بررسی جامعه شناختی تحولات خیریه‌های مذهبی در ایران از دهه 70 شمسی تاکنون ( با تاکید بر ساختارها، کارکردها و منابع)
پدیدآور: امین بختیاری
چکیده:
خیریه‌ها یکی از مهمترین اجزا سازنده بخش سوم در همه کشورها هستند. خیریه‌ها در اشکال مختلف سنتی و مدرن آن به عنوان یکی از منابع حمایتی در کنار دولت‌ها همواره در طول تاریخ نقش ایفا می‌کرده‌اند و نقش ویژه‌ای در تنظیم مکانیزم‌های همیاری داشته‌اند. در این میان خیریه‌های مذهبی دقیقا به واسطه ویژگی مذهبی بودن و مبتنی بر ایمان بودنشان، دارای ویژگیهای خاص بوده‌اند. این خیریه‌ها که ادبیات جدید علوم اجتماعی و مدیریت، آنها را ذیل مفهوم سازمانهای ایمان محور قرار میدهد با وجود شباهت‌هایشان با سایر سازمانهای مردم‌نهاد و خیریه دارای ویژگیهای متمایز کننده‌ای هستند که ضرورت مطالعه مستقل آنها را ضروری می‌سازد. در ایران پس از انقلاب مشخصا از اوایل دهه 70 به بعد به واسطه برخی تحولات داخلی نظیر روی کارآمدن دولت توسعه گرا، آغاز برنامه‌های توسعه، ظهور طبقه متوسط جدید و… ، وقوع تحولات نظری در ادبیات علوم اجتماعی و توسعه از آغاز دهه 1990، وقوع تحولات منطقه‌ای در جنبش‌های مردمی اسلام گرای خاورمیانه‌ای و… تحولات محسوسی در سازمانهای مردم نهاد و متعاقب آن خیریه‌های مذهبی و اشکال مختلف آن نظیر وقف شکل می‌گیرد که ساختارها، کارکردها و منابع آنها را تحت تاثیر قرار میدهد. این تحولات و تاثیرات همچنین در سازمانهای حمایتی حاکمیتی نظیر اوقاف به عنوان خیریه‌هایی که ماهیت دینی دارند نیز به وضوح قابل رویت است. نتایج پژوهش نشان میدهد که در طی سالهای پس از انقلاب تحولات ویژه و مثبتی در سازمانهای حمایتی و امدادی حاکمیتی با رویکرد مذهبی نظیر سازمان اوقاف و کمیته امداد روی داده است که حاکی از چرخش آنها از ادبیات سنتی به سمت ادبیات توانمندسازی، توسعه و فراگیری پوشش مخاطبان، توسعه مصارف وقف و خیریه و ورود به حوزه‌های جدید خیریه نظیر حمایت از موضوعات علمی و دانش بنیان است. نتیجه پژوهش حاکی همین طور حاکی است که دولت سازندگی نسبت به این خیریه‌ها بی‌تفاوت بوده است، دولت اصلاحات به ترویج اشکال غالبا خاص و دولت ساخته از سازمانهای مردم نهاد روی آورده، دولت احمدی نژاد هیچ اعتقادی به نهادهای واسط از جمله خیریه‌ها نداشته و دولت روحانی در بستر ایده توسعه پایدار سعی بر بسط حداکثری نظارت برالگوهای خیریه ذیل برنامه های توسعه داشته است. همچنین نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد که خیریه‌های مذهبی از سالهای پس از انقلاب به تدریج از الگوهای سنتی همیاری به سمت نهادی شدن حرکت کرده اند و این امر سبب ایجاد تفکیک و تمایز کارکردی در آنها و شکل گیری خیریه های مذهبی با تمرکز بر موضوعات خاص (بر خلاف تعدد موضوعی گذشته) شده است. نتایج حاصله همچنین نشان میدهد. تغییرات خیریه ها علاوه بر تحولات اجتماعی و اقدامات دولت ها ناشی از بازاندیشی درونی آنها در برخورد با اقتضائات جدید بوده است.
کلیدواژه‌ها: خیریه ،اوقاف،سازمان مردم نهاد،تحولات اجتماعی،دولت،توسعه،خیریه مذهبی
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.