نقش سمن ها در مدیریت شهری
مهسا حیدری1
یگانه خدایی2
1*کارشناسی برنامه ریزی اجتماعی و تعاون دانشگاه علامه طباطبایی
2کارشناسی برنامه ریزی اجتماعی و تعاون دانشگاه علامه طباطبایی
چکیده
امروزه با توجه به افزایش روزافزون جمعیت در شهر ها که باعث بروز مشکلات اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی در شهر ها را شده است، دولت ها قادر به رسیدگی به مسائل محلی و کوچک نبودند. به همین دلیل سازمان های مردم نهاد روی کار آمدند که مسائل خرد و کوچک را از مردم به نهادهای حکومتی انتقال دهند. . از این رو این پژوهش با هدف اهمیت و مشارکت سمن ها در مدیریت شهری صورت گرفته است و برای شناسایی اهمیت و مشاکت سمن ها در مدیریت شهری میباشد. روش به کاربرده شده در این پژوهش، روش کتابخانه ای است.در این پژوهش مساله اصلی ما نقش مشارکت های مردمی و سمن ها در تصمیم گیری ها و مدیریت شهری و چگونگی رسیدن به توسعه پایدار و ارتباط ان با چگونگی عملکرد سمن ها در مدیریت شهری ، اهمیت مشارکت در مدیریت شهری و ویژگی ها و اهداف سمن ها میباشد . و درپایان به این نتیجه رسیدیم که سازمان های مردم نهاد در کشور ما در زمینه مدیریت شهری خیلی نقش آفرین نبوده است.
کلمات کلیدی: سمن ها ،مدیریت شهری، مشارکت شهروندان.
مقدمه
در نظام سیاسی متمرکز، که مردم خود و نظام حاکم را دو قطب جدا از هم میدانند، سپردن امور محلی و کوچک به واحدهاي خرد، به جای ساختن دستگاه های عریض و طویل بوروکراتیک که به دشواری و با صرف وقت و هزینه بسیار فعالیتی را به انجام می رسانند میتوان ، نظام مدیریتی را کارآمدتر کرد .(مریم باغبانی و همکاران)
امروزه هدف اصلی مدیران شهری در سراسر دنیا دستیابی به توسعه پایدار شهر و مدیریت شهری پایدار میباشد. مشارکت یکی از بهترین شیوه ها برای منتقل نمودن خواستههای مردمی به برنامه ریزان و مدیران شهری است.چرا که مشارکت، نوعی همکاری داوطلبانه مردم در برنامههای عمومی است که به تدریج موجب توسعه میشود.امروزه نقش تشکلهای مردمی و سازمان های مردمنهاد به شکلی پررنگ در جامعه مطرح شده است، زیرا بسترهای مشارکت عمومی ایجاد شده و نیز حل مسائل پیچیده امروزی بدون مشارکت همه مردم ممکن نیست و این درحالی است که در گذشته تقریبا تمام طرح های توسعهای و تصمیماتی که در مدیریت شهری و کلان جامعه گرفته میشود بدون مشارکت مردم یا با مشارکت حداقلی آنان اجرا میشود . و میتوان گفت که در صورت فقدان تشکلهای مردمی ، نهاد های دولتی با نگاه بالا به پایین برای جامعه تصمیمگیری میکنند که در تضاد با توسعه پایدار شهری است. ولی با این حال علیرغم تلاشهای صورت گرفته تاکنون در راستای جلب مشارکت شهروندان در قالب سازمانهای مردمنهاد، همچنان عملکرد این نوع تشکلهای مردمی با وضعیت مطلوب آنان فاصله قابل ملاحظهای دارد. و ارزیابی درستی از وضعیت عملکرد و اولویت این سازمانها در مدیریت شهری وجود ندارد. از این رو در سال های اخیر اهمیت بررسی سازمان های غیردولتی و نقشی که در توسعه ایفا می کنند جای خود را در محافل اجرایی و دانشگاهی باز کرده است. سازمان های غیردولتی شکل هایی داوطلبانه از افراد جامعه هستند که سعی کرده اند بخشی از وظایف دولت را در امور جامعه انجام دهند تا باعث پیشرفت کشور شود. در نتیجه در این تحقیق مسأله اصلی چگونگی تحکیم پایههای نهادهای محلی و مدنی با بهره گرفتن از نقش و مشارکت مردم در مدیریت شهری، برای بهبود شرایط شهر است. چراکه مشارکت یکی از بهترین شیوه ها برای منتقل نمودن خواستههای مردمی به برنامه ریزان و مدیران شهری است.
بیان مسئله
امروزه استفاده از مشارکت شهروندان در اداره شهر و در سیستم مدیریت شهر بیش از پیش احساس می شود. اینکه مشارکت شهروندان براساس چه الگوهایی جلب شود و مدیران شهری از چه راههایی حجم مشکلات خود را با جلب همکاری مردم کاهش دهند، بیش از هر چیز به ساختار، نوع روابط اجتماعی، ارزشها وباورهاي فرهنگی بستگی دارد. یکی از این الگوهای مشارکت شهروندان، سازمانهای غیردولتی و نهادهای مدنی است. وجود برخی سازمانها و انجمنهای مدیریتی در محله که مشارکت و حضور مردم را در عرصههای عمومی تسهیل میسازد و بسیار کارآمد است. این نهادها سبب ساختارمند شدن نیازها و خواستههای مردم میشوند. نهادهای محلی در جامعه باعث ایجاد اطمینان میشوند از طریق تأسیس یک ساختار باثبات، براي کنشهای متقابل انسانی.(تشکر ومعینی،1381).
یکی از برنامه های پیش روی جامعه ایران رسیدن به توسعه پایدار است؛ پایداری و نهادینه شدن طرحهای توسعه مستلزم توجه به نقش سازمانهای مردم نهاد در برنامههای اجتماع محور است. درواقع جوامع امروزی در سطح کلان درگیر مسائلی هستند که مجموعههای تصمیمگیر و مجری نظیر دولتها و مدیران شهری آنها را برعهده دارند، اما نکته قابل تامل این است که امور برخی از مسائل مورد غفلت قرار می‌گیرد، که میتوان با تاسیس سازمانهای مردم نهاد و سمنها به این امور توجه کرد اما متاسفانه با ساختارهای پیچیده، ناکارآمد و فربه بودن چارچوب اداری جوامع و همچنین عدم آشنایی مردم با نقش این سازمانها، زمینه های ورود سازمانهای مردم نهاد در حوزههای شهری کمتر فراهم شده است. نقش حمایتی دولتها و نهادهای مسئول ازجمله شورای شهر و شهرداریها اهمیت بسیاری در کارآمدی سازمانهای مردم نهاد به عرصه مدیریت شهری دارند.
از آنجایی که ستزمان‌های مردم نهاد غیرسیاسی و غیردولتی هستند و همیشه به شکل خودجوش و قانونمند و شفاف به اموری همچون علمی، فرهنگی، اجتماعی، ورزشی، شهری، نیکوکاری و امور خیریه، بشردوستانه، امور زنان، آسیب دیدگان اجتماعی، حمایتی، بهداشت و درمان، توانبخشی، محیط زیست، عمران و آبادانی میپردازند، این پتانسیل را در اختیار نهادهای مسئول قرار میدهند تا به شکل برنامهریزی شده در بهبود شرایط و بالابردن سطح زندگی شهروندان به کاربرند(لیلا مهداد).
• مبانی نظری
1) تعریف مفاهیم پایه
مدیریت شهری: مدیریت شـهری عبـارت اسـت از اداره أمور شـهر جهـت ارتقاء مدیریـت پایـدار مناطـق شـهری در سـطح محلـی بـا درنظـر داشـتن و پیـروی از اهداف سیاسـت‌های ملی، اقتصـادی و اجتماعی کشـور.(اصلیپور، 1397)
توسعه پایدار: توسعه پایدار به معنای تلفیق اهداف اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی برای حداکثر سازی رفاه انسان بدون آسیب به توانای نسل‌های آتی برای براوردن نیازهایشان (زاهدی، 1385)
سازمانهای مردم نهاد یا (NGO)ها:سازمان مردم نهاد، سازمانی با شخصیت حقوقی مستقل، غیردولتی، غیرانتفاعی و غیر سیاسی است که برای انجام فعالیت داوطلبانه با گرایش فرهنگی، اجتماعی، مذهبی و بشر دوستانه و بر اساس قانونمندی و اساسنامه مدون، رعایت چارچوب قوانین موضوعه کشور و مفاد آیین نامه‌های اجرایی آن فعالیت می کند. (نوعی و همکاران، 1393)
ویژگی سازمانهای مردمنهاد N.G.Oها
نهادهای غیردولتی بر چند فاکتور عمده استوارند که عبارتند از :
• غیر دولتی بودن :بدین معنی که تاسیس آنها بر اساس تصمیم دولتی و در چارچوب بودجه عمومی انجام نگیرد بلکه اشخاص حقیقی یا حقوقی خصوصی موسس آنها باشند، البته سازمان های مردم نهاد و مجموعه دولت دارای ارتباطات و اثرات دو جانبه می باشند.
• غیرانتفاعی بودن: بدین معنی که دست یافتن به درآمد و سود و انجام فعالیت های تجاری و صنفی انتفاعی به منظور تقسیم منافع بین اعضا، موسسان، مدیران و کارکنان هدف سازمان نباشند. هر چند که این ویژگی، سازمان مردم نهاد را از دستیابی به درآمد برای اداره امور خود باز نمی دارد.
• تمایل به استقلال: بدین معنی که سازمان مردم نهاد سعی می کند برای تحقق اهداف خود در چارچوب قوانین موضوعه تا حد ممکن از درجه استقلال بالایی برخوردار باشد و زیر نفوذ صاحبان قدرت و یا گرایشی از گرایش‌های مختلف قرار نگیرد.
• خودجوشی و نیاز طبیعی: سازمانهای مردم نهاد بنابر نیاز طبیعی ناشی از شرایط فکری، محیطی، انگیزش‌ها، خصوصیت ها و آرمان های مشترک افراد و جامعه و به صورت داوطلبانه و خودجوش و بر اساس اصل آزادی اراده اشخاص تاسیس و اداره می شوند.
غیر سیاسی بودن: اهداف غیر سیاسی در بر دارنده فعالیتی است که مشمول ماده یک قانون احزاب نگردد.(نوعی و همکاران، 1393)
اهداف
با توجه به تعاریفی که از سازمان هاي غیردولتی انجام شد اهداف آنها را میتوان به طور خلاصه به شرح زیر دانست :
توانمند ساختن شهروندان براي رفع مشکلات خویش به ویژه گروههای محروم
سازمان دهی و نهادینه کردن مشارکتهای شهروندان.
ارائه مشاوره به نهادهای دولتی.
توجه به محیط زیست، کاستن آلودگیهای زیست محیطی و کنترل منابع.
ایجاد ائتلاف بین گروههای کوچک مردم در زمینه های بهداشتی، محیط زیست و مانند آنها.
کاربرد روشهای موثر و کارآمد در انجام امور.
اشتغال زایی براي فقیران.
افزایش آگاهی در میان شهروندان از طریق برنامههایی مانند برنامهریزی خانواده.
کاهش هزینههای انجام امور.
تشویق ثروتمندان در کمک به فقرا.
کاهش آلام فقرا، انجام خدمات رفاهی و خیریه اي براي محرومین و معلولین مانند توزیع خوراك.(باغبانی و همکاران)
اهمیت و مشارکت سازمانهای غیردولتی در مدیریت شهری
رشد سریع شهرنشینی مخصوصا در کشور های درحال توسعه اداره شهرها را با مشکلات زیادی مواجه نموده است. در ایران نیز روند رو به رشد شهرنشینی به دلیل مهاجرت و همچنین افزایش طبیعی جمعیت شهر، همنشینی فرهنگ‌ها و اقشار مختلف ، تبدیل روابط روستایی به روابط شهری موجب نارسایی مدیریت شهری در پاسخگویی به خواسته شهروندان شده که نتیجه آن کاهش عدالت شهری بوده است. و از سوی دیگر مدیریت شهری با تمایل اندک مردم برای مشارکت در فعالیت‌های عمران شهری به عنوان یک مانع اصلی اجرای وظایف و ارائه خدمات شهری کافی به شهروندان رو به رو است . از دیگر دلایل نیاز مدیریت شهری اثربخشی ، حصول به توسعه پایدار، تبدیل انسان شهرنشین به شهروند، ظهور جامعه مدنی و انسان مدرن ، افزایش کیفیت محیط شهری و… است. از این رو سازمان های مردم نهاد نوعی پدیده اجتماعی هستند و به شکلی بستر تاثیرگذاری آحاد مختلف مردم را در جریان و فرایندهای تخصصی فراهم میکنند. بدین جهت میتوان گفت که مشارکت در این سازمانها موجب تشویق افراد جهت انجام خدمت به یکدیگر و احساس تعهد نسبت به یکدیگر میشود. مشارکت شهری میتواند به مثابهی نقش جدی، آگاهانه، عمدی، سازمانیافته و موثر واحدهای تولید شهری یعنی افراد، خانوارها، موسسات، سازمانهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حیات شهری برای دستیابی به اهداف جامعه شهری شناخته شود. از دهه 1980 توجه زیادی به رویکرد مشارکتی در برنامههای توسعه و توسعه شهری شده است و تاکنون مشارکت شهری،کلید موفقیت برنامه های توسعه شهری و همچنین یکی از معیارهای ارزیابی عملکرد سیستم مدیریت شهر بوده است.(اصلی پور و همکاران1397)
وبا توجه به این که در دنیای امروز سازمان ها قادر نیستند که همه مسائل و نیازهای خود را به تنهایی برطرف سازند. بیشتر کشورهای پیشرفته باید برای تداوم رشد و توسعه همه جانبه سایر مشارکت مردم و نهادهای مردمی را در اداره امور کشور به کار گیرند، به طوری که مشارکت سازمانهای غیردولتی در امور جامعه به عنوان یک ارزش تلقی گردد. سازمانهای غیردولتی به عنوان تسهیل کننده عمل کرده و با جلب مشارکت مردمی و جذب سرمایه های کوچک و هدایت آنها، علاوه بر ایجاد تفاهم اجتماعی، اجرای پروژه های محلی و ملی را تسریع میکنند. از سوی دیگر این سازمانها با اعمال نظارت و ارزیابی فرایند انجام فعالیتها مردم را از پیشرفت کار مسائل و مشکلات و امثال آن آگاه می نمایند. هر اندازه که ساختار حکومت به سمت رسمیت شناختن مردم در فرایندهای اجتماعی پیش می‌رود، اهمیت نهادهای غیردولتی فزونی می‌گیرد. سازمانهای غیردولتی از آنجا که قابلیت پیگیری اهداف غیرانتفاعی و غیرسیاسی را به صورت داوطلبانه و مسالمت آمیز دارند، می توانند بسیاری از اهداف خیرخواهانه، مردمی و بشردوستانه را به ثمر رسانند. در واقع سازمانهای مردمی به لحاظ جذب پتانسیل های مردمی و پیش زمینه گسترش فعالیت مردم و مشارکت اجتماعی از الزامات کیفیت و کمیت های جامعه به شمار می‌رود و این اعتقاد وجود دارد که در جامعه که دولت آن برخاسته از متن مردم بوده و با ارتقای حمایت مردمی شکل گرفته بایستی از حضور توده‌های مردم استقبال کند و از این طریق پشتوانه عظیمی را برای سیاست‌های خود و اجرای آن به دست آورد. در هر حال، تشکلهای غیردولتی به عنوان بازوان دولت و به پشتوانه اعتماد مردمی که به دلیل برخاستن از تشکل‌ها از بطن جامعه ایجاد شده متولیان مناسبی هستند که می‌توانند نیروهای نهفته مردمی و جوان و نیز منابع مالی و امکانات غیر نقدی را نه تتها در جهت ارتقای حوزه میراث فرهنگی، بلکه در سایر حوزه ها چون بهداشت، آموزش، محیط زیست، ترافیک، امنیت اجتماعی، کاهش اعتیاد و فحشا و بزهکاری و دیگر موارد هدایت کرد و به ثمر رسانند.( نوعی و همکاران، 1393)
نتیجه گیری
سازمان های مردم نهاد سازمانی های غیر دولتی ومستقلی هستند که اساس آن بر پایه ی مردمی میباشد. در این تحقیق مسأله اصلی چگونگی اثر گذاری سمن ها ونهاد های مدنی با بهره گرفتن از مشارکت مردم در مدیریت شهری، برای بهبود شرایط شهر است. چراکه مشارکت یکی از بهترین شیوه ها برای منتقل نمودن خواستههای مردمی به برنامه ریزان و مدیران شهری است. سازمانهای مردم نهاد که با هدف اشتغال زایی و کاهش فقر و از همه مهم تر مشارکت اجتماعی مردم ایجاد شده است با توجه به افزایش جمعیت که مشکلات اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی را در پی داشته ، سازمان های مردم نهاد با مشارکت اجتماعی مردم در مدیریت شهری ، . باعث شده است که بسیاری از مشکلات را بدون دخالت دولت و با مشارکت های مردمی حل کنند . در ایران میتوانیم بگوییم که این سازمان ها تا حدودی در کشور تاثیر گذار بوده است اما در حوزه مدیریت شهری خیلی موفق نبوده اند و بیشتر این مدیریت در دست دولت است مثل شهرداری ها تا اینکه با با
مشارکت های مردمی اداره شود.
منابع:
باغبانی. مریم ،محمدگنجی.مهتاب: نقش سازمان های غیر دولتی و نهاد های مدنی در حکمروایی شهری در جهت نیل به توسعه شهری پایدار.شماره ممقاله188
فلاحت گرا.علی. نقش مدیریت شهری در توسع پایدار شهری و مدیریت توسعه و نهادهای مدنی.اولین کنفرانس ملی توسعه پایدار
مهداد.لیلا. سمن ها راهگشای مدیریت شهری. شیکه ملی موسسات نیکوکاری و خیریه
شاندیز.سیدمرتضیحسینی.نقش سازمان های غیر دولتی در خط مشی گذاری عمومی. شبکه ملی موسسات نیکوکاری و خیریه
شمس السادات.زاهدیو نجفیو غلامعلی 1385.بسط مفهومی توسعه پایدار شماره4
اصلی پور.حسین. خانمحمدی.هادی.عبدالمحمد سقا.معین. 1397. رتبه بندی گونه های سازمان نهاد در بهبود اثربخشی مدیریت شهری با رویکرد مشارکت عمومی
نوعی.غلامحسین.ساجع.لیلا.نقش سازمان های غیردولتی در توسعه پایدار
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.