­ها این صندوق­ها برای خلق منابع بیشتر در امور خیرخواهانه و نیز سازوکار اجرایی از قبیل ارکان صندوق و روابط فی مابین آنها آورده شد تا نحوه ورود به امور خیر از طریق ایجاد  این نوع صندوق­ها مملوس تر باشد.

ایجاد این صندوق­ها می­تواند فرصتی­هایی به­ شرح زیر برای جامعه ایجاد نماید:

– پیشرفت جامعه

از جمله نتایج دنیایی و مادی این کار می‌توان به این مورد اشاره داشت: نخست آن که جامعه رو به پیشرفت می‌نهد؛ چراکه پیشرفت جامعه در گرو انجام گرفتن به موقع کار‌های خوب است. اگر روحیه‌ی انجام کار خیر و انجام کار‌های نیک در جامعه نهادینه شود، کار‌ها با شتاب بیشتری پیش می‌رود.

– ایجاد انگیزه در دیگران

حرکت عظیمی که با کمک این صندوق­ها در امور خیر انجام می­شود، جامعه را به انجام کار‌های خیر تشویق می­کند و هر کسی می‌کوشد تا نخستین کسی باشد که کار خوبی را انجام می‌دهد و در حقیقت جامعه با حالت عاطفی خاصی رو به رو می‌شود که هرکسی در جست و جوی یافتن کار‌های خوب است.

-ظهور و بروز علنی کارهای خیر در جامعه

فایده دیگر انجام خیر از این طریق این خواهد بود که کار‌های خیر علنی و آشکارا انجام و در چشم دیگران مطرح شود؛ زیرا در این روش تعداد زیادی از افراد مشارکت خواهند داشت و این گونه است که به صورت آشکار کار‌های خیر مطرح و در جامعه منتشر و رقابت برای پیش تازی میان مردمان پدید می‌آید.

وقتی ما به دیگری کمک می‌کنیم، تنها آن فرد نیست که از یاری ما بهره‌مند می‌شود بلکه با این رفتار این عمل پسندیده را به کل جامعه تزریق می‌کنیم و دیگران نیز دست به چنین رفتارهایی می‌زنند.

وقتی فردی رفتار بخشنده‌ای داشته باشد، الهام‌بخش دیگران می‌شود و آنها نیز رفتار خوبی با دیگران خواهند داشت و بنا به گفته محققان، این نوع برخوردها تا سه درجه ـ از یک فرد به دیگری و دیگری و دیگری ـ هدایت می‌شود. در نتیجه اگر هرکس در اجتماع نسبت به دیگری مهربان باشد، پس از مدتی کوتاه تعداد بسیاری از افراد آن جامعه با یکدیگر رفتارهای محبت‌آمیز خواهند داشت و گاهی از کسی که حتی او را نمی‌شناسید، محبت می‌بینید.

 

منابع:

• سازمان بورس و اوراق بهادار.(1391).معرفی صندوق­های سرمایه­گذاری مشترک.(ویرایش:اول).تهران
• رحمانی،علی.حسینی،سیدعلی.کاشف،معصومه.(1395).بررسی تأثیر ویژگی­های صندوق سرمایه­گذاری بر عملکرد آن­ها، فصلنامه علمی-پژوهشی مدیریت دارایی و تأمین مالی،13(2)،15-28
• مجلس شورای اسلامی.(1384).قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی.تهران
• احمدپور،احمد.(1385).صندوق­های سرمایه­گذاری مشترک، ماهانه بورس،(آذر 85)،2-3
• مدیریت پژوهش،توسعه و مطالعات اسلامی.(1389). نهادهای مالی،راهنمای قانون بازار اوراق بهادار.تهران: شرکت اطلاع رسانی و خدمات بورس
• سلیمانی امیری،غلامرضا. پاکدین امیری، علیرضا.(1391).مدیریت مالی.تهران:دانشگاه الزهرا
• پایتختی اسکویی،سیدعلی.عرب مازار،عباس.(1394).بررسی اثر عقدهای بانکداری اسلامی بر نرخ بیکاری در ایران. فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی،61(16)،65-77
• راعی،رضا. عیوضلو،رضا.(1392).نهادهای مالی.تهران:دانشگاه تهران
• نظرپور،محمدتقی.ابراهیمی،محبوبه(1388).طراحی صندوق­های سرمایه­گذاری مشترک اسلامی در بازار سرمایه. فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی،33(9)،63-94
• ابراهیمی، آیت اله.سیف، اله مراد.(1394). مفهوم شناسی و زمینه یابی بانکداری مقاومتی در اقتصاد ایران،فصلنامه روند، شماره 71
• ابلاغیه سازمان بورس و اوراق بهادار.(1390).ابلاغیه نمونه اساسنامه و امیدنامه صندوق­های سرمایه­گذاری نیکوکاری.تهران:ابلاغیه شماره 12020005 مدیریت نظارت بر نهادهای مالی
• شرکت اطلاع رسانی و خدمات بورس.(1388). قوانین و مقررات بازار سرمایه.تهران: شرکت اطلاع رسانی و خدمات بورس
• پاسبان،محمدرضا.سلطانی،محمد.بشارتی،نسترن(1390).ماهیت حقوقی وقواعد حاکم برصندوق­های سرمایه­گذاری مشترک. پایان نامه کارشناسی ارشد.دانشگاه علامه طباطبایی
• نمونه امیدنامه.(1395). نمونه امیدنامه صندوق­های سرمایه­گذاری.تهران:سازمان بورس و اوراق بهادار
• انبارلو،علیرضا.(1394). آینده پژوهی در سبک زندگی تمدن نوین اسلامی. همایش ملی سبک زندگی، نظم و امنیت
• طباطبایی، محمدحسین(1374). تفسیر المیزان.ترجمه سیدمحمدباقرموسوی همدانی، قم، انتشارات جامعه مدرسین
• نمونه اساسنامه.(1395). نمونه اساسنامه صندوق­های سرمایه­گذاری .تهران:سازمان بورس و اوراق بهادار
• امیدنامه صندوق نیکوکاری ایتام برکت.(1393). سازمان بورس اوراق بهادار
• امیدنامه صندوق نیکوکاری بانک گردشگری.(1390). سازمان بورس اوراق بهادار
• امیدنامه صندوق نیکوکاری پرسپولیس. (1392). سازمان بورس اوراق بهادار
• پورتال شرکت مدیریت فناوری بورس تهران،مرکز پردازش اطلاعات مالی ایران
• M.(2008).How to create and manage a mutual fund or Exchange-Traded fund. New Jersey: John Wiley.
• J.(2003).Investing in Mutual Funds. New York: IDG Books Worldwide,Inc.
• A,Cornett.M.M. (2012). Financial Markets and Institutions( fifth Edition). New York: McGraw-Hill/Irwin
• CH,Teresa.P.D,Kinnel.R.(2003).Morningstar Guide to Mutual Funds. New Jersey: John Wiley.
• Z, Kane.A, Marcus.J.A.(2014). Investments .New York: McGraw-Hill/Irwin
• Investment Company Institute.(2014). October Report.ICI

 

تعاریف و مخفف‌ها:

[1] Crowding Found

[2]Melinda Gerber

[3] Stock

[4] Bond

[5] Griffin, Z.J. (1111), Crowdfunding: Fleecing the American Masses

[6] Reward and Pre-Purchase Sites

[7] Lending Crowdfunding Sites

[8] Equity Crowdfundig Sites