ظرفیت و کارکردهای شبکه‌های اجتماعی در گسترش فرهنگ نیکوکاری و وقف  

ظرفیت و کارکردهای شبکه‌های اجتماعی در گسترش فرهنگ نیکوکاری و وقف

 

چکیده

همانطور که مناسبات و پدیده های اجتماعی با گذر زمان از نظر نوع و چگونگی دچار تغییر می شوند، پدیده و فرهنگ نیکوکاری و وقف هم در حال تغییر است اکنون دیگر مفهوم نیکوکاری صرفا جنبه مادی و اقتصادی صرف را ندارد و راه های کمک به نیازمندان نیز چه مادی و غیر مادی تغییریافته است.از سویی دیگر ورود بشر به عصر ارتباطات تکنولوژیکی و ظهور ابزار شبکه های اجتماعی نقش و ماهیت تمامی مناسبات اجتماعی را هر چه بیشتر با تحول روبرو کرده است. از این رو نقش شبکه های اجتماعی در گسترش فرهنگ نیکوکاری و وقف، به نوعی تقاطع بین جامعه، ارتباطات مدنی و رسانه است، رسانه های اجتماعی برای  توسعه این فرهنگ و افزایش سرمایه اجتماعی وقف دارای ظرفیت های فراوانی می باشند. چراکه رسانه های اجتماعی به عنوان یک بسیج مدنی: ظرفیت و کارکردهای زیادی در فلسفه وجودی امورخیر و نیکوکاری و تامین نیازهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی نیازمندان در عصر کنونی دارند. بدین ترتیب به دلیل اهمیت این موضوع ما در این تحقیق می خواهیم ظرفیت و کارکردهای استفاده از شبکه های اجتماعی در ترویج فرهنگ امور خیر و نیکوکاری ،جلوگیری از گسترش فقر که زمینه ساز پیشرفت و توسعه جامعه است؛ با رویکرد قیاسی (جز به کل) بررسی کنیم. سوال اصلی ما در این مقاله این است که چگونه پلتفرم های رسانه های اجتماعی می توانند فرصت های جدیدی را به عنوان ابزارهای ارتباطی برای جلب مشارکت مردم در  امور خیر و نیکوکاری فراهم نمایند. بنابراین نتایج تحقیق نشان داد: عضویت در شبکه های اجتماعی نیکوکاری می تواند با ایجاد بستری مناسب جهت کمک به دیگران منجر به ایجاد کارکردهای اقتصادی و در صورتی که شرایط برای تداوم فعالیت های انجمن مطلوب وجود داشته باشد، ایجاد همبستگی ملی نیز شود. همچنین به دست آوردن مؤلفه های کلیدی فرهنگ مدنی مانند سرمایه اجتماعی، مهارت های مدنی و فعالیت خیرخواهانه توسط رسانه‌های اجتماعی، مانند رسانه‌های جغرافیایی قومی اهمیت بالایی دارد.

 

  واژگان کلیدی: شبکه های اجتماعی، ارتباطات مدنی،کارکردهای شبکه های اجتماعی، فرهنگ، وقف و نیکوکاری

 

مقدمه و بیان مساله

اصولا ارزش های اخلاقی روح نظام تربیتی در رئالیسم اسلامی را تشکیل می دهد و مانند خونی در تمام پیکره دستگاه تعلیم و تربیت جاری است،از دیدگاه شهید مطهری کمال انسان در گروی کسب فضایل اخلاقی و دوری از رذایل و تقویت گرایشهای فطری است، گرایش به ،زیبایی ،خیر، نیکوکاری و…. بنابراین در تربیت نیز، کمال انسان را قرب خداوندی می دانند و این است که به آموزشهای اخلاقی بسیار اهمیت میدهند و اصولاً تهذیب، ترکیه و پرورش اخلاقی را بر آموزش و فراگیری دانش مقدم میدانند، کار اخلاقی خیر و نیکوکاری در ذهن و وجدان بشر دارای ارزش و قیمت است ولی نوع ارزش با ارزش های مادی متفاوت است (مطهری، ۱۳۸۷)

از سویی دیگر ظهور فناوری رسانه های اجتماعی ،نحوه ارتباط و تعامل مردم و سازمانها را تغییر داده است.( انگای، تائو و موون[1]، 2015) رسانه های اجتماعی شامل طیف گسترده ای از ابزارها و سیستم عامل ها مانند شبکه های اجتماعی، وبلاگ ها، انجمن های آنلاین است که در روش هایی به کاربران امکان ایجاد ارتباط از راه دور و سایر تعاملات را از طریق شبکه می دهد. استفاده از شبکه های اجتماعی پدیدآورنده انقلابی نو در دنیای امروز است ،به نحوی که این شبکه ها به یکی از تأثیرگذارترین تحولات فناوری اطلاعات در زندگی بشر تبدیل شده اند.(آرال، دلوراکس و گادس[2]،2013)

همچنین امروزه افراد از طرفی تحت تأثیر فرهنگ، دین و تمامی جنبه های زندگی روزمره جامعه خود هستند و از سوی دیگر در معرض عناصر ساختی دنیای مدرن قرار دارند بررسی تغییرات ایجاد شده در جامعه و تأثیر آن بر فرهنگ و عادات اخلاقی و انسانی همچون وقف و کمک های مادی و غیر مادی نشان می دهد ، افراد جامعه متاثر از مولفه هایی همچون رسانه های اجتماعی و تکنولوژی هستند؛ از این رو یافتن ارتباطات بین استفاده از شبکه‌های اجتماعی و فعالیت‌های خیریه حائز اهمیت است چراکه درصورتی‌که بتوانیم رابطه بین فعالیت‌های خیریه و ابعاد استفاده از رسانه‌های اجتماعی را شناسایی کنیم با برنامه‌ریزی جهت تقویت این شاخص‌ها می‌توان میزان فعالیت‌های خیریه توسط مردم را در کشورافزایش داد.(کاشانی، محققی،1398) بنابراین می توان با پژوهش مردم نگارانه رابطه بین چگونگی استفاده از رسانه های اجتماعی و گسترش فرهنگ خیر و نیکوکاری را بررسی کرد و کاوش نمود که به طور اخص مثلا میزان عضویت افراد و پیوستن آنها به شبکه های اجتماعی نیکوکاری به چه عواملی بستگی دارد؟

و یا به طور اعم ظرفیت و کارکردهای شبکه های اجتماعی در گسترش فرهنگ نیکوکاری و وقف چیست؟

نوعدوستی و کمک به همنوع یکی از صفات بارز انسانی است که خداوند متعال در ذات انسان به ودیعه نهاده است، عملی که خداوند متعال برای آن پاداش و ثواب نیز مقرر کرده و آن را به عنوان عمل صالح به رسمیت شناخته است. آگاهی از احوال دیگران یکی از عواملی است که انگیزه کمک را فراهم می کند.

فناوری های نوین ارتباطی در عصر حاضر کمک کرده تا این سطح از شناخت نسبت به گرفتاری و مشکلات همنوعان وسعت یابد و افراد جامعه از احوالات هموطنان اقصی نقاط کشور آگاه شده و به مدد شبکه های اجتماعی گروه هایی خودجوش و غیر رسمی برای این نوع کمک رسانی تشکیل گردد.

بستر فضای مجازی اطلاع یابی و کمک رسانی را آسانتر و انتخاب نوع کمک و میزان آن را نیز راحت تر کرده است. تا جایی که حتی به مدد فناوری های نوین، خیرین از میزان پیشرفت پروژه هایی که به آن کمک نموده اند و محلی که این کمک ها هزینه می شوند نیز به صورت برخط آگاه می شوند.

در این میان نقش چهره ها و سلبریتی ها نیز در هدایت و مدیریت افکار عمومی به سمت امور خیر و جمع آوری کمک برای مناطق محروم بسیار پررنگ است. بنابراین بیان مساله اینگونه است که، برای بررسی نقش شبکه های اجتماعی درگسترش فرهنگ نیکوکاری و وقف ، آگاهی از مبانی اصول روش ها و اهداف ضروری است و آگاهی از این موارد میسر نمی شود مگر با بررسی آراء و افکار و پژوهش های پیشین و مشاهده میدانی.

همچنین در حوزه امور خیر و نیکوکاری به نظر می رسد که تعیین یک خط مشی لازم است که در راستای آن باید از ایده و نظرات متخصصان هر دو حوزه  رسانه و امور نیکوکاری و مددکاری اجتماعی بهره مند شد. بسیار پراهمیت است که برای حل مشکلات حاکم بر جامعه و نظام تربیتی ناگزیر به استفاده از آن ها هستیم. بدین ترتیب مسأله اصلی ما در این مقاله این است: مقایسه مباحث  نقش و کارکردهای شبکه های اجتماعی و توسعه نیکوکاری و بویژه نکات خاص و برجسته این موضوع  که از متون ، ادبیات و پیشینه پژوهش استخراج می شود؛ می باشد.

پیشینه تحقیق

• اخضریان کاشانی، محمدرضا و مهدی اخترمحققی(1398)تأثیر شبکه های اجتماعی بر فعالیت های خیریه: فعالیتهای خیریه از دیرباز مورد توجه تمامی جوامع انسانی بوده است انجام فعالیتهای خیر و کمک به هم نوع در تمامی فرهنگها کاری پسندیده و توصیه شده می باشد، این امر فارغ از طبقه و موقعیت اجتماعی و مالی افراد صورت می‌گرفته که نمونه‌های آنرا در ادبیات و فرهنگ هر جامعه ای می‌توان یافت. در گذشته این امر بیشتر توسط شناخت چهره به چهره و یا معرفی فردی معتمد صورت می‌گرفت. شبکه های اجتماعی امروزه نقش مهمی در زندگی انسان ها دارند، شبکه های اجتماعی تعاملات انسانی را در محیط خانواده، میان دوستان، محیط کار، تغییر داده اند. شبکه های اجتماعی امروزه نقش بسزایی در تعاملات روزمره مردم دارند، رشد روز افزون این شبکه‌ ها موید تأثیر گذاری آن بر شئون زندگی انسان است.

سوال اساسی در اين تحقیق اين است كه شبکه های اجتماعی چه تاثیراتی بر فعالیتهای خیریه دارند؟ پژوهش حاضر با هدف یافتن پاسخ به این پرسش درصدد یافتن رابطه تأثیر شبکه های اجتماعی با فعالیتهای خیریه صورت گرفته است. در این راستا تأثیر شبکه های اجتماعی در ابعاد آگاهی ، پذیرش و اجرا مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق این پژوهش، پیمایشی و ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه است. نمونه آماری این پژوهش با استفاده از روش کوکران 210 نفر از سه منطقه از شهر تهران تعیین گردید که با توجه به عوامل اقتصادی و اجتماعی انتخاب شده اند. برای انجام مباحث آمار توصیفی و استنباطی از نرم افزار «اس پی اس اس» استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد بین ابعاد مختلف شبکه‌های اجتماعی با فعالیتهای خیریه در سه سطح آگاهی، پذیرش و اجرا ارتباط وجود دارد.

• اثنی عشران ، مهدی، فائزه تقی پور و رضا اسماعیلی (1397) شناسایی عوامل رسانه ای موثر بر ترویج فرهنگ وقف: فرهنگ وقف همانند سایر موضوعات فرهنگی ،دینی،اجتماعی واقتصادی برای ورود به قلمرو هنجاری جامعه و تبدیل شدن به فرهنگی فراگیر ،نیازمند تشریح ،تبلیغ ،بستر سازی، و شرایط اجرایی مناسب است .لذا هدف این پژوهش شناسایی عوامل موثر رسانه ای بر ترویج فرهنگ وقف بود. بدین منظور مولفه های رسانه ایی شامل ابعاد خبری، همبستگی ، آموزشی، سرگرمی و تفریح و جمعیت شناختی مورد مطالعه قرار گرفت. این تحقیق به روش توصیفی پیمایشی بوده و نمونه آماری پژوهش 50 نفر از مدیران اوقاف شهر اصفهان بود. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته بود. به منظور سنجش روایی محتوایی و صوری پرسش نامه از روش قضاوت متخصصین استفاده شد و به منظور برآورد پایایی از فرمول آلفای کرونباخ استفاده و ضریب پایایی 85/0 محاسبه گردید. تجزیه و تحلیل حاصل از این پژوهش با استفاده از نرم افزار آماری «اس پی اس اس[3]»در دو سطح توصیفی و استنباطی انجام شد. در بخش آمار توصیفی مشخصه های آماری مانند: فراوانی، درصد، میانگین، انحراف معیار و در بخش آمار استنباطی آزمون tتک متغیره، آزمون آنوا و آزمون کروسکال والیس، استفاده شد. نتایج نشان داد که بعد آموزشی با میانگین 3.34 و بعد خبری با میانگین3.17 بیشترین تاثیر و بعد همبستگی با میانگین 2.33 وبعد سرگرمی و تفریح با میانگین 1.16 کمترین تاثیر را داشتند. بر حسب عوامل دموگرافیک نتایج پژوهش حاکی از آن است که بین نمرات مولفه های رسانه بر حسب سن تحصیلات وجنس تفاوت معناداری وجود ندارد.
• غیور باغبانی، سید مرتضی ، علی پورنگ، هادی نصر آبادی، مرتضی رجوعی ده و محسن مرادی(1398) شناسایی عوامل مؤثر بر توسعه فرهنگ وقف با رویکرد تحلیل مضمون در آستان قدس رضوی؛ وقف به عنوان یکی از مصداق های مهم خیرات در دین اسلام و ادیان دیگر به شمار میرود. وقف همواره پشتوانه نیرومندی برای تأمین زندگی مادی خصوصاً برای مردم کم درآمد و مستضعفان و نیز توسعه فرهنگ دینی، معارف غنی قرآنی و اسلامی و بهبود وضعیت اقتصادی فرهنگی و اجتماعی بوده است. پژوهش در تلاش است با اتخاذ رویکرد کیفی مبتنی بر روش تحلیل مضمون که به دنبال خروجی مضمون های پایه سازمان دهنده و فراگیر مرتبط با مسئله تحقیق است به این پرسش پاسخ دهد که آیا میتوان عواملی را در گستره سطوح فرهنگ شناسایی کرد که باعث توسعه سنت حسنه وقف در آستان قدس رضوی شود. این پژوهش بر اساس هدف تحقیق از نوع اکتشافی و چگونگی گردآوری اطلاعات از نوع کتابخانه ای و میدانی است. جامعه آماری تحقیق برای مصاحبه های نیمه ساختار یافته شامل استادان،سیاستگزاران عوامل اجرایی، متولیان و واقفان بودند. نمونه گیری به روش گلوله برفى انتخاب شد و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار «مکس کیو دا[4]»صورت پذیرفت که در مجموع ۷۵ مضمون پایه و ۱۳ مضمون سازمان دهنده ذیل سه مضمون فراگیر ظواهر ارزشها و باورها استخراج شد. در سطح باورها سه مقوله عامل ایجاد گفتمان وقف،اعتمادسازی و بسترسازی و در سطح ارزشها نیز سه مقوله تکریم واقفان، تقویت ارزش های اجتماعی دینی و توسعه وقف مشارکتی و در سطح ظواهر و مصنوعات هشت مقوله؛ تخصصی کردن مقوله وقف، سیاستگزاران و مجریان ،گسترش شکلی و زمینه های وقف، حذف موانع و تنگناهای وقف، بازسازی موقوفات، اطلاع رسانی و تبلیغات شناسایی شد.

– شاه حسینی، پروانه (1389) وقف آموزشی از دیدگاه جغرافیای فرهنگی: ارتقا سطح آموزش و فرهنگ یکی از اهداف وافقان برای کسب رضای خداوند و بهبود وضعیت جوامع است. این مهم با احداث و وقف مراکز آموزشی یا قرار دادن موقوفاتی برای تامین مخارج ساختمانی و انسانی آنها و تداوم فعالیت مراکز آموزشی و فرهنگی امکان پذیر می شود. در مقاله حاضر با استفاده از اطلاعات و داده های موجود وقف و موقوفات آموزشی شهر تهران در دو دوره قاجاریه و پهلوی با استفاده از روش توصیفی تحلیلی بررسی شده اند, یافته ها نشان می دهد که در دوره قاجاریه تا سال 1316 ق, واقفان عمدتا به احداث و وقف مدارس علمیه و به میزان بسیار اندکی مکتبخانه اقدام می کرده اند و موقوفاتی برای اداره آنها قرار می داده اند. از سال 1316 ق به بعد به دنبال آشنایی ایرانیان با مظاهر تمدنی غرب, احداث و وقف مدارس به سبک جدید و قرار دادن موقوفاتی برای تامین هزینه های آنها نیز به موارد وقف آموزش قبلی افزوده شد. در دوره پهلوی وقف بر آموزش علوم دینیه اشکال جدیدی یافت چون اجرای فعالیتهای تربیتی و علمی اسلامی و نشر مطبوعات دینی و وقف بر آموزش علوم جدید در سطوح عالیه یعنی دانشگاه نیز صورت می گرفت. تحول دیگر شکل گیری بنیادهای خیریه است که در زمینه ارتقا آموزش و فرهنگ جامعه تلاش می کردند.

مبانی نظری تحقیق

    رسانه

رسانه وسیله‌ای است که فرستنده به کمک آن معنا و مفهوم موردنظر خود (پیام) را به گیرنده منتقل می‌کند. به‌عبارت‌دیگر، رسانه وسیله حامل پیام از فرستنده به گیرنده است. کتاب، روزنامه، مجلّه، عکس، فیلم، نوار صوتی و تصویری، رادیو، تلویزیون، ماهواره و … نمونه‌هایی از رسانه هستند. ( امیرتیموری, 1377)

رسانه‌های جمعی علاوه بر ویژگی‌های مشترک، هر یک دارای مزیّت‌ها و محدودیت‌های خاص خود هستند. اما درباره ویژگی‌های مشترک وسایل ارتباط‌جمعی، سادنی مید[5] می‌گوید: ویژگی‌های ذیل وسایل ارتباط‌جمعی را به ابزاری منحصربه‌فرد تبدیل کرده‌اند:

1.تعداد گیرندگان وسایل ارتباط‌جمعی نسبتاً زیاد است.

2.ترکیب گیرندگان بسیار متنوّع است.

3.با ارسال پیام از طریق وسایل ارتباط‌جمعی، نوعی تکثر پیام به وجود می‌آید.

4.توزیع پیام سریع است.

5.هزینه برای مصرف‌کننده کم است (محسنی‌راد, 1380)

شبکه‌های اجتماعی

شبکه‌های اجتماعی مفهوم جدیدی نیستند. انسان‌ها از قرن‌ها پیش که گرد آتش می‌نشستند و برای یکدیگر داستان می‌گفتند در حال تشکیل شبکه‌های اجتماعی بودند.

اما چیزی که باعث شده است امروز، شبکه‌های اجتماعی بیشتر از همیشه موردتوجه قرار بگیرند، به وجود آمدن ابزارهای دیجیتال و کمک آن‌ها به توسعه شبکه‌های اجتماعی بوده است. بنابراین، برای تعریف شبکه‌های اجتماعی باید ابتدا سه مفهوم را از یکدیگر تفکیک کنیم:

1.شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان شبکه‌ای از ارتباطات انسانی؛

2.سرویس‌های ایجاد و توسعه شبکه‌های اجتماعی[6] ؛

3.سرویس‌های دیجیتال ایجاد و توسعه شبکه‌های اجتماعی[7]

شبکه‌های اجتماعی ساختارهایی اجتماعی‌اند که از گروه‌های عموماً فردی یا سازمانی تشکیل‌شده و بر اساس وابستگی‌ها و علایق گوناگون به هم متصل هستند. اصطلاح «شبکه‌های اجتماعی» را برای نخستین بار چی ای بارنز[8] در سال 1954 طرح کرد و ازآن‌پس به‌سرعت به شیوهای کلیدی در تحقیقات و مطالعات جامعه‌شناسی مدرن، روانشناسی اجتماعی، مطالعات سازمانی، مدیریت و … بدل گشت. (واحدی فرد, 1394)

پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات، افزون بر ابزارهای برقراری ارتباط، تأثیری مستقیم بر چگونگی، گستره و فرهنگ ارتباط میان اعضای شبکه‌ها داشته است. آنچه سبب شده چنین شبکه‌هایی از موقعیت خوبی برخوردار شوند، رنگ و بوی اجتماعی آن‌هاست؛ چراکه انسان موجودی اجتماعی است. (شبکه‌های اجتماعی اینترنتی, 1389)

افراد فراوانی در سرتاسر جهان، از شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان وسیله‌ای برای بیان دیدگاه و گفتمان خود در مورد مسائل مختلف استفاده می‌کنند.

این شبکه‌ها می‌توانند نوعی فعالیت مدنی را برای شهروندان به وجود بیاورند. شهروندان سعی می‌کنند خود را به این شبکه‌های مجازی متصل سازند و از آن به‌عنوان محملی برای اظهارنظر در مورد عرصه‌های گوناگون زندگی استفاده نمایند؛ به‌بیان‌دیگر، شبکه‌های اجتماعی عرصه‌ای را به وجود آورده‌اند که فضای مناسبی برای ابراز هویت گروه‌های محروم اجتماعی فراهم کرده است.

این عرصه عمومی نوین، از جهت توجه به گروه‌هایی که به دلایل مختلف، ازجمله بُعد مکانی و محرومیت‌های دیگر، نمی‌توانند در عرصه عمومی مشارکت داشته باشند، حائز اهمیت است. (واحدی فرد, 1394)

گسترش این شبکه‌های نوین اجتماعی، فضای مناسبی برای بیان هویت گروه‌های پراکنده فراهم آورده است. اکنون این اجتماعات این امکان ‌را یافته‌اند که به مدد ارتباطات، هویت جمعی خود را به‌نوعی تقویت کنند.

این امر به‌خصوص در کشور ما که دارای وسعت سرزمینی فراوان و تنوع قومیتی گوناگون است، می‌تواند موردتوجه قرار گیرد تا از طریق این شبکه‌های اجتماعی، امکان تبادل فرهنگی میسرتر گردد. از مزیت‌های شبکه‌های اجتماعی، امکان انتقال سریع اطلاعات در آن‌ها است. همچنین این امکان مردم را قادر می‌سازد که در حین هر کاری، از اطلاعات باخبر گردند.

افزون بر این، کاربران در هزاران گروه و شبکه اجتماعی می‌توانند به‌راحتی موضوعات موردعلاقه و تخصصی خود را پیدا کنند و در آن‌ها عضو شوند. به‌نوعی رسانه در اینجا، در خدمت مخاطب و در تعامل دقیق با وی قرار دارد. همچنین از منظر اقتصادی، شبکه‌های اجتماعی قادر به ایجاد پول هستند. این کار از طریق حق عضویت یا تبلیغات و همچنین ایجاد رابطه مستقیم بین خریدار و فروشنده امکان‌پذیر خواهد بود. امروزه، نزدیک به 2 میلیارد نفر عضو یک شبکه اجتماعی هستند. (واحدی فرد, 1394)

اندیشمندان پنج کارکرد مهم را برای فضای مجازی برمی‌شمارند (وایتل، 1997):

• ارتباطات: هدف اولیه مشارکت‌کنندگان در فضای سایبرنتیک است.
• تحصیل: نه‌تنها تحصیلات رسمی با فضای مجازی دچار دگرگونی می‌شود، بلکه بسیار فراتر می‌رود؛ نوعی آموزش لذت‌بخش که همراه با سرگرمی است، ایجاد می‌شود.
• تفریح و سرگرمی: فضای مجازی، تفننی بدیع و هیجان‌انگیز است؛ چه به‌طور مستقیم و چه به‌وسیله ابزار آنلاین تفریح و سرگرمی و چه به‌وسیله بازی‌های رایانه‌ای و البته تلفن‌های همراه و یا شرکت در چت‌های موردعلاقه. به‌علاوه، دسترسی آسان به انواع هنرها و ابزارهایی که امکان تجربه آن‌ها در زندگی واقعی وجود ندارد، از عوامل جذابیت بخش فضای مجازی هستند.
• تسهیل امور: فضای مجازی با امکان ارتباط از راه دور، پژوهش، نامه‌نگاری، انجام معاملات و حتی کار کردن، به تسهیل امور روزانه افراد می‌پردازد.
• تجارت الکترونیک: خرید الکترونیکی و بانکداری الکترونیکی، ازجمله مهم‌ترین انواع تجارت الکترونیکی جدید هستند که پیش‌تر، با این کیفیت امکان‌پذیر نبوده است. (واحدی فرد, 1394)

   فضای مجازی

واژه فضای سایبر را نخستین بار ویلیام گیبسن، نویسنده پیشروی داستان های علمی تخیلی، در سال ۱۹۸۴ به کار برد بریگز و برک ۱۳۹۱ (۴۲۰). معادل آن فضای مجازی واژه ای است که در دهه ۱۹۸۰ وارد ادبیات علمی تخیلی شد.( ویکی پدیا، تاریخ دسترسی ۹۴/۰۲/۱۰) فردی انگلیسی به نام تیم برنرزلی در ۱۹۸۹ چیزی ابداع کرد که خود آن را «شبکه جهان گستر وب مینامید تلاش او در ایجاد پیوندهای فرامتنی، برجسته کردن لغتها یا علائمی در داخل اسناد با کلیک کردن روی آنهاه عامل اصلی همه پیشرفتهای بعدی بود.( بریگز و برک، ۱۳۹۱: ۴۰۷). این فضای پیچیده در واقع بازتابانده شبکه ای نادیدنی از خطوط است که هم ارتباط فرد را با دیگران و جهان خارج برقرار می سازد و هم ضروریات و نیازهای زندگی انسانها را تأمین می کند. (شکر خواه، ۱۳۸۱: ۵۸)

تلفن‌های هوشمند

گوشی های هوشمند گوشیهای موبایل پیشرفته با قابلیت های خاص و کاربردهایی نظیر کامپیوترهای شخصی (PC) هستند. بیشتر گوشیهای هوشمند دارای دوربین هستند و قابلیت هایی مثل اتصال به اینترنت و ایمیل و تنظیمات مشخص را نیز دارند. اولین تلفن دوربین دار در سال ۲۰۰۱ توسط شرکت شارپ مورد استفاده قرار گرفت، در ادامه نوکیا نیز در گرایشی که منجر به تبدیل دوربینهای عکاسی به نقطه کلیدی فروش دستگاه های تلفن همراه در بازار اشباع شده گردید، به تولید تلفن های دوربین دار دست زد. از این مقطع به بعد، کلاس جدیدی از دستگاه عکاسی به دنیا معرفی شد که هدف اصلی اش ایجاد ارتباط بود و گرفتن عکس هدف ثانویه آن بود.(سارواس و فروهلی[9]، 2011 ) . دستگاه های متحرک دیجیتال نه تنها زمینه را برای ارتباط چهره به چهره اجتماعی میان کاربران فراهم می سازند که میان کاربران و فضاهای هیبریدی که آنها از آن عبور می کنند نیز ارتباط ایجاد می کنند. فضاهای هیبریدی فضاهای متحرکی هستند که به دلیل حرکت مداوم کاربرانی که دستگاه های قابل حمل را به طور مداوم به اینترنت و سایر کاربران اتصال داده اند. (همان)

اعتماد اجتماعى[10]

اعتماد در قانون انگليسى-آمريكائى ارتباط بين اشخاص است در شرايطى كه يكى داراى قدرت و مدیریت و دارايى و ديگرى خواهانِ بهره‌وری از اين امتيازات است. تردى گوير[11]اعتماد اجتماعى را پايه و اساس زندگى توأم بااخلاق، مسئوليت و نيكوئى مى‏داند و معتقد است پيوندهاى اجتماعى در سايه اعتماد شکل‌گرفته و ساخته مى‏شود. او در كتاب «اعتماد اجتماعی و ارتباطات انسانى» وجود و عدم وجود اعتماد را در مناسبات اجتماعى انسان‌ها مطرح مى‏كند. او نقش اعتماد را در روابط بين پزشكان و بيماران و يا سياستمداران و نهادها موردمطالعه قرار مى‏دهد (اختر محققی, 1384).

فرانسيس فوكوياما، نظر گوير را در مورد اين نوع اعتماد ساختگى در تقسیم‌بندی منابع سرمايه اجتماعى، در دسته منابع ساخته‌شده و عقلانى قرار مى‏دهد. «نهايى‏ترين شكل ساخت‌بندى عقلانى را دولت‌های کمونیستی نظير اتحاديه جماهير شوروى (سابق) و چين بر عهده داشتند … . بلشويك‏ها نه‌تنها اميدوار بودند كه نهادهاى رسمى سياسى و اقتصادی را جمع‌گرا كنند، بلكه علاوه بر آن مى‏خواستند يك انسان شورایی طراز نوين بيافرينند كه از منافع شخصى خودخواهانه تغيير مسير دهد و به سمت سعادت تمامی بشریت جهت يابد … . تجربه برنامه هفتادساله به اين عظيمى درزمینه سازندگى اجتماعى، با شكست کامل روبه‌رو شد و همه اين را مى‏دانند.

ميلياردها روبل و سال‌ها نيروى انسانى براى ترویج و تبليغ و اجتماعی کردن سوگيرانه منجر به اين شد كه جمعيت خودخواه‏تر، در هم رفته‏تر و فردگراتر از دوره قبل از بلشويك‏ها شدند». (فوكوياما , 1379)

آنتونى گيدنز[12]اعتماد را «اتكاء يا اطمينان به‌نوعی كيفيت يا صفت يك شخص – چيز يا اطمينان به ‏حقيقت يك گفته است» (گيدنز , 1377)

گيدنز در تفسيرى كه از دنياى مدرن دارد جايگاه خاصى را برای اعتماد قائل است، شايد بتوان گفت او در بين انديشمندان اجتماعى – سياسى، مشخص‏ترين فردی است كه با صراحت، حركت به‌سوی توسعه را از منظر اعتماد مى‏نگرد. او شكل اعتماد در جوامع مدرن را متفاوت از جوامع پيش از مدرن مى‏داند و «اعتماد فعال» را معرفى مى‏كند.

چراکه به‌طور مثال در جهان قدیم فقط حدود سى سال پيش، اگر شما مرد يا زن بوديد نقش‏هاى معينى را در جامعه داشتيد كه رابطه شما را تثبيت مى‏كردند و اين رابطه‏ها بر مبناى همان نهادهاى از پيش مستقر بنا مى‏شد. اما اكنون بايد روابط را بر مبناى ارتباط ساخت. يعنى بايد اعتماد ديگرى را جلب كرد.

همبستگى اجتماعى

همبستگى اجتماعى[13] در لغت به معناى وحدت، وفاق و وفادارى است که ناشى از علایق، احساسات، همدلى و کنش‌های مشترک است.

در مورد همبستگى اجتماعى تعاریف مختلفى ارائه‌شده است، ازجمله: احساس مسئولیت متقابل بین چند نفر یا چند گروه که از آگاهى و اراده برخوردار باشند و شامل پیوندهاى انسانى و برادرى بین انسان‌ها به‌طورکلی و حتى وابستگى متقابل حیات و منافع آن‌ها باشد… به زبان جامعه‌شناختی همبستگى پدیده‌ای را می‌رساند که بر پایه آن در سطح یک گروه یا یک جامعه، اعضا به یکدیگر وابسته‌اند و به‌طور متقابل نیازمند یکدیگر هستند. (باقی نصرآبادی)

     مشارکت عمومى

در خصوص مشارکت تعریف‌های متعددى ارائه‌شده است ازجمله: مشارکت عبارت است از قبول همکارى آگاهانه و از روى میل و اراده براى رسیدن به یک هدف خاص. به‌عبارت‌دیگر، شرکت همراه با اختیار در یک عمل جمعى توأم با تعهد و مسئولیت برمبناى استفاده از اطلاعات و فرصت‌ها است.

آگوست کنت، جامعه‌شناس فرانسوى، ملاک شکل‌گیری وفاق و همبستگى اجتماعى را بر توافق اذهان آدمیان می‌داند و معتقد است که جامعه به وجود نمی‌آید، مگر آنکه اعضاى آن اعتقادات واحدى داشته باشند. افکار برجهان حکومت می‌کند و جهان را دگرگون می‌سازد.

به‌بیان‌دیگر، همه دستگاه‌های اجتماعى بر اساس عقاید بناشده‌اند و بحران‌های سیاسى جوامع امروزى ناشى از هرج‌ومرج فکرى آدمیان است. امیل دورکیم دیگر جامعه‌شناس فرانسوى نیز معتقد است که همبستگى اجتماعى و وفاق ملى بر اساس ارزش‌ها و قواعد اخلاقى و پذیرش این ارزش‌ها، از جانب اکثریت افراد جامعه صورت می‌گیرد و نقش کم‌رنگ مذهب در جامعه و فردگرایى در جوامع جدید، آفت بزرگِ وفاق اجتماعى است. (باقی نصرآبادی)

      ضرورت رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی

رسانه اجتماعی مجموعه ای از فناوری های دیجیتال مبتنی بر نرم افزار است که معمولاً به صورت برنامه ها و وب سایتها ارائه می شوند تا بتواند با در اختیار قرار دادن محیطی دیجیتال برای کاربران این امکان را فراهم سازد تا محتوای دیجیتالی یا اطلاعات را از طریق نوعی شبکه اجتماعی آنلاین ارسال و دریافت کنند.(اپل و همکاران[14]، 2019) در ابتدا رسانه های اجتماعی به عنوان مجموعه ای از برنامه های مبتنی بر وب این امکان را می داد که کاربران تجربیات و خاطراتشان را با ایجاد محتوای خود در دسترس دیگران به اشتراک بگذارند.( جانس، بورگمن، اولسوی[15]، 2015) در ادامه با ظهور شبکه های اجتماعی تعاریف جدید نیز مطرح شد. در ادبیات دانشگاهی شبکه های اجتماعی به عنوان ابزارهای واسطه ای رایانه ای امکان ،ایجاد گردش اشتراک و تبادل اطلاعات در قالب های مختلف و با جوامع متعدد را برای همه امکان پذیر می سازد. (لئوناردو و واست[16]،2017)

شبکه های اجتماعی زمینه مناسب برای انسجام اجتماعی را نیز فراهم می سازند بگونه ای که امکان برقراری ارتباط با افرادی که قبلا رابطه ای بینشان نبوده را فراهم می سازند.(مبارکعلی و همکاران[17]،2020)  توانایی ایجاد محتوا در هر زمان و همچنین ارائه پاسخ فوری به اطلاعات ارائه شده به صورت دیجیتالی موجب تمایز این شبکه ها شده است. شبکه های اجتماعی به عنوان سیستم های اطلاعاتی همه جا حاضر مشخص شده اند حتی در جوامعی که دسترسی مردم به این شبکه ها محدود شده است دسترسی به شبکه های اجتماعی در حال تبدیل به یک پیش شرط مهم برای شهروند دیجیتال شدن است.(اس چودل و همکاران[18]،2020)

این شبکه ها توانسته است میلیاردها کاربر را به طور فعال در جوامع مجازی جمع کرده و آنها را به ایجاد اشتراک گذاری و تبادل اطلاعات بین یکدیگر ترغیب کند.(لئوناردو و واست،2017) بگونه ای که در فیس بوک ۲٫۴ میلیارد کاربر، یوتیوب: تقریباً ۲ میلیارد کاربر واتساپ ۱٫۶ میلیارد کاربر و در وی چت ۱ میلیارد کاربر فعال وجود دارد.( کلمنت[19]، 2019)

     ضرورت ترویج فرهنگ امور خیر و نیکوکاری

فلسفه اصلی ترویج فرهنگ امور خیر و نیکوکاری جلوگیری از گسترش فقر و آسیب رسیدن به اقشار ضعیف در جامعه است چرا که فقر از عوامل اصلی نابودی همه جوامع به شمار می آید ،فقر اقتصادی زمینه ساز فقر روانی، فقر فرهنگی، فقر اجتماعی و روحی در جامعه است که با گسترش آن سبب رشد کمبودها و نیز زیر پا گذاشته شدن ارزش های اخلاقی خواهد شد. وقف یا امور خیر و نیکوکاری هرگونه یاری رسانی به انسان ها یا موجودات نیازمند است که توان از آن در جهت رفع کمبودها ، تامین نیازمندی های کشور در عرصه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، نظامی، فرهنگی ، آموزشی و … استفاده نمود. کمک مالی و یا برآورده ساختن نیاز تهیدستان با انگیزه های انسان دوستانه نیز نیکوکاری است. نیکوکاری در ادیان و مکاتب فکری مختلف ،کاری پسندیده و سفارش شده است. به عبارت دیگر فلسفه وجودی امورخیر و نیکوکاری در تامین نیازهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بسیار مهم و حائز اهمیت می باشد. (درخشنده و عالیان، 1400)

از سویی امروزه امورخیر و نیکوکاری با پیشرفت تکنولوژی و رفع نیازهای گذشته بر دامنه نیازهای جدید افزوده شده است و کشورها به ناچار برای رسیدن به جامعه ای ایده آل با تاکید بر توسعه روز افزون به عنوان مفهومی برای حد اعلای زندگی خود به دنبال پاسخ و رفع این نیازهاست. در واقع توسعه و توسعه یافتگی درجه ای از بهتر شدن انسان در زندگی خود و در مسیر رشد و ترقی میباشد ،این بهتر شدن در ابعاد مختلف اقتصادی ، اجتماعی، زیست محیطی و سیاسی گسترش یافته است. برای رسیدن به توسعه ،الگوها، نظریه ها و مدل های مختلفی ارائه شده است که مهمترین این الگوها ترویج وقف ، امور خیر و نیکوکاری در راستای تامین نیازهای جامعه است.وقف یکی از برترین و ماندگارترین مظاهر امورخیر و نیکوکاری به مردم و خدمت به همنوعان و کمک به مصالح جامعه و تنظیم امور فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است که تاریخچه آن به زمان رسول اکرم (ص) برمی گردد. وقف که در آن اصل مال یا ملک می ماند و منافع و عواید آن در امور عام المنفعه مصرف می شود کارنیکی است که در ساماندهی زندگی فردی و اجتماعی نقش فراوانی دارد. نهاد وقف در ادوار گذشته نیز وجود داشته و پس از اسلام با تأثیرپذیری از جهان بینی اسلامی به صورت استمرار و جهت دار مطرح می شود و همچون چشمه سار خیر خواهیِ خداپسندانه و مردم گرایانه در زمینه های مختلف به جریان خود ادامه می دهد. رشد و شکوفایی در عرصه های مختلف یک جامعه مستلزم وجود عاملی قوی برای انسجام و انگیزش است. در پاره ای از جوامع عامل ملیت، قومیت و یا نژاد چنین نقشی را برعهده داشته اند لیکن این عوامل در جامعه دینی نمی تواند نقش پررنگ و مؤثری را ایفا کنند.

در جوامع دینی و اسلامی عامل متغیر اصلی برای مباحث توسعه، امور خیریه و نیکوکاری است. در این راستا اصل نیک اندیشی می تواند در صحنه اقتصاد،نقش برجسته ای را عهده دار بوده و در شرایط فعلی ،جامعه در حالت خرد و فردی مورد توجه قرارمیگیرد،لیکن این وضعیت می تواند از طریق مطالعه و برنامه ریزی های دقیق و جامع به مفهومی وسیع و مؤثرتر تبدیل شود.

در مجموع در نهاد وقف که در آن مالکیت خصوصی به نوعی مالکیت عمومی تبدیل می شود مراکز مختلف آموزشی ،فرهنگی،بهداشتی و اقتصادی ایجاد میگردد که علاوه بر آنکه در شهرنشینی جوامع که از مؤلفه های توسعه اقتصادی است نقش قابل توجهی دارند، به شهرها نوعی برجستگی دینی، تاریخی و اقتصادی خواهد بخشید و توسعه به ارمغان خواهد آورد. (ر.ک به ریاحی سامانی ۱۳۸۷، ۴۱۰ )

عوامل تأثیر گذار بر فرهنگ وقف

زیربنای فکری و عقیدتی، نوع جهان بینی فرد، بلوغ فکری و عقلی جامعه، اعتقاد به کمک به دیگران، ارتقاء سطح آموزش و فرهنگ و اشتراک گذاری منابع وقفی بیشترین کمک را به اهداف توسعه اجتماعی و کاهش فاصله های طبقاتی کرده و در واقع به نوعی به بیمه و امنیت اجتماعی کمک کرده است. بروز تخلفات و جرائم در این عرصه اعتماد اجتماعی را کاهش میدهد و باعث کاهش رونق وقف میشود عدم حس عدالت اجتماعی از مهمترین عوامل بازدارنده مشارکت اجتماعی در به اشتراک گذاری دائم منابع اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و علمی آنهاست (قربانی،  ۱۳۹۲ :۱۲) به طور غیر مستقیم در قرآن و به طور مستقیم در سیره پیامبر(ص) و ائمه (ع) به وقف توجه فراوان شده است. از نظر اسلام وقف راهگشای رفع محرومیتهای مادی و معنوی جامعه و یادگار جاودانه ای از کرامت انسان به پیشگاه بشریت و پیوند با آفریدگار متعال است. قرآن در توسعه فرهنگ وقف در جامعه اسلامی تأثیر محتوایی و موضوعی داشته است.(غیورباغبانی و همکاران،1398)

نظریه های تحقیق

• نظریه جامعه شبکه‌ای

امانوئل کاستلز می گوید: نظریه جامعه شبکه ای نقش تعیین کننده ارتباطات در شکل دهی فرهنگ عناصر جامعه شبکه ای با تکیه بر شبکه های الکترونیک شکل گرفته اند. شبکه ها اساس شکل گیری جوامع مدرن هستند ،شبکه ها ریخت اجتماعی جوامع ما را تشکیل می دهند و گسترش منطقی شبکه های اجتماعی تغییرات چشم گیری در عملیات و نتایج فرایندهای تولید، تجربه ،قدرت و فرهنگ ایجاد می کند.

به نظر «یان ون دایک» نظریه جامعه شبکه ای و اطلاعاتی زیر ساخت های جامعه جدید فناوری هایی هستند که در تعاریف کلاسیک از جامعه صرفاً یکی از ابعاد را شامل میشود. در حالی که امروزه جامعه معادل با فناوری است، ترکیب با شبکه های اجتماعی و رسانه ای زیر ساخت اصلی و بنیادی جهان معاصر را می سازد.(دادگران، 1395)

• نظریه حوزه عمومی

یورگن هابرماس در باره این نظریه می گوید: نظریه حوزه عمومی حوزه عمومی در فرایند استدلال فعالانه مردم درباره دیدگاه ها و عقایدخویش پدید می آید ،از طریق این گفت و گو است که افکار عمومی شکل می گیرد و به نوبه خود در شکل گیری سیاستهای دولتی و رشد جامعه مؤثر است.

• نظریه ساختاربندی

آنتونی گیدنز مبدع این نظریه می گوید: نظریه ساختاربندی و نگاه کل گرایانه اهمیت یافتن سبک زندگی از پیامدهای تجدد است، فرهنگ مبتنی بر سنت، آداب و جا افتاده در زندگی را در محدوده ای از کانالهای از پیش تعیین شده قرار میدهد. تجدد مدرنیته، باعث میشود فرد در گزینشهای خود بدون راهبرد از پیش تعیین شده از تنوع انتخاب برخوردار باشد.(دادگران، 1395)

     روش تحقیق

روش تحقیق مورد استفاده در این تحقیق کیفی و از نوع بررسی تطبیقی است .تحقیق کیفی، تحقیقی است که  اطلاعات کیفی و کل گرایانه و استفاده از رهیافت های تفسیری را تأکید می کند ،روش های سنجش آن بیشتر به تفسیر و توصیف ختم می شود تا با تحلیل آماری، هدف تحقیق کیفی، فهم فرد یا حادثه ای در شرایط طبیعی آن و با توجه به زمینه مربوطه است، تحقیق کیفی تقریباً به طور تمام و کمال در مورد ارزش هاست.( شارع پور ۱۳۸۵ :۱۲۷) تحقیق کیفی فرایندی است از تحقیق که داده ها را از زمینه ای که رویدادها در آن رخ می دهد،

استخراج و تلاش می کند  این رویدادها را از طریق فرایندی که در آن، جاسازی شده است و دیدگاه های مختلف در آنها را وصف و از ابزار استنتاج برای ایجاد تبیین های ممکن بر اساس پدیده مشاهده شده استفاده می کند. (خنیفر و زروندی، ۱۳۸۹: ۲۴۶) ازبین روش های مختلف تحقیق کیفی که عبارتند از زمینه یابی آزمایشی، تاریخی توصیفی و تطبیقی و … از روش بررسی «تطبیقی» برای تطبیق و مقایسه نقش شبکه (رسانه) های اجتماعی در توسعه امورخیر و نیکوکاری استفاده می کنیم .روش تطبیقی یعنی «شناخت یک پدیدار یا دیدگاه در پرتو مقایسه ،به عبارت دیگر توصیف و تبیین مواضع «خلاف و وفاق» .(قراملکی،1385: ۳۲۰)

 

     نتایج و یافته‌های تحقیق

چویی، ناه و چانگ (2021) در تحقیقی با عنوان: رسانه های اجتماعی به عنوان یک بسیج مدنی: شبکه داستان سرایی جامعه، رسانه های اجتماعی و مشارکت مدنی در کره جنوبی؛ به این نتیجه رسیدند که؛ نظریه زیرساخت های ارتباطی را با آزمایش “تأثیرات شبکه داستان سرایی جامعه یکپارچه ” (ICSN) و رسانه های اجتماعی به عنوان یک عامل داستان سرایی جامعه تازه در حال ظهور بر مشارکت مدنی، ارتقا می دهد. یک نظرسنجی سراسری در کره جنوبی نشان می‌دهد در حالی که « تأثیرات شبکه داستان سرایی جامعه یکپارچه » یک نیروی محرکه قوی برای مشارکت مدنی است، استفاده از اخبار رسانه‌های اجتماعی و بیان اخبار رسانه‌های اجتماعی به ترتیب نقش حیاتی در ارتقای اثربخشی جمعی و همچنین تعلق به همسایگی و مشارکت مدنی آنلاین داشتند. به طور خاص، استفاده از اخبار رسانه های اجتماعی اثرات « تأثیرات شبکه داستان سرایی جامعه یکپارچه » بر مشارکت مدنی آفلاین و آنلاین را تعدیل کرد. این یافته ها نشان می دهد که رسانه های اجتماعی به عنوان یک شبکه داستان سرایی در حال ظهور در چارچوب” نظریه زیرساخت ارتباطی “( CIT )می توانند نقش های متمایز و در عین حال انتخابی را در پیش بینی مشارکت مدنی ایفا کنند.

بدین ترتیب با توجه به این تحقیق و اهداف تحقیق ما می توان اینگونه نتیجه گرفت که : یک شبکه داستان سرایی اجتماعی ،متشکل از رسانه های محلی، سازمان ها و ساکنان در جوامع محلی که می توانند برای جمعی در فضای مجازی فعال شوند؛ قابل هدایت به انجام امور نیکوکاری هستند. زیرساخت‌های ارتباطی زیربنایی در یک جامعه منجر به کنش مدنی می شود ،به طوریکه تشکیل گروه ها و کانال های مفید و آگاهی بخش در مورد چگونگی انجام امور نیکوکاری و راههای  کمک رسانی به نیازمندان ( مادی، معنوی و غیر مادی)؛ یکی از مهم ترین شیوه های جلب مشارکت مدنی عمومی در فضای مجازی برای توسعه امور نیکوکاری و وقف است که با راهکار هایی همچون :

• راه اندازی گروه و کانال در شبکه های اجتماعی
• اطلاع رسانی دقیق از نیاز های نیازمندان
• اطلاع رسانی از تعداد کمک کنندگان و نتایجی که منجر به رفع فقر و بیکاری شده است
• عضو گیری در کانال ها  به شیوه داوطلبانه و با ابزار تولید محتوای چند رسانه ای جذاب
• و….

در تحقیق دیگر؛ میرزایی، آقاسید حسینی و فلاحی(1395) با عنوان: رابطه دینداری و عضویت افراد در شبکه های اجتماعی نیکوکاری؛ نتیجه گرفتند که: متغیر دینداری در چهار بعد مناسکی،تجربی، پیامدی و اعتقادی و متغیرهای زمینه ای( سن، تحصیلات و وضعیت تاهل) با عضویت افراد در شبکه های اجتماعی نیکوکاری، رابطه معناداری قوی دارد. نظر به اینکه در این پژوهش مشخص شد، متغیرهای دینداری باورهای دینی، اخلاق دینی، عواطف دینی،مناسک دینی،سن، تحصیلات جنسیت و وضعیت تأهل رابطه ای قوی با پیوستن افراد به شبکه های اجتماعی نیکوکاری دارند.

پیشنهاد می شود:

۱ – از آنجا که شبکه های اجتماعی نام برده بیشتر پذیرای افرادی با سن و تحصیلات بیشتر دارای ظواهر و عقاید دینی و متأه هستند، پیشنهاد می شود با افزایش خلاقیت گروهی و دادن مسئولیت هایی هر چند جزئی به افرادی که این ویژگی ها را ندارند، تمایلاتی ایجاد شود تا این افراد نیز به عضویت این شبکه ها درآیند.

۲- آنچه مشارکت اجتماعی در این گروه ها را کاهش می دهد، تنها میزان دینداری و انجام اعمال دینی اعضا نیست،به نظر می رسد محیط این تشکل ها فضا را برای ورود افرادی با افکار و اندیشه متفاوت پذیرا نیست.

بنابراین فضای رسانه ای اجتماعی بدون درنظر گرفتن دیدگاه ها می تواند با تولید محتوای آگاهی بخش در خصوص امور نیکوکاری، تمامی رده های سنی ، جنسیتی و عقیدتی را مورد توجه برای مشارکت مدنی در کمک به نیازمندان گرد هم آورد.

 تبیین یافته ها براساس نظریات اجتماعی

اینگلهارت[20] با استفاده از دو فرضیه کمیابی و جامعه پذیری تغییر ارزش ها از مادی گرایی به فرامادی گرایی را که فرآیندی جهانی است، توجیه می کند.( اینگلهارت،2005 : 1-33) بر اساس فرضیه کمیابی اولویت های ارزشی یک فرد بازتاب محیط اجتماعی و اقتصادی اوست. بر اساس این فرضیه فرد بیشترین ارزش های ذهنی را به آن چیزهایی می دهد که عرضه آنها نسبتاً کم بوده است و جامعه پذیری ارزش های اساسی فرد بازتاب شرایط قبل از بلوغ اوست. بنابراین تغییر ارزش ها از محیط های متفاوت تبعیت می کند که نسل های متوالی سال های شکل گیری زندگیشان را در آن محیط ها سپری کرده اند.

از نظر برگر و لاکمن موضوع جامعه شناسی شناخت بررسی رابطه میان ساخت یا زمینه اجتماعی و اندیشه آدم یا به طور کلی تعیین اندیشه و شناخت انسان است.( میرسندسی، ۱۳۸۳: ۱۴۰) برگر و لاکمن معتقدند که یک نظام مشترک، واقعیات روزمره را به عنوان امری بدیهی و مسلم برای انسان ها متصور است و این نظام بدیهی و مشترک در طول زمان به کندی تغییر می کند. آنها اعتقاد دارند که افراد در تعامل اجتماعی و موقعیت های رودررو الگوهای پیش ساخته ذهن شان را درک می کنند و ارگانیسم انسانی در تعامل با محیط، مراحل تکامل خویش را طی می کند. رابطه انسان با دنیای اجتماعی رابطه ای دیالکتیکی است.(برگر[21]،1967: 89) این دیالکتیک با انتقال دنیای اجتماعی به نسل جدید شکل می گیرد، در این مرحله است که دنیای نهادی نیازمند مشروعیت است زیرا در جریان انتقال واقعیات دنیای پرمایگی و انباشت صورت می گیرد.( حسین زاده و دیگران، ۱۳۸۸: ۶۲) انحراف از هنجارها زمانی رخ می دهد که نهادها به واقعیت هایی تبدیل شده باشند که پیوندشان از زمینه های ارتباطی خویش در فرآیندهای اجتماعی مشخصی که از آنها پدید آمده است، گسیخته شده باشد. (میرسندسی، ۱۳۸۳: ۱۴۶ )و برگر و ،لاکمن ،1375: 174 ) به عقیده برگر و لاکمن در دنیای امروز با پیدایش زیست جهان های متعدد معانی فرعی متعدد نقش های خیرخواهانه رو به کاهش رفته و در دنیای جدید دنیاهای فرعی متعدد و رقیبی در حوزه  اعتقادات دینی شکل گرفته است. رسانه ها، شغل، تحصیلات، اقتصاد، سیاست و… از جمله این دنیاهای فرعی متعدد هستند که به کاهش اعمال نیکوکارانه انجامیده اند. بنابراین تجربیات پیشین افراد، تحت تأثیر نظام های معانی متفاوت و متضاد قرار می گیرند.

با توجه به مطالب فوق می توان نتیجه گرفت که: عضویت در شبکه های اجتماعی نیکوکاری می تواند با ایجاد بستری مناسب جهت کمک به دیگران منجر به ایجاد کارکردهای اقتصادی و در صورتی که شرایط برای تداوم فعالیت های انجمن مطلوب وجود داشته باشد، ایجاد همبستگی ملی نیز شود. اما نوع نگرش افراد به مباحث نیکوکاری و نهادهای اقدام کننده برای جمع آوری کمک های مردمی در تداوم و توسعه اقدامات عملی خیران  و شبکه های مردمی  از دیگر عوامل اثر گذار است با توجه به مسائل مطرح شده، قابل تحقق است.

از آنجا که امروز نسل جوان در جست و جوی هویت و کسب جایگاه جدیدی است که با اتکاء به آن بتواند چهره مناسبی از خود به نمایش بگذارد. و ابزار ارتباطی تکنولوژیک شبکه های اجتماعی نیز زمینه را برای تحقق این خواست جوانان به سادگی مهیا کرده است،بنابراین فعالیت موثر و برنامه ریزی شده نهادهای امور وقف و خیریه در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی، با تمرکز به نسل جوان، سبب می شود که خود به خود ذهنیت و رویکردهای خیرخواهانه و کمک به نیازمندان از نسل پیشین به نسل جدید منتقل شود.

پیشنهادات

با توجه به آنچه ذکر شد پل ارتباطی بین نظریات فوق و پژوهش حاضر، بررسی تأثیر شیوۀ نگرش انسان ها به امور نیکوکارانه و وقف با هدف کمک به هم نوع و کمک به پیشرفت جامعه است. با توجه به اینکه نوع دوستی برخی انسان ها نشات گرفته از اندیشه های مذهبی و دیدگاهای شخصیتی و خانوادگی یا قومیست،همه این باورها و اعتقادات سبب می شود که آنان به دلیل پاداش معنوی و میراث اجدادی اقدامات خیرخواهانه انجام دهند. برخی افراد به دلیل گرایش های معنوی، باورها و ارزش های نهادینه شده صرف نظر از شغل و موقعیت اجتماعی در راستای رضایت خداوند و انجام عمل خیر این عمل را انجام می دهند. اما در برخی افراد دیگر، این حس نوع دوسـتـی بـه دلیـل احساس مطلوبی است که اقدامات خیرخواهانه به آنان می دهد و ممکن است در این افراد گرایش های مذهبی مشاهده نشود اما آنان پیوسته در صدر کمک به همنوع باشند. بنابراین به نهاد های خیریه توصیه می شود تا در شبکه های اجتماعی با تولید محتوا برای تمامی دیدگاه ها ( تاکید بر عمل خیر نه مذهب)  به جلب اعتماد عموم مردم برای شرکت در امور نیکوکارانه وقف اقدام نمایند.

از سویی دیگر فرهنگ از طریق تعامل  رسانه های اجتماعی، از سازمان‌های غیررسمی (به عنوان مثال، مردمی) تا گروه‌های رسمی (مثلاً غیرانتفاعی)، به عنوان ابزاری که شهروندان از طریق آن با هم ارتباط دارند، به مشارکت مدنی کمک می‌کنند. بنابراین به دست آوردن مؤلفه های کلیدی فرهنگ مدنی مانند سرمایه اجتماعی، مهارت های مدنی و فعالیت خیرخواهانه توسط رسانه‌های اجتماعی، مانند رسانه‌های جغرافیایی قومی اهمیت بالایی دارد. بنابراین پیشنهاد می شود تا برنامه ریزان امور نیکوکاری و وقف به فرهنگ عامه قومیت ها برای تولید و توسعه محتوای آگاهی بخش و ترویج فرهنگ نیکوکاری در شبکه های اجتماعی همت گمارند.

به مدیران رسانه ای اجتماعی با موضوع وقف  پیشنهاد می شود تا در انتشار اخبار از بولتن و خبرنامه ها استفاده کنند که خود شهروندان در آن مشارکت دارند و نظرات عمومی را بیان نمایند.

بنابراین، توجه به مسائل و افکار عمومی، منجر به جلب و جذب طیف گسترده ای از اقدامات مدنی و اجتماعی، ایجاد یک جامعه مدنی پویا در راستای توسعه فرهنگ امور نیکوکاری و وقف می شود.

 

راهکارها

با توجه به اهمیت موضوع و ارزش، امور خیر و نیکوکاری در جامعه و تأثیرات همه جانبه ی آن در ابعاد گوناگون اقتصادی ،اجتماعی و فرهنگی می طلبد چاره ای اندیشیده شود تا این فرهنگ در جامعه روز به روز مردمی ترشده و با هدف تحقق عدالت اجتماعی همگان را به وقف این میراث جاودان دعوت و تشویق کرده و پیشرفت روز افزون جامعه را بیش از پیش شاهد باشیم. بدین منظور در پایان با توجه به نتایج و یافته ها؛ به ارائه ی برخی راهکارهای سازنده در همین خصوص می پردازیم:

۱- با توجه به کارکردهای مثبت امور خیر و نیکوکاری و ظرفیت های شبکه های اجتماعی در جامعه ضروری است که از طریق تدوین یک سیاست اصولی و برنامه ریزی شده از سوی دولت به منظور شکوفایی فرهنگ وقف در جامعه زمینه های احیای این سنت حسنه و نبوی توسط رسانه های اجتماعی را فراهم آورد، این امر مستلزم تلاش و فعالیت همه دستگاه های اجرایی کشور در فضای مجازی است.

۲- عمل مسؤولان به وقف به عنوان الگو می تواند در گرایش و سوق دهی مردم در عمل مؤثر باشد و به تدریج در جامعه حاکم گردد. اطلاع رسانی عمومی در شبکه های اجتماعی در خصوص اثرات امور خیر و نیکوکاری در جامعه به وسیله روحانیون معظم ، نخبگان ، خیران، علما و اساتید برجسته می تواند در تشویق مردم مؤثر باشد.

۳_ استفاده از رسانه های گروهی در شبکه های اجتماعی داخلی و خارجی و ساخت برنامه های مستند و سینمایی با هدف فرهنگ سازی امور خیر و نیکوکاری و توجه آموزش و پرورش در تدوین کتب درسی با موضوع وقف و نیکوکاری و گنجاندن مطالب مربوطه در متن برنامه های آموزشی به عنوان یک کار زیربنایی ضروری به نظر می رسد.

۴_ برگزاری نشست ها، همایش ها و جشنواره هایی با موضوعات امور خیر و نیکوکاری و بررسی کارکردها وضروریات آن به صورت آفلاین و آنلاین در فضای مجازی، بازتاب خوبی در سطح جامعه خواهد داشت.

منابع

آموزگار، محمد حسن (۱۳۸۹) فلسفه و مکتبهای تربیتی تهران انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی -۶- شارع پور محمود (۱۳۸۵) جامعه شناسی آموزش و پرورش تهران انتشارات سمت.

اختر محققی، مهدی (1384). «اندازه‌گیری سرمایه اجتماعی». حدیث زندگی.

اخترمحققي ، مهدي، فريدون كامران و مجيد كفاشي . (1391). «تأثیر مطبوعات بر وضعيت سرمايه اجتماعي جوانان شهر تهران (با تأکید بر اعتماد اجتماعي)». پژوهش اجتماعي ، 141-160.

اثنی عشران ، مهدی، فائزه تقی پور و رضا اسماعیلی (1397) شناسایی عوامل رسانه ای موثر بر ترویج فرهنگ وقف؛ نشریه دین و سیاست فرهنگی » پاییز و زمستان 1397 شماره 2.

آنتونى گيدنز . (1377). «پيامدهاى مدرنيته». (محسن ثلاثى، المترجمون) تهران: نشر مركز.

باقی نصرآبادی. علی (بلا تاريخ). «همبستگی اجتماعی و مشارکت عمومی».

برگر، پیتر و تامس ،لاکمن (۱۳۷۵) ساخت اجتماعی واقعیت رساله ای در جامعه شناسی شناخت، ترجمه فریبرز ،محمدی، تهران: علمی و فرهنگی.

جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۵)، ادب فنای مقربان، ج۳، قم اسراء

دادگران، سید محمد، رها خرازی آذر و فرحناز دبلشکی(1395)نقش شبکه های اجتماعی بر ترویج فرهنگ کتابخوانی (مطالعه موردی دنبال کنندگان صفحه کتابدونی در شبکه اجتماعی اینستاگرام)، فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی • سال ششم • شماره بیست و دوم.صص 207-231.

دورکیم ،امیل (۱۳۸۱)، تقسیم کار اجتماعی ترجمه باقر پرهام تهران مرکز

واحدی فرد، سعید (1394). «شبکه‌های اجتماعی»؛ قابلیت‌ها و تهدیدها. فصلنامه ره‌آورد نور(شماره 42)، 6.

سلام زاده ، آیدین،  مرتضی هادی زاده و  سمیرا سادات مرتضوی (1399) بررسی تأثیر گسترش شبکه های اجتماعی بر توسعه کارآفرینی: تبیین نقش تعدیل گر زیرساختهای فناوریهای دیجیتال و هنجارهای اجتماعی، نشریه مطالعات رسانه ای / سال پانزدهم / تابستان .۱۳۹۹

شاه حسینی، پروانه (1389) وقف آموزشی از دیدگاه جغرافیای فرهنگی، نشریه: جغرافیا، سال:1389-دوره:8 – شماره:24، صص :87-99 .

فوكوياما، فرانسيس (1379). «پايان نظم، سرمايه اجتماعى و حفظ آن»، ترجمه غلامعباس توسلى، تهران: نشر جامعه ايرانيان.

قراملکی احد (۱۳۸۵) روش شناسی مطالعات دینی مشهد انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی

درخشنده، رضا و رشدیه عالیان (1400) نقش مباحث فلسفی در توسعه امور خیر و نیکوکاری، دومین کنفرانس علمی – پژوهشی دستاوردهای نوین در مطالعات علوم مدیریت، حسابداری و اقتصاد ایران.

صدیقی ارفعی، فریبرز و همکاران. (1391). «وقف آسیب‌ها، چالش‌ها و راهکارها». دانشگاه کاشان.

غیور باغبانی، سید مرتضی ، علی پورنگ، هادی نصر آبادی، مرتضی رجوعی ده و محسن مرادی(1398) شناسایی عوامل مؤثر بر توسعه فرهنگ وقف با رویکرد تحلیل مضمون در آستان قدس رضوی.

محسنی‌راد، مهدی (1380). «ارتباط شناسی». تهران: سروش.

مطهری مرتضی (۱۳۸۶) تعلیم و تربیت در اسلام تهران: انتشارات صدرا.

میرزایی، خلیل، لیلا آقاسید حسنی و علی فلاحی(1395) رابطه دینداری و عضویت افراد در شبکه های اجتماعی نیکوکاری، دو فصلنامه علمی – پژوهشی دین و ارتباطات سال بیست و سوم شماره دوم (پیاپی (۵۰) پاییز و زمستان ۱۳۹۵ صص ۱۴۷-۱۷۴.

Appel, G., Grewal, L., Hadi, R. & Stephen, A.T. (2020). “The future of social media in marketing”, Journal of the Academy of Marketing Science, Vol. 48(1), PP. 79-95.

Aral, S., Dellarocas, C. & Godes, D. (2013). “Introduction to the special issuesocial media and business transformation: a framework for research”, Information Systems Research, Vol. 24(1), PP. 3-13.

Berger, peter (1967), the sacred canoy: the element of a sociological theory of religion, Garden city: Journals Science Religion

Bilton, T.et (1987), Introduction sociology, London: Macmillan.

Candland, C. 2000. “Faith as social capital: Religion and community development in southern Asia”, Policy Sciences, 33.

Cline, B. C., & J. M. Richards (1965), “A Factor analytic study of religious belief and Behavior”, Journal of Personality and Social Psychology, Nol: 557-565

Ellwood, A. 1993. “The Social Function of Religion”, The American Journal of Sociology. Vol. 19. PP 289-307.

Engelhard, Ronald; Wetzel, Christian (2005), “Political culture and Democracy”:Analyzing Cross-level Linkages”, Journal of political science, No:1-33.

Gluck, c and Stark (1971), Religion and Society in Tension, US, Rand McNally & Company. Kishimoto, H. 1961. An Operational Definition of Religion, Numen Vol 8, Fasc 3.PP 239-309 Lukes, Steven. 1972. Emile Durkheim, His Life and Work: A Historical and Critical.

Luckmann, Thomas (1967) The Invisible Religion: The Problem of Religion in Modern Society. New York: Macmillan.

Weber, Max, The Sociology of Religion, translated by:Ephraim Fischoff, Beacon Press, Boston, 1964, P. 28 .

Clement, J. (2019). “Global social networks ranked by number of users 2019”, Statist

The Statistics Portal. https://www. statista. com/statistics/272014/global-social- networks-ranked-by-number-of-users.

[1] Ngai, Tao & Moon

[2]  Aral, Dellarocas & Godes

[3] spss

[4]  MAXQDA

[5] Sandi Maid

[6] Social networking services

[7] Digital social networking services

[8]  Bares A. .J

[9]  Sarvas & Frohlich

[10] Social Trost

[11]  Trudy Govier

[12]  Anthony Giddens

[13]  social solidarity

[14] Appel & et al

[15] Jones, Borgman, & Ulusoy

[16] Leonardi & Vaast

[17]  Mubarakali, et al

[18] Schjoedt et al

[19]  Clement

[20] Engelhard

[21] berger