تحلیلی بر آینده خیریه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده مطالعات وقف و نیکوکاری، گردهمائی رؤسا و مدیران عامل مجامع خیرین مدرسه‌ساز کشور به میزبانی استان‌های کردستان، مرکزی و اصفهان در خردادماه 1403 در شهر اصفهان برگزار گردید. در این گردهمائی، دکتر محمدصالح طیب‌نیا رئیس پژوهشکده مطالعات وقف و نیکوکاری (خیر ماندگار) و عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان به ایراد سخن پرداخت.
آینده خیریه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد در ایران و جهان با تاکید بر حوزه آموزش
طیب‌نیا دلیل انتخاب این موضوع را جایگاه مجمع خیرین مدرسه سازدانست وافزود:” نهادهای دیگری که در کشور شکل گرفته‌اند مثل مجمع خیرین ورزشیار، مجموعه خیرین مسکن و …، معمولاً از دل مجمع خیرین مدرسه ساز درآمده است و اگر بتوانیم تحولی در مجمع خیرین مدرسه ساز ایجاد کنیم قطعاً نقش الگویی برای سایر عرصه‌های خیر کشور خواهد داشت.”
وی ضمن اشاره به 10 سال سابقه خود در حوزه مطالعات وقف و نیکوکاری در ایران و جهان، به معرفی پژوهشکده مطالعات وقف و نیکوکاری پرداخت و سپس کتاب معماران عصر جدید که شامل بخشی از صحبت‌های اوست را معرفی کرد و در رابطه با حرکت به سمت توسعه بخش سوم اقتصاد در آینده به ایراد سخن پرداخت.
در ادامه با اشاره به تاریخچه وقف و نیکوکاری در جهان اسلام و ایران افزود که در فرهنگ اسلامی مفاهیمی همچون زکات، خمس، انفاق، صدقه، وقف، قربانی، ولیمه، نذر و … و گره خوردن آنها با سبک زندگی مسلمانان، سبب شد مفهوم نیکوکاری فقط متعلق به ثروتمندان و قشر خاصی نباشد و فعالیت‌های نیکوکارانه از صرف کمک کردن به نیازمندان خارج شده و کارکردهای گوناگون علمی، آموزشی، مذهبی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پیدا کند. تاسیس هزاران مدرسه علمیه، راه اندازی مجتمع‌های بزرگ علمی و آموزشی (مانند ربع رشیدی)، احداث صدها کتابخانه، رصدخانه و مراکز پژوهشی، ساخت بیمارستان‌ها، آب‌انبار، کاروانسرا، پل، جاده، مراکزعبادی و … را از جمله مواردی که با وقف اداره می‌شد برشمرد که اینها در واقع حوزه نیکوکاری و علم را توسعه داده‌اند.
مدیر پژوهشکده مطالعات وقف و نیکوکاری در ادامه خاطر نشان کرد که تقریباً از زمان نادرشاه افشار به بعد و به خصوص در دوران پهلوی، نهاد وقف و نیکوکاری رو به افول رفت وشکل جدید خیریه‌ها که از غرب آمده بود به موازات آن شکل گرفت و الگوی بومی نسبت به قبل کاهش پیدا کرد. تصرفاتی که از موقوفات شد مردم به نهاد وقف بی اعتماد شدند؛ به همین موازات در دو سده گذشته نهادی بنام خیریه به شکل یک سازمان اجتماعی در غرب شکل گرفت و در منطقه ما و کشورهای دیگر سرایت کرد.
قرن 21؛ دوران حاکمیت خیریه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد
طیب‌نیا چهار عامل را دلیل توسعه نهاد خیریه در غرب دانست:
1ناکارآمدی بخش دولتی و بخش خصوصی در ارائه خدمات اجتماعی،
2- کارآمدی بخش سوم،
3- ضرورت وجاهت مردمی بنگاه‌های اقتصادی،
4-دل‌زدگی از نظام سرمایه‌داری.
تعداد خیریه ها و سمن‌ها در ایران
وی افزود در ایران تعداد سمن‌ها و موسسات خیریه روز به روز در حال افزایش است. بنابر گزارش معاون مشارکت‌های مردمی سازمان امور اجتماعی در اسفند ماه 1402 تعداد 220 هزار سازمان و تشکل مردم نهاد در کشور ثبت شده است که تنها نیمی از آنها فعال هستند.
85 درصد از این سازمان‌ها در حوزه‌ی فرهنگی و اجتماعی و نزدیک به نیمی از اینها در حوزه‌هیأت مذهبی و تشکل‌های زیر مجموعه سازمان تبلیغات هستند. تنها 11000 تشکل مردم‌نهاد در حوزه‌ی وزارت کشور فعالیت می‌کنند.
با توجه به اینکه خیلی از خیریه‌ها و قرض‌الحسنه‌ها مجوز ندارند و این آمار بصورت متمرکز در جایی ثبت نشده است، نمیتوان با قاطعیت این آمار را ارائه کرد. این امر نشان دهنده این است که وضعیت ما از نظر تعدد موسسات خیریه‌ها بد نیست و مردم ما روحیتا خیرخواه هستند ولی متاسفانه انسجام لازم و شبکه‌سازی مشابه کاری که در مجمع خیرین مدرسه‌ساز شده در دیگر بخش‌ها صورت نگرفته است.
ارزش اقتصادی ایجاد شده توسط سازمان های مردم نهاد در سرتاسر دنیا
طیب‌نیا در ادامه افزود:” گزارش فناوری سازمان‌های غیر دولتی جهان در سال 2017، ارزش ناخالص ایجاد شده توسط سازمان‌های مردم نهاد در سرتاسر دنیا را در حدود 2800 میلیون دلار برآورد نموده است که اگر مجموعه این سازمان‌ها را معادل یک کشور در نظر بگیریم، تولید ناخالص آن معادل پنجمین اقتصاد جهان خواهد بود؛ با وجود این که این عدد، عدد دقیقی نیست ولی نشان می‌دهد که این عدد چقدر عدد تاثیرگذاری ست و نقش خیرین در توسعه جهانی چقدر پر رنگ است که می‌تواند به توسعه جهانی کمک کند. ”
طیب‌نیا در ادامه ارزش اقتصادی ایجاد شده توسط سازمان‌های مردم نهاد در آمریکا را مورد بررسی قرار داد و افزود از این عدد یک سوم آن متعلق به آمریکاست؛ یعنی کشوری که ثروتمندترین کشور دنیاست، بیشترین بهره را از خیرین در جهت توسعه‌ی خود می‌برد.
اشتغال ایجاد شده توسط سازمان‌های مردم‌نهاد در جهان
با توجه به اینکه مسئله اشتغال امروزه یکی از دست‌آوردهای سازمان‌های مردم‌نهاد است و در بسیاری از کشورها میزان اشتغال در بخش خیریه و سازمان‌های مردم‌نهاد بیش از ده درصد هست؛ در کشوری مثل آمریکا در سال 2016، 12 میلیون نفردر بخش غیر انتفاعی مشغول هستند که بیش از 55 درصد آنها در بخش سلامت فعالیت می‌کنند.
طیب‌نیا با ارائه این آمار افزود این اعداد، اعداد قابل توجه و نوید بخش برای ما می‌باشد که نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری در حوزه سازمان‌های مردم نهاد و خیریه می‌تواند بسیاری از مسائل کشور را حل و فسخ کند.
بنیادهای عظیم خیریه
طیب نیا با اشاره به افرادی چون بیل گیتز،زاکربرگ، موسکوویتز و … که بنیادهای عظیم خیریه با سرمایه‌های چندین میلیارد دلاری را راه اندازی نموده‌اند، افزود که نیکوکاری با سرمایه زیاد اغلب نوعی قدرت است: “استفاده از دارایی‌های شخصی برای تاثیر در سطح جامعه، به علاوه نوعی از قدرت است که نه تنها مورد سوال و سنجش قرار نمی‌گیرد بلکه مورد تمجید و تشویق نیز قرار گرفته و از معافیت‌های مالیاتی نیز بهره می‌برد. سرمایه‌داران و بنیادهای آنها از تاثیری که بر سیاست گذاری‌ها می گذارند منفعت می‌برند بدون اینکه مورد سوال قرار گیرند.”
نقش‌های غیر نیکوکارانه خیریه‌های بزرگ در دوران معاصر
وی با اشاره به این حقیقت که در سال‌های اخیر نقش‌های سیاسی و امنیتی عملکرد برخی از نیکوکاران ثروتمند دنیا و بنیادهای آنها مورد نقد شدید محققان و دانشمندان اجتماعی قرار گرفته و کتاب‌های برجسته‌ای در این حوزه نوشته شده است؛ به قدرت فزاینده سرمایه‌داران، نفوذ آنها در سطح جامعه (در بخش آموزش، بهداشت و درمان، سیاست‌گذاری و ….) و تاثیرگذاری آنها بر سیاست‌های عمومی، مقابله با قدرت دولت و ضمنا نقص دموکراسی پرداخت و از خطراتی که منتقدان مکرر بر می‌شمرند نام برد.
طیب نیا افزود در خود غرب مقالات و کتاب‌های جدی در نقد حضور ابرسرمایه‌داران در حوزه خیر که گاهی با انگیزه‌های معافیت‌های مالیاتی و گاهی هم با مسئله فراتر یعنی نقش کلیدی که این سازمان‌ها در آینده توسعه جهانی دارند و به این عرصه ورود پیدا می‌کنند، نگاشته شده است.
نمونه‌هایی از خیریه‌ها با اثر بخشی بالا
این عضو هیئت علمی در ادامه از نمونه‌هایی از خیریه‌هایی که اثر بخشی بالایی دارند همچون بنیادبیل گیتزو بنیاد عظیم پرمجی و … نام برد. بنیاد بیل گیتز و خانم ایشان که در سال 2000،چهل میلیارد دلار سرمایه خود را از شرکت ماکروسافت خارج کرده و سهام خود را واگذار کردند و بنیاد خود را تاسیس کردند و به گفته خودشان، محور فعالیت‌های خود در ایالات متحده آمریکا را آموزش قرار دادند.
طیب نیا در ادامه ضمن پرداختن به محور فعالیت‌های دیگر خیریه‌های با اثر بخشی بالا افزود که این مثال‌ها از باب تایید نیست و هدف بررسی تحولات دنیاست که بدانیم چرا مسئله آموزش و پرورش باید مهمترین مسئله باشد.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.