مشارکت اثربخش در امور خیریه به مثابه مسئولیت اجتماعی؛ قاعده بازی توسعه پایدار
رضا مهدی
عضو هیأت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، iamahdi@yahoo.com
چکیده
دستاوردهای بشر و جوامع در فرایند توسعه و اهداف توسعه جهان در افق 2030 نشان میدهد که پیشرفت کنونی در شأن نیاز امروز و آتی بشر نبوده و انسانها و جوامع نیازمند سرمشق جدیدی برای توسعه با اهداف پایداری هستند. یکی از محورهای کلیدی توسعه پایدار، مسئولیتپذیری اجتماعی و ایفای تعهد مدنی اشخاص حقیقی و حقوقی متناسب با مأموریت‌ها و بهره‌مندی از مواهب طبیعی، مادی و معنوی است. با توجه به تنوع و تعدد سبد و طیف موسع مسئولیتهای اجتماعی، مشارکت اثربخش، آگاهانه و داوطلبانه در امور خیریه یکی از اقلام ماندگار در سبد تعهد مدنی امروزی است. از این‌رو، لازم است تلاش و تدبیر شود که اولا فرهنگ مسئولیت پذیری اجتماعی اشخاص با نیت خیرخواهانه توسعه، ترویج و ارتقا یابد، ثانیا نظام و سازوکارهای کارآمد برای جریان‌سازی تعهدات اجتماعی به سمت‌وسوی امور خیریه، طراحی و نهادینه شود. از منظر اقتصادی و بهره‌وری منابع فیزیکی و غیر فیزیکی، فعالیتها و خدمات سازمانهای خیریه و افراد خیر قابل قبول و موجه میباشد. به‌علاوه، فرهنگ و فضای همدلانه که لازمه آرامش و تأمین کیفیت زندگی از بعد ذهنی است، به‌واسطه مشارکت مؤثر در امور خیریه توسعه و بهبود می‌یابد. همچنین، از منظر مسئولیت اجتماعی، فعلیت امور خیریه تابعی از توانمندی و نیت خیّر و نیازها و اقتضائات محیطی و جامعه هدف خیّر است. بنابراین، از منظر مسئولیت اجتماعی مشارکت مؤثر و اثربخش در امور خیریه یکی از الزامات اساسی برای توسعه پایدار بوده و رعایت این قاعده میتواند آثار و برکات قابل توجهی برای تعالی انسانها و جوامع داشته باشد.
کلمات کلیدی: خیر عمومی، مسئولیت اجتماعی، تعهد مدنی، خیّر، خدمات داوطلبانه.
مقدمه
بی تردید و با هر بررسی، دستاوردهای بشر و جوامع در فرایند توسعه و اهداف توسعه جهان در افق 2030 نشان میدهد که پیشرفت کنونی در شأن نیاز امروز و آتی بشر نبوده و انسانها، جوامع و جهان در ابعاد نرم و سخت، نیازمند سرمشق جدیدی برای توسعه با اهداف پایداری هستند. یکی از ابعاد و محورهای کلیدی توسعه پایدار، مسئولیتپذیری اجتماعی و ایفای تعهد مدنی انسانها، سازمانها و نهادها متناسب با مأموریت‌ها و بهره‌مندی از مواهب طبیعی، مادی و معنوی است. با توجه به تنوع و تعدد سبد و طیف موسع مسئولیتهای اجتماعی، مشارکت اثربخش، آگاهانه و داوطلبانه در امور خیریه یکی از اقلام ارزشمند و ماندگار در سبد تعهد مدنی امروزی است. از این‌رو، لازم است تلاش و تدبیر شود که فرهنگ مسئولیت پذیری اجتماعی اشخاص حقیقی و حقوقی با نیت خیرخواهانه توسعه، ترویج و ارتقا یابد و شاید مهمتر از آن، نظام و سازوکارهای کارآمد برای جریان‌سازی تعهدات اجتماعی به سمت‌وسوی امور خیریه، طراحی و نهادینه شود. از منظر اقتصادی و بهره‌وری منابع فیزیکی و غیر فیزیکی، فعالیتها و خدمات سازمانهای خیریه و افراد خیر قابل قبول و موجه میباشد. به‌علاوه، فرهنگ و فضای همدلانه که لازمه آرامش و تأمین کیفیت زندگی از بعد ذهنی است، به‌واسطه مشارکت مؤثر در امور خیریه توسعه و بهبود می‌یابد. همچنین، از منظر مسئولیت اجتماعی، فعلیت امور خیریه تابعی از توانمندی و نیت خیّر و نیازها و اقتضائات محیطی و جامعه هدف خیّر است. از این‌رو، از منظر مسئولیت اجتماعی مشارکت مؤثر و اثربخش در امور خیریه یکی از الزامات اساسی برای توسعه پایدار بوده و رعایت این سازوکار میتواند آثار و برکات قابل اعتنایی برای تعالی انسانها و جوامع در زندگی فردی و اجتماعی و دستیابی آسان به حیات طیبه مد نظر قرآن کریم داشته باشد. با توجه به اهمیت توسعه پایدار و نقش مسئولیت اجتماعی اشخاص در تحقق آن، در این مقاله مشارکت اجتماعی خیرخواهانه و داوطبانه افراد و اشخاص به مثابه یک مسئولیت اجتماعی در تحقق توسعه پایدار مورد بررسی قرار گرفته است.
مبانی و ادبیات مسئولیت اجتماعی
تاکنون درباره مفهوم مسئولیت اجتماعی اشخاص حقیقی و حقوقی تعاریف متعددي ارائه شده است (مهدی، 1392). برخي معتقدند که مسئولیت اشخاص حقوقی نسبت به جامعه و مردم فراتر از توليد کالا و ارائه خدمت است. سازمانها باید این مسئولیت را حسکنند كه مسائل جامعه بخشی از مسائل و مشکلات آنها بوده و و باید نسبت به حل مسائل جامعه اقدام كنند. اگر سازمانها بصورت مهار گسیخته بسوی اهداف خود یکهتازی کنند، مصالح جامعه را زیر پا خواهند گذاشت و خیر جامعه فدای منفعت سازمان خواهد شد (الوانی، 1373: 418). ورتر و چاندلر اين سوال را مطرح كرده اند كه مديران پرمشغله چه برداشتي از اصطلاح مسئوليت اجتماعي سازمان دارند؟ سپس به بررسي برخي از برداشت‌هاي موجود پرداخته اند. در بسياري از موارد، اين فرايند به منزله‌ي هدردادن پول به شمار مي‌رود و افراد آن را نوعي مشكل سازماني قلمداد مي‌كنند. از طرف ديگر، اين فرايند بر برآورده كردن نيازهاي ذي‌نفعان تاكيد دارد. در رويكردي متفاوت با این نگرشها كاپلان و نورتون معتقدند كه تأكيد بر عملكرد قانوني و اجتماعي در نقشه استراتژي به معناي طرح مجدد رويكرد سنتي ذي‌نفعان نيست. ما مسئوليت شركتها نسبت به كاركنان، شهروندان و جوامع را از اين جهات مهم مي‌دانيم كه اجراي نامناسب فرايندهاي قانوني و اجتماعي، توانايي شركت را براي فعاليت، رشد و ارايه ارزش به سهامداران، به خطر مي‌اندازد. حتي برخي شركتها بر اين عقيده‌اند كه تحقق تعالي اين فرايندها، منافع بلندمدت سهامدار را تقويت مي‌كند (كاپلان، نورتون، 1386: 193). فريدمن معتقد است روندهایی که بتوانند به جای درآمد هر چه بیشتر برای سهامداران، با قبول مشاركت رسمی در مسئولیتهای اجتماعی، جامعه آزاد ما را از ریشه تضعیف کنند معدود هستند. این آموزه اساساً مخرب است، این ادعا كه تجارت باید حامی فعالیتهای خیریه باشد و بویژه به دانشگاهها کمک کند، به منزلۀ استفاده نابجا از منابع مالی متعلق به شرکتها، در جامعه مبتنی بر اقتصاد آزاد تلقی میشود. شرکت سهامی، ابزاری در دست سهامداران است (فریدمن، 1380: 165). فريدمن معتقد است كه حل مسائل اجتماعي بخشي از وظائف دولت و نهادهاي اجتماعي بوده و وظيفه بنگاههاي كسب و كار نمي باشد. او به مديران گوشزد مي‌كند كه ارزشهاي فردي پيرامون دغدغه‌هاي زيست‌محيطي و يا منابع جامعه نبايد دارايي سهامداران را تهديد كند (لانتوس، 2001 : 19). فریدمن متعقد است مسئولان شرکتها در وضعیتی نیستند که بتوانند نیازهای نسبی، ضرورت مسائل اجتماعی یا مقدار منابعی را که سازمان باید صرف مساله خاصی کند، مشخص كنند. از نظر فريدمن، مدیرانی که منابع شرکت را صرف خواستههای شخصی خود مینمایند، احتمالاً در مسیری نادرست گام بر میدارند و یا گمراه هستند. چنین فکری و حالتی موجب میشود تا به صورت نامعقول، میزان مالیاتهایی را که بر سهامداران، کارکنان و مشتریان تحمیل میشود افزایش دهند. به طور خلاصه سازمانهای تجاری باید با راندمان بالایی، خدمات خود را ارائه نمایند و حل مسائل اجتماعی را به افراد علاقهمند و سازمانها و نهادهای دولتی واگذارند (امیدوار، 1384 : 186).
استارک معتقد است بسیاری از اخلاقگرایان تجاری یک حوزه محدود اخلاقی را اشغال کرده و از گوشه و کنار مسائل حقیقی جهان که اکثر مدیران با آنها برخوردارند، خود را منفك كرده اند. سود را غیر اخلاقی دانسته و از شرکتهای تجاری میخواهند برای اثبات حقانیت خويش به خود صدمه بزنند (صالحي و مطهري نژاد، 1390: 51-34 ). یک روش عملیتر، فروش شرفتمندانه یک محصول خوب را با سود معتدل میپذیرد. لازم است یک مدیر بداند که چه کاری از نظر اخلاقی و اجتماعی درست است و بدون این که کار و شرکتش را خراب کند آن را انجام دهد (Ciulla, 1991: 38). دراکر معتقد است مسئولیت اجتماعی کسب و کار در دو حوزه متجلي میشود: 1) آثار و عوارض اجتماعی و 2) مسائل و گرفتاریهای جامعه. هر دو حوزه مورد توجه مدیران بنگاههاست. چرا كه، حيات و ممات بنگاهها وابسته به جامعه است. حوزه نخست به آنچه بنگاه با جامعه میکند می پردازد و حوزه دیگر به آنچه بنگاه میتواند برای جامعه انجام دهد میپردازد. از نظر دراكر هر کس مسئول پیامد و عوارض کار خود است. در مسئولیتپذیری نسبت به آثار و پیامدهای اجتماعی شرکت تردید نیست (امیدوار، 1384: 187).
برخي از مهمترين تعاريف مسئوليتهاي اجتماعي سازمانها و بنگاههاي كسب و كار بر اساس مطالعات صالحي و مطهري نژاد بشرح زير ارائه شده است (صالحي و مطهري نژاد، 1390: 51-34 ) :
درک فرنچ و هیز ساورد: مسئولیت اجتماعی، وظیفهای است برعهدۀ موسسات خصوصی به این معنا که تأثیر سوئی بر زندگی اجتماعی که در آن کار میکنند، نگذارند. میزان این وظیفه به طور روشن تعریف نشده است ولی عموماً مشتمل است بر وظایفی نظير آلوده نکردن، تبعیض قائل نشدن در استخدام، نپرداختن به فعالیتهای غیراخلاقی و مطلع کردن مصرفکننده از کیفیت محصولات. همچنین وظیفهای است مبتنی بر مشارکت مثبت در زندگی افراد جامعه.
گریفین و بارنی : مسئولیت اجتماعی، مجموعه وظایف و تعهداتی است که سازمان باید جهت حفظ و مراقبت و کمک به جامعهای که در آن فعالیت میکند، انجام بدهد.
رابینسون: مسئولیت اجتماعی یکی از وظایف و تعهدات سازمان در جهت منتفع ساختن جامعه است به نحوی که هدف اولیه سازمان یعنی حداکثر کردن سود را صورتی متعالی ببخشد.
سترو و داگلاس و هاستد: مسئولیت اجتماعی از تعهدات مدیریت است که علاه بر حفظ و گسترش منافع سازمان، در جهت رفاه عمومی جامعه نیز انجام میگیرد.
چانگ: جامعه برای موسسات بازرگانی، فرصتهای مختلفی را ایجاد کرده است كه آنها به عمل سودآور میپردازند. در عوض سازمانهای مذکور باید متعهد باشند که نیازها و خواستههای جامعه را برآورده کنند. این تعهد، مسئولیت اجتماعی است.
کیث دیویس: مسئولیت اجتماعی یعنی نوعی احساس تعهد به وسیله مدیران سازمانهای تجاری بخش خصوصی که آنگونه تصمیم بگیرند که در کنار سود برای موسسه، سطح رفاه کل جامعه نیز بهبود یابد.
گاننون: وقتی كه سازمان به گونهای رفتار میکند که گویی از روی وجدان عمل مینماید، میگوئیم که با احساس مسئولیت اجتماعی عمل میکند. بعضیها متعقدند که یک سازمان میتواند دارای وجدان باشد. (الوانی، 1377 : 16-15).
مسئولیتپذیری اجتماعی عبارت است از ارتباط یک سازمان با ارزشهای اخلاقي، شفافیت اقدامات، روابط کارمندان و پیروی از ملزومات قانونی و محترم شمردن جامعهای که در آن عملکرد دارند. مسئولیتپذیری اجتماعی، چیزی فراتر از اقدامات خدماترسانی گاهبه گاه به جامعه است. در واقع، مسئولیتپذیری اجتماعی نوعی فلسفه سازمانی است که موجب تصمیمات استراتژیک، انتخاب شریک تجاری، اتخاذ شیوههای خاص و نهایتاً توسعه نام تجاری سازمان میشود. مسئولیت پذیری اجتماعی در مورد نهادها و سازمانهايی به کار می رود که فراتر از تعهدات قانونی خود به مدیریت و کنترل تأثیری که بر جامعه و محیط خود دارند میپردازند. مسئولیتهای اجتماعی به ویژه شامل چگونگی ارتباط سازمان با کارمندان، تامینکنندگان، مشتريان و جوامعی است که در آن فعالیت دارند و نیز در بردارنده میزان تلاشی است که هر سازمان در حفاظت از محیطزیست به عمل می‌آورد. مسئولیت اجتماعی سازمان شامل انتظارات اقتصادی، قانونی، اخلاقی و مصلحتی یک جامعه از سازمانهایی است که در برهه زمان خاصی در آن جامعه به فعالیت میپردازند.
ایراننژاد پاریزی: مسئولیت اجتماعی تعهد تصمیمگیران برای اقداماتی است که بطور کلی علاوه بر تامین منافعاشان، موجبات رفاه جامعه را فراهم آورند. در عین حالی که زیان به جامعه نمیرسانند و در صورت رساندن زيان ملزم به جبران آن هستند. (ايران نژاد، 1371: 24).
نجف بیگی: مسئولیت اجتماعی، انتظار جامعه از سازمانهاست تا در جهت مصالح مردم و حفظ محیط زیست و رفع مشکلات اجتماعی در کنار هدفهای اصلی خود که همان هدفهای اقتصادی است، فعالیت کنند. مسئولیت اجتماعی تعهدی است فراتر از آنچه قانون و هدفهای اقتصادی آن را برای اهداف بلندمدت سازمانها كه برای جامعه ضروری و سودمند است، لازم میدانند (نجف بیگی، 1383 : 264). مسئولیت سازمانها این نیست که صرفاً اثربخش باشند، بلکه مسئولیت آنها این است که به جامعه محلي و ملي، خدمت كنند. سازمانها و بنگاهها تأثیر عمدهای بر نظام اجتماعی دارند، از اين رو، فعالیت آنها باید به گونهای باشد که اثرات مثبت حاصل از فعالیت خود را به حداکثر برسانند و اثرات منفی را به حداقل کاهش دهند و بعنوان تأثیرگذارترین عضو جامعه، نگران نیازها و خواستههای درازمدت جامعه باشند و در جهت رفع معضلات آنها بکوشند. بدین ترتیب مسئولیت اجتماعی تدابیر و رفتارهای تجاری در حوزههای کارگری، مصرفکنندهها، حمایتهای زیست محیطی، حقوق بشر، ضوابط رفتاری- اخلاقی و اطاعتپذیری، فعالیتهای اجتماعی، و خیرخواهی شرکتی را در بر میگیرد. در واقع توسعه و اجرای تدابیر و استراژیهای این حوزهها، ابعاد کلیدی مسئولیت اجتماعی شرکت را تشکیل میدهد. مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتها، این اجزاء را به هم وصل میکند و فعالیتها را حول یک چارچوب خاص که حمایتکننده تجارت و تقویت کننده گفتگو با ذینفعان اصلی میباشد، سازمان میدهد (امیدوار، 1384: 108).
کنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل: مسئولیت اجتماعی شرکتی در پی این است که شرکتها تا چه اندازه با اهداف و نیازهای جامعه در ارتباط هستند و چقدر روی اهداف و نیازهای جامعه تأثیر میگذارند. تمامی گروههای اجتماعی مایلند که کارکرد و نقش معینی را اعمال کنند یا بتوانند به مرور زمان باعث تحول جامعه شوند.
انجمن تجارت برای مسئولیت اجتماعی: هر چند که تعریف جامعی از مسئولیت اجتماعی شرکتها در دست نیست ولی این مفهوم عموماً به تصمیمگیری تجارت بر مبنای اصول اخلاقی، اطاعت از ابزارهای قانونی و احترام به مردم، اجتماع و محیطزیست اطلاق میشود. به طور مشخصتر این گروه مسئولیت اجتماعی شرکتها را چنین تعریف کرده است: عملکرد شرکتها به شیوهای که توقعات، عمومی و همگانی، اخلاقی و قانونی که جامعه از تجارت دارد را بر آورده سازد. مسئولیت اجتماعی شرکتها توسط رهبران شرکتها باید بیش از یک مجموعه قواعد دست و پاگیر، یک ژست اتفاقی و یا اقداماتی برای تحریک بازار و بازاریابی، روابط عمومی یا سایر منافع تجاری در نظر گرفته شود. از این مهمتر، این مفهوم باید به عنوان یک مجموعه جامعی از تدابیر، عملکردها و برنامه‌هایی که انسجام بخش فعالیتهای تجاری و فرایند تصمیمگیری که توسط مدیران ارشد حمایت میشود، در نظر گرفته شود.
شورای توسعه پایدار برای تجارت جهانی: تعهد تجارت مبنی بر مشارکت و مساعدت در توسعه اقتصادی پایدار، همکاری با کارگران، خانوادههایشان، اجتماع و جامعه تا آن حد که کیفیت زندگی آنها بهبود پیدا کند تعریف میکند. مطابق با تعریف این شورا، مسئولیت اجتماعی شرکتها، در کنار رشد اقتصادی و توازن محیط زیست، عمود سوم توسعه پایدار است.
گروه مشاوران سازمان بینالمللی استاندارد که مسئولیت اجتماعی را برای تمامی سازمانها اعم از دولتی، غیردولتی، انتفاعی و غیرانتفاعی قائلند این تعریف کاربردی را از مسئولیت اجتماعی سازمانی پذیرفتهاند که ابزاری است برای توازن بخشیدن سازمانها برای اعمال موضوعات زیستمحیطی، اجتماعی و اقتصادی به شیوهای كه به مردم و اجتماعات موجود در جامعه خیر و منفعت برسانند.
با اقتباس از صالحي اميري و مطهري نژاد (1390: 51-34 ) با مرور ادبيات و مفاهيم مي توان مشخصات و اصول اساسی مسئولیت اجتماعی سازمانها را به‌شرح زير معرفی کرد:
– مطابقت با قوانین و مقررات،
– تعهدات اختیاری و داوطلبانه،
– حسابرسی،
– اصل فرا گیری و فعالیت مؤثر در تمام ابعاد و بخشها،
– شفافیت،
– انعطافپذیری در قبال تنوعات و نیازها،
– مشارکت پایدار،
– رفتار اخلاقی،
– توسعه پایدار و پايداري توسعه و پيشرفت.
سازمان بینالمللی استاندارد، مسئولیت اجتماعی سازمانها را به‌شرح زير معرفي میکند:
– حقوق بشر (اعلامیه جهانی حقوق بشر، کنوانسیون اصلی سازمان بين المللي كار)،
– موضوع محیط کار و کارگران (سلامت و امنیت شغلی)،
– دوري از رفتارهای تجاری غیرعادلانه مثل ارتشاء، فساد و کارهای غیررقابتی،
– جنبهها و ابعاد زیستمحیطی حاکمیت شرکتی،
– مسئله مصرفکنندهها و بازار،
– فعالیت اجتماعی،
– توسعه اجتماعی،
گرچه مفاهيم و تعاریف بکار رفته برای تبيين و توصیف مسئولیت اجتماعی سازمانها و بنگاهها مختلفند برخي نقاط کلیدی مشترک بشرح زير قابل تشخیص و معرفي است (صالحي و مطهري نژاد، 1390: 55-42 ):
مسئولیت اجتماعی یک مفهوم تجاری داوطلبانه است و دربارۀ فعالیتهایي است که شامل هماهنگی فعالیتهای سارماني با مسائل اجتماعی بدون الزام قانونی، دارد.
مسئولیت اجتماعی شامل تأکید عمده بر روی فعالیتهای تجاری و عواقب این فعالیتها بر روی جامعه است.
مسئولیت اجتماعی در رابطه با نقش مدیریت، ابتکارات و اقدامات مدیریتی تأثیر اجتماعی مدیریت و نظامهای مدیریت میباشد.
مسئولیت اجتماعی در باره نقش تجارت در جامعه و انتظارات جامعه از سازمانها بحث میکند.
مسئولیت اجتماعی درباره سنجش و بهبود عملکرد فعالیتهای بنگاهها و بر روی ابعاد اقتصادی، زیستمحیطی و اجتماعی میباشد و در صدد پیشبرد اهداف توسعه پایدار است.
مسئولیت اجتماعی مرتبط با تعریف رسیدگی و گزارشدهی عملکرد به کسانی است که توسط فعالیتهای تجاری تحت تأثیر قرار میگیرند. بعبارتي، مسئولیت در برابر تمامی ذینفعان نظير کارکنان، سهامداران، مصرفکنندگان، جامعه، مشتريان و محیطزیست است (امیدوار، 1384: 107-102)
با توجه به مجموعه تعاریف و بررسیها میتوان نتیجه گرفت که مسئولیتپذیری اجتماعی اشخاص مفهومی انعطافپذیر و چندوجهی است (مهدی، 1393). در عین حال که یک شیوه و روش میباشد، یک هدف نیز هست. مسئولیت اجتماعی بخش سازنده راهبرد سازمان است. شیوهای که سازمان در عرضه تولیدات و يا خدمات به بازار اتخاذ میکند. از منظر دیگر، مسئولیتپذیري اجتماعی در جهت برقراری مشروعیت اقدامات یک سازمان در جامعه از طریق توجه اولیه به نیازها و دغدغههای ذینفعان تلاش میکند (بعد هدف‌مندي مسئولیتپذیری). موفقیت مسئولیتپذیری اجتماعی در یک سازمان مبين این است که تا چه حد یک سازمان توانسته است در حین اجرای مدلسازمانی خود بخوبی نیازهای ذینفعان را نیز جهتیابی کرده و پاسخگو باشد. مسئولیتپذیری به معنای قائل شدن ارزش برای ارتباطات به هم وابستهای است که بین سازمان، گروههای ذینفع، نظام اقتصادی و افراد و جوامع مرتبط وجود دارد. مسئولیتپذیری اجتماعی وسیلهای است برای بحث تعهداتی که یک سازمان باید نسبت به جامعه خود داشته باشد. شیوهای برای پیشنهاد ایدههای سیاستگذاری در مورد عمل به تعهدات ذکر شده و نیز ابزاری است که به کمک آن میتوان منافع دو جانبه سازمان و جامعه را در عمل به تعهدات معین نمود. به طور خلاصه، مسئولیتپذیری اجتماعی بر ارتباطات یک سازمان با ذینفعان تأکید میکند (Chandler, 2006 :10).
توسعه پایدار و قاعده‌بازی
پایداری و توسعه پایدار از جمله مفاهیمی است که دارای معانی و برداشتهای مختلف و در حال تکوین و تحول است. اندیشمندان در هر حوزه‌ای تأکید دارند که اصل بر پایداری است و باید ارزش‌ها و اصول آن را ترویج کرد. از یک فعال زیست محیطی گرفته تا یک اقتصاددان، از مهندس تا جامعه‌شناس، همگی پایداری را به عنوان یک اولویت مطرح میکنند، هرچند هر یک فهم متفاوتی از این مفهوم داشته و از منظری خاص به آن می‌نگرند. اما نکته مهم این است که چگونه جهان پایدار قابل تحقق عینی است. پاردایم پایداری نگاهی به آینده دارد و فراتر از رشد کمی، توسعه کیفی و توسعه انسانی را مورد توجه قرار میدهد. این مسأله در برنامه توسعه ملل متحد نیز به درستی ذکر شده است: توسعه مسئولیتی چندوجهی برای دستیابی به زندگی با کیفیت برای همه افراد است. توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی به هم وابسته بوده و متقابلا شکل دهنده به عوامل توسعه پایدار می‌باشند. مهم توجه همزمان به هر سه بعد در تحقق پایداری است. در حوزه محیط زیست باید دانست بهره‌مندی از محیط زیست سالم از حقوق شهروندی است که در نسل سوم حقوق بشر مورد توجه قرار گرفته است. همچنین، در بعد اقتصادی توجه به کیفیت بسیار مهم بوده و توسعه پایدار فراتر از رشد اقتصادی صرف تعریف میشود (Doane, 2001). همچنین، جامعهای از منظر اجتماعی پایدار محسوب میشود که دارای مشخصات زیر باشد (Afgan and Carvalho, 2010):
– افراد می‌توانند نهایت توانمندی‌های خود را در زندگی شکوفا کنند، رشد فکری کرده و برای کار و مشارکت در فعالیتهای اجتماعی آماده شده و از زندگی خود لذت ببرند (ارتقای کیفیت زندگی)،
– افراد فهم و دانش خود را از الزامات و رویه‌های محلی، منطقه‌ای و جهانی افزایش دهند،
– افراد در شکل‌دهی به جامعه مردم سالار، متمدن و روشنفکر نقش ایفا نمایند،
– افراد می‌توانند تبادل عقاید را برای توسعه جامعه دانش‌محور و ترویج همگرایی و همکاری برای توسعه تسریع کنند،
– افراد بتوانند دستاوردهای فنی برای افزایش مزایای جامعه دانش بنیان را ارزشیابی و ارزش‌گذاری کنند.
بنابراین، پایداری مشتمل بر مفاهیمی نظیر فقرزدایی، شهروندی، صلح، اخلاقیات، مسئولیتپذیری در چارچوب محلی و جهانی، مردم سالاری، حکمرانی خوب، عدالت و امنیت، حقوق بشر، تنوع فرهنگی، الگوهای تولید و مصرف، حفاظت از محیط زیست و مدیریت منابع طبیعی، تنوع زیست محیطی و نمای زمین است و زمانی حاصل میشود که افراد اصول احترام و نگهداری از اجتماع زندگی، پاسداری از اجتماع، زندگی همراه با درک، مهربانی و عشق، بناسازی جوامعی مردم‌سالار، عادلانه، مشارکت پذیر، پایدار و صلح جو، نگهداری از ثروت‌ها و زیبایی‌های زمین، برای نسل‌های آینده و کنونی را بپذیرند (جاودانی و میلی‌منفرد، 1392). بنابراین در حال حاضر نگرش تک بعدی به واژه توسعه مطرود است. یک جامعه توسعه یافته جامعهای است که از تمامی امکانات زیستی و بینش اجتماعی، فرهنگی و سیاسی برخوردار باشد و بر این اساس توسعه در معنای عدالت اجتماعی معنا می‌یابد (مطیعی، 1380). رسیدن به این بینش به آگاهی افراد وابسته است؛ به انسان‌هایی نیاز است که علاوه بر توانمندی‌های اقتصادی، دارای بینش اجتماعی- فرهنگی نیز باشند. از این‌رو، یکی از قواعد کلیدی توسعه پایدار ایفای مسئولیت اجتماعی و تعهد مدنی و دستگیری داوطلبانه و کریمانه از همه آحاد جامعه است. بدیهی است بخشی از این دستگیریها میتواند و باید معطوف به امور مالی و امداد در بعد اقتصادی برای افراد نیازمند و مستضعف معیشتی- مالی باشد.
نتيجه‌گيري
همچنان که در چکیده و مقدمه مقاله تأکید شده دستاوردهای بشر و جوامع در فرایند توسعه و اهداف توسعه جهان در افق 2030 نشان میدهد که پیشرفت کنونی در شأن نیاز امروز و آتی بشر نبوده و انسانها، جوامع و جهان در ابعاد نرم و سخت، نیازمند سرمشق جدیدی برای توسعه با اهداف پایداری هستند. یکی از ابعاد و محورهای کلیدی توسعه پایدار، مسئولیتپذیری اجتماعی و ایفای تعهد مدنی انسانها، سازمانها و نهادها متناسب با مأموریت‌ها و بهره‌مندی از مواهب طبیعی، مادی و معنوی است. با توجه به تنوع و تعدد سبد و طیف موسع مسئولیتهای اجتماعی، مشارکت اثربخش، آگاهانه و داوطلبانه در امور خیریه یکی از اقلام ارزشمند و ماندگار در سبد تعهد مدنی امروزی است. از این‌رو، لازم است تلاش و تدبیر شود که اولا فرهنگ مسئولیت پذیری اجتماعی اشخاص حقیقی و حقوقی با نیت خیرخواهانه توسعه، ترویج و ارتقا یابد، ثانیا نظام و سازوکارهای کارآمد برای جریان‌سازی تعهدات اجتماعی به سمت‌وسوی امور خیریه، طراحی و نهادینه شود. از منظر اقتصادی و بهره‌وری منابع فیزیکی و غیر فیزیکی، فعالیتها و خدمات سازمانهای خیریه و افراد خیر قابل قبول و موجه میباشد. به‌علاوه، فرهنگ و فضای همدلانه که لازمه آرامش و تأمین کیفیت زندگی از بعد ذهنی است، به‌واسطه مشارکت مؤثر در امور خیریه توسعه و بهبود می‌یابد. همچنین، از منظر مسئولیت اجتماعی، فعلیت امور خیریه تابعی از توانمندی و نیت خیّر و نیازها و اقتضائات محیطی و جامعه هدف خیّر است. بنابراین، از منظر مسئولیت اجتماعی مشارکت مؤثر و اثربخش در امور خیریه یکی از الزامات اساسی برای توسعه پایدار بوده و التزام به این قاعده ارزشمند میتواند آثار و برکات قابل توجهی برای تعالی انسانها و جوامع داشته و انسان و جامعه را از فقر و فروبستگی خودساخته نجات دهد. همچنین، با این قاعده میتوان به حیات طیبه مورد نظر حق تعالی در کتاب آسمانی تقرب جست.
منابع
الواني، سيدمهدي (1373)، مديريت عمومي، نشر ني، تهران.
اميدوار، علي رضا (1384)، سياستگذاري حكومت در ترويج مسئوليت اجتماعي شركتها در ايران، پايان‌نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه تهران، دانشكده‌ي حقوق و علوم سياسي، رشته سياستگذاري عمومي.
ايران نژاد پاريزي، مهدي (1371)، مسئوليت اخلاقي و اجتماعي مديريت، نشريه دانش مديريت، شماره 18.
جاودانی، حمید و جعفر نیلی منفرد (1392). دانشگاه پایدار گذرگاهی برای برزیستی با کیفیت، مجموعه مقالات دومين همايش آموزش عالی وتوسعه پايدار، مؤسسه پژوهش و برنامه‌ريزی آموزش عالی.
دراكر، پيتر (1383)، مديريت در جامعه آينده، ترجمه خانقايي غلامحسين، تهران، نشر فرا.
فريدمن، ميلتون (1380)، سرمايه داري و آزادي، ترجمه غلام رضا رشيدي، نشر ني، چاپ اول، تهران.
كاپلان، رابرت و نورتون، ديويد (1386)، نقشه استراتژي، ترجمه علينقي مشايخي، حسين اكبري، مسعود سلطاني، امير ملكي، گروه پژوهشي صنعتي آريانا، تهران.
صالحي اميري، س. ر.، مطهري نژاد، س.م. (1390)، درآمدي بر مسئوليتهاي فرهنگي- اجتماعي بنگاهه و سازمانها در ايران، قم، نشر يوسف زهرا (ع).
مطیعی لنگرودی، سیدحسن (1380). راهبردهایی درارتباط با تحقق عدالت اجتماعی وتوسعه پایدار، مجله دانشکده ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 157.
مطهري‌نژاد، سيدمجيد (1386)، الگوي مديريت و برنامه‌ريزي فرهنگي در سامان، مركز آموزش ايران خودرو.
مهدي، رضا (1392)، کارآموزی اثربخش، مسئولیت اجتماعی بنگاههای کسب و کار، اولین همایش ملی کارآموزی، دریچه ای بسوی ارتباط دانشگاه و صنعت: 33-21.
مهدی، رضا ()،تحلیل وضعیت آموزش و بهسازی منابع انسانی بنگاهها از منظر مسئولیت اجتماعی، فصلنامه آموزش و توسعه منابع انسانی، پائیز 93، شماره 2: 156-137.
نجف بيگي، رضا (1383)، سازمان و مديريت، مركز انتشارات علمي دانشگاه آزاد اسلامي، تهران.
والتون، جان (1384)، پرورش راهبردي منابع انساني، جلد 1، ترجمه ناصر ميرسپاسي، داريوش غلامزاده، نشر مير، تهران.
Afgan, Naim Hamdija and Carvalho, Maria G. (2010). The Knowledge Society: A Sustainability Paradigm, Cadmus, Volume I, Issue 1.
Coelho, Philip – Mcclure, James (2002), The social responsibility of corporate management, Ball state university.
Ciulla, Joanne (1991), why is Business Talking About Ethics, California Management Review, February.
Doane, Deborah & Alex Mac Gillivray (2001).Economic Sustainability The business of staying in business New Economics Foundation, The SIGMA project in Harvard University. Available in: http://isites.harvard.edu/fs/docs/icb.topic140232.files/RD_economic_sustain.pdf
Werther , Wiliam B & Chandler, David (2006), strategic CORPORATE SOCIAL RESPONSIBILITY, sage publications, California.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.