بررسی تاثیرابزارهای تامین منابع مالی اسلامی بر نظام حکمرانی کمیته امداد امام خمینی(ره)، مساجد و مراکز نیکوکاری در عرصه خیر(مطالعه موردی کمیته امداد امام خمینی(ره) ، مساجد و مراکز نیکوکاری شهر کرمانشاه)

بررسی تأثیرابزارهای تأمین منابع مالی اسلامی بر نظام حکمرانی کمیته امداد امام خمینی(ره)، مساجد و مراکز نیکوکاری در عرصه خیر
(مطالعه موردی کمیته امداد امام خمینی(ره) ، مساجد و مراکز نیکوکاری شهر کرمانشاه)
علی محبی *محسن رخصی ، نادر ملکی
*1مربی، کمیته امداد امام(ره)، کرمانشاه، ایران. نویسنده مسئول مکاتبات: ali663mohebbih@yahoo.com

مقدمه
از صدر اسلام تا کنون با توجه به شریعت دین مبین اسلام مساجد محل عبادت، مراسم¬های مذهبی و اجتماع مردم جهت رفع مشکلات اجتماعی جامعه اسلامی می¬باشد، این سنت¬ها در اديان ديگر نیز مورد تأکید قرار گرفته است. در کشور ایران اسلامی نیز، مساجد مرکز همفکری، تراوش اندیشه¬ها، با انگیزه خیرخواهانة مسلمانان و انسان¬های مومن و نوع دوست به منظور رفع مشکلات مالی نیازمندان نقش اساسی را دارا می¬باشد، کمیته امداد امام خمینی(ره) با توجه به اهمیّت موضوع به دستور رهبرکبیر انقلاب 22 روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران درسال 1357 با هدف تسریع در رسیدگی به امور محرومین، نیازمندان و مستمندان تاسیس شد. این نهاد مقدس پس از چهار دهه خدمات رسانی به جامعه هدف در قالب فعالیت¬های خیرخواهانه لحظه¬ای در انجام وظایف و ماموریت خود تعلل نکرده است. با توجه به سند راهبردی چشم انداز پیش رو کمیته امداد امام(ره) و برنامه¬ ششم توسعه کشور این نهاد قسمتی از ماموریت خود را از قبیل: کمک¬¬های مردمی (صدقه) و وجوهات شرعی( زکات، هبه، نذورات و …) به منظور تسریع بخشیدن، توسعه و تقویت مشارکت آحاد مردم در امور خدمت رسانی به جامعه هدف، به متعمدین و عاملین خیرخواه در عرصه نظام حمکرانی مساجد و مراکز نیکوکاری امور خیر در قالب برنامه¬های مشخص واگذار و برون سپاری کرده است.
با توجه به شرایط تورمی اقتصاد جهانی و محدویت منابع مالی، دخالت نسبتاً گستردة دولت¬ها در نظام اقتصادی و گستردگی جامعه هدف، ضعف ساختار اقتصادی و مدیریتی، کاستی¬هایی در نظام اقتصادی و تامین اجتماعی جامعه وجود دارد، همواره یکی از دغدغه¬های اساسی دولت¬ها ارتقاء سطح رفاه اجتماعی و استقلال اقتصادی جامعه هدف می¬باشد، از طرفی تامین هزینه¬های رفاه اجتماعی جزء وظایف و عرصه حکمرانی دولت¬هاست، تجربه ثابت كرده است که دولت‌ها به ‌تنهایی قادر به تأمین منافع مالی و نیازهای معیشتی جامعه هدف نیستند، باید با تدوین سیاست¬های تشویقی از قبیل (معافیت¬های مالیاتی، تسهیلات ارزان قیمت، کمک¬های یارانه¬ای، حمایت¬های قانونی و …) در راستای ایجاد کسب¬کارهای مولد به کمک خیرین سرمایه دار، کارآفرینان و نخبگان داوطلب، زمینة اشتغال جامعه هدف را در بستر موسسات غیر انتفاعی را فراهم نماید، تا جامعه هدف از یک مصرف کننده و خدمت گیرنده ناتوان به یک نیروی کار فعال و مولد تبدیل شوند به موجب این چرخه سطح رفاه اجتماعی و اقتصادی جامعه هدف ارتقاء یافته و در مقابل هزینه¬ها و بار مالی دولت¬ها کاهش می¬یابد. فعالیت اقتصادی این موسسات در ایجاد رفاه اجتماعی و ارائه خدمات به جامعه هدف می¬تواند به عنوان یک راهبرد در ارتقاء سطح رفاه نسبی دهک¬های جمعیتی گروه هدف و کاهش هزینه مالی دولت¬ها موثر باشد.
در این پژوهش به بررسی ابزارهای تامین منابع مالی اسلامی شامل (صدقه، زکات، وقف، هبه و …) در قالب پرسشنامه محقق به مطالعه موردی کمیته امداد امام(ره)، مساجد، مراکز نیکوکاری شهرکرمانشاه پرداخته شده است. ابزارهای مورد استفاده در عین انطباق با شریعت دین مبین اسلام، از جذابیت لازم در جامعه ما برخوردار است. برای تجـزیـه و تحلیل و ویرایش داده¬ها به روش¬ آمار توصیفی و استنباطی و آزمون فرضیه¬ها از طریق ضریب همبستگی اسپیرمن و آزمون رگرسیون چند متغیره با استفاده از نرم افزارSpss22 مورد سنجش قرارگرفته است. روایی و پایایی داده¬های آماری بر اساس روش همبستگی درونی گویه¬ها و همچنین ظریب آلفای کرونباخ مورد تایید قرار گرفته است. در این سنجش پایایی تمام گویه¬ها (581/0) هزارم گزارش شده است. نتایج حاصله نشان دهندة پایایی مطلوب ابزارهای پژوهش است. همچنین نتایج نشان می¬دهد بین متغیرهای مستقل منابع تامین مالی اسلامی (صدقه، زکات، وقف، هبه) و عملکرد خیرخواهانة کمیته امداد امام(ره)، مساجد و مراکز نیکوکاری رابطه آماری مثبت و معناداری وجود دارد، و این رابطه مورد تائید قرارگرفته است. براساس یافته¬های نظری، پژوهش و ظرفیت¬های فقهی، منابع تامین مالی در نظام حکمرانی اسلامی، راهبردی اساسی در مسیر توسعة اجتماعی و اقتصادي جامعه هدف می¬باشد، فلسفة وجودی سازمان‌های مردم ‌نهاد، مساجد و مراکز نیکوکاری، مؤسسات خیریه و(NGO) ها، متمرکز نمودن ظرفیت¬های مشارکت‌ مردم جهت ارتقاء سطح رفاه و معیشت حاکم بر جامعه هدف می-باشد. از طرفی عدم تمایل بخش خصوصی در تعقیب مسائل و رفاه اجتماعی به علت ماهیت انتفاعی و انگیزة سودگرایانة حاکم بر فضای بازار، می‌طلبد که از ظرفیت¬ها و توانمندی¬های نخبگان داوطلب با مشارکت ‌آحاد مردم در عرصه نظام حکمرانی خیرخواهانه مساجد، مراکز نیکوکاری با فرهنگ سازی، كارآفريني و ایجاد کسب کار مولد سطح رفاه اجتماعی و اقتصادی جامعه هدف ارتقاء یابد. تامین منابع مالی اسلامی در سازمان‌های مردم ‌نهاد، بر مشارکت داوطلبانة خیرین، نیکوکاران و آحاد مردم برای پاسخ به مطالبات و خواسته‌های اقشار آسیب‌پذیر تأکید دارد. منابع مالی اسلامی منشاء اقدام داوطلبانه و با افکار خیرخواهانه و بشر دوستانه در تعقیب اهداف كارآفريني و کسب کار یا کارگشایی اجتماعی، است (ویروردینا ، 2006، ص22). فعالیت‌های بخش خصوصی در قلمرو بازار با انگیزه‌های انتفاعی و مبتنی بر معیارهای عقلانیت اقتصادی و نفع‌طلبی شخصی است، از همین ‌رو ارتقاء کسب کار با كارآفريني اجتماعی در چارچوب مشارکت‌های مردمی سازمان‌ یافته و نهادهای خودجوش داوطلبانه، حلقة تکمیل ‌کنندة چرخة توسعه بخش خصوصی در کنار دولت راهبردی فعّال به‌ راحتی می‌تواند شکاف میان دولت و بازار را پر نماید (آستین، استیونسون ، 2006، ص25). آنچه ضرورت مشارکت اجتماعی را در جامعة مدرن امروزی آشکار می‌سازد، بن‌بست نظام سرمایه‌داری است که با اصالت دادن به اصل آهنین منافع شخصی و نادیده گرفتن حقوق و نیازهای اقشار و طبقات آسیب‌پذیر دهک¬های پائین درآمدی بر شدّت فقر و محرومیت و افزایش شکاف طبقاتی در جامعه افزوده است. با توجّه به ناكامي دولت‌ها براي حل مسائل اجتماعي، نيازمند كارآفريني و خلاقيت اجتماعي است این اقدام بدون تامین منابع مالی امکانپذیر نمی¬¬باشد. كارآفريني و رفاه اجتماعي نیازمند مشارکت و برنامه‌هاي نوآورانه براي كمك به بهبود معيشت كساني است كه فاقد كسب‌ و كار، توان مالي و استقلال اقتصادی هستند و يا در استفاده از فرصت‌هاي خدمات اجتماعي با محدوديت مواجه‌اند (گلیت، پاکر ، 2007، ص538). دولت می‌تواند با معافیت‌های مالیاتی بر موقوفات، اعطاي تسهیلات و سایر سیاست‌های تشویقی زمینة مشارکت مردم را در چرخة عمران و توسعة سطح رفاه کشور را فراهم سازد، همکاری دولت و بخش خصوصی مبتنی بر سرمایه‌داری اسلامی و بخش خیریه اثرات جهانی، معنوی و اقتصادی زیادی برای توسعة همه ‌جانبه در جوامع اسلامی به همراه دارد (براون، هالووی ، 2007، ص1). در متون اسلامی تأکید شده است که خداوند پذیرای بندگان مصلح و نیکوکاری است که در کارهای خیر و نیک پیش‌قدم هستند (سامی ، 2006، ص2). درچارچوب اعتقادات مسلمانان، احیاي سنّت حسنة نیکوکاری و کنش‌های خیر خواهانه، رحمت و عطوفت الهی را برای نیکوکاران به همراه دارد (کرافس ، 2005، ص15).
بيان مسأله:
کمک¬های مالی و مشارکت¬های مردمی براساس سنت¬های نظام اسلامی نظیر؛ (صدقه، زکات، وقف، هبه، نذورات و …) از مهمترين و شایسته¬ترين سنت¬هاي نظام اسلامي می¬باشد، كه تاكنون ثمرات زيادي را به همراه داشته است. گرچه این کمک¬ها واجب نيست، مصلحت¬هاي فراواني دارد كه در تعالي روح و ايجاد معنويت در جامعه اسلامی سهم بسزايي دارد. اين سنت¬های حسنه همواره در مقاطع مختلف داراي آثار فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي مختلفي بوده است، دين مبين اسلام توجه ويژه¬اي به این سنت¬ها نموده است، ليكن این سنت¬ها تنها منحصر به دين اسلام نيست و در اديان ديگر نیز به آن تأكيد شده است. امروزه بايد با توجه به اقضاء زمان و شرايط و نيازهاي جامعه به طراحي ابزارها، نهادهاي مالي مناسب و كار آمد گامي در راستاي تعاليم اسلامي برای برطرف ساختن نيازهاي جامعه به نحو مطلوب بر داشته شود. خدمات خیرخواهانه در اسلام شواهد تجربی تأیید می‌کند كه فعاليت‌ها و اقدامات خیرخواهانه، تا حدود زیادی ریشه در باورها و اعتقادات مردم دارد و باورهای فرهنگی و اجتماعی به ‌عنوان خمیر مایه شخصیت جوامع و ملّت‌ها در گرایشات نوع‌دوستی و رفتارهای داوطلبانه و نیکوکارانه مردم بسیار مؤثر است. ارزش‌ها و نمادهای دینی رایج در فرهنگ اسلامی از قبیل صدقه، زکات، توجّه به فقرا و محرومان، نذر، ایثار، احسان و محبت به بندگان، نوع‌دوستی، تعاون و مشارکت جمعی، وقف اموال و دارایی برای اهداف خیریه بیانگر قابلیت‌های وسیع در اسلام است. بررسي دقيق ماهيت وقف گویای كاركردها و اثرات مطلوب وقف بر جامعه است كه از جمله مواردی نظیر؛ تأمين اجتماعي نيازهاي طبقات فقير جامعه، ايجاد پشتوانه علمي و آموزشي، احداث مدارس، كتابخانه، بهبود شرايط عبادي و ديني (عبادي، 1387،ص 6 ). دكتر بلين در مورد نظام وقف در اسلام مي‌گويد: در قرآن سوره‌اى نمی¬توان یافت كه در آن آيه يا آياتى دربارة بذل جان يا مال در راه خدا نيامده باشد (بندرچی، 1387، ص11). منابع مالی اسلامی و تأثیر آن بر توسعه و رفاه اجتماعی در جوهرة تعالیم اسلامی، تلاش و کسب روزی حلال نوعی عبادت تلقّی شده است و ساز و کارهای فقرزدایی و توزیع ثروت از قبیل پرداختن زکات، صدقه، توجّه به معیشت فقرا و ایتام، احسان و نیکوکاری با اقشار آسیب‌پذیر و از همه مهمتر سنّت حسنة وقف نشان از ظرفیت و پشتوانة قوی فرهنگ اسلامی برای ارتقای توسعة اجتماعی درجوامع اسلامی است (سامی ، 2006، ص6).
برای دریافت کمک مالی و مشارکت حداکثری مردم در جامعه اسلامی باید شيوه¬ا¬ي را ارائه كرد، كه به كمك آن افراد در تمامي سطوح در آمدی امكان مشاركت در امور خیر را داشته باشند، یکی از این روش¬ها دریافت کمک¬ها و منابع مالی اسلامی (صدقه، زکات، وقف، هبه و …) مردم است. برای دریافت این کمک¬ها با استفاده از زیرساخت¬ها و تجهیزات الكترونيكي و ابزار کار، موانع و محدویت-های صندوق¬های صدقات کنونی نظیر؛ هزینه تخلیه و نظارت، صرف زمان، امنیت، درجة ¬اطمینان صدقه دهنده، سرقت وجوه، تسریع در رساندن کمک¬های مالی مردم به دست نیازمندان، جامعه هدف از میان برداشته می¬شود (سخت افزاری). با ایجاد برنامه¬های آموزشی در سیستم آموزش و رسانه¬های ملی کشور زمینة انتقال و ترویج فرهنگ احسان و نوع دوستی را به نسل¬های حال و آینده فراهم می¬گردد (انسان افزاری). با حمایت¬های قانونی دولت¬ها زمینة بروکراسی اداری به معنای قانون فراهم می¬گردد (سازمان افزاری). با استفاده از زیرساخت¬های بانكداري الكترونيكي، پول الكترونيكي و خدمات فنآورانه سيستم¬هاي الكترونيكي پیشرفته زمینة تسریع در دریافت کمک¬های مالی، وجوهات و واریزی¬ها فراهم می¬گردد (نرم افزاری) این ابزارها منشأ تامین منابع مالی اسلامی می¬باشد باید تقویت و توسعه یابد، تا مشارکت آحاد مردم بدلیل عدم دسترسی به پول خرد در شرایط مساعدتری قرارگیرد و با قدرت انتخاب، دسترسی آسان با اطمینان خاطر کمک¬های نقدی و صدقات خود را به هر مبلغی که تمایل دارند با استفاده از زیرساخت¬های طراحی شده پرداخت نمایند، با استفاده از برنامه¬های ارائه شده می¬توان دریافت کمک¬های مردمی و تراکنش¬های مالی، با سرعت و دقت بالا محاسبه و پردازش شده و در کوتاترین زمان ممکن در دسترس منابع مالی اسلامی قرار می¬گیرد.
پیشینه پژوهش: امروزه تأسيس نهادهاي حمایتی در كشورهاي توسعه يافته، مسئله سرمايه گذاري و تامین مالی جايگاه مثبت و ارزشمندي را به خود اختصاص داده است. بررسي دقيق ماهيت تامین مالی بيانگر كاركردها و اثرات مطلوب سنت¬های ارزشمند اسلامی نظیر، (صدقه، زکات، وقف، هبه و …) بر جامعه است. نظیر؛ طراحي اوراق وقف و كمك به جذب سرمايه¬هاي اندك افراد در راستاي ترويج فرهنگ وقف است (صدوق، 1361، ص180). حسن و اشرف (2010، ص5). در پژوهش خود، الگویی ارائه می¬دهند که در آن از زکات و اوقاف به عنوان منبعی براي موسسه تامین مالی خرد استفاده شده است. در این پژوهش، پس از بیان ویژگی¬هاي زکات و اوقاف نشان داده می¬شود که استفاده از الگوي پیشنهادي چالش¬هایی که موسسات تامین مالی خرد بهره¬محور با آن مواجه هستند از جمله مسئله پایداري را کاهش می¬دهد. در برخی کشورها هم «کارت‌های صدقه» وجود دارد که با هر بار استفاده از آنها، بانک مربوطه مقداری از پول را به موسسات خیریه مورد درخواست پرداخت می‌کند. یهودیان در عبادتگاه خود صندوقی قرار داده¬اند تا صدقات مردم را در آنجا جمع کرده، و آن را برای تربیت فرزندان فقرایی که از خانواده‌های محترم و شریف بودند، خرج کنند (لغتنامه¬ی دهخدا).
در ایران حدود۷میلیون صندوق صدقات مربوطه به کمیته امداد امام(ره)، مساجد و مراکز نیکوکاری در سراسر کشور نصب شده است و سالانه حدوداً مبلغ 35۰ میلیارد تومان پول به این صندوق‌ها واریز می¬گردد (کمیته امداد امام خمینی(ره)). در مالزی شواهد نشان می‌دهد که کاربردهای وقف علاوه‌ بر مصارف آن در زمینه‌های بهداشت و آموزش در تأسیس شرکت‌های تعاونی مسکن، شرکت‌های صنعتی، تأسیس کتابخانه‌ها، آزمایشگاه و مراکز پژوهشی وجود دارد که تأثیر مستقیمی بر ارتقای رشد اقتصادی و تولید ناخالص داخلی این کشور داشته است (آریف ،1991، ص73). یکی از نمونه‌های موفق تأسیس سازمان غیر انتفاعی در مصر بنام سکیم همان نام قدیمی مصر باستان براساس سنّت‌های فرهنگی بومی و تعالیم اسلامی پایه‌گذاری شد. این مؤسسه بعدها به یک شرکت چند منظوره تبدیل شد و درآمدهای حاصل از آن به تعلیم وتربیت بزرگسالان و بهداشت ‌و درمان اقشار آسیب‌پذیر اختصاص یافت. این مؤسسه¬ها تلاش‌های زیادی برای جلب اعتماد و حمایت خیّرین جهت پیشبرد طرح‌های فقرزدایی انجام داده¬اند و توانسته¬اند جوایز ملّی و بین‌المللی را به خاطر اقدامات بشر دوستانه و فقرزدایی از آن خود نماید (سیلن، یوهانا ، 2005، ص241). در مطالعه‌ای که تحت عنوان تأثیر مذهب روی فعالیت‌های خیریه در کانادا انجام شد، یافته‌های پژوهش، تأثیر تعلقات و باورهای مذهبی را در گسترش فعالیت‌های خیریه و داوطلبانه تأیید می‌کند. بر اساس یافته‌های به‌دست آمده، شهروندان کانادایی با اعتقادات مذهبی و قوی، در مقایسه با سایر شهروندان مشارکت یشتری در فعالیت‌های خیریه و کمک به اقشار آسیب‌پذیر و نیازمند داشته‌اند (برگر ، 2006، ص8). بکر و همکاران نیز در مطالعه‌ای میدانی پیرامون عوامل اثرگذار بر کنش‌های نوع‌دوستی و خیرخواهانه، پایبندی به ارزش‌های مذهبی و تعالیم اخلاقی را در بروز رفتارهای خیرخواهانه حائز اهمیت می‌دانند (بکر و همکاران، 2007، ص15). وانگ و گرادی در بررسی روابط میان کنش داوطلبانه، سرمایة اجتماعی و کمک‌های خیریه، دریافتند که باورهای مذهبی از عوامل تعیین ‌کننده کنش‌های داوطلبانه و افزایش کمک‌های خیریه و بشردوستانه است. شهروندانِ معتقد به باورهای مذهبی تمایل بیشتری دارند تا کمک‌های خیریه‌شان را در اختیار اقشار آسیب‌پذیر و معلولان قرار دهند (وانگ،گرادی ،2008، ص30). در یک بررسی تطبیقی، مذاهب مختلف از لحاظ توجّه به فعالیت‌های خیریه و نیکوکاری مورد مقایسه قرار گرفتند و یافته‌های پژوهش اثبات نمود که مکتب اسلام نسبت به بسیاری از مکاتب دینی اهمیت زیادی به فعالیت‌های نوع‌دوستی و خیریه می‌دهد (سالمن، آن هایر ، 1997، ص6). خیّرین و نیکوکاران با اختصاص دارایی و اموال‌شان به صورت وقف، از مالکیت بر آن اموال برای همیشه می‌گذرند و آنها را صرف امور عام‌المنفعه می‌کنند (برمر ، 2004، ص12). وقف در کشورهای غربی به ‌عنوان تولیت اسلامی یا بنیاد دینداری مشهور است که مردم مسلمان با اختصاص دارایی و سایر موقوفات در برنامه‌های رفاه اجتماعی و کمک به اقشار آسیب‌پذیر تعهدات مذهبی‌شان را ادا می‌کنند تا رضایت پروردگار متعال را جلب نمایند. منشأ این کنش خیرخواهانه و بخشش دارایی و اموال نشان از ظرفیت اعتقادی و ایمان اسلامی دارد (کیران ، 2001، ص843). مطالعات و شواهد نشان می‌دهد سنّت حسنة وقف و سایر فعالیت‌های خیرخواهانه در کشورهای اسلامی تابعی از متغیرهای مختلف است و در متن نظام ارزشی دین مبین اسلام، احساس مسئولیت در قبال کیفیت زندگی انسان¬های فقیر و آسیب‌پذیر و تعهد اخلاقی و دینی برای رفع مشکلات مادّی اقشار آسیب‌پذیر مورد تأکید فراوان قرار گرفته است. در مجموع می‌توان عوامل مذهبی از قبیل تقوا و ایمان قوی، عوامل فردی از قبیل شخصیت مهربان، روحیة سخاوتمندي و پایگاه شغلی، سطح درآمد، میزان تحصیلات و شعور اجتماعی و سایر مؤلفه‌ها را از تعیین ‌کننده‌های اقدامات خیریه از قبیل وقف دانست (شکوری، 1386، ص123).
مبانی نظری پژوهش: 1- صدقه: مفهوم لغوي «صدقه» از صدق گرفته شده که به معني راستي و درستي و مطابقت حرف و عمل و هماهنگي گفتار و اعتقاد و اعمال جوارحي است (راغب اصفهاني، 1404، ص278). صدقه¬اي که خداوند آن را دوست دارد، آشتي بين مردم است و به هم نزديک کردن آنان آنگاه که بين آنها اختلاف باشد يا از هم دور باشند (مجلسي، 1983، ص 105، ابن فهد حلي، 1411، ص63). صدقه طبق تعريف قاموس المحيط به معناي چيزي که انسان از مال خود و به قصد رضاي خدا بدهد، اعم از زکات و غيرآن مي¬باشد (فيروزآبادي، ص253). بهترين صدقه، صدقه¬ي زبان، که مانع از خونريزي مي¬شود بيان شده است (ابن فهد حلي، 1411، ص 62). اخلاص را به عنوان شرط ارزش گذاری صدقات بر می¬شمارد و هرگونه پاداش و تاثیر و کارکردی را مبتنی و منوط به اخلاص صدقه دهنده می¬داند، صدقه به معنای اخراج صرف مال نیست، بلکه مراد از آن اخراج مال به قصد تقرب الی الله است (قران سوره حدید، آیه ۱۸، سوره بقره، آیه 264). ارزش و جايگاه صدقه در قرآن: لفظ صدقه و صدقات۱۲بارآورده شده است. خداوند در قرآن می¬فرماید: از اموال آنها صدقه بگير تا موجب تطهير و تزکيه آنان باشد (راوندي، 1405، ص235). نزول آيه در مورد اميرمؤمنان(ع) است که چهار درهم صدقه داد يکی در روز، يکي در شب، يکي به صورت آشکار و يکي پنهاني، (کوفي، 1410، ص70، طوسي، 1409، ص357، نحاس، 1409، ص305). آثار صدقه: آرامش روحي و رواني، جواب به نداي فطرت خود، شادي و رضايت ديگري، دریافت اجر و پاداش از خداوند. صدقه اگر به قصد قربت و رضاي خدا باشد موجب آمرزش گناه و تطهيرجان و مال است (مکارم شيرازي، 1384، ص404)، (توبه، 103)، (بقره، 274)، (بقره، 272). ائمه عليهم السلام همة انواع کمک¬هاي مالي و غيرمالي، مادي و غيرمادي و واجب و غير واحب را از مصاديق اين انفاق دانسته¬اند (مجلسي، 1983، ص169). انفاق گاه واجب است و گاه مستحب. واجب آن، همان زکات است که ميزاني معين در ملک اشخاص در نظر گرفته شده فرق بين زکات و صدقه در اين است که زکات جز واجب ندارد درحالي که صدقه، گاه واجب و گاه مستحب است (ابوهلال عسگري، 1412، ص267). صدقة ماندگار: مفهوم لغوي آن، هرمالي که به قصد رضاي خدا و در جهت ياري ديگران پرداخت کند صدقه است و از طرفي بسياري از امورخير، ماندگاري دارند و مي¬تواند داراي اثر جاودانه باشند. نهضت امام خميني(ره) نيز نقطه عطفي است که براي هميشه در تاريخ جاودانه و اثر آن در جامعه بشري ماندگار خواهد بود.
شرایط پرداخت صدقه: انگيزه¬ي الهي (حر عاملي، 1403، ص319). صدقه بايد از اموال پاک و مطبوعي باشد که در اختيار انسان است، نه از اموال نا مطبوع يا حرام (بقره، آیه267). پرهيز از منت، با منت صدقات خود را باطل نکنيد (بقره،264). باطل نکنيد صدقات خود را با منت گزاردن بر خدا و اذيت کردن کسي که صدقه را گرفته است (طبرسي، 1415، ص 185). پرهيز از ريا، کار کساني که مال خود را براي نشان دادن به مردم انفاق مي کنند ثواب آن را ضایع می¬کنند (بقره، 264).
2- زکات: ريشه زكات از زياده است و معناي آن در لغت زياده و رشد يافتن است (الشرباصی،۱۹۸۱) اصل زكات نمو و رشد حاصل از بركت خداوندي است. گفته مي¬شود «زکا الزرع يزكوا» در هنگامي كه زرع رشد نموده و بركت پيدا مي¬كند. در آيه۱۰۳سورة توبه و آيه۶۰سورة توبه در شأن زكات نازل شده است (طبرسی، 415ق، ص9). در قرآن كريم كلمه زكات۳۲بار تكرار شده است. ۲۹ بار معرفه و ۲۶بار قرين با نماز در آيه واحده ¬آمده است. اقتران زكات كه يك عبارت مالي است با نماز كه يك عبادت بدني است در ۲۶آيه قرآن، دليل بر كمال اتصال بين نماز و زکات است. زكات به همراه نماز كه عمود دين است، به طوريكه آن را جوهره دستورات انبياء و رسولان گذشته قرار داده ¬است. همانگونه كه در قرآن كريم، اين امر از زبان ابراهيم و اسحاق و يعقوب و اسماعيل اين چنين بيان شده است. زكات از سه ديدگاه عمده قابل تصوراست. ديدگاه اول: زكات را متعلق به دولت و حكومت اسلامي مي¬داند. ديدگاه دوم: زكات را متعلق به حكومت نمی¬داند، افراد خود می¬توانند زكات را به مصرف برسانند. ديدگاه سوم: توليت و نظارت برتوزيع و مصرف زكات با حاكم جامعه اسلامي است بنابراین لازم است زكات به حاكم اسلامي پرداخت شود به نظر مي¬رسد ديدگاه سوم صحيح تر و مشهورتر باشد (عسگري، محمدمهدي،1384، ص48).
3- وقف: وقف را درلغت به معني ايستادن، فرونشاندن و حبس كردن مال براي كارهاي نيك ذكر كرده¬اند (فرهنگ فارسي عميد، ذيل واژه وقف، ص1193). واقف در عقد وقف بايد همانند ساير عقود، عاقل و بالغ باشد. عقد و قفرا از روي اختيار و با قصد انجام داده باشد و همچنين، سفيه و مفلس نباشد (امام خميني(ره)، 1379ج 2، ص 55). بنابراين هر فرد عادي مي¬توان واقف محسوب شود. در اصطلاح، تحبيس وتلبيس مال را وقف گويند، بنابراين، عقد وقف عقدي است كه به موجب آن فردي عين مال خود را تحبيس كند و منافع آن را در راه¬هايي كه مشخص می¬كند رها نمايد (موسويان، 1386، ص153). درسال‌های اخیر وقف وجوه نقد در بسیاری از جوامع اسلامی رایج شده است و بعضی از سرمایه ‌داران مسلمان، وجوه نقد مشخصی را به ‌عنوان وام در اختیار متقاضیان وام قرارمی‌دهند و بازگشت وام‌ها را صرف خدمات اجتماعی برای اقشار آسیب‌پذیر می‌کنند (سایزیکا ، 1995، ص324). وقف به عنوان نهادی که تداوم صدقات را امکان‌پذیر می‌سازد، دین اسلام، به جهت تأکید قرآن و سنّت به دستگیری از ضعفا و فقرا و توجّه مسلمانان بر امور خیریه، اهمیت بیشتری کسب کرده است (انجوی‌نژاد و امامی، 154، ص1383). انواع وقف در اسلام- وقف مذهبی: اکثریت مساجد در جهان اسلام بیشتر از نوع وقف مذهبی هستند که توسط خیّرین بنیان‌گذاری شده‌اند. وقف انسان‌دوستانه: در وقف انسان‌ دوستانه، موقوفات با هدف حمایت از فقرا و پیش‌برد فعالیت‌های اجتماعی و منتفع‌ ساختن تودة مردم اختصاص می‌یابند. وقف خانوادگی: نوع سوّم وقف اشاره به موقوفاتی دارد که از سوی والدین به فرزندان و ورثه اختصاص می‌یابد و مازاد درآمد به دست آمده برای فقرا هزینه می‌شود (کاف ، 200، ص1). وقف به‌ عنوان یک بنیاد خیریة اسلامی از طریق اختصاص اموال و دارایی‌ها برای اهداف خداپسندانه تحقّق می‌یابد. آثار و نتایج وقف می‌تواند در حوزه¬های فرهنگی، اقتصادی، بهداشت و درمان، آموزش و پرورش و رفاه اجتماعی تجلّی یابد (کرافس ، 2005، ص16).
4- هبه: در لغت به معنای بخشیدن– دادن چیزی به کسی بدون عوض است. در اصطلاح حقوقی نیز عبارت از عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را مجاناً به شخص دیگری تملیک می‌کند. تملیک کننده را واهب،‌ طرف دیگر عقد را متهب (یا موهب له) و مالی را که مورد هبه است، عین موهوبه می‌گویند. واهب باید برای معامله و تصرف در مال خود اهلیت داشته باشد و باید مالک ملکی باشد که هبه می‌کند. متهب نیز باید برای قبول هبه اهلیت داشته باشد. بنابراین صغیر غیر ممیز و مجنون نمی‌توانند متهب باشند. عین موهوبه: عبارت از مالی است که از واهب به متهب منتقل می‌شود و این مال می‌تواند دین و منفعت باشد. واهب آن چیزی را که ملک خودش است. رایگان و بلاعوض به دیگری انتقال بدهد. به هبه عطیّه و نحله نیز می¬گویند. هبه و بخشش به خویشاوندان اگرچه فقیر هم نباشد مستحب است. مخصوصاً در پدر و فرزند استحاب آن مؤکد است. و پدر و مادر اگر نیاز مالی داشته باشند، هبه و بخشش به آنها واجب عینی است. در هبه مستحب است بین فرزندانش فرق نگذارد. و به طور مساوی به آنها هبه کند. در هبه، قصد قربت شرط¬نیست، ولی اگر به قصد تقرب به خدا باشد بهتر و ثوابش بیش‏تر است هبه از عقدهای جایزاست، هبه معوضه يعني بخشيدن بشرط دريافت چيزي و كاري مشروع بعوض آن بخشش و هبه غير معوضه يعني بخشش مطلق و بدون شرط (آستان قدس رضوی، 1387).
تأمین منابع مالی اسلامی: می¬توان منابع مالی اسلامی را به عنوان سازکار ارتقاء سطح رفاه اجتماعی و استقلال اقتصادی دهک-های پائین درآمدی و ارائه خدمات مطلوبتر به نیازمندان در نظام حکمرانی کمیته امداد امام(ره)، مساجد و مراکز نیکوکاری در عرصه خیر بیانجامد، با توجه به محدویت منابع مالی، دولت¬ها از ارائه خدمات مطلوب به دهک¬های پائین درآمدی همواره ناتوان هستند، نظام حکمرانی کمیته امداد امام(ره)، مساجد و مراکز نیکوکاری در عرصه خیر می¬توانند از منابع مالی اسلامی در دسترس از قبیل (صدقه، زکات، نذورات، وقف، هبه) خدمات مطلوبی در جهت رفع نیازمندهای جامعه هدف ارائه نماید. انعکاس آثار اجتماعی و اقتصادی این کمک¬ها باعث ایجاد رغبت، افزایش اعتماد و میزان مشارکت مردم می¬گردد، بدنبال آن منابع مالی اسلامی افزایش می-یابد، منابع حاصل از مشارکت مالی مردم می¬تواند در جهت مصارف فعالیت¬های اقتصادی و کسب کارهای مولد، اشتغال نیروی کار فعال جامعه هدف بکار رود. و خدمات مالی گوناگونی را به سایر گروه¬هاي درآمدی پایین، مانند صنعتگران، کشاورزان و پیمانکاران ارائه نماید. جامعه هدف بدلیل رتبه اعتباري پایین، مورد توجه بانک¬ها و سایر موسسات مالی متعارف، قرار نمی¬گیرند علاوه بر این، به دلیل بالا بودن هزینه نظارت و ارزیابی در زمینه ارائه وام¬هاي خرد، تهیه وثیقة ضمانت و احتمال عدم وصول اقساط وام¬های پرداختی بانک¬ها و موسسات مالی از پرداخت وام¬هاي خرد به این اقشار معمولا خودداري می¬گردد. نظام حکمرانی کمیته امداد امام(ره)، مساجد و مراکز نیکوکاری می¬تواند منشأ تامین منابع مالی، وام¬های خرد و حل مشکلات مالی و ارائه خدمات رفاهی مطلوب به جامعه هدف باشد.
فرضیه¬های پژوهش:
1- بین درآمدها و کمک¬های مردمی صدقات و منابع تامین مالی اسلامی، نظام حکمرانی کمیته امداد امام(ره)، مساجد و مراکز نیکوکاری در عرصه خیر شهر کرمانشاه، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
2- بین درآمدهای زکات و منابع تامین مالی اسلامی، نظام حکمرانی کمیته امداد امام(ره)، مساجد و مراکز نیکوکاری در عرصه خیر شهر کرمانشاه، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
3- بین درآمدهای هبه و منابع تامین مالی اسلامی، نظام حکمرانی کمیته امداد امام(ره)، مساجد و مراکز نیکوکاری در عرصه خیر شهر کرمانشاه، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
4- بین درآمدهای وقف و منابع تامین مالی اسلامی، نظام حکمرانی کمیته امداد امام(ره)، مساجد و مراکز نیکوکاری در عرصه خیر شهر کرمانشاه، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
– مدل مفهومی پژوهش به شرح ذیل ارائه می¬گردد.
¬
مدل مفهومی پژوهش (منبع: پژوهش حاضر)
روش پژوهش: پژوهش حاضر را می¬توان برحسب به¬ کارگیری نتایج حاصل از داده‌ها یک نوع پژوهش کاربردی در تامین منابع مالی اسلامی در نظام حکمرانی کمیته امداد امام(ره)، مساجد و مراکز نیکوکاری در عرصه خیر شهر کرمانشاه تلقی نمود، نحوه گردآوري و بررسی داده‌های پژوهش از نوع توصيفي- پيمايشي است. این روش یکی از متداول¬ترین روش¬های پژوهش در مطالعات کمی محسوب می¬شود. جهت شاخص¬سازی و تاثیر متغیرهاي مستقل بر متغیر وابسته از روش نمونه¬گیری طبقه¬ای در قالب چهار فرضیه استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش متشکل از مدیران، رؤسا، کارشناسان کمیته امداد امام خمینی(ره)، کارشناسان سایر ادارات مرتبط در امورخیریه¬ها، متعمدین و خیرین شهرکرمانشاه، به تعداد 161 نفر تشکیل می¬دهند.
ابزار پژوهش پرسشنامه محقق ساخته مرتبط با متغیرهای مستقل و وابسته در شهریورماه سال 1399 تهیه شده است و حجم نمونه آماری با استفاده از جدول کرجسی مورگان 113 نفرمی¬باشد و براساس 5 درصد خطا آلفا برآورد شده است. قابلیت اعتبار پرسشنامه پژوهش بر پايه قضاوت کارشناسان عالی داراي تخصص و تجربه مورد بررسی قرارگرفته است برای تجـزیـه و تحلیل و ویرایش داده¬ها از روش¬ آمار توصیفی و استنباطی و آزمون فرضیه¬ها از طریق ضریب همبستگی اسپیرمن و آزمون رگرسیون چند متغیره بوسیله نرم افزارSpss22 مورد سنجش قرارگرفته است. روایی و پایایی داده¬های آماری بر اساس روش همبستگی درونی¬گویه¬ها و ظریب آلفای کرونباخ برابرجدول شماره (1) مورد تایید قرار گرفته است. نتایج حاصله نشان می¬دهد بین متغیرهای مستقل پژوهش و منابع تامین مالی اسلامی رابطه آماری مثبت و معناداری وجود دارد، و این رابطه با توجه به نتایج پژوهش مورد تائید قرارگرفته است. متغیرهای مستقل در این پژوهش(581/0) هزارم نزدیک به 60% درصد از واریانس تامین منابع مالی اسلامی در نظام حکمرانی کمیته امداد¬امام(ره)، مساجد و مراکز نیکوکاری در عرصه خیر شهر کرمانشاه را تبیین می¬کنند. بر اساس یافته¬های نظری پژوهش می¬توان با اطلاع رسانی و شفاف سازی و انعکاس آثار و عملکرد اقتصادی و اجتماعی متغیرهای مستقل (صدقه، زکات، وقف، هبه) که از ظرفیت-های فقهی و مذهبی برخوردارند به عنوان منابع مطمئن تامین مالی اسلامی تلقی گردد و زمینة تحقق اهداف پژوهش همانا فقر زدایی و خدمات رسانی مطلوب به جامعه هدف می¬باشد، بیش از پیش فراهم می¬آورد.
جدول شماره (1): ضريب آلفای کرونباخ برای تخمین پایایی طیف¬ها
شاخصه انحراف معیار آلفای کرونباخ
وجوهات وصولی صدقه 63/3 83/0
وجوهات وصولی زکات 89/4 79/0
وجوهات وصولی وقف 32/3 71/0
وجوهات وصولی هبه 81/4 81/0
منابع تامین مالی اسلامی 23/6 79/0
(منبع: پژوهش حاضر)
یافته¬های توصیفی پژوهش: با توجه به داده¬های پژوهش، متغیر جنس:95.3% درصد از پاسخگویان مرد و4.7% درصد زن می-باشند، متغیر سن: 25%درصد از پاسخگویان بین گروه سنی(28تا35)سال، 35.7% درصد بین(36تا45) سال، 29.3% درصد بین
(46تا 55) سال و10% درصد بین(56 تا60)سال سن دارا می¬باشند، متغیرتحصیلات: 15% درصد پاسخگویان دیپلم، 15 % درصد فوق دیپلم، 40% درصد لیسانس و30% درصد فوق لیسانس و بالاتر می¬باشند، متغیر وضعیت تأهل: 5% درصد پاسخگویان مجرد و95% درصد متأهل می¬باشند، متغیر نوع شغل: 75.8% درصد از پاسخگویان کارمند 24.2% درصد شغل دارای آزاد می¬باشند. 50.3% درصد از پاسخگویان در پست کارشناس، 30.0% درصد در پست کارشناس ارشد و بالاتر 19.7% درصد مدیر/رئیس می-باشند، میزان تحصیلات در هر جامعه آماری از اهمیت بالایی برخودار است نمودار جامعه آماری میزان تحصیلات پژوهش حاضر به شرح ذیل می باشد.

– یافته¬های استنباطی: مربوط به آزمون فرض¬های آماری و نظریه¬های استنباط آماری برای تجزیه و تحلیل داده¬ها و آزمون فرضیه¬ها بهره گرفته شده است. آمارهای استنباطی مورد استفاده در این تحقیق شامل؛ دوربین واتسون- ضریب همبستگی اسپیرمن، رگرسیون چند متغیره می¬باشد. ضریب همبستگی اسپیرمن: ضریب همبستگی اسپیرمن که به ضریب همبستگی رتبه¬ای (رو) اسپیرمن معروف است، یک ضریب همبستگی بر اساس رتبه (نمرات یا داده¬ها) است که میزان همبستگی بین دو متغیر در سطح ترتیبی را اندازه¬گیری می¬کند. ضریب همبستگی اسپیرمن، که معادل ناپارامتری ضریب همبستگی پیرسون است، صرفاَ همبستگی میان رتبه¬های دو متغیر در جامعه¬های با حجم نمونه کم را نشان می¬دهد (صفری شالی و حبیب پور، 1390، ص458). در اين قسمت به بررسی همبستگی بین متغیرهای تحقیق، با استفاده از ضریب همبستگی اسپیرمن در جدول شماره (2) می¬پردازیم.

جدول(2): ضریب همبستگی اسپیرمن متغیرهای پژوهش
متغیرها صدقه ( فرضیه اول) زکات (فرضیه دوم) وقف (فرضیه سوم) هبه (فرضیه چهارم) معیارها
منابع تامین مالی اسلامی 812/0 721/0 416/0 558/0 ضریب همبستگی اسپیرمن
منابع تامین مالی اسلامی 000/0 000/0 003/0 000/0 سطح معناداری
جمع 161 161 161 161 تعداد نمونه
(منبع: پژوهش حاضر)
-تحلیل یافته¬های استنباطی: با توجه به نتایج بدست آمده در آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن در جدول شماره (2)سطح معنا داری (sig) متغیرهای مستقل کمتر یا مساوی (003/0) هزارم گزارش شده است، بنابراین می¬توان گفت با اطمینان (95/0) درصد در سطح خطای کوچکتر از (05/)0 درصد بین متغیرهای مستقل (صدقه، زکات، وقف و هبه) و (متغیر وابسته) منابع تأمین مالی اسلامی رابطه آماری مثبت معنا داری وجود دارد. میزان این رابطه آماری به ترتیب متغیرها مستقل برابر با ( 812/0، 721/0، 416/0 و 558 /0) هزارم است، این رابطه بصورت مستقیم (مثبت) و در حد نسبتاً مطلوبی می¬باشد. بدین معنی از دیدگاه صاحبنظران و کارشناسان جامعه آماری با ترویج فرهنگ احسان و نوع¬دوستی مطابق سنت¬های اسلامی در جامعه با اطلاع رسانی از طریق منابع رسانه¬¬ای ملی و بین المللی با انعکاس آثار اجتماعی و اقتصادی و اقدامات انجام شده حاصل از منابع تامین مالی اسلامی و مصارف آن در جهت ارتقاء سطح رفاه اجتماعی در قالب فعالیت¬های کمک به معیشت، مسکن، اشتغال، درمان جامعه هدف در حاشیه شهرها و مناطق محروم و کم برخوردار و اثبات آثار اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی متأثر از وجوهات دریافتی و مصارف منابع مالی اسلامی براساس فقه اسلامی نگرش افراد جامعه را نسبت به میزان مشارکت آحاد مردم در امور خیر تغییر خواهد داد، ضمن افزایش ترویج فرهنگ احسان و نوع¬دوستی، منابع مالی اسلامی برای مصارف خدمات خیرخواهانه افزایش خواهد یافت، می¬تواند وجوهات وصولی سایر سنت¬های اسلامی شامل: قرض الحسنه، انفال، خمس، و غیره به عنوان منابع دیگري براي تامین مالی خرد اسلامی را به میزان قابل توجهی افزایش ¬دهد. خلاصه خروجی ضریب همبستگی ساده و چندگانه و ضریب تعدیل شده در جدول شماره (3) بیان شده است.
جدول(3): خلاصه مدل
ضریب تعدیل شده ( adj 2R) ضریب همبستگی چندگانه ضریب همبستگی ساده (R) مدل
581/0 232/0 580/0 1
(منبع: تحقیق حاضر)
در جدول شماره (3) خلاصه مدل مشخص شده است. براساس این جدول مقدار ضریب همبستگی ساده (R) بین متغیرها (580/0) هزارم نشان می¬دهد بر اساس یافته¬های نظری پژوهش متغیرهای مستقل (صدقه، زکات، وقف، هبه) و متغیر وابسته (منابع تامین مالی اسلامی) همبستگی مناسبی وجود دارد. اما مقدار ضریب تعدیل شده (R2adj) که برابر با (581/0 هزارم نشان می¬دهد این داده نشان می¬دهد که (1/58) درصد از کل تغییرات منابع تامین مالی اسلامی وابسته به چهار متغیر مستقل در این پژوهش می-باشد. به عبارت دیگر، مجموعه متغیرهای مستقل، بیش از نیمی (نزدیک به 60درصد) از واریانس متغیر وابسته تامین منابع مالی اسلامی نظام حکمرانی کمیته امداد امام(ره)، مساجد و مراکز نیکوکاری در عرصه خیر شهر کرمانشاه، را برآورد می¬کنند.
-آزمون خودهمبستگی دوربین- واتسن : در رگرسیون، بیشتر در مواقعی که رفتار متغیر وابسته در یک بازه زمانی مورد مطالعه قرار می¬گیرد ممکن است با مشکل مستقل نبودن خطاها برخورد کنیم به این نوع ارتباط در داده¬ها خودهمبستگی می¬گویند. در صورت وجود خود همبستگي در خطاها نمي¬توان از رگرسيون خطي استفاده كرد. به عبارتی دیگر، یکی از مفروضاتی که برای رگرسیون مد نظر قرار می‌گیرد، استقلال خطاها (تفاوت بین مقادیر واقعی و مقادیر پیش بینی شده) توسط معادله رگرسیون از یکدیگر است، در صورتی که فرضیه استقلال خطاها رد شود و خطاها با یکدیگر همبستگی داشته باشند امکان استفاده از رگرسیون وجود ندارد. به منظور بررسی استقلال خطاها از یکدیگر از آزمون دوربین- واتسون استفاده می¬شود (کرامر1390، ص216). خروجی آماره دوربین واتسون بین عدد (0تا4) می¬باشد. اگر بین باقیمانده¬ها همبستگی متوالی وجود نداشته باشد، مقدار این آماره باید به عدد (2) نزدیک باشد. اگر به عدد (0) نزدیک باشد نشان دهنده همبستگی مثبت و اگر به عدد (4) نزدیک باشد نشان دهنده همبستگی منفی می¬باشد (کرامر،1390، ص217). در مجموع اگر این آماره بین عدد (5/1تا5/2) باشد، بین خطاها خود همبستگی وجود نداشته و استفاده از آزمون رگرسیون مناسب می¬باشد. در جدول شماره (4) نتایج آزمون دوربین واتسون پژوهش قابل مشاهده می¬باشد.

جدول(4) : آزمون دوربین- واتسن
Durbin-Watson Std. Error of the stimate Adjusted R quare R Square R Model
07/2 52352/0 203/0 227/0 429/0 1
(منبع: تحقیق حاضر)
تحلیل آزمون دوربین – واتسن: با توجه به نتایج حاصل از خروجی آزمون دوربین- واتسن، میزان DW برابر با عدد (07/2) می-باشد. بنابراین فرض استقلال بین خطاها (عدم وجود خود همبستگی) در فاصله بین عدد (5/1 تا 5/2) مورد تأیید قرار می¬گیرد. به عبارتی بین خطاها هیچگونه همبستگی وجود ندارد. همچنین داده¬های آماری این پژوهش به روش ¬آزمون رگرسیون چند متغیره به شرح جدول شماره (5) مورد تجـزیـه و تحلیل و سنجش قرارگرفته است. رگرسیون، روشی آماری برای پیش بینی آزمودنی¬ها یا مجموعه¬ای از متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته به محقق کمک می¬کند تا وزن هر کدام از عامل¬ها و متغیرها را شناسایی نمایند (مهرعلیزاده و چینی پرداز، 1384، ص69).
آزمون رگرسيون چند متغير مي¬تواند به سوالات زير جواب دهد: 1- آيا مقدار متغير وابسته مي¬تواند برحسب مقادير متغيرهاي مستقل پيش¬بيني شود؟ 2- كدام يك از متغيرهاي مستقل به صورت خطي با متغير وابسته درارتباط هستند؟ 3- آيا از بين متغيرهاي مستقل مي¬توان زير مجموعه¬اي را مشخص نمود كه براي پيش¬بيني مقدار متغير وابسته كارآيي بيشتري داشته باشد.

جدول شماره (5): رگرسيون خطي چند متغيره، متغیرهای مستقل با متغیر (وابسته) منابع تامین مالی اسلامی
سطح معناداری T ضرايب استاندارد شده
(Beta) ضرايب استانداردشده متغيرهاي مستقل
خطاي معيار(Std.Error) ضريبرگرسيوني(B)
000/0 564/3 511/0 031/0 431/0 وجوهات وصولی صدقه
000/0 687/4 264/0 33/0 209/0 وجوهات وصولی وقف
003/0 724/2 298/0 39/0 292/0 وجوهات وصولی زکات
000/0 396/5 430/0 041/0 312/0 وجوهات وصولی هبه
(منبع: تحقیق حاضر)
– تحليل رگرسيون چند متغيره : تحلیل رگرسیون چند متغييره به منظور برآورد مقدار تأثير متغييرهاي مستقل بر متغيير وابسته مي¬باشد (دوواس، 1383، ص214). تحليل رگرسيون چند متغيره اين امكان را فراهم مي¬كند تا تغييرات متغير وابسته را از طريق متغيرهاي مستقل پيش¬بيني و سهم هريك از متغيرهاي مستقل را در تبيين متغير وابسته تعيين كند (¬كلانتري، 1385، ص169). یافته¬های جدول شماره (5) نتایج رگرسیونی به روش جبری بین متغیرهای مستقل و متغیر وابسته (منابع تامین مالی اسلامی) و تفسیر ضرایب رگرسیونی بر اساس ضریب بتا (Beta) انجام شده است. زیرا این آماره نشان دهنده ضریب رگرسیونی استاندارد شده هر یک از متغیرهای مستقل بر روی متغیر وابسته پژوهش می¬باشد. با استفاده از این آزمون سهم نسبی ضریب تاثیر رگرسیونی هر یک از متغیرهای مستقل در مدل مشخص شده است، ضریب تاثیر رگرسیونی متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته به ترتیب بیشترین تاثیر مربوط به متغیر صدقه، با ضریب(511/0) هزارم، متغیر هبه با ضریب (430/0) هزارم، متغیر زکات با ضریب (298/0) هزارم و متغیر وقف با ضریب (264/0) هزارم به ترتیب داری بیشترین ضریب تاثیر رگرسیونی بر متغیر وابسته (منابع تامین مالی اسلامی) بر نظام حکمرانی کمیته امداد امام(ره)، مساجد و مراکز نیکوکاری در عرصه خیر شهر کرمانشاه دارا می¬باشد.
بحث و نتیجه¬گیری:
در این پژوهش با توجه به ابزارهای تامین منابع مالی اسلامی، ظرفیت¬های فقهی، سنت¬های نشأت گرفته از فرهنگ اسلامی، اقدامات عملی و جسورانه رهبر کبیرانقلاب در قالب مأموریت¬های محوله به کمیته امداد امام (ره)، به بررسی شیوه¬ تامین منابع مالی اسلامی در نظام حکمرانی کمیته امداد امام(ره)، مساجد و مراکز نیکوکاری در عرصه خیر (مطالعه موردی کمیته امداد امام خمینی(ره)، مساجد، مراکز نیکوکاری شهرکرمانشاه) پرداخته شده است، در این مقاله سعی شده است تا اهمیت شیوه¬های تامین منابع مالی اسلامی شامل (صدقه، زکات، وقف و هبه و …) و کاربرد آن در حوزه‌های حمایتی مورد توجّه قرار بگیرد. منابع مالی اسلامی می¬تواند، به عنوان یک راهبرد در جهت رسیدن به اهداف آرمانی پژوهش که همانا فقرزدایی، ایجاد رفاه اجتماعی و اقتصادی جامعه هدف و کاهش هزینه-های مالی دولت¬هاست نقش اساسی را ایفاء کند.
تجارب عینی کشورهای اسلامی نشان می‌دهد که منابع مالی اسلامی توانسته است با تولید و توزیع ثروت در جامعه و بکارگیری دارایی‌ها و اموال خیّرین برابر سنت¬های اسلامی به‌ عنوان یکی از الگوهای موفق كارآفريني یا کارگشایی اسلامی تاثیر گذار ¬باشد، این منابع می¬تواند ضمن تامین هزینه¬های رفاه اجتماعی و اقتصادی جامعه هدف، هزینه¬های انتقالی و بار مالی دولت¬ها را نیز کاهش دهد و بخش عمدهای از نیازهای جامعه در زمینه‌های آموزش و پرورش، آموزش عالی، بهداشت و درمان هزینه¬های مالی زیادی برای دولت ایجاد می‌کند به نهادهای مردمی و خود مردم انتقال دهد و چرخة توسعه و رفاه عمومی و اجتماعی جامعه هدف به موازات تحوّل در بخش¬های اقتصادی غیر انتفاعی به حرکت در آورد. با توجه به شرایط تورمی اقتصاد جهانی و محدویت منابع مالی، دخالت نسبتاً گستردة دولت¬ها در نظام اقتصادی و گستردگی جامعه هدف، ضعف ساختار اقتصادی و مدیریتی، کاستی¬هایی در نظام اقتصادی و اجتماعی دولت¬ها وجود دارد، همواره یکی از دغدغه¬های اساسی دولت¬ها ارتقاء سطح رفاه اجتماعی و استقلال اقتصادی جامعه هدف می¬باشد، از طرفی تامین هزینه¬های رفاه اجتماعی جزء وظایف و عرصه حکمرانی دولت¬هاست، تجربه ثابت كرده است که دولت‌ها به ‌تنهایی قادر به تأمین منابع مالی و نیازهای معیشتی جامعه هدف نیستند، دولت¬ها باید با تدوین سیاست¬های تشویقی از قبیل (معافیت¬های مالیاتی، تسهیلات ارزان قیمت، کمک¬های یارانه¬ای، حمایت¬های قانونی و …) بستر فعالیت اقتصادی کسب کارهای مولد، موسسات غیر انتفاعی را به کمک خیرین سرمایه دار، کارآفرینان و نخبگان داوطلب در جهت اشتغال جامعه هدف فراهم کند. تا گروه¬های جمعیتی جامعه هدف از یک مصرف کننده و خدمت گیرنده ناتوان به یک نیروی کار مولد و فعال تبدیل گردند. به موجب این چرخه سطح رفاه اجتماعی و اقتصادی جامعه هدف ارتقاء یافته و در مقابل هزینه¬ها و بار مالی دولت¬ها نیزکاهش می¬یابد.
از دیدگاه صاحب نظران جامعه آماری با اطلاع رسانی در سطح ملی و بین المللی و توسعه برنامه¬های آموزشی در سیستم آموزش-کشور برای انتقال ترویج فرهنگ کمک، احسان و نوع¬دوستی به نسل¬های حال و آینده و انعکاس آثار اقتصادی و اجتماعی این فرهنگ (انسان افزاری)، با استفاده و کمک، زیرساخت¬های بورکراسی اداری به معنی قانون (سازمان افزاری)، با استفاده از امکانات، ابزار کار و تجهیزات الکترونیکی (سخت افزاری) با استفاده از برنامه¬ای علمی و راهبردی در بستر اینترنت (نرم افزاری)، با تقویت، طراحی و توسعه ابزارهای نوین و همچنین با استفاده از ابزار مورد اشاره زمینة مشارکت حداکثری آحاد مردم نوع دوست و خیّر را برای پرداخت کمک-های مالی خود در قالب ( صدقه، زکات، وقف، هبه و …) فراهم می¬گردد و بدنبال آن منابع مالی، هزینه¬های خدمت رسانی در جهت ارتقاء سطح رفاه اجتماعی و اقتصادی جامعه هدف فراهم ¬می¬گردد.
این پژوهش با پژوهش¬های غلامرضا، مصباحی مقدم و همکاران (1390) و سنت آنلاین (1392) همسو می باشد. پیشنهاد می-شود مباحث مطرح شده در این پژوهش در حوزه¬های مختلف فعالیت¬های خیرخواهانه توسعه داده شود و زمینه¬هاي کاربردي شدن هرچه بیشتر الگوهای مطرح شده را در نهادها و موسسات حمایتی فراهم گردد.

منابع و مآخذ:
عبادي، صادق ( 1387)، «مجموعه شيوه¬هاي جديد بهره وري و سرمايه گذاري اموال وقف»، مقالات وقف و تمدن اسلامی، همايش بين المللي وقف و تمدن اسلامي اصفهان، ج2، تهران: انتشارات اسوه، آبان.
بندرچی، محمّد رضا (1387)، «وقف از دیدگاه تاریخی و اصطلاح‌شناسی فقهی»، ماهنامة میزان، شمارة 67، فروردین و اردیبهشت.
صدوق، ابي جعفرمحمدبن علي بن حسين بن بابويه قمي (1361)، معاني الاخبار، علي اکبرغفاري، قم: انتشارات الاسلامي.
لغتنامه¬ی دهخدا.
شکوری، علی (1386)، «بررسی نظری و تجربی کنش‌های نو‌ع‌دوستانه»، فصلنامة سیاست داخلی، سال اوّل، شمارة دوّم.
راغب اصفهاني، حسين بن محمد (بي تا)، المفردات في غريب القرآن، دفتر نشر کتاب، 1.
مجلسي، محمدباقر (1983)، بحار الانوار، بيروت: مؤسسه الوفاء، 71و75و78و93و96و196.
فيروزآبادي، محمدبن يعقوب (بي تا)، القاموس المحيط، 3.
ابن فهد حلي، محمدبن محمد (1411)، المهذب البارع في شرح المختصر النافع، قم: جامعه مدرسين.
قرآن کريم، سوره حدید، آیه18، سوره بقره، آیه264 .
راوندي، قطب الدين (1405)، فقه القرآن، سيداحمد حسيني، مکتبه آيت الله العظمي نجفي مرعشي، 1و2.
کوفي،علي بن فراط (1405)، تفسير فراط کوفي، محمدکاظم، تهران: التابعه الوزاره¬ي الثقافه و الارشاد الاسلامي، اول، 1.
مکارم شيرازي، ناصر و جمعي از نويسندگان (1356ش)، تفسيرنمونه، تهران: (دارالکتب الاسلاميه، چهل و يکم، 2،10و24).
قران کریم، سوره بقره، آیه103،262،264،267،272.
عسکري، ابوهلال (1412)، الفروق اللغويه، مؤسسه النشرالاسلامي،قم: جامعه مدرسين، 1.
حرعاملي، محمدبن الحسن (1403ق)، وسايل الشيعه، مؤسسه آل البيت لا حياء التراث، تهران: مکتبه الاسلاميه، 3،2و13.
طبرسي، فضل بن حسن (1415ق)، مجمع البيان في تفسيرالقرآن، بيروت: مؤسسه الأعلمي للمطبوعات، 2و8و10.
الشرباصي،احمد (۱۹۸۱م)،المعجم الاقتصادي- دارالجيل،بيروت.
عسگری، محمدمهدی (1390) «مجله راهبرد توسعه»، شماره27 ،ص48.
عمید، حسن (1193)، فرهنگ فارسی عمید، تهران: انتشارات فرهنگ نما.
امام خميني، روح الله (1379)، تحرير الوسيل، قم: نشر اسلامي.
موسويان، سيد عباس (1386)، فرهنگ اصطلاحات فقهي و حقوقي، معاملات پژوهشكده پولي و بانكي.
انجو‌‌‌ی‌نژاد، سیّدمهدی و محمّد امامی (1383)، «تحوّلات قانون‌گذاری در بیع وقف و مبانی آن»، فصلنامة مدرس علوم انسانی، دورة 8، شمارة 3.
آستان قدس رضوی (1387)، پایگاه اطلاع رسانی آستان قدس رضوی به نشانی: :http://www.aqrazavi.org
صفری شالی، رضا، حبیب پور، کرم (1390)، راهنمای جامع کاربرد spss، تهران: انتشارات لویه.
کرامر، دانکن. (1390). درآمدی بر کاربرد آمار در تحقیقات اجتماعی، ترجمه یحیی علی بابایی و امیر ملکی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
دوواس. دي. اي. (1383). پيمايش در تحقيقات اجتماعي، ترجمة هوشنگ نایبي، تهران: نشر ني، چاپ چهارم.
کلانتری، خلیل (1385)، پردازش و تحلیل داده¬ها در تحقیقات اجتماعی- اقتصادی، چاپ دوم، تهران: نشر شریف.
مهرعلی زاده، یدالله، چینی پرداز، رحیم (1384)، روش¬های تجزیه و تحلیل داده¬های آماری و آزمون فرضیه در علوم اجتماعی با نرم افزارspss، تهران: نشر آییژ.
غلامرضا، مصباحی مقدم و همکاران ( 1390)وقف به مثابه منبع تامین مالی خرد اسلامی ارائه الگوي تشکیل موسسات تامین مالی خرد وقفی در کشور، فصلنامه علمی پژوهشی، پژوهش¬هاي رشد و توسعه اقتصادي، سال دوم، شماره پنجم.
سنت، آنلاین (۱۳۹۲)، وقف به مثابه الگوی کارآفرینی اجتماعی پایدار اسلامی، مطالعات اسلامی ویژه، شماره 1.
Austin James and Stevenson, Howard and Wei-Skillern Jane (2006), Social andCommercial Entrepreneurship:Same, Different,or Both?
Weerawardena jay (2006) “Investigating Social Entreprenurship : A Multidimentional Model” Journal of World Bussiness, Vol.
Gliedt Travis and Parker Paul (2007) “Green Community Entrepreneurship: Creative Destruction in the Social Economy” International Journal of Social Economics Vol. 34 No. 8.
Brown Raj and Holloway Royal (2006) “Islamic Philanthropy and The Evolution of Social Entrepreneurship in South East Asia”.
Sami, Hasan (2006) “Muslim Philanthropy and Social Security: Prospects, Practices, and Pitfalls “University of Technology, Sydney A paper presented at the 6th ISTR Biennial Conference held in Bangkok, 9-12 July 2006.
Krafess, Jamal( 2005) “The infl uence of the Muslim religion in humanitarian aid international review of the red cross, Volume 87 Number 858 June.
Hassan, K. and Ashraf, A. (2010) “An Integrated Poverty Alleviation Model; Combining Zakat, Awqaf and Micro- Finance”, Paper presented at the Seventh International Conference – The Tawhidi Epistemology: Zakat and Waqf Economy, Bangi.
Hassan, K. and Ashraf, A. (2010) “An Integrated Poverty Alleviation Model; Combining Zakat, Awqaf and Micro-Finance”, Paper presented at the Seventh International Conference – The Tawhidi Epistemology: Zakat and Waqf Economy, Bangi.
Ariff ,Mohammed (1991) “The Islamic Voluntary Sector in Southeast Asia” Institute of Southeast Asian Studies, Singapore,.J.KAU: Islamic Econ., Vol. 8
Seelos, Christian and Johanna, Major (2005) Social Entrepreneurship : Creating New Businness Models to Serve The Poor “ Businness Horizons , Vol . 4816.
Berger Ida E (2006) “The Influence of Religion on Philanthropy in Canada” School of Business Management, Ryerson University, 350 Victoria Street, Toronto, Ontario, Canada, M5B.
Bekkers ,René Wiepking, Pamala (2007) Generosity and Philanthropy.
Wang Lili and Graddy Elizabeth (2008) “Social Capital, Volunteering, and Charitable Giving” Voluntas (2008) 19.
Salamon .Lester M and Anheier Helmut K. (1997) “ The Third World’s Third Sector in ComparativePerspective” The Johns Hopkins University Institute for Policy Studies.
Bremer Jennifer (2004) “Islamic Philanthropy : Reviving Traditional Forms for Building Social Justice” CSID Fifth Annual Conference “ Defining and Establishing Justice in Muslim Societies”Washington, DC – May 28-29, Available at : islam-emocracy.org/documents/pdf/2004_Annual_Conference_Program.
Kuran ,Timur (2001) “ The Provision of Public Goods under Islamic Law: Origins, Impact, and imitations of the Waqf System ” Law & Society Review, Vol. 35, No. 4.
Cizakca, M (1995) “Cash Waqfs on Bursa” Journal of Economic and Social History of the Orient, 38(3) Dees, J. Gregory, Jed Emerson and Peter Economy(2001) “Enterprising Nonprofits: A Toolkit for Social Entrepreneurs”. New York: John Wiley & Sons, Inc.
Kahf Monzer (2002 ) “Waqf and its Socio Political Aspects”.
Krafess, Jamal( 2005) “The infl uence of the Muslim religion in humanitarian aid”international review of the red cross, Volume 87
Number 858 June.