گزارشی از چهل و هشتمین نشست تخصصی خیرماندگار

فرهنگ نیکوکاری، ژن‌های خودخواه را اصلاح می‌کند

به گزارش روابط عمومی خیر ماندگار، چهل و هشتمین نشست تخصصی از سلسله نشست‌های خیر ماندگار، چهارشنبه ۸ دی ماه سال 1400 با موضوع بررسی کارکردهای روانشناختی خیر و نیکوکاری و به همت پژوهشکده آلاء به شکل برخط (آنلاین) برگزار شد.

دکتر امیر قمرانی، روانشناس، عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان و عضو گروه مطالعات فرهنگی اجتماعی امر خیر پژوهشکده  آلاء و همچنین دکتر سید محمود محمودیان، متخصص پزشکی اجتماعی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، مهمانان چهل و هشتمین نشست تخصصی خیر ماندگار بودند.

اهمیت خیر و نیکوکاری از دیدگاه اسلام

دکتر امیر قمرانی در آغاز این نشست بیان داشت: نیکوکاری و انجام امور خیر در فرهنگ اسلام، جایگاهی ویژه، مقدس و بسیار والا دارد. نتیجتاً من بحث را از این نقطه آغاز می‌کنم.

وی در ادامه به بیان بخشی از نشانه‌های تاکید تفکر اسلامی بر انجام دادن امور خیر و نیکوکاری پرداخته و گفت: در بسیاری از آیات قرآن کریم خداوند به پیامبر(ص)، مؤمنان و همه‌ انسان‌ها تاکید می‌کند که همواره به فقرا، پدر و مادر، همسایه، فرد زیر دست و … نیکی کرده و به آن‌ها کمک کنیم. این موضوع دقیقاً در روان‌شناسی امروز نیز نمود دارد. در روان‌شناسی امروز از غرور و خودپسندی به عنوان صفات بد و مخرب یاد می‌شود و جالب آنکه عیناً همین موضوع در قرآن و تفکر اسلامی نیز وجود دارد.

دکتر قمرانی در ادامه افزود: خداوند در آیه‌های 8 و 9  سوره دهر، دوستی و رضای خودش را در گروی کمک به فقیر و اسیر قرار می‌دهد. همچنین در سوره‌ی بقره و در آیه‌ 215 خداوند دعوت به انفاق و نیکوکاری می‌کند و در آن نکته‌ی بسیار زیبایی را به مسلمین یادآوری می‌کند و می‌فرماید که من بر کار خیر شما آگاه هستم و این نکته بسیار حائز اهمیت و متمایزکننده ایست میان‌ فرهنگ نیکوکاری و آنانی که تفکر اومانیستی دارند چراکه ما در هر امر نیک و خیری که انجام می‌دهیم یک ضلع از آن را متعلق به خداوند می‌دانیم.

این استاد دانشگاه در ادامه به آیه‌ دیگری از سوره‌ بقره اشاره کرده و گفت: خداوند در سوره‌ بقره نیکوکاری را از جمله بالاترین عبادات می‌داند و ویژگی‌های فرد نیکوکار را بد می‌شمارد. رسول اکرم(ص) نیز در جایی می‌فرمایند کسانی که با یتیم به نیکی رفتار کند و به او کمک کند، در بهشت، همراه من است.

دکتر امیر قمرانی در جمع‌بندی این بحث اظهار کرد: آن چیزی که هویداست آن است که در آیات قرآن و احادیث بزرگان دین، چیستی نیکوکاری، ویژگی‌های فرد نیکوکار و اقسام نیکوکاری شرح داده شده و بر اهمیت آن نیز تأکید ویژه شده است.

اقسام نیکوکاری

در ادامه این‌ نشست، دکتر سیداحمد محمودیان صحبت‌های خود را با توضیح اقسام مختلف نیکوکاری آغاز کرد و گفت: برخلاف تصور عمومی نیکوکاری فقط محدود به بخش مادی نمی‌شود و گونه‌های مختلفی دارد. کمک‌ مالی، عاطفی، مراقبتی، آموزشی، تغذیه‌ای، درمانی و سیاسی را می‌توان به عنوان اقسام مختلف کار خیر و نیکوکاری بیان کرد.

وی  مثالی را برای نیکوکاری سیاسی بیان کرد و گفت: برای مثال کمک و همدردی با مردمی که تحت ظلم سیاسی هستند، مانند کمک کردن به مردم ستم‌دیده‌ یمن، نیکوکاری سیاسی تعریف می‌شود.

مفهوم و جایگاه نیکوکاری در روان‌شناسی

دکتر قمرانی در این بخش از بحث به مفهوم و جایگاه نیکوکاری در روان‌شناسی پرداخت و بیان کرد: ابتدا باید کلمات و اصطلاحاتی که در روان‌شناسی مترادف نیکوکاری قرار می‌گیرد را بشناسیم. کلماتی مانند نوع‌دوستی، خیرخواهی، خوبی، شفقت، بخشش، کمک کردن، مراقبت کردن، همدلی، مهربانی و … در روان‌شناسی مترادف نیکوکاری تعریف می‌شود.

وی افزود: این موضوع سبب می‌شود که بدانیم نیکوکاری چه پهنه‌ گسترده‌ای از مفاهیم را دربرمی‌گیرد. اگر بخواهیم یک تعریف کلی از نیکوکاری و مفهوم آن در روان‌شناسی بدهیم باید بگوییم نیکوکاری عبارت است از هزینه کردن بخشی از دارایی(ثروت، دانش، زمان، وقت، انرژی، اختیار، آسایش، لذایذ) برای کمک کردن به دیگران بدون چشم‌داشت.

دکتر محمودیان در این زمینه و در ادامه‌ صحبت‌های دکتر قمرانی اضافه کرد: این بحث چشم‌داشت نداشتن در نیکوکاری بسیار مبحث مهمی است. بسیار دیده شده که دلسوزی افراطی از جانب پدر و مادر و یا افراد دیگر باعث می‌شود که توقع ایجاد شود و این موضوع باعث ایجاد تعارض می‌شود و یا اینکه بعضا افراد انتظار دارند در جواب کار نیکی که می‌کنند جبران صورت بگیرد که این اصلا موضوع خوبی نیست.

سندروم آشیان خالی

دکتر امیر قمرانی  نیز در همین خصوص بحث را ادامه داد و بیان داشت: گاهی دیده می‌شود که مادری از ازدواج فرزند خود تا حدی ناخشنود است و ته دلش می‌خواسته هرگز او ازدواج نکند چراکه تمام عمر خود را وقف محبت به فرزند کرده و حالا از تقسیم شدن خوشبختی فرزندش با شخص دیگری حس خوبی ندارد. ما در روان‌شناسی به این پدیده سندروم آشیان خالی می‌گوییم که بسیار موضوع مهم و حساسی است.

وی در ادامه اضافه کرد: حدیثی از امام حسین(ع) نقل می‌شود که اگر به شخصی نیکی کردید و او سپاسگزاری نکرد، دلسرد نشوید چراکه خداوند پاداش شما را می‌دهد و این همان بحث ضرورت نداشتن چشم‌داشت در نیکوکاری و انجام امور خیر است.

پارادوکس نیکوکاری و خودخواهی

دکتر قمرانی در قسمتی دیگر از این نشست به نظریه‌های روان‌شناختی و فلسفی مرتبط با نیکوکاری پرداخت و گفت: متاسفانه در بسیاری از موارد نظریه‌های مختلف یا ناقصی مطرح می‌شوند و یا اشتباه فهمیده می‌شوند و موجب ضدیت با نیکوکاری می‌گردد. به عنوان مثال پروفسور داوکینز کتابی با عنوان ژن خودخواه دارد که با توجه به نظریه‌ ژن خودخواه، یعنی نظریه‌ای که می‌گوید در بدن تنها ژن‌های خودخواه و قدرتمند باقی می‌مانند، توضیح می‌دهد که ما به عنوان حاملان این ژن‌ها نمی‌توانیم خیرخواه دیگران و نیکوکاران بدون چشم داشت باشیم.

وی افزود: اما چیزی که مورد غفلت قرار می‌گیرد این است که داوکینز در همین کتاب اضافه می‌کند که فرهنگ، تأثیر به‌سزایی در ساختن انسان‌ها و افکارشان دارد، نتیجتاً باید با ایجاد و گسترش فرهنگ نیکوکاری، انسان‌ها را به این سو ترغیب کرد، با این کار در ادامه خواهیم دید که انسان‌های خیرخواه و دگرخواه به وجود خواهند آمد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: بسیاری از فیلسوف‌های بدبین نیز چنین تصوری دارند و معتقدند انسان نمی‌تواند بدون توقع و چشم‌داشت نیکوکار باشد. فیلسوفانی مانند هابز و هاپکینز چنین اندیشه‌ای داشتند و حتی شخصی به نام دونالد هب، نظریه‌ای دارد که انسان‌ها به خانواده و خویشاوندان خود نیکی می‌کنند و به آن‌ها اولویت می‌دهند چراکه آن‌ها را از خودشان می‌دانند.

وی یادآور شد: اما روان‌شناسان پس از تحقیقات بسیار و با استنادهای علمی ثابت کرده‌اند که اگر اثرات قطعی نیکوکاری برای همگان آشکار شود، قطعاً انسان‌ها بدون هیچ چشم‌داشتی به سمت نیکی کردن بیش از پیش خواهند رفت. همانطور که در حال حاضر می‌توان مثال‌های بسیاری را آورد که از گروه‌هایی که کار خیر بی چشم‌داشت انجام می‌دهند، همچون پزشکان بی‌مرز که از جان خود نیز می‌گذرند.

دکتر قمرانی در ادامه به برشمردن تبعات مثبت نیکوکاری بر طبق پژوهش‌های روان‌شناختی پرداخت و گفت: تبعاتی همچون اضطراب کمتر، افسردگی کمتر، ترس کمتر، استرس کمتر، پرخاشگری و خشونت کمتر، بیماری جسمانی کمتر، انتقاد کمتر از خود و دیگران، رضایتمندی بیشتر، شادی بیشتر، خوش‌بینی بیشتر، روابط دوستانه بیشتر، امیدواری بیشتر، بهبودی زودتر از بیماری، تمرکز بیشتر، یادگیری بیشتر، آرامش بیشتر از تبعات مثبت نیکوکاری است.

نمودهای عجیب مهربانی

اما دکتر محمودیان در بخش پایانی بیانات خود از نمودها و تظاهرات عجیب مهربانی سخن به میان آورد وگفت: عصبانیت یکی از این موارد است که عمدتاً در والدین دیده می‌شود مثل عصبانیتی که والدین ادعا می‌کنند از روی مهربانی و خیرخواهی به خرج داده‌اند. همچنین وسواس یکی دیگر از این موارد است که افراد مدام در تب و تاب انجام دادن کاری برای دیگران هستند.

تفکر جادویی مورد بعدی بود که این استاد دانشگاه به آن اشاره داشت و تصریح کرد: گاهی دیده می‌شود که فردی عمل خیری انجام می‌دهد و انتظار دارد فلان مشکلش در یک اداره حل شود. گاهی نیز دیده می‌شود افراد معتقدند نیکوکاری آنان ضامن سلامتی آنان است و از مصرف دارو و یا بررسی‌های پزشکی اجتناب می‌کنند که این نیز بسیار باور غلط و مخربی است.

دکتر محمودیان ادامه داد: البته ما در تفکر دینی خود معتقدیم انجام کار نیک قطعاً یک جایی در زندگی به ما کمک خواهد کرد اما مرز باریکی بین این باور و تفکر جادویی نسبت به نیکوکاری وجود دارد که باید در نظر گرفته شود.

این متخصص پزشکی اجتماعی ادامه داد:  تشویق به خوردن و چاقی از سوی بزرگترها و والدین، اجازه ندادن به فرزندان برای تجربه کردن و مسئولیت‌پذیری، عدم ابراز نارضایتی از دود و دخانیات در فضای بسته یا ترک محل، سرزنش از سر دلسوزی، توقع اطاعت بی‌قید و شرط و سؤال از زندگی خصوصی برای کمک به دیگران از دیگر نمودهای عجیب مهربانی است.

وی در پایان صحبت‌های خود اظهار کرد: البته این صحبت‌ها به این دلیل است که اگر فرهنگ نیکوکاری به همگان در اجتماع شکل بگیرد، به نفع همگان است و ما جامعه‌ای هستیم که به گسترش فرهنگ درست نیکوکاری نیاز مبرم داریم.

جهت مشاهده و دانلود این رویداد کلیک کنید.