ساخت یابی، اعتباریابی و سنجش شاخص سواد خیریه ای

ساخت یابی، اعتباریابی و سنجش شاخص سواد خیریه ای
سید علیرضا انوری1
1دکتری جامعه شناسی اقتصادی و توسعه دانشگاه فردوسی مشهد، ali.anvary@yahoo.com

چکیده
تحقیق حاضر با هدف ساخت یابی، اعتباریابی و سنجش شاخص سواد خیریه ای انجام شده است. جامعه آماری تحقیق کلیه خیران شهر مشهد و حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 210 نفر از خیران بر اساس لیستهای موجود به شکل تصادفی انتخاب گردیدند. مدل اولیه تحقیق بر اساس نظریه رفتار برنامه ریزی شده مبتنی بر شکل گیری رفتار بر اساس نگرشها و هنجارهای ذهنی شناسایی شد. بعد از شناسایی 37 گویه پرسشنامه تحقیق آماده و داده ها جمع آوری گردید که بعد از تحلیل عاملی 26 گویه باقی ماند. عوامل شناسایی شده در تحلیل عاملی شامل توانمند سازی، مشارکت جویی در امور خیر، نگرش مثبت به امور خیر، تعاملات در امور خیر و آموزش و اطلاع رسانی می باشند. نتیجه تحقیق اهمیت هر کدام از ابعاد را در شاخص سواد خیریه ای بررسی کرده و نشان می دهد سواد خیریه ای می تواند به تقویت جایگاه خیریه های فعال در حوزه حمایتی، مشارکت فعال در خیریه ها و انجمنهای مختلف حمایتی، گسترش برنامه های توانمند سازی، پیشگیری موثر از فقر و معضلات آن، کمک رسانی صحیح و هدفمند و پیگیرانه جهت مصرف درست کمکها و حمایتها توسط مددجویان کمک نماید.
کلمات کلیدی: سواد خیریه ای، توانمندسازی، مشارکت جویی، نگرش مثبت، تعاملات
مقدمه
ایجاد زمینه برای حضور حداکثری جامعه در فعالیتهای خیرخواهانه یکی از دغدغه های مهم فعالان اجتماعی و خیران بوده است. با توجه به اینکه انسانها براساس فطرت اولیه خدادادی خواهان اقدامات خیرخواهانه برای همنوعان خود هستند؛ ازاین رو می توان گفت کـه مردم به صورت بالقوه اهل خیر هستند. مساله اصلی این است که چگونه و از چه راههایی می توان بالقوه بودن اهل خیر را در بین مردم بالفعل کرد. در واقع از چه طریقی می توان روحیه خیرخواهانه مردم را برانگیخته کرد تا هم خیرین بالقوه از عمل خیر خود لذت ببرند و هم خیریه ها و مراکز حمایتی و توانمندی از سرمایه های مادی و معنوی بیشتری برخوردار شوند. خیریه در لغت در معنای متعددی از جملـه نیکی و کمک کردن به کار رفته است(مالکی، 1387: 1157) همچنـین، charity معـادل انگلیسی برای واژه خیریه است که دارای معنای متعددی از جمله محبت، نوع دوسـتی، احسـان، بخشش، خیریه، مؤسسه خیریه و انجمن خیریه میباشد(حق شناس، سامعی و انتخابی، 1388). راهکار بسیاری از افراد خیر و نیک اندیش برای تبدیل رفتار خیر از حالت بالقوه به بالفعل راه اندازی مجموعه های خیریه است. در کشورهای دیگر سازمانهای خیریه با عناوینی مانند بنیادهای خیریه ای و یا مؤسسه های خیریه ای شناخته و در برخی کشورها خیریه ها زیرمجموعه یا مترادف مؤسسـه های غیرانتفاعی تلقی می شوند؛ یعنی مؤسسه هایی که به قصد کسب منافع مادی مؤسسان یـا اعضـا تشکیل نمی شوند؛ بلکه هدفی غیر از اهداف مالی را دنبال می کنند.
احسان و نیکوکاری مردم ایران پیشینه تاریخی دارد و این نشان از اهتمام مـردم این مرزوبوم به امور خیریه است. تکایا، هیئتهای مذهبی و قهوه خانه ها از نهادهای سنتی خیریه همواره نقش اساسی در یاری رساندن به افراد نیازمند داشـته اند؛ امـا نهادهای خیریه در عصر حاضر در ایران، صندوقهای قرض الحسنه، انجمنها و بنیادهای خیریه، انجمنهـای اسـلامی و نهادهای خیریهای دولتی و نیمه دولتی مانند بنیاد مستضعفان، سازمان بهزیسـتی، کمیتـه امـداد، هلال احمر و غیره میباشند که شکلهای جدیدتر نهادهای مـدنی هسـتند(میرجلالـی، ،١٣٨٩: 22). بخشش و کمک به یکدیگر در فرهنگ مردم ایران نهادینه شده است. ایران در سال 2017 از نظر شاخص جهانی بخشش(World Giving Index) در رتبه 29 قرار داشته و با 53 درصد مشارکت مردمی در امور خیریه، رتبه 24 دنیا و با 32 میلیون جمعیت خیر رتبه 10 دنیا را از نظر جمعیت مشارکت کننده در کمکهای خیریه به خود اختصاص داد. بخشش و انجام کارهای خیر برای فرد خیر و جامعه نتایج مثبتی دارد. بخشش و انجام کارهای خیر به کاهش افسردگی، رضایت از ندگی و افزایش امید به زندگی در خیران منجر می شود(Harris& Thoresen ، 2005).
یکی از کارهای خیرین خدمات عام المنفعه است. خیرین برخی از وظایفی که دولت‌ها نمی توانند یا نمی-خواهند مسئولیتش را به عهده بگیرند بر دوش دارند،. شاید بتوان گفت در کشور ساز و کار امر خیر بسیار پیچیده است. فعالیتهای خیران در کشور در انواع مختلفی دسته بندی می شود از فعالیت نهادهای بزرگ مثل کمیته امداد و بهزیستی تا انجمن های خیریه با ابعاد کوچکتر و یا خیرینی که به صورت شخصی مستقیما بر روند کار فعالیت دارند. این چند گانگی فعالیتها در امور خیر که می توان در یک دسته بندی کلی آن را در حوزه عمومی و خصوصی تعریف کرد شامل جامعه آماری گسترده ای از خیران و مددجویان می گردد. این گستردگی در عین حال که نقطه قوتی برای فعالیتهای خیر و نیکوکاری است اما به دلیل نبود روشهای مشخص آسیبهای مختلفی را نیز به همراه داشته است. به همین دلیل توجه به شاخصها و مفاهیمی که به تقویت نگرشها و رفتارهای خیر و نیکی در بین آحاد افراد جامعه کمک کرده و نوعی همکاری و مشارکت توام با اطمینان و اعتماد را در حوزه نیکوکاری بوجود آورد ضرورت دارد. به این ترتیب بر اساس تجربیات علمی در زمینه مفاهیمی مانند سواد رسانه ای یا سواد زیست محیطی در حوزه اجتماعی که به آشنایی و تقویت رفتارهای مرتبط در حوزه مربوطه کمک کرده است شاخص سواد خیریه ای در زمینه فعالیتهای خیران در امور خیر پیشنهاد می شود.
سابقه مباحثی مثل سواد رسانه ای یا سواد زیست محیطی و ضرورت آشنایی و آموزش آنها می تواند در مبحث مشابهی در حوزه امور خیر و خیریه تجربه گردد. سواد خیریه ای را می توان هم برای مردم و خیرینی که فعال و حامی نیازمندان هستند و هم در ارتباط با مددجویانی که از کمکهای خیریه استفاده می کنند در نظر گرفت. این امر از یک طرف به دلیل ناآشنایی بسیاری از مردم و حتی خیرین با انواع فعالیتها و کمکها در حوزه های گوناگون خیر و هم نوع آشنایی و برخورد مددجویان با خیران و موسسات خیریه می باشد. در حالی که بسیاری از مردم تمایل به همکاری و کمک در امور مختلف دارند به دلیل ناآشنایی با حوزه های فعال و مطمئن در امور خیر مشارکت کمی دارند. از طرفی با وجود اینکه برخی مددجویان از طریق ارتباط با موسسات خیریه مختلف و افراد نیکوکار کمکهای مختلفی دریافت می کنند بسیاری از آنها حتی با نحوه فعالیت یا میزان کمکهای نهادهای مختلف حمایتی و خیریه آشنایی ندارند. از دیگر آسیبهای نداشتن سواد خیریه ای عدم نیازسنجی مناسب برای کمک خیران به موارد ضروری و میزان این کمکهاست که باعث می شود کمکهای پرداختی در جای مناسب هزینه نشود. سواد خیریه ای می تواند با کمک به حوزه امور خیر و خیریه ها از ناکارآمدی چرخه کمک رسانی و هدر رفت منابع مالی و غیر مالی و در نتیجه کاهش سرمایه اجتماعی و سلب اعتماد عمومی جلوگیری و افزاش مشارکت مردمی در امور خیر را باعث شود. با توجه به مشکلات مختلف و مشابه در حوزه امور خیر انجام تحقیقات و مطالعات علمی مختلف در حوزه امور خیر و مفهوم سازی های کاربردی مانند سواد خیریه ای ضرورت دارد.
نظریه کنش معقول و رفتار برنامه ریزی شده
یکی از نظریه های کاربردی در حوزه تغییر رفتارهای اجتماعی نظریه رفتار برنامه ریزی شده است. آجزین و فیشبن(1980) تئوری عمل منطقی و رفتار برنامه ریزی شده را گسترش دادند که جزو با نفوذترین نظریه ها در حوزه علوم اجتماعی بوده است. حرکت از سوی تحقیقات گذشته که به عنوان تئوري نگرش شروع شده بود، منجر به مطالعه نگرش و رفتار شد. این نظریه شامل سه سازه عمومی می شود: تمایل رفتاری(Behavioral Intention)، نگرش(Attitude) و هنجارهای ذهنی(Subjective Norms). تئوري کنش معقول، پیشنهاد می دهد که تمایل رفتاري افراد به نگرش فرد در مورد رفتار و قاعده ذهنی بستگی دارد. اگر یک فرد بخواهد رفتاري را انجام دهد شبیه آن است که آن را انجام خواهد داد. نظریه نگرش فیشبن اساسی را براي درك و شناخت نگرش و پیش بینی رفتار می دهد. مطابق نظریه کنش معقول، نگرش شخص به سوي یک موضوع تابعی از عقاید فرد در مورد موضوع است. به علاوه فیشبن و آجزن استدلال کردند که تمایلات رفتاري، فعالیتهاي رفتاري خاصی را ایفا می کند که به خوبی می توانند به وسیله نگرش ها و قاعده ذهنی نسبت به آن اقدامات قابل پیش بینی باشند(Litvin & MacLaurin 2001، Pickett 2007) تئوری عمل منطقی عنوان می کند که نگرشها به طور مستقیم به رفتارها ختم نمی شود. نگرش تاثیر می گذارد بر نیات رفتاری که آن هم به نوبه خود اعمال ما را شکل می دهد. بنابراین رفتارها وابسته به عقاید ارزیابی شده ای هستند که درباره عواقب رفتار، باورهای اصولی در زمینه مشاهده رفتار دیگران و انگیزه های فرد در ارتباط با مشاهده رفتار دیگران است(آجزن و فیشبن 1980، کولموس و آگمین 2002). تئوری رفتار برنامه ریزی شده از نظریه کنش معقول سرچشمه می گیرد که بر اساس آن اعتقاد به این است که کنشگر فردی بر اجرای کنشهای خود کنترل و توانایی دارد(کنترل رفتار عینی)(کاتلر و لی، 2008: 170). در مورد بازیافت مثلا اینکه ادراک فرد یک عمل بازیافت را مناسب می داند به قصد رفتاری کنشگر و نتیجه نهایی که برای وی دارد و اینکه تحت تاثیر فشار اجتماعی این کار را انجام می دهد اشاره می کند. هر دو نظریه کنش منطقی و رفتار برنامه ریزی شده پیش بینی می کنند که قصد انجام یا ترجیح یک رفتار که تابعی است از نگرشها و هنجارها بیشترین دقت پیش بینی را در رفتار واقعی دارد(چان، 1998). این نظریه نشان می دهد که نگرش مثبت، احساس شایستگی و اعتقاد به اینکه رفتار جدید مورد پذیرش جامعه است عوامل ایجاد انگیزه برای تغییر رفتار شناخته می شوند(Nisbet & Gick ، 2008).

نمودار1- تغییر رفتار بر اساس نظریه رفتار برنامه ریزی شده و کنش منطقی(کلموس و آگمین 2002، آجزن و فیشبن 2005).

پیشینه تحقیق
هدف تحقیق حسینی و همکاران(1398) بررسی ویژگی‌ها و انگیزه‌های فردی انجام فعالیت خیریه در شهر مشهد می‌باشد. نتایج تحقیق نشان داد زنان به‌طور میانگین بیش از مردان، تمایل به انجام رفتار خیریه دارند. همچنین، مالکان منازل مسکونی و ساکنان منزل پدری، بیش از دیگران بر این نوع رفتار تمرکز دارند. بین سن، اشتغال و هزینه (درآمد) ماهیانه و انجام امور خیریه رابطه معناداری مشاهده نشد. نتایج مدل لاجیت نشان داد ضرایب میانگین نوع‌دوستی، رضایت درونی و شأن اجتماعی، معنادار و مثبت است؛ بنابراین، این سه متغیر، احتمال انجام فعالیت خیریه را افزایش می‌دهند. همچنین افراد ساکن در مناطق درآمدی بالا، متوسط و پایین شهری، به ترتیب، از انگیزش‌های شأن اجتماعی، نوع‌دوستی و رضایت درونی بیش‌ترین تأثیر را خواهند پذیرفت. بر اساس نتایج برای گسترش امور خیریه، عوامل انگیزشی در میان طبقات مختلف جامعه مدنظر قرار گیرد. تحقیق بلورفروش و انصاری(1398) با استفاده از روش کیفی پدیدار شناسی مبتنی بر الگوی کلایزی(دسته بندی چند مرحله ای) و با ابزار مصاحبه عمیق با برخی از مدیران خیریه ها به استخراج عوامل بروز رفتار خیرخواهانه در مردم شهر اصفهان پرداخته است. این تحقیق به دنبال دستیابی به عوامل بروز رفتار خیر در مردم بود که این علل بر اساس تئوری رفتار برنامه ریزی شده به سه دسته عوامل نگرشی، هنجاری و کنترل رفتار ادراکی تقسیم گردید و نتایج حاصل از دسته بندی تجربیات مدیران خیریه ها در عوامل سه گانه تئوری رفتار برنامه ریزی شده، نشان داد که از بین این سه عامل، نگرش با داشتن بیشترین فراوانی در تجربیات مدیران خیریه ها بیشترین تاثیر را بر بروز رفتار خیر در مردم دارد. تحقیق مصدق راد و همکاران(1398) با هدف تبيين نحوه مشارکت خيّرين در ارائه خدمات سلامت در کشور ايران انجام شده است. يافته ها نشان می دهد خيرين در نظام سلامت ايران به ارائه خدمات سلامت در ابعاد جسمي، رواني و اجتماعي در سطوح خدمات پيشگيري، درماني و توانبخشي مي پردازند. خيرين به طور مستقيم با ارائه انواع خدمات سلامت و به طور غير مستقيم با ارائه خدمات پشتيباني مثل ساخت و تعمير بيمارستان ها و مراکز بهداشتي و درماني و تعمير تجهيزات پزشکي مشارکت دارند. مشارکت خيّرين به صورت فردي و غير سازمان يافته يا گروهي و سازمان يافته انجام مي گيرد. نتیجه اینکه خيّرين سلامت مشارکت فعالي در ارائه خدمات و مراقبت هاي سطوح سه گانه نظام سلامت ايران دارند. سياستگذاران نظام سلامت بايد با شناسايي نيازهاي بهداشتي و درماني کشور، مشارکت خيّرين سلامت را در ارائه خدمات سلامت هدفمند کنند. مديران سازمان هاي بهداشتي و درماني بايد با مديريت ارتباطات، تعامل مناسب و جلب اعتماد خيّرين سلامت، مشارکت پايدار آنها را در ارائه خدمات سلامت تقويت کنند. هدف تحقیق وخشوزی و همکماران(1395) بررسی این سوال بود که آیا امور خیریه می تواند جامعه را به سمت برخورداری از سرمایه اجتماعی رهنمود کند برای پاسخگویی به این سوال ابتدا به بررسی پژوهش های انجام شده در این رابطه و تعاریف مفهوم متغیرهای مورد نظر پرداخته شد و سپس با استفاده از نظریات نظریه پردازان مختلف به بررسی و تحلیل سوال پژوهش پرداخته شد. نتایج اینگونه بدست آمد که مشارکت در امور خیر سبب افزایش همبستگی اجتماعی، تقویت مسیولیت اجتماعی افراد، مردمی شدن حمایت های اجتماعی افراد، حضور مردم در عرصه کمک به محرومین، فقیریابی و شناسایی نیازمندان واقعی، بهسازی و تمهید افکار عمومی و پیشگیری از فقر خوهد شد و تقویت هر یک از این متغیرها می تواند سبب افزایش سرمایه اجتماعی بین مردم شود. تحقیق مهری و فروغی(1395) به تحلیل معنای ذهنی خیرین اصفهانی از عدم کمک به سازمان های سلامت زنان بپردازد. یافته ها حاکی از آن است که خیرین اصفهانی نه تنها در رابطه با کمک به زنان درگیر آسیب های اعتیاد و تن فروشی مخالفت سرسختانه دارند، بلکه در این مخالفت خود رویکرد سلب مسیولیت یا اعمال خشونت نسبت به این زنان را نشان می دهند. در مقوله ی مخالفت سلبی، شاید بتوان مدعی شد که با کدهای نداشتن اعتماد به افراد و مسیولین و ارجاع مسیولیت ساماندهی این افراد به دولت به-گونه ای با فرافکنی مواجه هستیم. در این رویکرد دیدگاه های مردسالارانه نسبت به زنان آسیب دیده و همچنین زنان مسیول این سازمان ها به وضوح به چشم می خورد. در مقوله ی مخالفت قهری، نه تنها با رویه های سلب مسیولیت از خود مواجهیم بلکه شاهد نظرات خشونت آمیز و درخواست برای اعمال مجازات و حتی از بین بردن افراد درگیر آسیب از جانب خیرین هستیم.
روش تحقیق
با مرور پیشینه پـژوهش و بررسی و مطالعه مدل تغییر رفتار برنامه ریزی شده در مرحله مقدماتی 37 گویه به عنوان گویه های اولیه این تحقیق انتخاب شدند. جامعه آماری تحقیق کلیه خیران فعال شهر مشهد بود که بر اساس لیستهای بدست آمده از مراکز حمایتی و برخی خیریه های فعال حدود 210 نفر به طور تصادفی انتخاب گردیدند. بعد از توزیع پرسشنامه و جمع آوری داده های تحقیق داده ها اعتبار یابی و تحلیل شدند. برای سنجش روایی پرسشنامه از روایی صوری و محتوایی استفاده شده است. برای سنجش پایایی از آلفای کرانباخ استفاده شد که پایایی پرسشنامه در حدود 0.865 برآورد شده است. برای شناسایی ابعاد شاخص سواد رسانه ای از تکنیک تجزیه و تحلیل عاملی برای داده های جمع آوری شده استفاده گردید.
یافته های تحقیق
یافته های تحلیل عاملی
در تحلیل عاملی ابتدا باید از این مساله اطمینان پیدا کرد که آیا تعداد داده های مورد نظر(اندازه نمونه و رابطه بین متغیرها) برای تحلیل عاملی مناسبند یا خیر؟ بدین منظور از دو روش آماري يعني از شاخص KMO و آزمون بارتلت استفاده می شود. در آزمون KMO هر چقدر شاخص به یک نزدیکتر باشد داده های مورد نظر برای تحلیل عاملی مناسب هستند همچنین معناداری آزمون بارتلت نیز باید کمتر از 0.05 باشد. مقدار شاخص KMO در تحقیق حاضر 0.726 می باشد که نشان می دهد تعداد نمونه برای تحلیل عامل کافی است معنی داری آزمون نیز کمتر از 0.05 است که نشان می دهد تحلیل عاملی برای شناسایی ساختار یا همان مدل عاملی مناسب است.

جدول 1-آزمونهای تحلیل عاملی
شاخص KMO و آزمون بارتلت
شاخص KMO 0.726
آماره آزمون بارتلت 3.12
سطح معنی داری 0.00
با انجام تحلیل عاملی گویه هایی که مقدار واریانس اشتراکی آنها از 0.5 کمتر بود حذف شدند ودر مجموع 26 گویه در تحلیل باقی ماندند. با بررسی نتایج 5 عامل شناسایی شد که ارزش ویژه هر کدام از عاملها به ترتیب 5.36، 4.22، 3.02، 2.75 و 2.36 بود. این پنج عامل در مجموع 73 درصد واریانس گویه های تحقیق را تبیین می کنند. بعد از چرخش ماتریس گویه ها در هر کدام از عاملها قرار گرفته اند. بر اساس گویه های توزیع شده در بین عامها هر عامل نام گذاری شده است. جدول 2 تعداد عوامل و گویه های مربوطه را مشخص می کند.

جدول2-عوامل شناسایی شده به عنوان ابعاد شاخص سواد خیریه ای
نام عامل ارزش ویژه واریانس تبیین شده تعداد گویه ها
توانمند سازی 5.36 22.37 6
مشارکت جویی در امور خیر 4.22 15.5 6
نگرش مثبت به امور خیر 3.02 13.07 5
تعاملات در امور خیر 2.75 11.3 5
آگاهی و دانش 2.36 10.82 4

عوامل شناسایی شده
عامل توانمندسازی
عامل توانمندسازی 6 گویه را در بر می گیرد که شامل مهارت افزایی مددجویان، اشتغال زایی نیازمندان، شبکه مهارت، برنامه های حمایتی، سیاست گذاری، توانمندی مرحله ای می باشند. این شش گویه نشان دهنده توجه به توانمند سازی نیازمندان و مددجویان در حوزه امور خیریه هستند و به همین دلیل به عنوان عامل توانمند سازی معرفی می شود.
عامل مشارکت جویی
عامل مشارکت جویی در امور خیر شامل شش گویه می شود که شامل حضور در مراسمها و همایشها، شرکت موثر در برنامه های خیریه، همراهی با خیران، پرداختی ها و هزینه های هدفمند، عضویتهای متعدد، مشارکت پیوسته می باشند. این گویه ها نقش مشارکت فعال خیران را در امور خیر نشان می دهد و به همین دلیل به عنوان عامل مشارکت جویی در امور خیر نام گذاری می شود.
عامل نگرش مثبت به امور خیر
عامل نگرش مثبت به امور خیر از 5 گویه تشکیل می شود که شامل لزوم حمایت از نیازمندان، توجه به خیریه های فعال، اعتماد کلی به فعالیتهای خیریه ای، رضایت از فعالیت های خیریه ای، ترویج امور خیر می باشد. گویه های ذکر شده نگرش مثبت فرد خیر را در امور خیر و خیریه نشان می دهد و به عنوان عامل نگرش مثبت به امورخیر نام گذاری می شود.
عامل تعاملات در امور خیر
عامل تعاملات در امور خیر از 5 گویه تشکیل شده است که شامل روابط دوستانه با خیران، تعامل با مددجویان، روابط رسمی با نهادها، روابط غیر رسمی با خیریه، روابط شبکه ای بوده است. گویه های مربوط تعاملات خیر را در امور خیریه نشان می دهد و به همین دلیل به عنوان تعاملات در امور خیر شناسایی شده است.
عامل آموزش و اطلاع رسانی
عامل آموزش و فرهنگ سازی از 4 گویه تشکیل شده است که شامل آموزش های مالی(چگونگی هزینه کرد، نیازسنجی و…)، آموزشهای اجتماعی، اطلاع رسانی اقدامات، نیازسنجی آموزشی می باشد. گویه های مربوط در حوزه آموزش های امور خیریه شناخته شده اند و به عنوان عامل آموزش و اطلاع رسانی نام گذاری شده است.

مدل شکل گیری سواد خیریه ای

نمودار2-ابعاد سواد خیریه ای

یافته های توصیفی
جدول3- آمارهای توصیفی متغیرهای تحقیق
متغیر میانگین انحراف معیار مینیمم ماکسیمم
توانمند سازی 4.12 0.53 1 5
تعاملات در امور خیر 4.02 0.79 1 5
مشارکت جویی درامور خیر 3.65 0.9 1 5
نگرش مثبت به امور خیر 3.3 0.7 1 5
آموزش و اطلاع رسانی 3.11 0.6 1 5
در جدول 3 آماره های مربوط به ابعاد تحقیق بررسی شده اند. متغیر توانمندسازی با 4.12 بیشترین و انحراف معیار 0.53 بالاترین نمره را در بین ابعاد سواد خیریه ای دارد. ابعاد تعاملات در امور خیر میانگین 4.02 ، مشارکت جویی 3.65، نگرش مثبت به امور خیر3.3 و آموزش و اطلاع رسانی 3.11 نمره را بدست آورده اند.
نتیجه گیری
در تحقیق حاضر برای سواد رسانه ای پنج بعد شناسایی شدند که شامل توانمند سازی، مشارکت جویی، نگرش مثبت، تعاملات و آموزش و اطلاع رسانی می شوند.
توانمند سازی مهمترین متغیر در شاخص سواد خیریه ای شناخته شده است. دلیل این امر نیز به هدف اصلی حمایت از نیازمندان باز می گردد یعنی خودکفایی و بی نیازی از دریافت کمکهای خیریه ای که می توان گفت افزایش سواد خیریه ای در بعد توانمندسازی می تواند مهمترین مساله نیازمندان یعنی فقر و احتیاج را برطرف نماید. به طور کلی در سواد خیریه ای توانمند شدن یك مددجو و یا فرد نیازمند از صرفا پرداخت هزینه ای اندک برای زندگی پر اهمیت تر و زیباتر است. به همین دلیل چنانچه افراد نیازمند جامعه که عمدتا تحت پوشش نهادهای حمایتی و سازمانهای خیریه ای هستند در مهارت و حرفه ای توانمند شوند و بتوانند وارد فعالیتهای اقتصادی شوند باعث خودکفایی بیشتر و استقلال در تامین هزینه های آنها می شود که این امر با تعامل توانمندسازی بین خیران و مددجویان شکل می گیرد. به همین دلیل بعد توانمند سازی سواد خیریه ای با ظرفیتهای ایجاد شده خیران برای توانمندی مددجویان رابطه دارد.
اهمیت مشارکت اجتماعی در امور خیر و حضور در شاخص سواد خیریه ای نیز از جهت اهمیت بسیار زیاد این متغیر در فعالیتهای اجتماعی مثل فعالیتهای خیریه ای است. مشارکت فعال خیران در امور خیریه به ایجاد همبستگی و همکاری بیشتر بین افراد خیر، مددجویان و سازمانها کمک می¬کند و آنها را قادر می سازد تا کارها و فعالیت ها را به صورت موثرتر انجام دهند که می تواند یکی از آسیبهای فعالیتهای خیریه ای را نیز برطرف نماید. همچنین مشارکت در امور خیر به طور مستقیم و غیر مستقیم دانش خیر را نسبت به چگونگی انجام فعالیتها افزایش می دهد و باعث هدفمندی اقدامات می گردد که جزو اهداف اصلی سواد خیریه ای است.
اهمیت نگرش مثبت به امور خیریه در سواد خیریه ای ناشی از آن است که برای درک رفتار افراد و پیش بینی رفتار آنها توجه و شناخت نگرش امر مهمی است. با توجه به اینکه نگرش بر رفتار تاثیر دارد نگاه فرد خیر به جهان پیرامون در حالات و رفتار او تاثیر زیادی دارد و در صورت داشتن نگاه و نگرش مثبت به امور خیریه ای که در نتیجه فاکتورهای مختلفی مثل عوامل محیطی، آموزه ها، فرهنگ غالب و جامعه شکل می گیرد به رویدادهای مربوط به امور خیر نیز با دید مثبت نگاه می کند و در نتیجه رفتار وی رفتاری اثربخش و تاثیرگذار در این حوزه خواهد شد. به این ترتیب حضور نگرش مثبت در امور خیر در سواد خیریه ای بعد ذهنی و رفتاری فعالیتهای خیریه ای را توسعه مطلوب می دهد و بر ابعاد دیگر نیز تاثیر گذار خواهد بود.
عامل تعامل به عنوان یکی از ابعاد سواد خیریه ای شناخته شده است. به طور کلی تعامل اجتماعی با توجه به نقشی که در حوزه خیریه دارد حائز اهمیت است. تعامل اجتماعی به حوزه ای اشاره می کند که که اعضای سازمان بر اساس اعتماد، ارتباط و تشریک مساعی با یکدیگر و سایر گروههای مرتبط با فعالیت خود تعامل دارند. به همین دلیل در فعالیتهای خیریه تعامل اجتماعی بیشتر می تواند به افزایش اعتماد بین افراد و اعتمادهای سازمانی و بین شخصی کمک زیادی نماید امری که در حوزه خیریه و با توجه به نوع فعالیت آن بسیار ضروری است. در واقع تعاملات خیر در این حوزه باعث افزایش اعتماد و رشد همکاری بین خیران می گردد که ناشی از تصور مثبت و درک مشترکی است که بین افراد بوجود می آید.
یکی از راهکارهای افزایش سواد خیریه ای ارتقای سطح آگاهی درحوزه امور خیر و ایجاد آمادگی بین گروههای مختلف و عموم مردم برای تبدیل به خیر بالفعل شدن است. با ایجاد برنامه های مدون آموزشی و اطلاع رسانی صحیح می توان تا حد زیادی این بعد از سواد رسانه ای را تقویت کرد. نحوه اطلاع رسانی به منظور افزایش سطح آگاهیهای خیران، مددجویان و افراد جامعه را می توان به دو دسته کلی زیر تقسیم بندی نمود . 1 اطلاع رسانی به گروههای هدف در حوزه های مختلف مالی، اجتماعی یا سایر مواردی که مورد نیاز این حوزه است که علاوه بر آشنایی گروههای مختلف خیر یامددجو با چگونگی فعالیت سالم و موثر در حوزه خیر می تواند به نوعی اشاعه دهنده فرهنگ مطلوب امور خیریه ای نیز باشد. 2- اطلاع رسانی به عموم افراد جامعه(آموزش همگانی ) که اطلاع رسانی و ارائه آموزشهای لازم برای اقشارمختلف جامعه ا ز طریق روشهای مختلف مثل 1- صدا و سیما، 2- تهیه پوستر و بروشور، 3- رسانه های مکتوب مانند روزنامه های کثیرالانتشار، مجلات و نشریات علمی و عمومی.که باعث فراگیری فعالیتهای خیریه ای در جهت درست و بهینه می باشد.
در نهایت بر اساس نتایج تحقیق می توان گفت اهداف اصلی توسعه شاخص سوادخیریه ای می تواند شامل موارد زیر گردد:
تقویت جایگاه خیریه های فعال در حوزه حمایتی
مشارکت فعال در خیریه ها و انجمنهای مختلف حمایتی
گسترش برنامه ها و بنگاههای توانمند سازی ، آموزش توانمند سازی جهت بی نیازشدن از خیره ها و استقلال و تامین هزینه ها
پیشگیری موثر از فقر و معضلات آن
کمک رسانی صحیح و هدفمند و پیگیرانه جهت مصرف درست کمکها
مصرف درست کمکها و حمایتها توسط مددجویان

منابع
بلورفروش علی، انصاری محمداسماعیل(1398)، بررسی عوامل بروز رفتار خیرخواهانه با رویکرد پدیدارشناسی در شهر اصفهان، تربيت اسلامي، دوره 14، شماره 30: 19-7
بهار، مهری و فروغی، مریم(1395)،تحلیل تفسیری معنای ذهنی خیرین اصفهانی از عدم کمک به مراکز سلامت زنان،اولین همایش ملی خیر ماندگار (مطالعه و ارزیابی امور خیر در ایران)،تهران
حسینی سید حامد، سلیمی فر مصطفی، سید سعید ملک الساداتی(1398)، تحلیل ویژگی‌های فردی و انگیزه‌های رفتاری انجام فعالیت خیریه با رویکرد اقتصادی، فصلنامه علمی مدل سازی اقتصادی، شماره 2 پیاپی46: 170-145
حق شناس، علیمحمد؛ حسین سـامعی و نـرگس انتخـابی(1388)، فرهنـگ معاصـر هـزاره انگلیسی−فارسی، چاپ سوم، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر
مصدق راد علي محمد، تاجور مريم، احتشامي فاطمه(1398)، مشارکت خيّرين در ارائه خدمات سلامت در ايران، فصلنامه پايش، دوره 18 , شماره 5: 453-439
میرجلالی، اکبر(1389)، نقش نهادهای خیریه ای در فقرزدایی روستاهای ایران بـا تأکیـد بـر نقش کمیته امداد امام خمینی،مطالعه موردی: روستاهای بخش کندوان شهرستان میانـه، پایاننامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهریزی روستایی، تهـران: دانشـگاه تربیـت مـدرس،دانشکده علوم انسانی
وخشوزی، طیبه و براهویی، مهرنگار و ایمانی، هما(1395)،امور خیریه به مثابه سرمایه اجتماعی،اولین همایش ملی خیر ماندگار (مطالعه و ارزیابی امور خیر در ایران)،تهران

Ajzen, I. & Fishbein, M. (1980). Understanding attitudes and predicting social behavior. Englewood Cliffs: Prentice Hall.
Ajzen, I. & Fishbein, M. (2005). The influence of attitudes on behavior. In D. Albarracin, B. T. Johnson, & M. P. Zanna (Eds.) The Handbook of Attitudes (pp. 173-221). Mahwah:Lawrence Erlbaum Associates, Inc.
Chan, M. K. (1998). Predicting unethical behavior: A comparison of the theory of reasoned action and the theory of planned behavior. Journal of Business Ethics, 17, 1825-1834.
Charities Aid Foundation. World Giving Index 2018: A global view of giving trends. Available at: https://www.cafonline.org/docs/default-source/about – uspublications/caf_ wgi2018 _ report _ webnopw _ 2379a_261018.pdf [Access date 10/04/2019]
Harris, A, C. Thoresen(2005). Volunteering is associated with delayed mortality in older people: Analysis of the Longitudinal Study of Aging. Journal of Health Psychology; 10: 739-52
Kollmus, A. & Agyeman, J. (2002). Mind the gap: Why to people act environmentally and what are the barriers to pro-environmental behavior? Environmental Education Research, 8(3), 239-260.
Kotler, P. & Lee, N. R. (2008). Social marketing: Influencing behaviors for good (3rd ed.). Thousand Oaks: Sage Publications, Inc.
Litvin Stephen, MacLaurin Donald(2001), Consumer Attitude and Behavior, Journal of Annals of Tourism Research, Vol. 28, No. 3, pp 821-823
Nisbet, E. K. L. & Gick, M. L. (2008). Can health psychology help the planet? Applying theory and models of health behaviour to environmental actions. Canadian Psychology, 49(4), 296-303
Pickett Michael(2007), Theory of reasoned action: reassessing the relationships of moral and ethical climates in organizations, An Official Online Journal of American Society of Business and Behavioral Sciences,Vol 3, No. 1
Construction, validation and measurement of charity Literacy Index
Seyed alireza anvari
PhD in Economic Sociology and Development, Ferdowsi University of Mashhad
Abstract
The present research has been done with the aim of constructing, validation and measuring the charity literacy index. statistical community of research is all the benefactors of Mashhad sample size based on Cochran’s formula is 210 charities were selected based on existing lists and randomly. the initial research model was identified based on the theory of planned behavior based on the formation of behavior based on attitudes and mental norms. after identifying 37 items a research questionnaire was prepared and data were collected which remained 26 items after factor analysis. factors identified in factor analysis include empowerment, participation in good deeds, positive attitude towards good deeds, interactions in good deeds and education and information. the result of the research is reviewed the importance of each dimension in the charity literacy index and it shows charity literacy can help to strengthening the position of charities active in the field of support, active participation in various charities and support associations, expanding empowerment programs, effective prevention of poverty and its problems, correct and purposeful and consistent assistance for the proper use of aid and support by clients
Keywords: Charity literacy, empowerment, participation, positive attitude, interactions