مدیریت فرهنگی امور خیر و وقف در استان کهگیلویه و بویراحمد
(مطالعه موردی بقعه متبرکه امامزاده بی بی حکیمه)
رامین چرومی1، عباس نصیرالاسلامی2
1 – روابط عمومی اداره کل اوقاف و امور خیریه استان کهگیلویه و بویراحمد، کارشناسی ارشد مدیریت دولتی از دانشگاه آزاد اسلامی واحد نراق
2- مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان کهگیلویه و بویراحمد، سطح دو حوزوی از حوزه علمیه قم
Abbas.Nasir.alIslami@gmail.com
چکیده:
مقولاتی نظیر امور خیریه و وقف، جایگاه منحصر به فردی در جامعه ایرانی و نیز استان کهگیلویه و بویراحمد دارند. مدیریت فرهنگی امور خیر و وقف در راستای ترغیب، تقویت و توسعه امور اجتماعی فرهنگی، آموزشی و سیاسی جامعه است. بنابراین در این پژوهش با ارایه تعاریف از امور خیر، موقوفه، وقف و لوازم آن، به تبیین جایگاه امور خیریه و وقف در استان کهگیلویه و بویراحمد، راه اندازی مرکز افق و اهداف متعالی آن، اجرای طرح شمیم خدمت و بسترهای متعالی آن، ایجاد و ساخت بازارچه های صنایع دستی و محصولات تولیدی مجاوریت بقاع متبرکه، تشکیل و خدمات رسانی شورای هماهنگی امور خیریه در سطح استان و شهرستان ها، پرداخته و به خدمات رسانی در جهت توسعه و تقویت اور خیر و وقف اشاره شده است. امور خیر و وقف در استان با مطالعه موردی بی بی حکیمه، نکات قوت و فرصت های مرتبط با امور خیر در استان کهگیلویه و بویراحمد، وقف و عوامل تاثیرگذار بر توسعه یا عدم توسعه آن،تبیین شده است. با بررسی موانع مختلف فرهنگی، اجرایی، اجتماعی و سیاسی، به تاثیر مدیریت امور خیریه و وقف بر امور فرهنگی و اجتماعی استان اشاره و با مطالعه موردی امام زاده بی بی حکیمه «س»، به ایفای نقش مدیریت فرهنگی امور خیر و وقف در جوار اماکن مذهبی و بقاع متبرکه استان کهگیلویه و بویراحمد پرداخته و رهیافتهای علمی در این مقاله تبیین و تشریح شده است.
واژگان کلیدی: مدیریت، فرهنگ، امورخیر، وقف، بی بی حکیمه
مقدمه
وقف، به عنوان یک پدیده ی فرهنگی و اجتماعی دراستان کهگیلویه و بویر احمد، فرایندی ست که نیامند مدیریت در ابعاد گوناگون است. این فرآیند با کارکردهای مختلف به منظور ارائه رفاه اجتماعی و حمایت از افراد نیازمند جامعه، تقویت و توسعه ی فرهنگ خیرخواهی و ایجاد عدالت اجتماعی، در جامعه ایفای نقش می نماید. مدیریت امور فرهنگی خیریه و موقوفات با هدف نهادینه سازی فرهنگ نیک اندیشی و اعطا و بخشش مال و دارایی به سود جامعه بسترهای خاص خود را نیاز دارد که در این مقاله به شکل توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و پژوهش میدانی به وضعیت امور خیریه، موقوفات و ارتباط آن با مکان مذهبی در نقطه ای از جنوب غرب استان کهگیلویه و بویراحمد تقدیم مخاطبان گرامی شده است تا با گشایش دریچه ای روشن، هر چند مختصر اما مفید و موثر به مدیریت فرهنگی امور خیر و وقف در این سامان با ارایه راهکارهایی پرداخته باشد.
مدیریت فرهنگی را فرآیند برنامه ریزی، سازماندهی، انگیزش، هدایت و رهبری و نظارت بر مجموعه ای از فعالیت هاست که در جهت انتقال، تثبیت، ترویج و تکامل فرهنگی مشخص، با تمامی اجزای آن دنبال می شود. تمام شکل های مدیریت، دارای سه جزء تشکیلات، طرح و منابع هستند. مدیریت فرهنگی امور خیر و موقوفات نیز، از این اجزا تشکیل شده است. مقام معظم رهبری، امام خامنه ای «مدظله العالی»فرموده اند: «هر امام زاده باید تبدیل به قطب فرهنگی شود.» با این تبیین راهبردی، در باب تعیین شاخص های این راهبرد در استان، علاوه بر مدیریت فرهنگی در امور خیر و وقف و بالطبع اماکن مذهبی، امام زادگان استان کهگیلویه و بویراحمد نیازمند مدیریت فرهنگی نظام مند است. در جهت آشنایی با ساختار مدیریت فرهنگی، علاوه بر تهیه و نشر پرسش نامه ای که بین جامعه مصاحبه شونده-کارمندان اداره کل اوقاف و امور خیریه استان کهگیلویه و بویراحمد، هیأت امنای امام زادگان، گردشگران مذهبی و زائران، توزیع و جمع آوری و از آنها نظرخواهی شد؛ از کارشناسان و اندیشمندان خبره فرهنگی اعم از حوزوی و دانشگاهی نیز در رسیدن به هدف استفاده گردید.
این مقاله، به ثأثیرگذاری مدیریت فرهنگی در امور خیر استان کهگیلویه و بویراحمد، اثرات فرهنگی امور خیر و وقف بر جامعه ی استان و به شکل موردی به پر جمعیت ترین مکان مذهبی در کهگیلویه و بویراحمد و مدیریت فرهنگی امور خیر و موقوفات و ارتباط آن با امام زاده بی بی حکیمه (س) و مناطق اطراف آن پرداخته است.
سازمان اوقاف و امور خیریه کشور، در راستای مدیریت فرهنگی امور خیریه و وقف، فعالیت های فرهنگی اثرگذاری انجام داده است. تشکیل و راه اندازی مرکز افق در اماکن مذهبی نظیر بی بی حکیمه در استان، مقوله ی اثرگذاری ست. فرآیند تعیین هیات امنای موقوفات مطابق ماده پنجم قانون تشکیلات و اختیارات سازمان اوقاف و امور خیریه کشور، سازمان را به استفاده و به کارگیری آحاد مردم به عنوان امین در مدیریت موقوفات به شکل «بلوک» بندی مقید نموده است. با توجه به کمیت موقوفات در کهگیلویه و بویراحمد، هر شهرستان را به عنوان یک بلوک معرفی نمودند. استان کهگیلویه و بویراحمد دارای نه شهرستان و بالطبع نه بلوک است. در میان برنامه های تدوین شده، بلوک بندی هر شهرستان در استان و استفاده بهینه از ظرفیت معتمدین و افراد شاخص و مورد اعتماد جامعه در مدیریت امنایی موقوفات شهرستان ها یا به عبارتی واگذاری مدیریت موقوفات به مردم و بخش خصوصی، تحول اساسی در ساماندهی موقوفات استان شکل گرفته است. حتی با فرض تقلیل بهره وری نتایج تاثیرگذاری نظیر تقسیم کار، واگذاری به بخش غیر دولتی و تحدید حدود وظایف و مسئولیت ها به راندمان بهتری منتهی شده است.
در باب مدیریت فرهنگی اماکن مذهبی مرتبط با امور خیریه و موقوفات به نظر می رسد علاوه بر همکاری بخش خصوصی و برون سپاری مدیریت موقوفات به آحاد مردم، اداره کل اوقاف و امور خیریه استان کهگیلویه و بویراحمد، نیازمند ارتباط، همکاری و مشارکت با سایر دستگاه های اداری و اجرایی استان است تا اماکن مذهبی زائرپذیر، موقوفات و مباحث امور خیریه، از نظر عمرانی، فرهنگی و ایجاد بسترهای زیرساختی، به توسعه و پیشرفت برسد.
در مطالعات میدانی در اداره کل اوقاف و امور خیریه استان کهگیلویه و بویراحمد، با وجود تجربه چندین دوره برگزاری هفته وقف و همایش های مختلف، ارتباط این اداره کل و هنرمندان و اهالی فرهنگ و اندیشه استان در زمینه ی خلق آثار متعدد و ماندگار در زمینه ی وقف و توسعه و تقویت فرهنگ امور خیر و وقف دیده می شود که خود مکانیزم فرهنگی تخصصی در تبلیغ، ترویج و تقویت فرهنگ وقف، نوعدوستی، خیرخواهی و غیرخواهی ست.
در اداره کل اوقاف و امور خیریه استان کهگیلویه و بویراحمد، مدیریت فرهنگی درصدد است فعالیت هایی در راستای پیشرفت و پیشبرد سیاست های فرهنگی سازمان انجام دهد. این امر، با استفاده از منابع لازم و تدوین و بکارگیری آن توسط کارمندان و تلاشگرانی صورت می پذیرد که در تلاش و تکاپویند تا امور خیریه در این سامان از ایران اسلامی، روز به روز به توسعه بیشتری دست پیدا کند و موقوفات در جهت رسیدن به بهره وری، نظام مند و سامان یافته باشند. در این مقاله با بررسی و تجزیه و تحلیل این ظرفیت ها و استعدادها، ساختار وقف و مدیریت فرهنگی آن در منطقه، به بهره برداری از منابع برای پیشبرد اهداف و سیاست های سازمان از یک سو و توسعه و گسترش فرهنگ وقف از سوی دیگر، تبیین و پردازش شده است.
با ترسیم راهبردهای سازمان اوقاف و امور خیریه، در این مقال به نظر می رسد اداره کل اوقاف و امورخیریه استان کهگیلویه و بویراحمد در مدیریت فرهنگی به طور نسبی خوب عمل کرده است که اسناد مرتبط در آرشیو و بایگانی اداره کل اوقاف استان موجود است. در این فرآیند فرهنگی، رسانه های استان اعم از رسانه ها و جراید دیداری و شنیداری و از جمله شبکه تلویزیونی و رادیویی دنا همراه و همگام با اوقاف به برنامه سازی و تولید محتوا پرداخت است که نشاندهنده ی مدیریت فرهنگی نظام مند، پویا و اصولی است.
در این سامان، مدیریت امور خیر، وقف و نیک اندیشی از گذشته به طور اعم وجود داشته است و فعالیت ها و برنامه های فرهنگی در اماکن مذهبی نظیر امام زاده بی بی حکیمه«س» و نیز مدیریت فرهنگی سایر اماکن مذهبی وجود داشته است. به عبارت دقیق تر، از زمانی که مردمان یاسوج و استان در کنار رودخانه زیبای بشار و دیگر نقاط استان سکنا گزیده اند و زندگی اجتماعی خود را به شکل ایلیاتی و عشیره ای شروع کرده اند، با فرهنگ امر خیر، از خودگذشتگی و کمک به همنوع همراه بوده اند، اما مدیریت فرهنگی به شکل ساختارمند، علمی و اصولی دارای صبغه و سابقه ی تاریخی نیست. ساختارهای فرهنگی رسمی، از دهه ی شصت با ایجاد نهادهای مرتبط ایجاد و روز به روز ساختار مندتر می شود.
با بررسی نظر کارشناسان و آنالیز پژوهش های به عمل آمده این امر معلول عللی ست در این مقاله، به شکل مبسوط تری به آن پرداخت شده است. نبود ضرورت و یا عدم احساس ضرورت مدیر فرهنگی، توازی مدیریت آموزش و پرورشی در استان با مدیریت فرهنگی و عدم درک مفهوم، معنا، درونمایه، نقش و کارکردهای اساسی و پر اهمیت فرهنگی امور خیر و موقوفات در استان با مطالعه موردی امام زاده بی بی حکیمه«س» در شهرستان گچساران و چه بسا تلقی درجه دوم از آن در لایه هایی از مدیریت عالی استان سبب شده تا آن اهتمام لازم برای تسهیل و تسریع در ساماندهی مدیریت امور فرهنگی در این استان، از اولویت نخست برخوردار نباشد و ضرورتی برای حتی مطرح کردن مدیریت فرهنگی مولفه هایی مانند امور خیریه و وقف نباشد.
نقش و کارکردهای وقف در استان کهگیلویه و بویراحمد، پس از بررسی های لازم، ضمن ارایه دلایل منطقی برای ضرورت مدیریت فرهنگی نشان داده است که عمده آن به نقش و کارکردهای فرهنگ نیک اندیشی، خیرخواهی، تقویت و ترویج مفهوم وقف، نوعدوستی، دگر اندیشی و از خود گذشتگی در جامعه ی استان باز می گردد. بنابراین، مدیریت فرهنگی امور خیر و وقف در جوار امام زاده بی بی حکیمه «س» در شهرستان گچساران و در هر منطقه از استان کهگیلویه و بویراحمد- با تجزیه و تحلیل پارامترهای مربوطه، به مثابه روح در پیکره و جسم آدمی ست.
امر خیر
در متون دینی، مفهوم گسترده و فراگیر امر خیر، در تلاش برای برآوردن نیازهای مادی و معنوی مومنان، شادمان نمودن قلب آنان، کمک و احسان، اهمیت دادن به امور نیک، کمک و یاری مسلمانان، گره گشایی از کار گرفتاران، خدمت در مراکز دینی و … ، یافت می شود{قربان زاده، آشنایی با وظایف هیات امنای بقاع و اماکن متبرکه،1397}
وقف
وقف: مصدر ثلاثی مجرد از باب ضرب، یضربٍ در لغت به معنی حبس است. وقف الشیء حبسه. و به همین معناست در این جملات: وقف الارض علی المساکین یا وقف الارض للمساکین. وقفها ای حبسها؛ چون واقف ملک را حبس می کند یرای مساکین. و همچنین در وقف حیوان و غیر.(عمید. 1379) وقف در اصطلاح فقهی عبارت است از اینکه شخصی عین مال خود را حبس دایم کند و منافع آن را شرعا و به رایگان در اختیار تأسیسات یا شخص یا اشخاص مخصوص بگذارد. مرحوم محقق حلی در تعریف وقف گفته اند: وقف عقدی است که ثمره آن حبس کردن اصل و رها کردن منفعت است.(بهداروند. 1385:187)
جایگاه وقف و امور خیریه در امام زاده بی بی حکیمه
شهرستان گچساران، بام نفت ایران زمین و در جنوب غربی استان کهگیلویه و بویراحمد واقع شده است. مردمانی خیراندیش، با ترکیب جمعیتی مختلف، شیعه و میهمان نواز دارد. این شهرستان میزبان چهل و یک بقعه متبرکه امام زادگان و نیز افتخار دارد که میزبان دختر بلافصل امام هفتم شیعیان، امام زاده بی بی حکیمه«س»است. در شهرستان گچساران هم باور به امور خیر وجود دارد و هم افراد متمکن و خیراندیشی زندگی می کنند که در صورت تشویق، راهنمایی، و تشریح ، آثار وقف و پیامدهای وقف شونده به امور خیر و وقف و توسعه ی پایدار آن کمک می کند. غالب مردمان این منطقه، دلداده ی امام زاده بی بی حکیمه بنت امام موسی کاظم«ع» هستند و در صورتی که نام این امام زاده در هر مقوله ای برده شود، برای مساعدت و همکاری و صرف هزینه از هیچ کوششی مذایقه نمی کنند. بنابراین در این دیار، با وجود حرم مطهر امام زاده بی بی حکیمه«س» و وجود گردشگران خارجی و داخلی، جمعیت بی شمار زائران و دلدادگانی که از نقاط مختلف خاورمیانه به این منطقه گردشگری مذهبی آمده اند پتانسیل و ظرفیت کم نظیری در توسعه و تقویت امور خیر و ترویج و عملیاتی نمودن وقف وجود دارد.
اداره کل اوقاف و امور خیریه استان کهگیلویه و بویراحمد، با برنامه ریزی مدون و ارائه طرح های مختلف اصولی و عملی، می تواند تحول عظیمی در توسعه و پیشرفت وقف و امور خیر در جوار امام زاده بی بی حکیمه(س)، دهستان بی بی حکیمه و بالطبع استان کهگیلویه و بویراحمد ایجاد نماید. با بررسی وقف و امور خیر در دهستان بی بی حکیمه و مناطق اطراف و نیز بررسی نوع نگاه گردشگران و زائران این مکان مذهبی، به امور خیر و در صورت وجود زیرساخت ها، به وقف توجه ویژه ای خواهد شد. تعداد رقبات تجاری و غیر تجاری در سطح استان، خود نشان از عنایت مردمان خیر و نیک اندیش این سامان، به امور خیریه است که در تقویت مدیریت فرهنگی امور خیر و وقف می تواند اثرگذار باشد.،
جایگاه وقف در استان کهگیلویه و بویراحمد
استان کهگیلویه و بویراحمد با یک درصد جمعیت و مساحت کشور، استانی کهن، ثروتمند در حال توسعه و میزبان افزون بر 225 بقعه مقبره امام زادگان است. مردم این استان به شکل عشیره ای و ایلیاتی زندگی می کنند. این مردمان به پیروی از نیاکان و آیین و کیش خویش، دارای موقوفات بسیاری هستند. در هر گوشه از این استان رقبات تجاری، موقوفات زراعی، باغی و … نشان از نوعدوستی و توجه ویژه مردم این استان به خیر و امور خیریه است. باور قلبی مردم این استان ارتباط نزدیکی با بزرگان دینی و ائمه طهار اسلام«ع» دارند و با نوعدوستی، دگرخواهی و امور خیر الفتی دیرینه دارند. برای اثبات اهتمام ویژه مردم این دیار، کافی ست سری به مرکز بازار یاسوج و گرانقیمت ترین منطقه شهر بزنید تا با وسعت موقوفه مرحوم ،طاهری، به خیراندیشی مردم استان پی برده و از نزدیک حاتم بخشی مردم این دیار متجلی و متصور وجود مبارک تان شود.
مدیریت فرهنگی امرخیر و وقف
همانگونه که سلامت روحی و روانی انسان نیازمند توجه جدی، برنامه ریزی و به کارگیری اقدامات و فعالیت های متناسب و مناسبی است و هر گونه بی توجهی، سهل انگاری و بی مسئولیتی از آن، می تواند به حیات فردی انسان اختلال وارد نماید و آن فرد را در معرض تهدید جدی بیماری، فشارها و مشکلات جسمی و روحی و روانی قرار دهد؛ بی توجهی و نبود اهتمام لازم به مقوله ی مدیریت فرهنگی امور خیر و وقف در استان کهگیلویه و بویر احمد نیز، خسارات، صدمات و لطمات جبران ناپذیری بر حیات جامعه وارد آورده و چه بسا که با کم دقتی و سهل انگاری بیش تر تا مرحله ی فرسودگی، استهلاک، نابودی و اضمحلال پیش برود.
بدیهی است که هر جایی نامی از فرهنگ و نظام مندی فرهنگ در امور خیر و وقف به میان می آید، دیگر خبری از سوداگری، خودمحوری، فردگرایی و سوء تعبیرهای اقتصادی و سودطلبی نیست. در این مقاله درصدد هستیم که با وجود نیک اندیشی و بودن فرهنگ خیرخواهی، بررسی شود که لزوم مشارکت موثر مخاطبان و لزوم مدیریت قوی و تأثیرگذار برای ساماندهی و بهینه کردن مدیریت فرهنگی لازم به نظر می اید یا خیر؟
با بررسی و پژوهش منابع مختلف و پس از مطالعات میدانی و نیز شناسایی نقاط ضعف و نکات قوت مدیریت فرهنگی امور خیر و وقف در دهستان بی بی حکیمه و طبیعتا استان کهگیلویه و بویراحمد محدویت هایی دیده می شود که به عنوان تهدید و تبدیل آنها به فرصت، به تبیین و تشریح آنها پرداخته شده است. بدیهی ست که در این زمینه، محدویت ها و موانعی موجود است که ابتدا به آن پرداخته شده است.
یکی از عواملی که شاید موجب کاهش انگیزه برای وقف کردن شود عمل نکردن به نیت واقف به ویزه در مورد مصارف است. معمولا در استان و در منطقه ی بی بی حکیمه چنین مواردی کمتر دیده شده است؛ اما عمل نکردن به منویات واقف، انگیزه زدا و از بین برنده ی رغبت خیرین و نیک اندیشانی ست که قصد وقف در بی بی حکیمه و یا مناطق اطراف و اکناف آن را دارند.
بنابراین، توجه به نیت واقف، در ایجاد انگیزش و توسعه ی امور خیر و وقف حیاتی ست و بالعکس، در توسعه وقف و امور خیرات، نتیجه ی معکوس و منفی دارد.
تغییر نام موقوفات
در جهت ترویج و تقویت فرهنگ وقف و اثبات حفظ امانت از سوی متولی یا اوقاف، باید اسم حقیقی وقف به صورت لا یتغیر باقی بماند تا مردم به اثرات جاودانی خود اطمینان یابند. یکی از وظایف اساسی مدیران فرهنگی موقوفات در استان کهگیلویه و بویراحمد، اثبات وفاداری به وصیت و نظر واقفین است. با رویت وفاداری به نظر و نیت واقف و ثبات در اسامی، دیگر شاهد محدویت در توسعه و تقویت فرهنگی امور خیر و وقف دیده نخواهد شد.
نقش مرکز افق در مدیریت فرهنگی
بدیهی ست که موضوع خدمات اجتماعی، یکی از ضروریات زندگی اجتماعی در استان کهگیلویه و بویراحمد است. مردم استان قاعدتا نیازها، مشکلات و مسائل عدیده ای در زندگی روزمره دارند که با مشکلات فردی متفاوت است. پاسخ مناسب و البته متناسب به این نیازها، الزاماتی را از هم جهت ماهیت نیازها و مسائل، آسیب ها و معضلات اجتماعی و هم در راستای مسئولیت پذیری اجتماعی برای شهروندان ایجاد می نماید.از سویی بقاع متبرکه در سطح استان با توجه به پیشینه تاریخی، وجود روایات صحیح در باب اهمیت این مکان های مذهبی و همچنین جایگاهی که بین مردم استان دارند از اهمیت بسیار بالایی برخوردارند و همیشه در تاریخ این استان نقش و جایگاه اجتماعی، ویژه ای دارند.
بنابراین این ظرفیت و جایگاه اجتماعی ویژه می تواند از حالت صرف مذهبی خارج شده و کارکردهای منحصر به فردی در زمینه فرهنگ بومی استان، و به محلی برای مراجعت مردم و دریافت خدمات اجتماعی بدل شوند. اداره کل اوقاف در راستای سیاست های سازمان اوقاف ، با راه اندازی مراکز اجتماعی، فرهنگی و قرآنی(افق) در بقاع متبرکه و اماکن مذهبی استان اقدام به خدمات رسانی به جامعه هدف نموده است.
این مرکز، با هدف تقویت کارکردهای اجتماعی، فرهنگی و قرآنی بقاع متبرکه در راستای نیل به قطب فرهنگی و منویات مقام معظم رهبری امام خامنه ای «مدظله العالی»، بسترسازی حضور و مشارکت فعال جوانان و نیروهای ارزشی و متعهد در عرصه های مختلف، استفاده از ظرفیت تشکیلات مردمی و هیأت مذهبی، تقویت مشارکت مجاوران و زائران اماکن مذهبی در جهت مقابله ایجابی با آسیب های اجتماعی، الگوسازی خدمات اجتماعی متناسب با آموزه های دینی، و ترویج معارف قرآن و اهل بیت و تبیین اندیشه گفتمان انقلاب اسلامی شکل گرفته و به خدمات رسانی به زائران، مسافران، گردشگران مذهبی و نیز مجاوران حرم مطهر امام زادگان مشغول است.
مرکز افق در حرم مطهر امام زاده بی بی حکیمه(س) متشکل از مدیریت و شورای اجتماعی، فرهنگی و قرآنی بقعه و سه واحد اجتماعی، فرهنگی و قرآنی است که زیر نظر هیأت امنا فعالیت می کند.
شمیم خدمت
خدمت به خلق خدا آنقدر ارزشمند است که به موازات انجام فرائض و واجبات دینی قرار گرفته است. در جامعه امروزی، کار فرهنگی و اجتماعی، دو روی یک سکه و مکمل یکدیگرند؛ بببه طوری که هیچ کدام به تنهایی اثرگذار نیست. یکی در حوزه نظر است و دگری در حوزه عمل و کاربرد. از این رو هر حرکت فرهنگی و انقلابی اثرگذار می بایست در کنار فعالیت های فرهنگی و علمی، خدمات اجتماعی و عملی را سرلوحه ی اساس کارهای خویش قرار دهد و با این دو بال اثرگذار جامعه را به سوی رشد، پیشرفت و تعالی سوق دهد.
بقاع متبرکه در استان کهگیلویه وبویراحمد در صورت ایفای نقش فرهنگی خود در ارائه خدمات اجتماعی شایسته به مجاوران و زائران به مثابه بازوان امام زمان (ع) عمل خواهند نمود و مورد رضایت خاطر آن حضرت واقع می شوند. در بین تمامی خدمات و فعالیت هایی که می توان برای افراد استان انجام داد مسأله توانمندسازی، اشتغال زایی و تولید کار و درآمد، یکی از مهم ترین و اساسی ترین خدمات است. با ایجاد اشتغال، ضمن از بین رفتن آسیب های بیکاری و معضلات اجتماعی، روانی، اقتصادی و فرهنگی آن، درآمدزایی باعث رونق اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جوانان کهگیلویه و بویراحمد خواهد شد.
طرح شمیم خدمت با هدف و رویکرد ایفای نقش حقیقی بقاع متبرکه در مسائل اجتماعی و گره گشایی اصولی از مشکلات مردمان استان، توانمندسازی افرادبیکار یا کم درآمد پیرامون بقاع متبرکه، ایجادشغل برای مجاوران، حفظ کرامت انسانی و تقویت باورهای اسلامی و انسانی در افراد، ایجادروحیه نشاط و سرزندگی و برازندگی در جامعه هدف و تقویت و ترویج فرهنگ تعاون، همکاری و همدلی در استان اجرایی و شکل گرفته است.
این طرح نیازمند لوازم و بسترهایی از جمله فراخوان، تبلیغات و تببین اصولی طرح، نیاز سنجی و امکان سنجی منطقه پیرامونی بقعه در جهت نوع آموزش و اشتغال، تأ مین مکان و زیرساخت های لازم در جهت آموزش در بقاع متبرکه، جذب کارآموز، ایجادبانک اطلاعاتی از کارآموزان، اساتید، تعمل با مسئولین استانی و شهرستانی، خیرین، متولیان مرتبط با کارو حرفه، بهره گیری از مشاورین خبره در تولید، اشتغال، بازاریابی و تعاون با دعوت از خیرین و استفاده از ظرفیت موقوفات استان و مشارکت بت سرمایه گذاران طراحی و برنامه ریزی شده است.
این طرح در سه گام طراحی و قابلیت اجرایی پیدا می نماید:
گام نخست آن، آموزش و توانمندسازی، گام دوم، کمک و مساعدت به ایجاد زمینه اشتغال و گام سوم به بازیاریابی و فروش محصولات تولیدی اختصاص دارد. این طرح باسلاح تولید و اشتغال و توانمندسازی مجاوران بقاع متبرکه، به مبارزه با فقر، محرومیت، بیکاری و فساد می پردازد
بازارچه های خیریه
بقاع متبرکه و اماکن مذهبی در استان کهگیلویه و بویراحمد و حرم مطهری نظیر امام زاده بی بی حکیمه ظرفیت احداث و راه اندازی بازارچه های خیریه را دارد. در این بازارها علاوه بر عرضه محصولات فرهنگی، صنایع دستی منطقه مجاور و روستاهای اطراف، تولیدات لبنی و سوغات های محلی را می توان عرضه کرد که برای گردشگران و زائران دارای ارزش و جذابیت خاصی هستند تا به عنوان رهآورد سفر و سوغات از آن بهره ببرند.
این بازارچه ها، علاوه بر تأمین نیازهای ضروری و روزمره زائران و گردشگران مذهبی، باعث ایجاد شغل برای مجاوران، درآمدزایی و رونق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطقه اطراف خواهد شد. بازراچه و توسعه ی آن می تواند باسرمایه خیرین و افراد نیکوکار ایجاد و ترقی پیدا نماید.
نقش قرار دوازدهم در مدیریت فرهنگی
طرح عدالت محور قرار دوازدهم از دوازدهم هر ماه و تناسب آن با امام دوازدهم شیعیان مأخوذ شده است. این طرح، در راستای ساماندهی و جهت دهی مساعدت های بقاع متبرکه و موقوفات است که در تمام بقاع متبرکه و اماکن مذهبی دارای ظرفیت فعالیت اجتماعی اجرا می گردد. این طرح تفسیرحرکت جهادی از کلام مقام معظم ولایت امام خامنه ای است که فرموده:«خدمت اجتماعی به مردم در مقابل فشار اقتصادی دشمن، جهادی ارزشمند است.» با این بین و رویکرد، طرح موصوف به قرار دوازدهم، در راستای ترویج و تقویت فرهنگ مهدویت در قالب ارائه خدمات اجتماعی و البته با ساختاری جهادی و مشارکتی جهت اجرا در بقاع اجرایی شده است.
این طرح، با مبنای مشارکت مردمی به منظور ساماندهی و تقویت تساوی افراد جامعه، با اقدامی جهادی و افزایش مشارکت مردمی در دوازدهم هر ماه، بسته های معیشیتی معطر به نام و یاد امام دوازدهم (ع) به خانواده های کم برخورداراستان اهدا می کند. قرار دوازدهم، دارای فوائد، آثار و اهدافی از جمله ترویج فرهنگ مهدویت با انتشار نام و یاد حضرت صاحب الزمان(ع) در طول سال، شبکه سازی مهدوی، ترویج فرهنگ خدمت به محرومین، ایجاد رویه ثابت و همصدایی بقاع متبرکه در توزیع بسته های معیشتی و ارائه خدمات اجتماعی در سطح استان است.
شورای هماهنگی امور خیریه
یکی از رسالت های مهم سازمان اوقاف و امور خیریه، جاری نمودن ثمرات و برکات سنت حسنه وقف از طریق ترویج و تقویت امر خیر و خدمت به نیازمندان است. بر این مبنا، جلب و جذب مشارکت های مردمی و استفاده از ظرفیت موسسات و تشکل های خیریه به منظور هم افزایی و تسهیل امور بریا خدمات رسانی با کیفیت تر و با کمیت مناسب، در راستای حمایت هدفمند از افراد و خانواده های مستحق با رعایت عزت و کرامت انسانی از ضروریات این امر بسیار مهم است.
ستاد هماهنگی امور خیریه استان، تشکلی مردمی، غیرانتفاعی و غیردولتی ست که با هدف هماهنگ سازی شورای هماهنگی امور خیر که در شهرستان ها ایجاد و شکل گرفته و همچنین دیگر تشکل ها و خیریه های سطح استان به منظور جلب و جذب مشارکت آنها در اجرای برنامه های ابلاغی سازمان در امور خیر فعالیت خواهند نمود.
این شورا در سطح شهرستان ها و استان کهگیلویه و بویراحمد در بستر های ازدواج آسان جوانان، ترویج فرهنگ ازدواج، تهیه جهیزیه و خدمات برگزاری مراسم ازدواج، خدمات دهی به بیماران نیازمند، حمایت و مراقبت از ایتام، بی سرپرستان، بدسرپرستان با رویکرد توانمندسازی، حمایت از آسیب دیدگان جامعه در بلایای طبیعی، کمک به آزادی زندانیان جرائم غیرعمد و سایر امور خدمات رسانی و فعالیت می نماید. البته می توان با برنامه ریزی مدون از جمله دعوت از خیرین و افراد متمول استان، چهره های ماندگار استان، افراد فرهیخته و تأثیرگذار جامعه در توسعه و تقویت این طرح کمک شایانی نمود.
نقش اطلاع رسانی در وقف
اطلاع رسانی نقش بسیار قوی و مؤثری در توسعه و تقویت فرهنگ وقف و امور خیریه در بین زائران و دلداگان بی بی حکیمه حرم مطهر و مناطق اطراف و سایر نقاط استان دارد.اطلاع رسانی سریع، صحیح، دقیق، آسان و به موقع، می تواند در گسترش وقف و تشویق مردم به انجام این عمل صالح موثر باشد، چون وقتی که مردم از برکات دنیوی و اخروی وقف مطلع شوند و ببینند که چه افراد خیری اقدام به وقف مال و اموال خود کرده اند به طور یقین تشویق می شوند و به این امر خیر گرایش پیدا می کنند. همچنان که در اصل انجام فعالیت های فرهنگی و تضمین شکوفایی استعدادها و پیشگیری از انحرافات فرهنگی، یک ضرورت است؛ بایست مدیریت رسانه ای در استان کهگیلویه و بویراحمد و فراتر از آن رسانه ی ملی به مدیریت فرهنگی صحیح توجه ویژه علمی، اصولی و منطقی داشته باشد.
رسانه ها در سال های اخیر، در باب وقف در کهگیلویه و بویراحمد، با همکاری دوسویه و مبتنی بر تعامل کارشناس مدیریت روابط عمومی اداره کل اوقاف و امور خیریه استان و شبکه ی صدا و سیمای مرکز دنا ساخته و پرداخته شده است. محتواهایی در قالب گزارش خبری، انیمیشن، فیلم مستند، فیلم داستانی و … به شکلی جذاب و تماشاگر پسند با استفاده از المان ها و عناصر فرهنگی و مذهبی استان، تهیه و از طریق این شبکه بین المللی پخش شده است و البته لازم به نظر می آید که چنین مدیریت فرهنگی خوبی تداوم داشته و خود به فرهنگی تأثیرگذار بدل شود.
این آگاهی‌بخشی باید از طریق همه ی رسانه‌ها و با جدیدترین تکنیک‌ها و بهره گیری از تکنولوژی توأم با خلاقیت صورت گیرد. چنان‌که در سایت‌های مؤسسات پشتیبان و مؤسسات خیریه، فراخوان های مستمری خطاب به نیکوکاران و خیّران ملاحظه می گردد که از اهمیت دینی و اجتماعی کمک‌های خیریه سخن می‌گویند و بازدیدکنندگان را راهنمایی می‌کنند. این سایت‌ها با طراحی بخش‌هایی مانند؛ پاسخ به پرسش‌های متنوع، فهرست موارد نیازمند کمک‌های خیر، راهنمای داوطلبان اعمال خیر و دیگر راهنمایی‌ها که موجب افزایش اقدامات خیرخواهانه در میان شهروندان منجر شده است، گام برمی دارند.[1]
عدم توجه به اهمیت وقف
همچنانکه گفته شد، وقف در باورهای دینی و مذهبی ما به عنوان یکی از بزرگترین باقیات صالحات و یکی از بهترین خیرات مطرح است که تأثیرگذاری فراوانی در رشد اعتقادی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و آموزشی جامعه دارد. در این میان «عالمان و اندیشمندان دینی» به عنوان زبان گویا و مبلغان معارف دینی و مذهبی، نقش و وظیفهی حساس و سنگینی را در نمایاندن جایگاه این عمل نیکو و پسندیده دارند. هر ساله، عالمان دینی از مرکز حوزه علمیه قم، حوزه علمیه امام جعفر صادق یاسوج و سایر حوزه های علمیه کشور، به عنوان مبلغان دینی اعزام می شوند. تشکیل جلسات مستمربا آنها و جهت دهی در راستای توسعه فرهنگ خیرخواهی و وقف در نقطه به نقطه ی استان صورت گرفته که نیازمند توسعه و تبلیغ قوی تر و پویاتری است.
مهمترین گام براى ایجاد نگرش مثبت نسبت به مسائل و واقعیت ها در جامعه، ارائه اطلاعات صحیح و شفاف است. واضح است که وقف در اصل برای حمایت از نهادهای آموزشی، بهداشتی یا اجتماعی به‌وجود آمد، ولی از آغاز قرن بیستم میلادی تا نیمهی آن، همان هنگام که دولت‌ها دست روی اوقاف گذاشتند، رابطهی میان وقف و این نهادها قطع شد. این در حالی است که واقفان و متولیان اصلی وقف به خاطر ارتباط مستقیمشان با مردم، بهتر می‌توانند بر موقوفات نظارت داشته، عائدات و درآمد آنها را در عرصه‌های مورد نیاز هزینه کنند .
خوشبختانه در بین زائران بی بی حکیمه و استان کهگیلویه و بویراحمد هم نگاه مردم به امور خیر نگاه مثبت و مبتنی بر توسعه است و هم اداره کل اوقاف و امور خیریه اهتمام ویزه ای در احیای اوقاف و توسعه و پیشرفت فرهنگ وقف و امور خیریه دارد. خود آستانه بی بی حکیمه(س) ظرفیت بسیار بالایی در جلب و جذب واقف و خیرین در بین زائران و دلداگان بیشمارش دارد که خود نیازمند برنامه ریزی دقیق، علمی و اصولی ست.
آسیب ها در مدیریت وقف
در شریعت و فقه، به مدیریت وقف و ادارهی موقوفات اهتمام و توجه ویژه شده است؛ زیرا ادارهی وقف در کیفیت و در وضعیت وقف بسیار مؤثر است. مدیر کارآمد و لایق، موقوفه ی هر چند غیر کارآمد را به اوج کارآمدی می‌‌رساند. برعکس اگر مدیری نالایق و غیرصالح باشد، بهترین موقوفه را تبدیل به رقبه ی بی فایده و ناخوشایند می‌‌کند.
بنابراین، یکی از مهمترین راه هایی که به ترویج و گسترش فرهنگ وقف کمک می کند بهینه سازی مدیریت وقف و نحوهی اداره موقوفات است. به بیان دیگر، وقتی که مردم می بینند موقوفات به خوبی اداره می شوند و به حال خود رها نمی شوند قطعاً تشویق می شوند که به این موضوع مهم توجه نشان دهند؛ اما عکس این قضیه نیز صادق است: اگر مشاهده شود که هر مکانی پس از وقف به حال خود رها شده و هیچگونه نظارتی هدفمند و قانونمند بر آن اعمال نمی شود و متولی خاصی ندارند، بدون شک این مسأله می تواند به دلسرد شدن مردم و رویگردانی آنها به مسأله وقف منجر شود. بنابراین، نوع مدیریت بر موقوفات و نحوهی اداره آن از نگاه مردم بسیار حائز اهمیت است.
علاوه بر این، آسیب دیگری نیز در عرصه وقف قابل ذکر است که برخی از آنها عبارتند از: عدم آشنایی با موازین قانونی و شرعی وقف، عدم رعایت حقوق وقف و انفاق و عدم پرداخت دیون دستگاه‌ها به موقوفات، وجود نهادهای موازی در اخذ خیرات و حسنات و عدم وجود نظارت بر عملکرد آنها، فروش موقوفات در زمان اصلاحات ارضی و ابطال بعضی از اسناد وقفی و… . این آسیب ها پس از آسیب شناسی، باید نقاط ضعف و قوت تاثیرگذار بر توسعه یا عدم توسعه امور خیر و وقف، شناسایی شوند و سپس نقاط ضعف به نقاط قوت و نقاط قوت به فرصت ها بدل شود. محدودیت ها و تهدیدات نیز پس از شناخت و بررسی، مرتفع شوند و به شکل اصولی و علمی، به مدیریت مطابق با برنامه روز و نوین، اقدام گردد.
پیشگیری از رکود وقف
عواملی که در طول تاریخ موجب رکود و از رونق افتادن اوقاف شده اند، متعدد و متنوع اند که دسته ای از آنها، شاید قابل پیش گیری و پیش بینی نباشند. عواملی چون زلزله، سیل، جنگ و … که خرابی اوقاف و از بین رفتن اسناد و مدارک اموال موقوفه را به دنبال داشته اند، می توان از این دسته به شمار آورد. در دهستان بی بی حکیمه، و در استان، زلزله چندین بار در طول دویست سال اخیر رخ داده و اثرات زیان باری به ظرفیت هی این مکان مذهبی و موقوفات وارده نموده است. خود بقعه منوره بی بی حکیمه در بستر دره ای و در تنگه ای در میان دو دیواره ی کوه زرد واقع شده است که هر لحظه امکان وقوع حادثه ای وجود دارد.
راهکارهای نوین در بهره‌وری از موقوفات
در این مبحث به بیان راهکارهای نوین و خلاقانه که در این رابطه مطرح شده نیز خواهیم پرداخت.
سرمایه گذاری در وقف
دولت ها در هر کشور کالاهای عمومی تولید می کنند. برخی از کالاهای عمومی مانند جاده ها، مدارس، دانشگاه ها و پل ها این قابلیت را دارند که به وسیله مردم وقف شوند. دولت می تواند ارزش آن نهاد را به سهام تبدیل کند و در شرایط مختلف، به خصوص زمانی که قصد کاهش نقدینگی در دست مردم را دارد، می تواند سهام وقف منتشر کند. افراد خیر به میزان توانایی سهم مدرسه یا دانشگاه را خریداری می کنند و آن را وقف می کنند.
بخش خصوصی نیز، چنانچه نتواند نهاد عمومی را اداره کند، می تواند پس از ساخت، سهام آن را به صورت سهام وقف عرضه کند و مبالغ جمع آوری شده را به ملکیت آن نهاد موقوفه درآورد و آن نهاد برای اداره خود با توجه به مبلغ جمع آوری شده، سرمایه گذاری مناسب انجام دهد. مثلا چند نفر خیر که مدرسه ای در بی بی حکیمه ساخته اند و نقدینگی کافی برای اداره آن ندارند، سهام آن را به صورت وقف به فروش می رسانند. با فروش آن، مبلغ جمع آوری شده را به ملکیت مدرسه درآورده، متولیان مدرسه موقوفه با در اختیار داشتن نقدینگی مناسب، سرمایه گذاری کرده و از سود آن مدرسه را اداره می کنند. دولت نیز می تواند پس از توزیع سهام وقفی، مبالغ جمع آوری شده را به موسسه وقف شده واگذار کند تا متولیان آن با استفاده از نقدینگی و سود آن به فعالیت ادامه دهند؛ مثلا برای تعمیر جاده، پل و یا مدرسه و دانشگاه از آن استفاده شود و یا این که مدرسه و دانشگاه به متولیان واگذار شود تا آنان بتوانند آن را اداره کنند. در ضمن این امر باعث می شود، نهادهایی که توان اداره موقوفات را دارند، به تدریج در اقتصاد شکل بگیرند و با در اختیار گرفتن سرمایه های موقوفات آن ها را به صورت مناسب اداره کنند. [2]
کارکرد این اوراق سهام مانند اوراق مشارکت است که دولت برای اجرای طرح های خود منتشر می کند. البته اوراق مشارکت اولاً قابل خرید و فروش است و ثانیاً قبل از ایجاد پروژه قابل واگذاری است، ولی اوراق وقف قابل خرید و فروش نیست و باید پس از ایجاد نهاد به صورت وقف منتشر شود، وگرنه از نوع وقف دین و کلی است که صحت آن با اشکال زیادی مواجه است. اوراق سهام قدرت جذب نقدینگی بخش خصوصی و کاهش کسری بودجه دولتی، کاهش تصدی گری دولتی و گسترش بخش عمومی که توسط مردم اداره می شود را یکجا دارد.
وقف سهام شرکت ها
با توجه به شرایطی که موقوفه باید داشته باشد و قبلا هم توضیح داده شده است. حال این پرسش مطرح است که سهام قابلیت وقف کردن را دارد یا خیر؟
اولین شرطی که برای موقوفه بیان شد، عین بودن مال مورد وقف است. برخی حقوقدانان آن را به اعیان، منافع، دیون و مطالبات و بالاخره حقوق مالی تقسیم کرده اند و عده ای دیگر از حقوقدانان اموال را بر حسب ماهیت آن، به اعیان، منافع و حقوق مالی تقسیم کرده اند، لذا شایسته است که در اینجا به تعریف عین بپردازیم. از آنجا که قانون مدنی (و سایر قوانین) تعریفی از عین ارائه نداده اند، لذا مولفان حقوقی هر یک با توجه به برداشتی که از مال و عناصر تشکیل دهنده آن دارند، عین را به صور گوناگونی تعریف کرده اند که به ذکر برخی از آن ها می پردازیم:
الف – «عین عبارت است از مالی که اگر موجود گردد دارای سه بعد باشد (جسم باشد) … بنابراین عین، یک مال مادی است».
ب – «اعیان اموالی مادی است که در خارج موجود باشد و به وسیله حس لامسه می توان آن ها را لمس نمود» و نیز اینکه «اموالی که وجود خارجی داشته و با حس لامسه قابل ادراک باشد عین نامیده می شود» با توجه و دقت در این تعاریف می توان به این نتیجه رسید که سهام شرکت ها را می توان در ردیف اعیان به شمار آورد.
شرط دوم ؛ موقوفه که قابلیت تملیک بود، در مورد سهام شرکت ها چندان قابل بحث نیست، زیرا سهام شرکت مانند هر مال دیگری قابلیت تملک دارد.
شرط سوم ؛ از شرایط موقوفه یعنی قابلیت بقا (در مقام انتفاع) در مورد سهام نیز صادق است. همانطور که شرح داده شد، منظور از قابلیت بقا، امکان و استعداد بقای مال در مقام انتفاع از آن است و این انتفاع را از سهام نیز می توان کسب کرد. به عنوان مثال می توان با در اختیار داشتن و حفظ سهام یک شرکت موفق از سود سهام انتفاع برد و منافع آن را مطابق با منویات واقف در امور خیر صرف کرد، بدون اینکه در اصل مال (سهام) دخل و تصرفی صورت گرفته باشد.
شرط چهارم ؛ که برای موقوفه لازم الرعایه است و باید واجد آن باشد، «قابلیت قبض» است. سهام شرکت ها این شرط را نیز دارا می باشد که نقل و انتقال سهام (بی نام) معمولاً از طریق تالار بورس اوراق بهادار محقق می شود و در خصوص سهام بی نام، دارنده و متصرف آن مالک شناخته می شود، لذا همین که سهامی به یکی از اسباب ناقله (از جمله وقف) مورد انتقال واقع شد، کلیه منافع آن نیز مورد نقل و انتقال قرار می گیرد. [3]
نقش صندوق های وقفی در مدیریت وجوهات
یکی از ابزارهای مهم مدیریت وجوهات و خیرات در کشورهای پیشرفته وجود صندوق های وقفی است که با نگاه عام المنفعه و خیرخواهانه کمک ها و وجوهات خیرین را مدیریت می کند و با جمع آوری اعتبارات خرد و جزئی زمینه تشکیل امکانات کلان و قابل عرضه فراهم می گردد و به این ترتیب بخش از چرخ تولید و کار و تلاش جامعه به حرکت در می آید و امید است با تصویب قانون اخیر صندوق ها و سرمایه گذاری در سازمان بورس اوراق بهادار بتواند این بخش را بیش از پیش فعالتر نماید. تشکیل و راه اندازی این صندوق در استان کهگیلویه وبویراحمد با توجه به ترکیب جمعیتی و وجود جوانان فعال و پویا می تواند بسیار اثرگذار باشد.
کارکردهای سرمایه گذاری در وقف
در استان کهگیلویه و بویراحمد با وجود پتانسیل بسیار قوی در گردشگری به ویزه گردشگری مذهبی، وجود ذخایر بی نظیر بیست و پنج درصد نفت و گاز کشور، ده درصد منابع آبی کشور، یازده درصد منابع جنگلی کشور، منابع غنی معدنی به وفور، منابع انسانی جوان و فعال و صدها ظرفیت کم نظیر در سطح کشور، متاسفانه توسعه نیافته و مردم غالبا از سطح درآمدی پایینی برخوردارند. نبود کارخانه و مراکز کار، نبود صنعت قوی، نبود بخش خصوصی فعال باعث بیکاری جوانان، رویکرد به مشاغل کاذب با درآمد ناپایدار، تنزل سطح دستمزد و در نتیجه سطح پایین زندگی از نظر کیفیت و کمیت شده است. این نوع زیست، سببی جزء فقر و نداری و تهیدستی مردم را در دهستان بی بی حکیمه، بخش بابا کلان و سایر مناطق استان کهگیلویه و بویراحمد، در پی ندارد.
یکی از کارکردهای ترویج و تثبیت امور خیریه و وقف، از بین بردن فقر و نداری در لایه های مختلف این جامعه است. امّا چگونگی انجام آن، نیاز به بررسی های دقیق دارد؛ به دو گونه کلی این فقرزدایی انجام می شود:
الف: مستقیم
ب: غیرمستقیم
فقرزدایی به روش مستقیم:
در این شیوه، واقف با پرداخت به نیازمندان، آنها را از فقر نجات می بخشد. قرآن و روایات تلاش کرده اند این نوع فقرزدایی را به صورت عرف و فرهنگ درآورند. این آیات و روایات را به چند دسته می توان تقسیم کرد:
نصوص ضد تکاثر و کنز- کسی که ثروت ها را ذخیره کند نه به هدف اینکه آنها را افزایش دهد تا از آنها در راه صحیح استفاده کند بلکه جمع آوری مال و ذخیره سازی آن به صورت یک بیماری در جان برخی اشخاص رسوخ کرده است.
قرآن می فرماید: والذین یکنزون الذهب والفضه ولاینفقونها فی سبیل الله فبشّرهم بعذاب ألیم.[4] کسانی که زر و سیم می اندوزند و آن را در راه خدا انفاق نمی کنند، آنان را به عذابی دردناک مژده ده.
در آیه دیگر آمده است: الهاکم التکاثر.[5]
در فرمایشات امام علی (ع) هست که:
اِعلَموا أنّ کثرة المال مَفسَدَةً للدین، مَقساةً للقُلوب.[6]
بدانید که فراوانی مال تباه کننده دین و سخت کننده دل ها است.
آن حضرت در جای دیگر می فرماید:
ثروة المال تُرددی و تُطغی و تُفنی.[7]بسیاری مال انسان را به سقوط می کشاند و سرکشی می آورد و نابود می سازد.
مذمت فقر: همان گونه که انبوهی مال و دارایی و فزون داری و فزون خواهی، فرد و جامعه را از سیر کمال باز می دارد، فقر مفرط و ناداری و پیوسته گرفتار معاش بودن و اسیر تنگدستی شدن نیز مانع حرکت تکاملی انسان است. فقر انسان را به تباهی و رذایل اخلاقی سوق می دهد، ایمان و یقین آدمی را متزلزل می سازد. به همین دلیل رسول خدا می فرماید:
کاد الفقر ان یکون کفراً؛[8] نزدیک است کار فقر به کفر کشیده شود.
اینگونه تعابیر در نصوص دینی ما فراوان است و فقر را به شدت مذمت می نماید و مدیران جامعه را توصیه می کند که زمینه های رفع فقر را فراهم سازند و اغنیا را وا می دارد تا به ضعیفان کمک کنند. بنابراین در جامعه مطلوب باید فقرزدایی همواره یک خط مشی ثابت تلقی گردد.
مولای متقیان فرموده است: «الفقر موت الاکبر»،[9] نشانگر نقش و کارکرد بسیار پردامنۀ فقر در مجموعۀ چرخه های اقتصاد است. برعکس، وقف می تواند فقر را از میان برداشته و حیات را به جامعه بازگرداند.
یکی از محققان آثار منفی فقر را اینگونه فهرست کرده و برعکس، آثار مثبت وقف را در فقرزدایی آورده است:
– به خطر افتادن ثبات وحدت و امنیت ملی؛
– به خطر افتادن استقلال مملکت (به لحاظ وابستگی پیدا کردن به قدرت های اقتصادی و سیاسی بیگانه از قِبَل دریافت وام های کلان و…)؛
– عدم استفادۀ مطلوب از توانمندی های موجود در کشور؛
– شکوفا نشدن استعدادها و عدم بروز توانایی های افراد؛
– فرار مغزها و استعدادهای درخشان؛
– کند شدن آهنگ رشد و توسعه ملی؛
– گسترش بیسوادی، بیکاری و…؛
– پایین آمدن متوسط عمر افراد؛
– رشد سرطانی روستاگریزی و شهرنشینی.
حال که نمونه هایی از تأثیرات سوء فقر و تنگدستی را برشمردیم، ذکر این نکته ضروری است که راهکار حسنۀ وقف می تواند با فراهم آوردن فرصت های شغلی، دستگیری از نیازمندان و کمک به خوداتکایی ایشان، رواج اندیشۀ خیرخواهی، تقویت مؤسسات حمایتی، بسیج امکانات اندک و مانند آن راه بر فقر و تنگدستی تنگ کند و رفاه و غنای ممدوح جامعه انسانی را موجب شود.[10]بنابراین در دهستان بی بی حکیمه سایر مناطق استان کهگیلویه و بویراحمد می توان با ترویج و توسعه فرهنگ امور خیر و وقف، به توسعه ی جامعه کمک نمود و باعث پیشرفت جامعه شد.
نتیجه گیری
ویژگی های مدیریت فرهنگی را باید در جایگاه منحصر به فرد فعالیت های فرهنگی و نقش حیاتی آنها در زندگی مردمان استان کهگیلویه و بویراحمد و نیزدرزندگی مردم دهستان بی بی حکیمه، جستجو کرد. در اهمیت نقش مدیریت فرهنگی امور خیر، نیک اندیشی و وقف، با نظام اجتماعی و فرهنگی خاص جامعه استان باید به گستردگی روابط و ارتباطات اجتماعی و فرهنگی در جوار اماکن مذهبی و بقاع متبرکه استان اشاره نمود. همانگونه که بررسی و تبیین شد در راستای مدیریت فرهنگی امور خیر و وقف در استان طرح افق، طرح شمیم خدمت، راه اندازی بازارچه های محصولات تولیدی در جوار بقاع متبرکه و ایجاد و راه اندازی شورای هماهنگی امور خیریه در استان و شهرستان های نه گانه ی استان، بستر سازی و به ارایه خدمات خیر و اجتماعی مشغول و مشعوف هستند.
پس از بررسی های لازم و مطالعات میدانی و پزوهشی، به این نتیجه رسیده که در جوار امامزاده بی بی حکیمه و در روستای بی بی حکیمه می توان از ظرفیت زایران و گردشگران بی شمارخارجی و داخلی این مکان مذهبی برای جذب و جلب خیرین و رشد و توسعه وقف و امور خیر بهره برد. مدیریت فرهنگی کارآمد می تواند به توسعه و پیشرفت امور خیر و وقف در این منطقه از استان کمک نماید.
با بررسی مدیریت فرهنگی امور خیر و موقوفات منطقه و تجزیه و تحلیل های در این پژوهش داده های کتابخانه ای و میدانی به نتایجی رسیده که به اختصار و مفید به آنها می پردازیم:
نسبت به امور خیر و وقف در میان جامعه، حساسیت اجتماعی وجود دارد. مدیریت فرهنگی امور خیر مانند مدیریت بازرگانی یا صنعتی نیست که با عدم موفقیت و شکست آن و یا نبود معیارها و استانداردهای لازم درآن، امکان جایگزینی داشته باشد. رهیافت مدیریت فرهنگی توسعه و تبیین و تقویت فرهنگ امور خیر، سوقدهی مردم روستای بی بی حکیمه، بخش باباکلان، شهرستان گچساران و استان به امور خیریه با برنامه های مؤثر و مفید و نیز توسعه و پیشرفت نگاه مردم در وقف و بالطبع، توسعه موقوفات کهگیلویه و بویراحمد است که خود به توسعه و پیشبرد امور اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی مساعدت و یاری خواهد نمود. پس عدم موفقیت در این مدیریت، مصداق آب رفته ای ست که نمی توان آن را به جوی بازگرداند.
از سوی دیگر؛ ارزش مدیریت فرهنگی، نه تنها در این مکان مذهبی، دهستان بی بی حکیمه و سایر مناطق استان، بلکه در هیچ کجا، قابل تقویم به پول و مادیات نیست و به همین دلیل ثواب و پاداشی که پس از رفع موانع فرهنگی و غیر فرهنگی وعده داده شده، هیچ قابل مقایسه با مقوله ی دیگری نیست. در این فعالیت ها و پروسه ی مدیریتی با احیای فرد و جامعه، تنویر ذهن فرد و جامعه و ترغیب و تقویت و تشویق به این گونه امور خیرخواهانه رو به رو هستیم. که کار بس ارجمند، سودبخش با بهره وری بالا، پراهمیت و با ارزشی ست.
مدیریت فرهنگی امور خیر و وقف، از حساسیت خاصی برخوردار است. بنابراین برنامه ریزی برای توسعه آن نیازمند داشتن منابع لازم، استفاده از ظرفیت صدا و سیمای شبکه محلی دنا و صدا و سیمای ملی، بخش خصوصی و همکاری دوسویه دستگاه های دولتی است. در صورت جذب افراد خیر در استان و نظام مند بودن مدیریت فرهنگی، از یک سو، بر جایگاه فرهنگی نوعدوستی و نیک اندیشی در زندگی مردم استان کهگیلویه و بویراحمد و از سوی دیگر، به رسوخ و نفوذ عمیق باورها، اعتقادات، آداب، سنن و رسوم اخلاقی و اجتماعی و دیگر امور فرهنگی در شخصیت آحاد جامعه مردمان این خطه از ایران اسلامی باز می گردد.
پس از بررسی های لازم به این رهیافت دست پیدا نموده که وظیفه ی مدیریت فرهنگی در امور خیر و وقف و ایفای نقش آفرینی آن در جامعه استان کهگیلویه و بویراحمد، به مراتب از مدیریت سایر مولفه ها در جامعه ی استان سخت تر و پیچیده تر است و قطعا زمان، هزینه و فرصت و منابع بیشتری را می طلبد تا به نتیجه ی مطلوب و دلخواه رسید و به آن دل بست به طوری که آن را قرین به نقطه ی بهره وری برشمارد.
و سرانجام دریافتیم که مدیریت فرهنگی، نقش محوری و مبنایی در راستای انجام سایر فعالیت های اقتصادی، آموزشی، اجتماعی، سیاسی، هنری و … در شهرستان گچساران، در جوار روستای بی بی حکیمه و بقعه منوره امام زاده بی بی حکیمه و استان کهگیلویه و بویراحمد دارد و می توان با فعالیت ها و مدیریت فرهنگی هدفمند به نتایج موثر در توسعه امور خیریه، دست پیدا نمود.
منابع:
الف : منابع عربی
1 ـ ابن بابویه ، محمد بن علی ، الخصال، ج 1، ترجمه سعید احمدی ، نشر کتابچی ، 1390
2 ـ ابن قدامه ، عبدالله بن احمد ، مغني ، ج 5 ، انتشارات ذوی القربی ، 1391
3 ـ حسینی عاملی ، سید علی ، مفتاح الکرامه ، دار احیاء التراث العربی ، ج 9 ، 1415 ق
4 ـ خمینی ، روح الله ، تحریرالوسیله ، جلد دوم ، چاپ آداب نجف ، بی تا
5 ـ خوئی ، ابوالقاسم ، مصباح الفقاهه فی المعاملات ، ج 3 ، موسسه انصاریان للطباعه و النشر ، قم ، نشر دارالهادی ، 1992
6 ـ سنهوری ، عبدالرزاق احمد ، الوسیط فی شرح القانون المدنی ، ج7 ، دار احیاء التراث العربی ، المجلد الاول ، بیروت ، 1964
7 ـ شربيني، محمد بن احمد ، مغني المحتاج، ج 2 ، نشر دارالعلم ، 1412 ق
8 ـ شهید ثانی ، مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام ، موسسه المعارف ، 1418 ق ، بی جا ، ج 1
9 ـ شهید ثانی ، جمال الدین ، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه ، جلد اول ، چاپ سنگی ، مطبعه الجدیده ، تبریز ، 1375
10 ـ علامه حلی ، تبصره المتعلمین فی احکام الدین ، چاپ سنگی ، مکتبه الاسلامیه ، تهران ، 1372 ه. ق
11 ـ علامه حلّی ، الحسن بن یوسف بن المطهر ، قواعد الاحکام ، الجزء الثانی ، مؤسسة النشر الاسلامی ، الطبعة الاولی ، قم ، 1418 ه .
12 ـ علامه حلی ، تذکره الفقها ، انتشارات آل البیت ، قم ، 1414 ق ، ج2 ، کتاب وقف
13 ـ عبید الکبیسی ، محمد ، احکام وقف در شریعت اسلام ، ترجمه احمد صادقی ، انتشارات اداره کل حج و اوقاف و امور خیریه استان مازنداران ، ج1 ، چاپ سوم ، 1370 ،
14 ـ غررالحکم، ج 2، ترجمه حسین شیخ الاسلامی ، نشر انصاریان ، 1385
15 ـ طباطبائی یزدی ، سید محمد کاظم ، ملحقات عروه الوثقی ، ج 2 ، مکتبه الداوری ، قم ، بی تا
16 ـ كاشاني ، عطاء الله ، بدايع الصنايع ، ج 6 ، نشر بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار ، 1385
17 ـ کلینی ، محمد بن یعقوب ، الکافی، ج 1، ترجمه احمد بانپور ، نشر استوار ، 1391
18 ـ محقق حلی ، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام ، چاپ سنگی ، مکتبه الاسلامیه ، تهران ، 1377
19 ـ نجفی ، محمد حسن ، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام ، مکتبه الاسلامیه ، تهران ، چاپ ششم ، 1400 ه. ق ، ج 28
ب : منابع فارسی
1 ـ امامی، سید حسن ، حقوق مدنی ، جلد اول ، تهران، انتشارات اسلامیه، چاپ بیست و یکم، 1379 هـ ش
2 ـ ابو سعید، احمد ، مقدمه ای بر فرهنگ وقف، تهران: اداره کل حج و اوقاف ، 1378
3 ـ امیدیانی ، حسین ، نقش وقف در فرایند توسعه ، نشر اسوه ، 1384
4 ـ ایلکا ، اسماعیل ، جایگاه وقف و تاثیر آن در جامعه اسلامی ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی ، 1382
5 ـ باقری ، اشرف السادات ، نقش وقف در آبادی شهرها، نشریه وقف میراث جاویدان ، پاییز 1385 ، شماره 43
6 ـ راوندی ، مرتضی ، تاریخ اجتماعی ایران ، ج 4 ، نشر نگاه ، 1383
7 ـ ریاحی سامانی ، نادر ، وقف و سیر تحولات قانونگذاری در موقوفات ، انتشارات نوید ، شیراز ، 1378
8 ـ سپنتا ، عبدالحسین ، تاریخچه اوقاف اصفهان ، اداره کل اوقاف ، 1346
9 ـ شهرامی ، بیژن ، راه کار وقف در حل مشکلات، نشریه وقف میراث جاویدان ، بهار و تابستان 1382 ، شماره 41 و 42
10 ـ فیض ، علیرضا ، مصلحت وقف و پاره ای از شرط های آن ، مجله وقف ؛ میراث جاویدان ، سال دوم ، شماره چهارم
11 ـ غفاری ، مختار ، بحث و تحقیق در پیرامون وقف در حقوق ایران ، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشگاه تهران ، 1375
12 ـ صادقی گلدار ، احمد ، مقدمه ای بر فرهنگ وقف ، نشر صائن ، 1385
13 ـ کاتوزيان ، ناصر ، قواعد عمومی قراردادها، جلد اول، انتشارات دادگستر ، 1385
14 ـ کاتوزیان ، ناصر ، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی ، انتشارات دادگستر ، 1384
15 ـ گرجی ، ابوالقاسم ، مقالات حقوقی ، جلد دوم ، انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ دوم ، 1375
16 ـ محمدیان امیری ، حسین ، وقف ، نشر پیام مقدس ، 1391
17 ـ ملایی پور ، جواد ، وقف ، سرمایه ای ماندگار ، مرکز پژوهشهای اسلامی سازمان صدا و سیما ، 1385
18 ـ معراجی ، سعید ، وقف ، سنت ماندگار ، انتشارات آوای امید ، 1389
19 ـ موسی صفار ، حسن ، وقف کارآمد ، نشر اسوه ، 1388
20 ـ نوذری ، عزت الله ، مالک و زارع در ایران ، نشریه تاریخ و جغرافیا ، اردیبهشت 1377 ، شماره 6 و 7
21 ـ نصیری ، بختیار ، بررسی مسئله وقف در اسلام و آثار آن در جامعه ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یاسوج ، 1386
22 ـ ولی داد ، حسن ، بررسی فقهی و حقوقی نقش مقتضیات زمان و مکان در عقد وقف ، پایان نامه کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد ، 1392
-23.رضایی، امید. فهرست اسناد و موقافات ایران، تهران، انتشارات اسوه، 1387، چاپ اول.
-24موسوی نژاد سوق، سید علی، حضرت امام زاده بی بی حکیمه، قم ، انتشارات وثوق، 1387، چاپ دوم
-25چرومی، رامین. آشنایی با امام زاده بی بی حکیمه،قم، انتشارات آفاق غدیر،1394 ، چاپ اول
-26سلیمانی، محسن، راز جاودانگی، تهران، انتشارات آب نبات، 1398 ، چاپ اول
-27سامانه جامع بانک مدیریت اطلاعات موقوفات و بقاع متبرکه استان کهگیلویه و بویراحمد
-28 نصیرالاسلامی، عباس و چرومی، رضا،1401،بررسی تاثیر رسانه و فناوری های نوین در توسعه گردشگری مذهبی (مطالعه موردیاستان کهگیلویه و بویراحمد)،هشتمین کنفرانس بین المللی پژوهشهای دینی، علوم اسلامی، فقه و حقوق در ایران و جهان اسلام،تهران
[1] . ایلکا ، اسماعیل ، جایگاه وقف و تاثیر آن در جامعه اسلامی ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی ، 1382 ، ص 51
[2] . محمدیان امیری ، حسین ، وقف ، نشر پیام مقدس ، 1391 ، ص 19
[3] . امیدیانی ، حسین ، نقش وقف در فرایند توسعه ، نشر اسوه ، 1384 ، ص 55
[4] . سوره توبه، آیه 34.
[5] . سوره تکاثر، آیه 1.
[6] . غررالحکم، ج 2، ترجمه حسین شیخ الاسلامی ، نشر انصاریان ، 1385 ، ص 101.
[7] . همان، ج 3، ص 351.
[8] . ابن بابویه ، محمد بن علی ، الخصال، ج 1، ترجمه سعید احمدی ، نشر کتابچی ، 1390 ، ص 12.
[9] . نهج البلاغه، حکمت 163.
[10] . شهرامی ، بیژن ، راه کار وقف در حل مشکلات، نشریه وقف میراث جاویدان ، بهار و تابستان 1382 ، شماره 41 و 42 ، ص 35.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.