ارزشیابی و بررسی میزان اثربخشی فعالیت های موسسه خیریه ایتام الغدیر
بروجرد[*]
سعیده داوری مقدم
کارشناسی ارشد جامعه شناسی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی. عضو موسسه خیریه ایتام الغدیر بروجرد raha_sdm@yahoo.com
چکیده
بنیادها و موسسات خیریه سهم بسزایی در کاهش مشکلات انسانی در سراسر جهان دارند. در شهرستان بروجرد نیز موسسه خیریه ایتام الغدیر از سال 1352 فعالیت های خود را آغاز کرده است. اهمیت برنامه ریزی درست و نتیجه بخش در این موسسه منجر به پژوهش حاضر شد که قصد دارد با بررسی عملکرد این موسسه، ضمن شناسایی نقاط ضعف و قوت و بیان مشکلات، امکان رشد و نتیجه بخشی بیشتر این نوع مراکز را فراهم آورد. مطالعه حاضر به لحاظ نوع تحقیق «ارزشيابي» است. الگوی سیپ الگوی مبنای مطالعه حاضر است و از این رو، پیمایش به عنوان روش تحقیق اصلی این پژوهش در خصوص زمینه، درون داد، برون داد و فرآیند می پردازد. برای جمع آوري اطلاعات از مددجویان و کارشناسان و کارمندان از ابزار پرسشنامه استفاده شده است. تجزيه و تحليل دادهها از طریق نرم افزار(SPSS) و بررسي نقاط قوت و ضعف و اثربخشی خدمات خیریه الغدیر با استفاده از تكنيك (سوات) انجام شده است. تأثیر مثبت فعالیتهای اجتماعی موسسه خیریه ایتام الغدیر بر مددجویان و تمایل نسبی آنها به مشارکت در فعالیتهای این مرکز و همچنین رضایت نسبی از برنامه ها و عملکرد کارشناسان مرکز، از مزایا و فرصت های این مرکز محسوب می شود. اهمیت به اولویت های مد نظر مددجویان، برنامه ریزی دقیق و مدبرانه و استفاده از تجربیات پیشین سازمان در انجام پروژهها و برنامههااز عوامل مرتبط با رضایت مددجویان و ارتقا سطح کیفیت برنامههای مرکز خیریه میباشد.
واژگان کلیدی: خیریه،؛ ارزشیابی؛ اثربخشی؛ زمینه؛ درونداد؛ فرایند؛ برونداد
بیان مسئله:
خیریه ها در کشورهای مختلف با عناوینی چون موسسات خیریه و بنیادهای خیریه شناخته می شوند. در برخی کشورها خیریه
ها زیر مجموعه یا مترادف موسسات غیر انتفاعی یا به اختصار NPO تلقی می شوند، یعنی سازمان هایی که به منظور کسب منافع مادی موسسان یا اعضا تشکیل نمی شوند؛ بلکه هدفی فراتر از کسب سود را دنبال می کنند. موسسات خیریه زیر مجموعه موسسات غیر دولتی یا به اختصار NGO قرار می گیرند(دوراندیش، 1389، 1).
در واقع مراکز خیریه به عنوان نهادی غیر تجاری و غیر دولتی با هدف آماده ساختن و بالا بردن سطح افراد یا موسسات دیگر( مردمی یا دولتی) کمکهای مالی را به نهادهای غیر انتفاعی دیگر(از جمله جمعیت های خیریه) می رسانند و نیز می توانند به طور مستقیم خدمات عمومی ارائه کنند(میر اسماعیلی،1392،2). خیریه ها با اهداف متفاوتی از جمله فرهنگی هنری، آموزشی تحقیقاتی، سرویس های درمانی، حفاظت محیط زیست، منافع عمومی و اجتماعی و منافع بین المللی کار می کنند(دوراندیش، 1389، 2).
به این ترتیب بنیادها و موسسات خیریه سهم بسزایی در کاهش مشکلات انسانی در سراسر جهان دارند. در اسلام هم در قالب های مختلفی مانند وقف ، زکات و قرض الحسنه همواره مورد تاکید بوده اند(میراسماعیلی،1392،2).
در ایران مراکز خیریه، موسسات و انجمن های غیر انتفاعی، عام المنفعه و غیرسیاسی محسوب می شوند که توسط افراد حقیقی یا حقوقی تأسیس شده اند و در زمینه ارائه خدمات اجتماعی و فرهنگی به افراد، خانواده های نیازمند و زنان سرپرست خانوار، کودکان بد سرپرست و بی سرپرست، آسیب دیدگان اجتماعی و … فعالیت می نمایند. این مراکز مجوز لازم را از مراجع قانونی و ذی صلاح مانند وزارت کشور، نیروی انتظامی، سازمان بهزیستی و وزارت بهداشت و درمان و … دریافت می کنند.
در شهرستان بروجرد نیز موسسه خیریه ایتام الغدیر که از سال 1352 فعالیت های خود را آغاز کرده است و توسط علما و معتمدین این شهر مدیریت می شود، از جمله خیریه های با سابقه و فعال در زمینه های مختلف می باشد. این موسسه خیریه فعالیت های خود را در قالب واحد فرهنگی، واحد قرآنی، واحد اداری و مددکاری، صندوق قرض الحسنه الغدیر، مرکز راهنمایی و مشاوره الغدیر، بیمه کارآفرین، بخش کمک های مردمی، فروشگاه بزرگ الغدیر، تالار الغدیر، دبستان و پیش دبستانی غدیر و روابط عمومی برای مددجویان و بعضاً سایر شهروندان این شهرستان به انجام می رساند.
اهمیت برنامه ریزی درست و نتیجه بخش در موسسه خیریه ایتام الغدیر منجر به پژوهش حاضر شد که قصد دارد با بررسی عملکرد این موسسه، ضمن شناسایی نقاط ضعف و قوت و بیان مشکلات، امکان رشد و نتیجه بخشی بیشتر این مراکز و گسترش این تجربه به سایر شهرهای کشور را فراهم آورد.
اهداف پژوهش (اهداف اصلی و فرعی)
هدف اصلی:
مطالعه حاضر با هدف ارزشیابی و بررسی میزان اثربخشی فعالیتهای موسسه خیریه ایتام الغدیر برای مددجویان انجام شده است.
اهداف فرعی:
– بررسی عوامل، منابع و فعالیت های موثر بر افزایش کارایی مرکز خیریه
– بررسي نقاط قوت و ضعف اثربخشی خدمات مرکز خیریه
هدف کاربردی:
ارائه راهکارهای جذب مشارکت های مردمی و نهادهای تخصصی برای ارتقاء اثر بخشی فعالیت های مرکز خیریه
چارچوب مفهومی
در این پژوهش از الگوی سیپ به عنوان چارچوب مفهومی و نظری برای تحلیل داده های گردآوری شده استفاده شده است. الگوی یاد شده، از جملۀ الگوهای ارزشیابی مبتنی بر مدیریت است که به منظور کمک به مدیران و تصمیم گیرندگان طراحی شده است. این الگو بر یک رویکرد سیستمی تاکید دارد که در آن درباره زمینه، دروندادها، فرایندها و بروندادها تصمیم گیری می شود(فتح آبادی و دیگران، 1390، 3).
علاوه بر این الگوی ارزشیابی سیپ به دلیل جامعیت ارزیابی، کمک می کند در برنامه ریزی ها و اجرای فعالیت ها تصمیم گیری بخردانه اتخاذ شود. بر اساس این الگو، در هر پژوهشی با توجه به دسته بندی و تقسیم عوامل موثر در اجرای برنامه ها به چهار گروه زمینه، فرایند، درونداد و برونداد ، با افزایش دقت و درواقع نوعی موشکافی علمی مواجهیم که مجموعه را به مهمترین هدف ارزشیابی که بهبود و اصلاح می باشد، رهنمون می کند. در پژوهش حاضر نیز با استفاده از الگوی سیپ و دسته بندی چهارگانه آن نقاط ضعف و قوت مجموعه و اثربخشی فعالیتهای آن آشکار شد که به تصمیم گیری بهتر برای کارشناسان و مسئولان کمک خواهد کرد و اطلاعات مورد نیاز برای پاسخگویی بهتر آنان را فراهم می کند. در واقع از طریق این الگو نیازهای مهم شناسایی شده و منابع موجود در خدمت نوع فعالیت قرار گرفت. در یک ارزیابی نهایی می توان گفت که الگوی یاد شده توان تحلیل داده ای این پژوهش را دارا بوده و مدل مناسبی برای تحقیقات از این سنخ می باشد.
ارزشیابی زمینه : یا مشخص کردن نیازها براي تصمیم گیري در مورد هدفهاي برنامه. ارزشیابی زمینه نیازها و مسائل مربوط به حوزه تعریف شده را مورد سنجش قرار میدهد. نیازهاي آموزشی مشخص و اولویت بندي می شوند(کیامنش، 1392).
ارزشیابی درون داد: یا تصمیم گیري در مورد استراتژيها و طرحها. در این ارزشیابی تمام عوامل مؤثر براي رسیدن به به هدفهاي برنامه از قبیل راهبردهاي آموزشی، تهیه منابع مالی و امکانات کمک آموزشی، آموزش نیروي انسانی و جدول زمان بندي اجراي برنامه بررسی میشود(همان).
ارزشیابی فرایند: یا ارزشیابی جریان اجراي برنامه در عمل. در این ارزشیابی با استفاده از مشاهده مستقیم و دقیق چگونگی اجراي برنامه از ابعاد مختلف شناسایی و با آنچه که در برنامه پیش بینی شده، مقایسه می شود(همان).
ارزشیابی برون داد: یا سنجش نتایج حاصل از اجراي برنامه. در این ارزشیابی از آزمونهاي شناختی برنامه محور براي پی بردن به میزان موفقیت برنامه در رسیدن به هدفهاي پیش بینی شده و از پرسشنامه و مصاحبه براي کسب اطلاعات لازم از مدیران، دانش آموزان، اولیاء دانش آموزان و دست اندرکاران برنامه در زمینه میزان موفقت برنامه و اثرات جانبی مثبت و منفی احتمالی برنامه استفاده میشود(همان).
روش تحقيق
مطالعه حاضر به لحاظ نوع تحقیق «ارزشيابي» است و بر حسب ماهيت كسب دادهها (پرسشنامه) از نوع کمی میباشد. پژوهش ارزشيابي در پي بررسي پيامدهاي روندهاي خاصي از كنشهاست. اين پژوهش انجام ميشود تا معلوم گردد آيا يك سياست يا برنامه خاص به اهدافي كه داشته رسيده است؛ به عبارت ديگر، تا چه حد در رسيدن به اهداف كارآمد بوده است. پژوهش ارزشيابي به مقايسه «آنچه هست» با «آنچه بايد باشد» ميپردازد (بليكي، 1384: 110).
همان طور که بیان شد، الگوی سیپ الگوی مبنای مطالعه حاضر است و از این رو، پیمایش به عنوان روش تحقیق اصلی این پژوهش در خصوص زمینه، درون داد، برون داد و فرآیند می پردازد. اين تحقيق درصدد است تا وضعیت کنونی و میزان دستیابی به اهداف اولیه موسسه خیریه الغدیر بروجرد را شناسايي كند و همچنین راهکارهای رسیدن به وضعیت مطلوب را از راه دریافت نظرات و دیدگاه های مسوولین و دست اندرکاران و مددجویان این مرکز خیریه به سرانجام برساند. در واقع طرح تحقيق اين پروژه، زمينه يابي (پيمايشي) است. چون از يافته هاي حاصل از نتايج تحقيق در تدوین و اجرای برنامه های آینده این مرکز استفاده مي شود.
جمعيت آماري، حجم نمونه و شيوه نمونهگيري
در اين پژوهش با توجه به اهداف، سوالات و نيز واحدهاي مورد تحليل از تحقيق اسنادي- ميداني (پيمايشي) استفاده میگردد. بر این اساس جهت بررسی منابع نظري – تجربي و … از روش اسنادي، و براي مطالعه جنبه هاي ميداني، جمع آوري اطلاعات از مددجویان و کارشناسان و کارمندان از پيمايش استفاده شده است. جامعهی آماری پیمایش شامل : مددجویان عضو مرکز خیریه و کارشناسان و کارکنان مرکز خیریه ایتام الغدیر بروجرد می باشد که شامل 70 نفر از مددجویان فعال در برنامه های فرهنگی میشد. در واقع از نمونه گیری در دسترس استفاده شده است. کارکنان نیز شامل همه افراد شاغل در این مرکز می شوند.
فنون و ابزار گردآوري دادهها
از آنجا كه تعيين میزان اثر بخشی فعالیت های مرکز خیریه الغدیر مستلزم آن است كه نظر مددجویان عضو این مرکز و مسئولان و کارکنان آن لحاظ گردد، به همین سبب از پرسشنامهاي با مواد و آیتم هایی که بتواند به طور کامل همه سوالات این پروژه تحقیقی را پوشش دهد، استفاده شده است. لذا براي جمعآورياطلاعات و داده ها، این ابزار (پرسشنامه) متشكل از دو بخش است:اطلاعات ويژگی های فردی آزمودنیها و داده ها و اطلاعات تخصصی.
تعريف نظري و عملي متغيرها يا شاخصها
مفهوم کیفیت در اغلب تعریفها، خصوصیت پدیده مورد نظر است که با «مناسب بودن پدیده مورد نظر برای استفادهای ویژه» یا «تطابق ویژگیهای آن با خواستههای افراد ذیربط، ذینفع و ذیعلاقه» رابطه دارد. «مجموع ویژگیها و خصوصیات یک فرآورده یا خدمت که نمایانگر توانایی آن در برآوردن خواستههای بیان شده و یا اشاره شده باشد» (بازرگان، 1375؛ مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی، 1374). در اين مطالعه كيفيت اشاره به ميزان مطلوبيت و انتظارات افراد از اوضاع و شرايط طرح دارد.
الف) کیفیت عوامل زمينه
كيفيت زمینه: عبارت است از تعریف زمینه سازمانی، تعیین جامعه مخاطب فعالیتهای آموزشی و سنجش نیازهای آموزشی آن، مشخص کردن فرصتهای موجود برای برآوردن نیازها، تشخیص مسائلی که مبنای نیازهاست. در این طرح جهت دستیابی به تعریف عملیاتی مفهوم کیفیت زمينه، بایستی عوامل و معرفهاي آن را مشخص و مورد سنجش قرار داد. در واقع در این طرح با توجه به اهداف مورد مشخص توسط آئيننامهها تا حدودي زمينه طرح آماده شده؛ ولي بحث توجه به نيازها و شناخت بهتر مشكلات و ويژگيهاي جامعه هدف نيز از اهميت بسزايي برخوردار است كه در اين حين مورد مطالعه قرار ميگيرد. بنابراين سه محور مورد بررسي قرار گرفت كه عبارتند از:
- ميزان احساس نياز نسبت به خدمت مورد نظر(میزان ضرورت)
- مشخص بودن متولی طرح (نهادهای درگیر در مسئله )
ب) کیفیت عوامل درونداد
کیفیت درونداد: عبارت است از میزان تطابق دروندادهای نظام (امکانات و تجهیزات، نیروی انسانی، خدمات ارایه شده و …) با استانداردهای از قبل تعیین شده یا هدفها (انتظارات). در اين مطالعه سنجش ارزشيابي كيفيت بخش درونداد طرح به معناي قضاوت افراد درباره ميزان مطلوبيت ويژگيها و قابليتهاي هر يك از عوامل مخلتف متناسب با انتظارات آنها ميباشد. بنابراین عوامل زیر مورد سنجش قرار گرفته است :
1)وضعیت تسهیلات وخدمات ارایه شده
2)وضعیت نیروی انسانی درگیر در کانونها
3)کارهای قول داده شده (مالی، اداری، تسهیلاتی، خدماتی و …)سازمانها و نهادهای دیگر برای انجام این طرح
ج) کیفیت عوامل فرایندعبارت است از میزان رضایتبخشی فرایندهای نگهداری، سالم سازی و احیا و سایر فرایندها (ساختی ـ سازمانی و فرایند پشتیبانی). در واقع در اين طرح سنجش ارزشيابي كيفيت فرايند به معناي قضاوت افراد درباره ميزان مطلوبيت اجراي فعاليتها و برنامههاي مختلف در اين مدت است. در این مرحله عوامل زیر مورد سنجش قرار گرفته است:
1)چگونگی خدمات داده شده به مددجویان
2)چگونگی انجام فعالیت نیروی انسانی
3)ميزان همكاري (واقعی و عملی) نهادهای دیگر در اجرای این طرح
4)فعالیتهای اطلاع رسانی
د) کیفیت عوامل برونداد
در اين مطالعه سنجش ارزشيابي كيفيت بخش برونداد به معناي قضاوت در مورد نتايج حاصل از برنامههاي مورد اجراست؛ به عبارتي به منظور پي بردن به ميزان موفقيت كلي برنامه در رسيدن به اهداف تعيين شده صورت ميگيرد. بنابراین برای سنجش میزان اثربخشی طرح ابتدا بایستی اهداف مورد انتظار را براساس مفاد آئیننامه، مصاحبه با متخصصان امر و نیز برنامهریزان مشخص نمود سپس میزان اثربخشی آنها را سنجید.
عمدهترین هدف مرکز خیریه الغدیر خارج کردن مددجویان از چرخه آسیب دیدگی و دادن فرصت دوباره برای دستیابی به یک زندگی سالم و نرمال است. انجام این امر منوط به سالم سازی فرد، احیا روحی و روانی، آموزش دادن و توانمند سازی است.
- خارج کردن مددجویان از وضعیت فعلی(با احیا، سالم سازی، بازگشت دادن به خانواده و … )
روش تجزیه و تحلیل دادهها
براي تحليل كمي اطلاعات از شيوه تجزيه و تحليل دادهها به صورت زیر ميتوان كمك گرفت:
آمار استنباطي: استفاده از اين شيوه آماري براي اين است كه بتوان مشخصات نمونه را به جامعه آماري پژوهش تعميم داد. در اينجا جهت تدقیق برخی نتایج به آزمون روابط آماري بين متغيرهای مورد نظر پرداخته شده است. در مجموع کلیه عملیات تجزيه و تحليل دادهها از طریق «بسته نرم افزاري آمار براي علوم اجتماعي» (SPSS) صورت پذیرفته است.
در نهایت برای تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از تكنيك (سوات) به بررسي نقاط قوت و ضعف و اثربخشی خدمات مرکز خیریه الغدیر و رسیدن به اهداف تحقیق پرداخته خواهد شد.
یافته های تحقیق:
زمینه
در این بخش به تناسب پاسخهایی که کارشناسان خیریه و مددجویان مطرح کردهاند عوامل زیر مورد بررسی قرار گرفته اند:
وظیفه سازمانها در قبال خیریه ها؛ برنامه ها، اهداف و دستورالعملهای طرح؛ میزان احساس نیاز و بکارگیری تجربیات گذشته .
بر اين اساس با توجه به عوامل و معرفهاي تدوين شده، نيازمند معيارهايي براي قضاوت در خصوص ميزان مطلوبيت ويژگيهاي زمينهاي طرح هستيم. يكي از اين معيارها «قضاوت مبتني بر طيف» است كه ميتواند مبناي ارزشيابي كيفيت باشد که در اين مطالعه از این معیار با توزیع زیر استفاده شده است.
نحوه قضاوت درباره كيفيت عوامل و معرفهای بخش زمينه
سطوح ارزشيابي | نمرات معيار قضاوت |
بی اهمیت و بدون تاثیر | 1 تا 1.99 |
با اهمیت کم و تاثیر اندک/ نامطلوب | 2 تا 2.99 |
دارای اهمیت و تاثیر گذاری نسبی | 3 تا 3.99 |
مهم و تاثیر گذار و قوی/ مطلوب | 4 تا 4.99 |
ارزیابی کلی از کیفیت عوامل زمينهاي طرح
بر اساس یافته های پژوهش (پاسخهای مددجویان و کارشناسان)و مطابق آنچه در جدول زیر خلاصه شده است کیفیت عوامل زمینهای فعالیت های خیریه الغدیر با میانگین 3.39 برآورد شده است. به این معنی که کیفیت عوامل زمینهای در حد متوسطی ارزیابی شده است. به این ترتیب میانگین احساس نیاز و ضرورت با 3.91 و برنامه ها و دستورالعمل ها با میانگین 3.53 و استفاده از تجربیات گذشته با میانگین 3.35 نیز در حد متوسطی می باشند. ولی وظیفه سازمانها در قبال مددجویان خیریه ها با میانگین 2.79 در حد ضعیفی می باشد.
ارزیابی کلی از کیفیت عوامل زمينهاي طرح
معرفها | ارزشبابي كيفيت | ميانگين | |||
بسيار كم | كم | متوسط | زياد | ||
وظیفه سازمانها در قبال خیریه ها و مددجویان | ü | 2.79 | |||
ميزان نیاز و ضرورت | ü | 3.91 | |||
وجود برنامه و دستورالعمل | ü | 3.53 | |||
استفاده از تجربیات گذشته | ü | 3.35 | |||
ميانگين | ü | 3.39 |
درونداد
سنجش کیفیت عوامل درونداد از طریق بررسی امکانات و تجهیزات، کیفیت خدمات ارائه شده، نیروی انسانی و بودجه و منابع مالی طرح صورت میگیرد. با توجه به عوامل و معرفهاي تدوين شده، براي قضاوت در خصوص ميزان مطلوبيت ويژگيهاي درونداد طرح ساماندهی، مانند عوامل زمینه ای از معيار «قضاوت مبتني بر طيف» استفاده شده است.
ارزیابی کلی عوامل درونداد
همان گونه که جدول نشان می دهد کیفیت کلی عوامل درونداد فعالیت های خیریه الغدیر(بر مبنای پاسخ مددجویان و کارشناسان) با میانگینی برابر3.76 اهمیت و تأثیر نسبی را در ارزشیابی به نمایش گذاشته است. کیفیت خدمات ارائه شده با میانگین 3.47 و بودجه و منابع مالی با 3.53 با اهمیت و تأثیرگذاری نسبی ارزشیابی شد. نیروی انسانی و کارکنان مرکز نیز با میانگین 4.28 دارای تاثیر گذاری قوی و مطلوبی هستند.
ارزیابی کلی عوامل درونداد
معرفها | ارزشبابي كيفيت درونداد | ميانگين | |||
بسيار كم | كم | متوسط | زياد | ||
کیفیت خدمات ارائه شده | ü | 3.47 | |||
نیروی انسانی و کارکنان مراکز | ü | 4.28 | |||
بودجه و منابع مالی | ü | 3.53 | |||
ميانگين | ü | 3.76 |
فرایند
کیفیت عوامل مؤثر در فرایند انجام فعالیت های خیریه الغدیر از طریق ارزیابی نحوه عملکرد خیریه ، ارتباط خیریه با سازمانهای دیگر و چگونگی اطلاع رسانی خیریه سنجیده می شود.
با توجه به عوامل و معرفهاي تدوين شده، براي قضاوت در خصوص ميزان مطلوبيت ويژگيهاي فرایند طرح ساماندهی مانند عوامل زمینه و درونداد، از معيار «قضاوت مبتني بر طيف» با توزیع زیر استفاده شد.
نحوه قضاوت درباره كيفيت عوامل و معرفهای بخش فرایند
سطوح ارزشيابي | نمرات معيار قضاوت |
بی اهمیت و بدون تاثیر | 1 تا 1.99 |
با اهمیت کم و تاثیر اندک/ نامطلوب | 2 تا 2.99 |
دارای اهمیت و تاثیر گذاری نسبی | 3 تا 3.99 |
مهم و تاثیر گذار و قوی/ مطلوب | 4 تا 4.99 |
1-1
ارزیابی کلی عوامل فرایند
همانگونه که از جدول پیداست میانگین کلی عوامل مربوط به فرایند فعالیت های خیریه الغدیر(با توجه به پاسخهای مددجویان و کارشناسان) 3.52 می باشد که نشان از تأثیرگذاری نسبی این عوامل دارد. ارزیابی نحوه عملکرد کانونها با میانگین 3.63 ، ارتباط با سازمانهای دیگر با میانگین 3.40 و اطلاع رسانی با میانگین 3.53 نیز دارای اهمیت و تاثیر گذاری نسبی می باشند.
ارزیابی کلی عوامل فرایند
معرفها | ارزشبابي كيفيت عوامل فرایند | ميانگين | |||
بسيار كم | كم | متوسط | زياد | ||
ارزیابی عملکرد خیریه | ü | 3.63 | |||
ارتباط با سازمانهای دیگر | ü | 3.4 | |||
اطلاع رسانی | ü | 3.53 | |||
ميانگين | ü | 3.52 |
برونداد
در اين مطالعه سنجش ارزشيابي كيفيت بخش برونداد فعالیت های خیریه الغدیر به معناي قضاوت در مورد نتايج حاصل از برنامههاي مورد اجراست؛ به عبارتي به منظور پي بردن به ميزان موفقيت كلي برنامه در رسيدن به اهداف تعيين شده صورت ميگيرد. در سنجش کیفیت این عامل از عوامل چهارگانه مدل سیپ، میزان رضایت از اجرای طرح و جذب مخاطب وتأثیرات احتمالی آن بر مددجویان مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
با توجه به عوامل و معرفهاي تدوين شده، براي قضاوت در خصوص ميزان مطلوبيت ويژگيهاي برونداد طرح ساماندهی مانند سه عامل قبل از معيار «قضاوت مبتني بر طيف» استفاده شده است.
ارزیابی کلی عوامل برونداد
با توجه به داده های جدول زیر میانگین کلی عوامل برونداد(با توجه به پاسخهای مددجویان و کارشناسان) با مقدار3.51 نشان از تأثیر گذاری نسبی این عوامل برای مددجویان دارد. همه عوامل برونداد از رضایت از اجرای طرح گرفته با میانگین 3.85 تا جذب مخاطب با میانگین 3.05 و تأثیر بر مددجو با میانگین 3.63 نیز از تأثیر گذاری نسبی برخوردارند.
ارزیابی کلی عوامل برونداد
معرفها | ارزشبابي كيفيت عوامل برونداد | ميانگين | |||
بسيار كم | كم | متوسط | زياد | ||
رضایت از اجرای طرح | ü | 3.85 | |||
جذب مخاطب | ü | 3.05 | |||
تأثیر بر مددجویان | ü | 3.63 | |||
ميانگين | ü | 3.51 |
نتیجه گیری
چنانچه ذكر شد، براي مطالعه ميزان اثربخشي اين طرح از الگوی سیپ كمك گرفتهايم. این الگو به مدیران و برنامهریزان کمک میکند نیازهای مهم را در اولویت قرار داده و منابع موجود را در خدمت نوع فعالیت قرار دهند.
کیفیت عوامل برونداد:
برای برونداد سه محور کلی در نظر گرفته شد که میزان رسیدن به هدف، در هر یک از این محور ها مورد بررسی قرار می گیرد.
یکی از اهداف مهم این طرح یافتن میزان رضایت از فعالیت های مرکز خیریه الغدیر برای مددجویان می باشد. برای ارزیابی این هدف جذابیت برنامه های فرهنگی – هنری، ورزشی واوقات فراغت، کارگاههای آموزشی و بسته های آموزشی برای مددجویان مورد بررسی قرار گرفته است. جذابیت هر یک از این برنامه ها برای مددجویان در سطح متوسطی می باشد. از طرفی رضایت کارشناسان مرکز خیریه الغدیر از اجرای برنامه ها در سطح بالایی قرار دارد. در نهایت نمره میانگین 3.85 نشان از تأثیرگذاری نسبی فعالیت ها برای مددجویان دارد.
محور بعدی جذب مخاطب می باشد که میزان مشارکت مددجویان در فعالیت های مرکز خیریه را مورد بررسی قرار داده است. مشارکت در موضوعات فرهنگی هنری، همایش و نشست های مختلف، برنامه های آیینی، معنوی، مذهبی، فرهنگی ،آموزشی و پزشکی. نتیجه اینکه این مشارکت با نمره 3.05 در حد متوسطی ارزیابی شده است. که باز هم نشان از تمایل نسبی مددجویان در مشارکت های اجتماعی با محوریت فعالیت های مرکز خیریه الغدیر دارد.
محور سوم که تأثیر برنامه ها بر مددجویان را مورد ارزیابی قرار داده است نیز با سطح متوسطی از اثربخشی فعالیتهای مرکز خیریه مواجه شده است . تأثیر فعالیت های خیریه الغدیر از طریق موارد زیر مورد بررسی قرار گرفته است: تقویت روحیه خودباوری، پذیرش نقش های اجتماعی جدید، تقویت جنبه های معنوی زندگی، آشنایی با مسائل اجتماعی و فرهنگی روز جامعه، تقویت انگیزه زندگی شاد و بهتر ، افزایش مهارت های فردی، افزایش صبر وتحمل، بهبود رفتار اطرافیان، صرف زمان بیشتر برای خود، افزایش رضایت از خود، افزایش روحیه مشارکت، تقویت ارتباط متقابل اجتماعی، افزایش سلامت جسمی و بازگشت به اجتماع.
ارزیابی کلی عوامل برونداد نشان از تأثیرگذاری نسبی و تا حدی مطلوب فعالیت های مرکز خیریه بر مددجویان دارد. در واقع این فعالیت ها باعث ارتقاء نسبی سطح مشارکت های اجتماعی مددجویان شده است. و تأثیرات روحی روانی نسبتا مثبتی برای آنها داشته است. از طرفی رضایت نسبی از اجرای فعالیت ها ازسوی مددجویان و کارشناسان وجود دارد که نشان از کیفیت نسبی برنامه ها دارد. همچنین تمایل نسبی به مشارکت در مددجویان نیز نشان از کیفیت نسبی برنامه های اجرایی مرکز خیریه دارد. کیفیت کلی عوامل برونداد نشان می دهد که فعالیت های مرکز خیریه الغدیر با موفقیت نسبی همراه بوده است. در واقع عوامل برونداد را می توان جزء نقاط مثبت و مزایای مرکز خیریه الغدیر تلقی کرد.
کیفیت عوامل فرایند:
فرایند نیز شامل سه محور کلی می شود که چگونگی دستیابی به اهداف در این محورها مورد بررسی قرار می گیرد.
اولین محور ارزیابی، نحوه عملکرد فعالیت های خیریه می باشد که برای ارزیابی این محور عملکرد برنامه های آیینی و سنتی، اجتماعی و هنری و خلاقانه، برنامه های گردشگری و تورهای تفریحی و سفر، برنامه های ورزشی و رفاهی و اوقات فراغت، برنامه های علمی و ارائه بسته های آموزشی و خدمات سلامت و توانبخشی مورد بررسی قرار می گیرد. از طرفی عملکرد خیریه در استفاده از مشاوران حرفه ای برای مددجویان و کاربردی بودن دستورالعمل های حقوقی و قضایی خیریه نیز توسط کارشناسان مورد سوال واقع شده است. میانگین این محور با مقدار 3.52 نشان از ارزیابی نسبی از عملکرد خیریه دارد. به این معنی که مددجویان و کارشناسان عملکرد کانون را در سطح نسبتا مطلوب و قابل دفاعی تشخیص داده اند .
محور دوم که به موضوع ارتباط مرکز خیریه با سایر سازمانها در زمینه برنامه های مددجویان می پردازد. در این محور بخش های مشارکت قابل قبول سازمانها در اجرای درست طرح ها و کمک به کیفیت و سرعت پیشبرد برنامه ها مورد بررسی قرار گرفته است. نمره میانگین 3.4 این محور نشان از تأثیر متوسط ارتباط خیریه با سازمانهای دیگر در جهت اجرای فعالیت های مرتبط با مددجویان دارد.
محور سوم نیز به مبحث اطلاع رسانی برای جذب مخاطب می پردازد. برای اطمینان از رسیدن به اهداف این محور دو بخش مورد واکاوی قرار گرفته است. اینکه مرکز خیریه برای جذب مخاطب از شیوه های مختلف اطلاع رسانی استفاده می کند، دارای میانگین 3.53 می باشد به این معنی که مرکز خیریه از شیوه های تبلیغی تقریبا مناسبی در این زمینه استفاده می کند و آن میزان از تبلیغات استفاده شده دارای تأثیر گذاری نسبی می باشد.
ارزیابی کلی عوامل فرایند نشان می دهد که عملکرد مرکز خیریه و سایر محورهای فرایند از سطح نسبی برخوردار است و در واقع عملکرد نسبتا موفقی داشته اند. میانگین کلی عوامل فرایند نیز با نمره 3.52 این امر را تصدیق می کند و نشان از تأثیر گذاری نسبی عوامل فرایند دارد. درواقع نحوه عملکرد متوسط و رضایت نسبی مددجویان از عملکرد مرکز خیریه و سطح متوسط ارتباط با سایر سازمانها و همچنین قدرت اطلاع رسانی نسبی در مورد فعالیت های خیریه را می توان جزء نقاط مثبت و مزیت های مرکز خیریه تلقی کرد.
کیفیت عوامل درونداد:
عوامل درونداد در این پژوهش شامل 3 محور می باشد.
محور اول کیفیت خدمات ارائه شده را مورد ارزشیابی قرار داده است. در این بخش کیفیت خدمات مشاوره، خدمات آموزشی و روانپزشکی وبرنامه های فراغتی وکارگاههای مهارت آموزی و توانمند سازی مورد ارزیابی قرار گرفته است. میانگین این بخش نشان از تأثیرگذاری نسبی خدمات ارائه شده دارد.
محور دوم کیفیت نیروی انسانی و کارکنان مرکز خیریه را مورد ارزیابی قرار می دهد. این محورشامل بخش هایی چون کیفیت مهارت ، رفتار مهربان و دلسوزانه و تعدادکافی نیروی انسانی می باشد. تعداد نیروی انسانی مورد نیاز و مهارت آنها سطح متوسط و تا حدی مطلوب را نشان می دهد. از طرفی کارمندان در رفتار با مددجویان از مهربانی و دلسوزی مطلوبی برخوردار هستند.
محور سوم به بودجه لازم برای برنامه ها برمی گردد. میانگین این بخش نشان از این دارد که بودجه لازم برای اجرای برنامه ها در حد متوسطی در نظر گرفته شده است.
ارزیابی نهایی عوامل درونداد با میانگین 3.76 نشان از تاثیر متوسط و نسبی این عوامل بر برنامه های مرکز خیریه دارد. به این ترتیب می توان گفت کیفیت خدمات ارائه شده و نیروی انسانی و کارکنان و بودجه این مرکز از مزایا و نقاط مثبت مرکز خیریه محسوب می شود.
کیفیت عوامل زمینه ای:
عوامل زمینه ای نیز دارای 4 محور می باشند که ارزیابی بوسیله آنها میسر می شود. محور نخست به وظایف سازمانها در قبال مددجویان خیریه اشاره می کند. این محور شامل بخش هایی چون: تعامل بین بخشی برای کمک به مددجویان و تعریف وظایف متقابل سازمانها در کمک به مددجویان می باشد. که همه این بخشها کیفیت و تاثیر گذاری نامطلوبی در انجام وظایف سازمانها در قبال مددجویان مراکز خیریه را نشان می دهد. در واقع این گونه می توان عنوان کرد که در سازمانها تعامل بین بخشی و تعریف وظایف متقابل برای رسیدگی به مددجویان وجود ندارد.
محور دوم عوامل زمینه ای میزان نیاز و ضرورت می باشد که توسط اولویت های مورد نظر مددجویان مشخص می شود. اولویت هایی چون دسترسی به فضای مناسب و ورزشی، خدمات اجتماعی و فرهنگی و مذهبی، خدمات آموزشی و مهارت افزایی، دسترسی به ایاب و ذهاب، رفتار عوامل اجرایی و استفاده بهینه از اوقات فراغت. اهمیت و تأثیر گذاری این عوامل برای مددجویان سطح تقریبا بالایی(متوسط رو به بالا) را نشان می دهد.
محور سوم به وجود برنامه و دستورالعمل مناسب می پردازد؛ از طریق محاسبه برنامه ریزی بلند مدت برای کانون و همخوانی برنامه ها با خدمات ارزیابی صورت می گیرد. البته میانگین وجود برنامه ریزی بلند مدت و همخوانی برنامه و خدمات کیفیت متوسط و نسبی آنها را نشان می دهد.
محور چهارم نیز که به ارزشیابی استفاده از تجربیات گذشته می پردازد، تأثیر نسبی و متوسطی را برای این عامل مطرح می کند. یعنی سازمانها به میزان تقریبا متوسطی تجربیات سالهای گذشته را برای ارتقا فعالیت های خود بکار میگیرند.
ارزیابی نهایی عوامل زمینه ای نشان می دهد بجز بخش هایی که وظیفه سازمانها در قبال خیریه و مددجویان را در سطح پایینی ارزیابی کرده اند، سایر بخشها از کیفیت متوسطی برخوردار هستند. درواقع میزان نیاز و ضرورت مددجویان، وجود برنامه و دستورالعمل مشخص برای مرکز خیریه و استفاده از تجربیات گذشته از علائم مثبت و قوت مرکز خیریه محسوب میشود. در مقابل عدم توانایی در جذب خدمات از سایر سازمانها برای مددجویان از نقاط ضعف مرکز محسوب می شود.
هدف فرعی: تعیین نقاط قوت و ضعف اثربخشی خدمات مرکز خیریه الغدیر
تأثیر مثبت فعالیتهای اجتماعی موسسه خیریه ایتام الغدیر بر مددجویان و تمایل نسبی آنها به مشارکت در فعالیتهای این مرکز و همچنین رضایت نسبی از برنامه ها و عملکرد کارشناسان مرکز، از مزایا و فرصت های این مرکز محسوب می شود. این رضایت نسبی مددجویان به عنوان برگ برنده و فرصتی برای خیریه الغدیر محسوب می شود که با استفاده از تجربیات برنامه های گذشته و ارتباط با سایر سازمانهای مرتبط با خیریه ها، تلاش بیشتر و مؤثرتری در جهت انجام فعالیت ها و برنامه های مورد نیاز و علاقه مددجویان انجام دهد. در غیر اینصورت کمبود منابع و امکانات و بودجه و همچنین سطح پایین کیفیت خدمات و برنامه ها و دستورالعمل های مرتبط با مددجویان، خود زمینه ای فراهم می آورد که همین جمعیت محدود مددجویان تحت پوشش را از خیریه الغدیر ناامید کرده و آنها را به کنج خانه ها و انزوا بکشاند که نتیجه ای جز بیماری های روحی و جسمی برای مددجویان و افزایش آسیب های اجتماعی برای آنان نخواهد داشت.
هدف فرعی: عوامل، منابع و فعالیت های موثر بر افزایش کارایی مرکز خیریه العدیر
افزایش جذابیت برنامه های مرکز خیریه و ارتقاء سطح کیفی برنامه ها خود عاملی برای جذب بیشتر مخاطب میشود. یکی از راههای ارتقاء سطح کیفی برنامه ها ارتباط بیشتر این مرکز خیریه با سازمانهای مرتبط در حوزه خدمات مربوط به مددجویان می باشد. یکی دیگر از راههای بهبود و افزایش کیفیت خدمات ارائه شده، افزایش امکانات و تجهیزات مرکز خیریه و به نوعی دیگر افزایش بودجه مربوط به واحد های مختلف مرکز خیریه می باشد. از طرفی اهمیت به اولویت های مد نظر مددجویان نیز یکی از عومل موثر در ارتقاء سطح رضایتمندی آنها می شود. همچنین برنامه ریزی دقیق و مدبرانه و استفاده از تجربیات پیشین سازمان در انجام پروژهها و برنامهها خود یکی دیگر از عوامل مرتبط با رضایت مددجویان و ارتقا سطح کیفیت برنامههای مرکز خیریه میباشد.
منابع:
1-بلیکی، نورمن. (1384). طراحی پژوهش های اجتماعی. ترجمه حسن چاوشیان. تهران: نشر نی.
2-دوراندیش، پژمان(1389)، چالش های برنامه ریزی و مدیریت استراتژیک در موسسات خیریه، روزنامه دنیای اقتصاد، 16/5/1389
3-فتح آبادی، جلیل و محمدی آریا، علیرضاو کاکانی، یزدان و نوذری، محمد(1390)، ارزشیابی جامع دانشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان
4-کیامنش،علیرضا(1392)، الگوی ارزشیابی سیپ ، دانشنامه ایرانی برنامه درسی
5- میراسماعیلی و دیگران(1392) نقش موسسات خیریه در نظام سلامت، مجله تحقیقات کیفی در علوم سلامت، شماره 1- سال2
[*] این مقاله از پژوهشی به همین نام با کارفرمایی موسسه خیریه ایتام الغدیر، استخراج شده است.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.