بررسی روند تغییرات ارزش نوع دوستی مردم تهران

بررسی­ روند تغییرات ارزش نوع دوستی مردم تهران

محمد آقاسی [1]

محمدرضاجوادی یگانه[2]

زهراسادات روح الامین[3]

چکیده

یکی از انواع تغییرات ­اجتماعی، تغییرات برنامه­ریزی شده است که بُعدی از آن با استفاده از سیاست­گذاری­اجتماعی و سیاست­گذاری­فرهنگی، باعث تغییر و تحول در کیفیت زندگی مردم کشورهای جهان می­گردد. اهمیت این سیاست‌گذاری­های گسترده و تاثیر آن عاملی است که کشورهای اسکاندیناوی، دانمارک، سوئد، فنلاند، نروژ را سال‌هاست در رتبه‌بندی بالاتری از دیگر کشورها قرار می‌دهد. در این میان توجه به مبانی و مبادی فرهنگی جامعه و نیز شرایط اجتماعی آن، می تواند نقشی جدی و مهم را در ارتقای سطح برنامه­ها داشته باشد.

از دیگر سو باید توجه داشت که در دنیای جدید و با گسترش رسانه­های جمعی و حاکمیت آنان بر اذهان و افکار جهانیان در دنیایی جهانی شده به سر می بریم که تغییرات در سطح جهانی بر سطح منطقه­ای و محلی را بیش از پیش تاثیرگذار نموده است. زندگی روزمره مردم یکی از حوزه های بازنماینده فعل و انفعالات میان فرهنگ و جامعه با یکدیگر و با جهان می باشد که تحت عنوان چرخش فرهنگی تبیین می گردد.

در حال حاضر جامعه توليد محور به جامعه مصرف محور حول محور شهر مبدل شده است. باید توجه داشت که فرايند مصرف آنچنان فرايندي از فعاليت اجتماعي، فرهنگي و نمادين است كه بر خلاف تصور منفعت گرايي، ليبراليسم كلاسيك يا بعضي از انواع ماركسيسم ماده­گرايانه، كاملا اقتصادي نيست. مصرف را در صورت بندي هاي مرفه اجتماعي سرمايه داري مدرن غرب بايستي به عنوان فرايندي كه با بازي نمادها و نه با ارضاء نيازهاي مادي حكومت سرو كار دارد، ملاحظه و مطالعه نمود.

یکی از نگرانی های حرکت به سمت جامعه مصرفی افزایش «فردگرایی خودخواهانه» است که اخلاق عمومی و اجتماعی را تحت تاثیر قرار می دهد. به عبارت دیگر ایفای نقش مردم در جامعه به عنوان کنشگر «امر خیر» بر روی زمین می ماند و به عینیت نمی رسد. این مقاله بر آن است تا شاخص دگردوستی که یکی از شاخص های اخلاق اجتماعی است را پس از واکاوی نظری و مفهومی، با استفاده از تحلیل ثانویه داده های تجربی پیمایش­های صورت گرفته در شهر تهران، مورد بررسی قرار دهد.

واژگان کلیدی: تغییرات ارزشی، فراتحلیل، جامعه­شناسی اخلاق، دگردوستی، امر خیر

 

مقدمه و بیان مساله

یکی از انواع تغییرات اجتماعی[4]، تغییرات برنامه ریزی[5] شده است که بُعدی از آن با استفاده از سیاست­گذاری اجتماعی-فرهنگی، باعث تغییر و تحول در کیفیت­زندگی مردم می­گردد. اهمیت این سیاست‌گذاری­های گسترده و تاثیر آن عاملی است که کشورهای اسکاندیناوی، دانمارک، سوئد، فنلاند، نروژ را سال‌هاست در رتبه‌بندی بالاتری از دیگر کشورهای ثروتمند غربی قرار می‌دهد.

در این میان توجه به مبانی و مبادی فرهنگی جامعه و نیز شرایط اجتماعی آن، می تواند نقشی جدی و مهم را در ارتقای سطح برنامه ها داشته باشد. از دیگر سو باید توجه داشت که در دنیای جدید و با گسترش رسانه­های جمعی و حاکمیت آنان بر اذهان و افکار جهانیان در دنیایی جهانی شده به سر می بریم که تغییرات در سطح جهانی بر سطح منطقه ای و محلی را بیش از پیش تاثیرگذار نموده است. شولت جهانی شدن را در پنج معنای متفاوت به کار می برد:

• بین المللی شدن[6]
• آزادسازی[7]
• جهانی گرایی[8]
• غربی سازی[9]
• قلمروزدایی[10]

او خود معنای آخر را می پذیرد و جهانی شدن را فرایندی مستمر می داند که جهان را به «سپهر اجتماعی بدون مرز» تبدیل می کند. او همچنین معتقد است تقسیم بندی های جغرافیایی باقی خواهد ماند، ولی جغرافیای سیاست جهانی دیگر محدود به قلمرو سرزمینی کشورها نخواهد بود.(شولت 1384: 16-47) هاروی نیز فرایند جهانی شدن را حاصل بر هم زدن نظم سنتی فضا و زمان می‌داند و در این رابطه به نظام اقتصادی توجه زیادی می‌کند. از نظر وی نقش دولت در مدیریت اقتصاد کنونی زیر سؤال رفته است. او با تنزل ابعاد فرهنگی به دترمنیسم اقتصادی از نظریه‌پردازی در مورد نقش مولد بازنمودها و تصورات در رسانه‌های جمعی و فرهنگ مصرفی ناتوان می‌ماند و بنابراین نمی‌تواند به استراتژی‌های سیاست فرهنگی که بالقوه دگرگون‌ساز هستند، بپردازد.(گل‌محمدی،1381 و نش، 1380)

زندگی روزمره[11] مردم یکی از حوزه های بازنماینده فعل و انفعالات میان فرهنگ و جامعه با یکدیگر در جهان کوچک شده امروز از آن تحت عنوان چرخش فرهنگی[12] یاد می گردد. در دنیای جهانی شده کنونی بسیاری از جوامع توليد محور[13] به جامعه مصرف محور[14] حول محور شهرها، کلان­شهرها و دولت­شهرها مبدل شده است.

همچنین باید توجه داشت که فرايند مصرف گونه­ای از فعاليت اجتماعي، فرهنگي و نمادين است كه بر خلاف تصور منفعت گرايي، ليبراليسم كلاسيك يا بعضي از انواع ماركسيسم ماده گرايانه، كاملا اقتصادي نيست. مصرف را در صورت­بندي­هاي مرفه اجتماعي سرمايه­داري مدرن غرب بايستي به عنوان فرايندي كه با بازي نمادها و نه با ارضاء نيازهاي مادي حكومت سرو كار دارد، ملاحظه و مطالعه نمود.(باكاك 1381 و فیسک 1384)

یکی از نگرانی های حرکت به سمت جامعه مصرفی افزایش فردگرایی خودخواهانه است که اخلاق اجتماعی را تحت تاثیر قرار می دهد و در جوامع نوین «فرهنگ مصرف»[15] جاری و ساری شده و گونه­های جدید اخلاقی را رقم زده است. مفهوم دگردوستی یکی از شاخص های مهم اخلاق اجتماعی است. از دیگرسو، به طور معمول ایرانیان را با خلق و خوی مثبت نوع­دوستی می­شناسند.

اما در پیمایش ملی ارزش‏ها و نگرش‏های ایرانیان(1379و 1382و 1394) وضعیت ارزش‏های اخلاقی در جامعه ایرانی مورد توجه بوده است. مقایسه یافته‏های سه موج حاکی از کاهش نسبی ارزش‏های اخلاقی ایرانیان از نظر پاسخگویان در گذر زمان است. این مقاله بر آن است پس از واکاوی نظری و مفهومی، با استفاده از تحلیل ثانویه داده­های تجربی پیمایش­های صورت گرفته در ایران، روند تغییرات این شاخص را در شهر تهران، مورد بررسی قرار دهد.

مبانی نظری و مفهومی

دغدغه اصلی و مساله[16] دورکیم به عنوان یکی از سردمداران تبدیل شدن جامعه شناسی به یک علم دانشگاهی، به دنبال تقویت اخلاق اجتماعی است. او اخلاق را به عنوان محصولی از فرایند کنش جمعی مردم می داند و می­خواند. دوركیم درباره اخلاق معتقد است اگر اخلاقی وجود دارد جز گروه متشکل از افراد بی­شمار یعنی جامعه را نمی‌تواند هدف قرار دهد.

از این‌رو اخلاق از جایی آغاز می‌شود كه وابستگی به یك گروه آغاز می‌شود و بشر تنها از آن رو موجودی اخلاقی است كه در جامعه زندگی می‌كند. زیرا اخلاقیات یعنی هم­بسته گروه خود بودن. دورکیم درباره اخلاق فردی معتقد است اگر مراد از اخلاق فردی مجموعه وظائفی باشد که افراد آنها را در زندگی خود تشخیص می‌دهند و بدان عمل می‌کنند و قائم به ذات افراداند این تلقی از اخلاق یک انتزاع محض است و هیچ مصداقی در واقعیت نخواهد داشت.

اخلاق در هر درجه از تکاملش هیچ‌گاه جز در جامعه وجود نداشته است و تغییرات آن همیشه تابعی است از تغییرات شرایط اجتماعی. بر این پایه در نظر گرفتن کیفیت اخلاق بدون وجود جوامع در حکم خروج از دایره واقعیات و ورود به قلمرو فرضیه‌های بی‌پایه و تخیلات نیازمودنی است. وظایف فرد در قبال خویش در واقع همان وظایف وی در قبال جامعه‌اند.

همان­طور که ذکر گردید از منظر جامعه شناختی، نوع دوستی  یکی از ابعاد مهم اخلاق اجتماعی به شمار می‌آید. کنت بر آن بود که نیرو یا انگیزه معطوف به منفعت دیگران شالوده زندگی اجتماعی است و دورکیم آن را مبنای زندگی اجتماعی تلقی کرده، چرا که آن یک تکلیف اخلاقی اجتماعی است که تضعیف آن منجر به اخلال رابطه‌ای می‌شود (احمدی، 1388: 88). رفتار نوع­دوستانه زمانی شکل می‌گیرد که فرد در مواجهه با حالت‌های اضطراری به تمام مراحل جواب مثبت بدهد و به نفع دیگران یعنی قربانیان یا نیازمندان مداخله و رفتار نماید.

دگر دوستی بدان معنا است که در سطح نظام شخصیت و نظام رفتاری این تمایل غالب شود که افراد غیر دوست را دشمن نبینند. به عبارتی، غریبه مترادف دشمن تلقی نگردد بلکه بالعکس تمایل به شناسایی متقابل یکدیگر به عنوان یک شخص منحصر به فرد که دارای قابلیت­های خاص خود است، وجود داشته باشد (درایور، 2001،: 393، چلبی، 1375: 159 به نقل از امینی،1385)

روش تحقیق

در مطالعات اجتماعی تکیه بر داده‏های اجتماعی و گردآوری آنها از اهمیت به سزایی برخوردار است. مطالعاتی از این دست که در طول زمان انجام پذیرد را مطالعات طولی نام نهاده‏اند که شامل مطالعات نسلی، مطالعات پانل و روند پژوهی می‏باشد.(بیکر، 1386: 117) روند پژوهی[17] یا مطالعه روندی در حقیقت تلاش می‏کند داده‏های مختلف، در بازه‏های زمانی متفاوت و نیز مربوط به آدم‏های مختلف را مورد مطالعه و بررسی قرار دهد. هر چند در ایران متاسفانه تحقیقات پیمایشی موزون را نداشته ایم اما از میان تحقیقات مختلف می­توان داده­هایی در این خصوص را یافت و بررسی نمود.

 

 

 

یافته­های تحقیق

تهران هم از جهت بافت و هم پایتخت و هم جمعیت دلایل خاصی برای مطالعه مجزا دارد. از نظر فرهنگی تهران را می توان ویترین تغییرات در ایران دانست. تحقیقات نشان می­دهد وضعیت اخلاق اجتماعی نیز در این کلان­شهر چندان مناسب نیست. به عنوان نمونه تحقیق محمدرضا جوادی­یگانه و سیدضیاء هاشمی از منظری دیگر اما مشترک با موضوع نوشتار حاضر به تأمل و «بررسی تجربی کنش‏های هم­یارانه و غیرهم­یارانه» براساس نظریه‏های دو راهی اجتماعی، نظریه انتخاب عاقلانه و نظریه‏بازی، در میان 730 نفر جمعیت نمونه ساکن شهر تهران در سنین 15 سال به بالا پرداخته‏اند.

برای سنجش رفتار در دوراهی‏های اجتماعی شش موقعیت را که افراد مخیر به صرف نظر کردن از منافع فردی کوتاه مدت و در نظر گرفتن نفع جمعی(گزینه هم­یارانه) و عمل براساس نفع فردی آنی و بی‏توجهی به منافع جمعی(گزینه غیرهم­یارانه) بودند، طراحی کردند. نتیجه محققان آن بوده است که دو سوم پاسخگویان در موقعیت دو راهی اجتماعی «هم­یارانه» رفتار می‏کنند. همینطور میزان رفتار هم­یارانه سایر مردم از نظر پاسخگویان (که به نوعی فرافکنی رفتار آنها نیز می‏تواند تلقی شود) در موقعیت‏های اجتماعی حداکثر 40 درصد و موقعیت‏های اقتصادی و سیاسی -که حاوی نفع مادی چشم‏گیر برای فرد است- زیر 20% است.

آنها فرض گرفته‏اند که تصور از رفتار غیرهم­یارانه دیگران، می‏تواند فرافکنی از رفتار خود فرد باشد. بر این اساس پژوهشگران در این مطالعه (مانند کثیری از مطالعات تجربی دیگر)، با تفاوت 50 درصدی میان تصور فرد از رفتار مردم با رفتار خود فرد روبه رو شده‏اند که مقداری از آن می‏تواند به نفع رفتارهای غیرهم­یارانه مصادره شود. قابل افزودن است که یافته‏های جوادی­یگانه و هاشمی نشان دهنده رفتار هم­یارانه در زنان، مذهبی‏ها، شخصیت­های اجتماعی(در مقابل فردگراها)، دارندگان اعتماد به دیگران، معتقدین به اثربخشی دراز مدت رفتارهای هم­یارانه و معتقدین به حاکمیت فضای غیررقابتی در جامعه، بیشتر و جدی‏تر است.

به­طور کلی قضاوت ایشان آن بوده است که میزان رفتارهای هم­یارانه در تهران پائین است و این یکی از مسائل اساسی اجتماعی است. رفتار هم­یارانه مردم در حالت عادی حداکثر 40 درصد (نزدیک دو سوم) مردم است. اما در شرایطی که منافع فردی در مقابل منافع جمعی قرار می‏گیرد نفع فردی آنی را انتخاب می‏کنند (محمدرضا جوادی یگانه و سیدضیاء هاشمی، 1384، ص 173-141)

یکی از پژوهش‏های انجام شده در حوزه دگردوستی توسط سعیده امینی در سال 1385 انجام شده است. جمعیت نمونه وی 419 نفر از ساکنین یک منطقه توسعه یافته تهران(منطقه 3) و کمتر توسعه یافته (منطقه 19) بوده است. متغیر اصلی وی یکی از مفاهیم اصلی اخلاق اجتماعی یعنی میزان رعایت «دگردوستی» یا رفتار دگردوستانه بوده است. وی دگردوستی را معادل آن داشته که افراد غیر دوست را دشمن ببینید(و با تاسی از چلبی، 1375) آن را دارای دو بعد «وابستگی عاطفی تعمیم یافته» و «تعهد تعمیم یافته» است. امینی دگر دوستی را در سه بعد ارزش‏ها، باورها و رفتارها سنجیده است. میزان توجه شهروندان تهران به ارزش‏های اجتماعی در پژوهش وی به قرار ذیل است.

جدول شماره 1: توزیع پاسخگویان بر حسب ارزش های اجتماعی در پژوهش امینی 1385

	خیلی خوب		خوب		متوسط		بد		خیلی بد		کل
	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد
دوستی	219	5/52	163	1/39	26	2/6	7	7/1	2	5/0	417	100
انفاق	220	8/52	155	2/37	34	2/8	5	2/1	3	7/0	417	100
ایثار	195	8/46	167	40	44	6/10	9	2/2	2	5/0	412	100
تساهل	122	6/29	158	3/38	68	5/16	46	2/11	18	4/4	412	100
حس تعلق به جمع	138	4/33	163	5/39	63	3/15	34	2/8	15	6/3	413	100
خیر جمعی	201	3/48	160	5/38	32	7/7	14	4/3	9	2/2	413	100
خودخواهی	13	1/3	38	2/9	33	8	137	33	194	7/46	415	100
انجام وظیفه	252	7/60	147	4/35	13	1/3	1	2/0	2	5/0	415	100
نوع دوستی	228	8/54	147	3/35	29	7	9	2/2	3	7/0	416	100
توجه به شهروندان	243	1/58	147	2/35	18	¾	8	9/1	2	5/0	418	100
صداقت	293	3/70	101	2/24	19	6/4	3	7/0	1	2/0	417	100

 

برای مثال 6/91 درصد از پاسخگویان دوستی را خیلی خوب و خوب، 2/6 درصد متوسط، 2/2 درصد بد و خیلی بد می‏دانند. همچنین نگرش پاسخگویان به رعایت اصول اخلاقی عام از جانب دیگران به شرح ذیل گزارش شده است:

جدول شماره 2: نگرش نسبت به رعایت اصول اخلاقی عام از جانب دیگران

	خیلی خوب		خوب		متوسط		بد		خیلی بد		کل
	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد
کمک به آسیب دیدگان کشور خود	60	5/14	188	5/45	100	2/24	45	9/10	20	8/4	413
تهیه جهیزیه برای دختران فقیر	30	3/7	150	5/36	119	29	80	5/19	32	8/7	411
احترام به عقاید مخالف دیگران	11	7/2	104	3/25	116	2/28	127	9/30	53	9/12	411
معامله کردن با آشنا به جای غریبه	47	5/11	111	3/27	116	5/28	88	6/21	45	1/11	407
راه‏انداختن کار همه مردم در اداره‏ها	19	7/4	66	4/16	107	6/26	120	8/29	91	6/22	403
بی‏اعتنا گذاشتن از کنار مشکلات دیگران	39	4/9	109	4/26	88	3/21	102	7/24	75	2/18	413
راست نگفتن	77	7/18	114	7/27	92	4/22	73	8/17	55	4/13	411
کمک به فقرا و نیازمندان	37	9	126	6/30	151	7/36	68	5/16	30	3/7	412
کمک بدون هیچ توقعی	28	9/6	87	3/21	115	2/28	116	4/28	62	2/15	408
کمک به آسیب دیدگان کشورهای دیگر	25	1/6	104	6/25	111	3/27	99	3/24	68	7/16	407
پافشاری کردن بر روی عقیده خود	85	6/20	134	5/32	123	9/29	54	1/13	16	9/3	412

 

در مجموع وضعیت متغیر دگردوستی در بعد ارزش ها به تفکیک گویه‏ها به قرار زیر بوده است:

جدول شماره 3: وضعیت دگردوستی در پژوهش امینی 1385

مقیاس	گویه	خیلی خوب		خوب		متوسط		بد		خیلی بد		کل
		تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد
دگر دوستی	نوع دوستی (عشق به همنوع صرف‏نظر از مقام و موقعیت)	228	8/54	147	5/35	29	7	9	2/2	30	7/0	416	100
	دوستی (نگاه دوستانه و غیر دشمنانه داشتن به دیگران)	219	5/52	163	1/39	26	6/2	7	7/1	2	5/0	417	100
	توجه به حقوق دیگر شهروندان	243	1/58	147	2/35	18	3/4	8	9/1	2	5/0	418	100
	حس تعلق به جمع	138	4/33	163	5/39	63	3/15	34	2/8	15	6/3	413	100
	انجام وظیفه (انجام دادن وظایف به نحو احسن)	252	7/60	3/14	4/35	14	1/3	1	2/0	2	5/0	415	100

 

نتایج مقیاس دگردوستی (در بعد ارزش ها) شامل این یافته­هاست که اولین گویه نوع­دوستی است که 3/90 درصد از پاسخگویان آن را خیلی خوب و خوب، 7 درصد متوسط، 9/2 درصد آن را بد و خیلی بد ارزیابی کرده‏اند. جمع‏بندی ابعاد اصلی متغیرهای دگردوستی به شرح ذیل استنتاج و محاسبه شده است.

جدول شماره 4:  وضعیت ابعاد دگردوستی در پژوهش امینی

	خوب و خیلی خوب	متوسط	بد و خیلی بد
دگر دوستی در بعد ارزشها	1/95	9/3	1
تساهل (تحمل عقاید مخالف دیگران)	9/67	5/16	6/15

 

سوال سوم را نیز محقق اینگونه طراحی کرده است که اگر ماشینی در کنار خیابان متوقف شده باشد و نیاز به بنزین داشته باشد هوا نیز بسیار گرم و خیابان شلوغ باشد شما چه می‏کنید؟ این سوال برای سنجش دگر دوستی در رفتار پاسخگویان طراحی شده است. گزینه اول بیانگر دگردوستی کم گزینه دوم دگر دوستی متوسط و گزینه سوم بیانگر دگر دوستی زیاد در رفتار پاسخگویان است.

جدول شماره5: توزیع پاسخگویان بر حسب کمک به دیگران در خیابان

	تعداد	درصد
اگر او را بشناسم کمک می‏کنم	31	4/7
اگر شرایط مساعدت باشد کمک می‏کنم	289	69
تحت هر شرایطی کمک می‏کنم	99	6/23
کل	419	100

 

سوال چهارم این بوده است که اگر در همسایگی شما خانواده‏ای نیازمند وجود داشته باشد که دختر آنها در شرف ازدواج قرار داشته باشد و آنها توانایی تهیه جهیزیه را نداشته باشند شما چه می‏کنید.این سوال برای سنجش میزان وابستگی دگردوستی در رفتار پاسخگویان بکار برده شده است. گزینه اول بیانگر دگردوستی کم گزینه  دوم مبین دگردوستی متوسط و گزینه سوم نشان دهنده دگر دوستی زیاد در رفتار پاسخگویان است.

جدول شماره 6: توزیع پاسخگویان بر حسب کمک برای تهیه جهیزیه

	تعداد	درصد
مشکلات اجازه نمی‏دهد به کسی فکر کنم	29	9/6
در حد توانم کمک می‏کنم	263	8/62
حتی اگر توانایی نداشته باشم از دیگران می‏خواهم کمک کنند.	127	3/30
کل	419	100

 

مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران(ایسپا) نیز در ابتدای سال 1393 طی پژوهش پیمایشی سه مورد از شاخص‌های اخلاق اجتماعی شامل دگردوستی، عام­گرایی و بی­تفاوتی اجتماعی را در شهر تهران مورد بررسی قرار داده است که شاخص های مرتبط با مقاله به شرح ذیل آمده است.

59.3 درصد شهروندان اظهار داشته­اند به میزان زیاد و خیلی زیاد در شرایطی که مشکلی برای فامیل و خویشاوندان­شان پیش بیاید به آن­ها کمک می­کنند. 25.3 درصد تاحدودی کمک می­کنند و 15.3 درصد گفتند به میزان کم و خیلی کم در این شرایط به خانواده­شان کمک می­کنند. میانگین دیدگاه پاسخگویان بر روی طیف 1 تا 5 برابر با 3.63 است که تاحدودی از حد متوسط طیف بالاتر است. مقایسه نتایج تحقیق حاضر با نظرسنجی که به طور همزمان در بین دانشجویان صورت گرفته نشان می­دهد که مشارکت دانشجویان در رفع مشکل فامیل و خویشاوندان بیشتر از سایر شهروندان است. همچنین مقایسه نتایج با طرح مشابهی که در سال 1385 با جامعه آماری مردم کل کشور انجام شده است نشان می­دهد اگر چه میانگین مردم تهران کاهش یافته است اما میانگین جامعه دانشجویی بالاتر رفته است.

جدول شماره 8: توزیع پاسخگویان بر حسب مشارکت در رفع مشکل اعضای خانواده

مشارکت در رفع مشکل اعضای خانواده	فراوانی	درصد
خيلي کم	30	3.0
کم	31	3.2
تاحدودی	97	9.9
زياد	232	23.6
خيلي زياد	590	60.0
بی­پاسخ	4	0.4
جمع	984	100.0
میانگین مردم تهران در سال 93	4.35

 

46.8 درصد شهروندان اظهار داشته­اند به میزان زیاد و خیلی زیاد در شرایطی که مشکلی برای دوستان و همکارانشان پیش بیاید به آن­ها کمک می­کنند. 31.1 درصد تاحدودی کمک می­کنند و 20.9 درصد گفتند به میزان کم و خیلی کم در این شرایط به دوستان و همکارانشان کمک می­کنند. میانگین دیدگاه پاسخگویان بر روی طیف 1 تا 5 برابر با 3.33 است که تا حد کمی از حد متوسط طیف بالاتر است. مقایسه نتایج تحقیق حاضر با نظرسنجی که به طور همزمان در بین دانشجویان صورت گرفته نشان می­دهد که مشارکت دانشجویان در رفع مشکل دوستان و همکاران بیشتر از سایر شهروندان است.

جدول شماره 9: توزیع پاسخگویان بر حسب مشارکت در رفع مشکل افراد هم­قوم

مشارکت در رفع مشکل افراد هم­قوم	فراوانی	درصد مردم تهران
خيلي کم	122	12.4
کم	217	22.1
تاحدودی	354	36.0
زياد	197	20.0
خيلي زياد	88	8.9
بی­پاسخ	6	0.6
جمع	984	100
میانگین مردم تهران در سال 93	2.91

 

یافته­های جدول فوق نشان می­دهد، 28.9 درصد پاسخگویان اظهار داشته­اند به میزان زیاد و خیلی زیاد در شرایطی که مشکلی برای افراد هم­قومشان(هم­قومیتی) پیش بیاید به آن­ها کمک می­کنند. 36 درصد تاحدودی کمک می­کنند و 34.5 درصد گفتند به میزان کم و خیلی کم در این شرایط به افراد هم­قومشان کمک می­کنند. میانگین دیدگاه پاسخگویان بر روی طیف 1 تا 5 برابر با 2.91 است که به حد متوسط طیف نزدیک‌تر است. مقایسه نتایج تحقیق حاضر با نظرسنجی که به طور همزمان در بین دانشجویان صورت گرفته نشان می­دهد که مشارکت دانشجویان در رفع مشکل افراد هم­قوم بیشتر از سایر شهروندان است.

 

 

 

بحث و نتیجه گیری:

در این مطالعه تلاش گردید تا با استفاده از فراتحلیل به بررسی داده­های حوزه اخلاق پرداخت. یافته­ها نشان می­دهد مردم جامعه ما طبق گفته خودشان، مردمی بی­تفاوت نیستند. میانگین 27 از 100 نشان  می­دهد بی­تفاوتی در سطح پایینی در جامعه وجود دارد اما سؤالات این شاخص همگی در مورد خود شخص بوده و جنبه ذهنی داشته و تحقیقات ثابت کرده است که معمولاً انسان­ها خودشان را مثبت ارزیابی می­کنند. داده های طرح ارزش ها و نگرش های مردم ایران سندی قابل اعتماد بر ادعای این مقاله است. در این طرح برای سنجش شاخص ارزیابی اخلاقی سوال اینگونه مطرح شده است: «به نظر شما ویژگی های گذشت، دستگیری از نیازمندان، مهر و اخوت و جوانمردی چقدر بین مردم رواج دارد؟»

64 درصد پاسخگویان تهرانی معتقدند ویژگی اخلاقی «گذشت» به میزان کم و خیلی کم، 25.9 درصد به میزان متوسط و 10.1 درصد به میزان زیاد و خیلی زیاد در بین مردم رواج دارد. 43.1 درصد پاسخگویان معتقدند ویژگی اخلاقی «دستگیری از نیازمندان» در بین مردم به میزان کم و خیلی کم، 40.7 درصد به میزان متوسط و 16.2 درصد به میزان زیاد و خیلی زیاد رواج دارد. 55.6 درصد مردم تهران معتقدند ویژگی اخلاقی «مهر و اخوت» به میزان کم و خیلی کم، 29.9 درصد به میزان متوسط و 14.9 درصد به میزان زیاد و خیلی زیاد در جامعه رایج است. همچنین 57.4 درصد پاسخگویان معتقدند ویژگی اخلاقی «جوانمردی» به میزان کم و خیلی کم، 30 درصد به میزان متوسط و 22.3 درصد به میزان زیاد و خیلی زیاد در بین شهروندان تهرانی رواج دارد.

در قسمت دیگر این پیمایش پرسیده شده: «در اوضاع فعلی آدم فقط باید به فکر خودش باشد» 65.3 درصد مردم تهران با این جمله مخالف و کاملا مخالف، 16.6 درصد نه موافق نه مخالف، 18.1 درصد موافق و کاملا موافق بودند. به عبارت دیگر بیش از نیمی از شهروندان خود را از خودگذشته تلقی می کنند. در سوال دیگر مطرح شده: «بیشتر مردم اگر موقعیتی گیرشان بیاید سر همدیگر را کلاه می گذارند» 57.9 درصد پاسخگویان با این گزاره موافق و کاملا موافق، 15.8 درصد نه موافق نه مخالف، 26.2 درصد مخالف و کاملا مخالف بوده اند.

با کنار هم قرار دادن داده های ارزش ها و نگرش ها که بر محور سنجش افکار مردم نسبت به دیگری و مطالعات انجام شده که ذکر شدند و بر محور سنجش افکار مردم نسبت به خود بود می توان به این نتیجه رسید مردم تهران به «خود خوب پنداری» دچار هستند و مجموع دیگران که جامعه را تشکیل می دهند، بد است.  در نتیجه افراد به سمت «فردگرایی خودخواهانه» سوق پیدا می کنند که اخلاق عمومی و اجتماعی را تحت تاثیر قرار می دهد. به عبارت دیگر ایفای نقش مردم در جامعه به عنوان کنشگر «امر خیر» بر روی زمین می ماند و به عینیت نمی رسد.

 

 

منابع و مآخذ:

• احمدی، سیروس(1388) بررسی نوع دوستی در روابط روزمرة اجتماعی و عوامل موثر بر آن، مجله جامعه‌شناسی ایران، دوره دهم، شماره 2، تابستان 1388.
• امینی، سعیده(1385) بررسی عوامل موثر بر اخلاق با تأکید بر دگردوستی (در پس شهروندان تهران، پایان­نامه کارشناسی ارشد درشته جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبائی.
• ایسپا(1384) پیمایش ملی فرهنگ سیاسی مردم ایران.
• ایسپا(1393) بررسی وضعیت اخلاق اجتماعی در شهر تهران
• اینگلهارت، رونالد(1382). تحول فرهنگی در جامعه‌ی پیشرفته‌ی صنعتی. ترجمه‌ی مریم وتر، تهران: کویر
• باکاک، رابرت(1381). مصرف. ترجمه‌ی خسرو صبری، تهران: شیرازه
• بیکر، ترز ال.(1386)نحوه انجام تحقیقات اجتماعی، ترجمه هوشنگ نائبی، تهران: نشر نی
• چلبی، مسعود (1375) جامعه شناسي نظم، تهران، نشر ني.
• چلبی، مسعود (1381) بررسی تجربی نظام شخصیت در ایران، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات
• حاجیانی، ابراهیم(1392)جامعه­شناسی اخلاق: تحلیل وضعیت اخلاق اجتماعی در جامعه ایران. تهران، انتشارات جامعه­شناسان
• شولت، جن آرت(1383) «جهانی شدن سیاست» در جان بیلیس و استیو اسمیت، جهانی شدن سیاست: روابط بین الملل در عصر نوین، ترجمه ابوالقاسم راه چمنی و دیگران، تهران: ابرار معاصر تهران
• عبداالهی، محمد و موسوی، میرطاهر (1385) سرمایه اجتماعی در ایران؛وضعیت موجود، دورنمای آینده و امکان­شناسی گذار، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال ششم، شماره 25
• گل‌محمدی، احمد(1386) جهانی‌شدن، فرهنگ، هویت، تهران: نشر نی
• نش، کیت(1384)جامعه شناسی سیاسی معاصر: جهانی شدن، سیاست، قدرت، ترجمه محمد تقی دلفروز، تهران: انتشارات امیر کبیر
• وزارت ارشاد اسلامی(1382 و1379) پیمایش ملی ارزش­ها و نگرش­های ایرانیان.

 

 

[1] دانشجوی دکتری دانشگاه خوارزمی

[2] دانشیار دانشگاه تهران

[3] کارشناس ارشد پژوهش علوم اجتماعی دانشگاه خوارزمی

[4] – Social Change

[5] – Changes planned

[6] – Internationalization

[7] – Lliberalization

[8] – Globalism

[9] – Westernization

[10] – Deteritorialization

[11] – Llife Everydey

[12] – Cultural Turn

[13] – Production-oriented Society

[14] – Consumer-driven Society

[15] – Cultural Consumerism

[16] – Problem

[17]– Trend Analysis