نشست چالش‌های نیکوکاری در ایران امروز با حضور دکتر محمد صالح طیب‌نیا؛ عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان و رییس مرکز پژوهشی آلاء، رضا معممی مقدم؛ مدیر کل امور اجتماعی و موسسات خیریه سازمان اوقاف و امور خیریه کشور، رضا درمان؛ مدیرعامل جامعه یاوری فرهنگی، فیروزه صابر؛ مدیر عامل شبکه ملی موسسات نیکوکاری و خیریه، محمدعلی کوزه‌گر؛ قائم مقام مشارکت‌های مردمی سازمان بهزیستی کشور برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی بنیاد خیریه راهبری آلاء، بخش دوم برنامه اولین روز دومین همایش ملی خیرماندگار، به نشست چالش‌های نیکوکاری در ایران امروز اختصاص پیدا کرد.
امر خیر موضوعی است که ملیت و جنسیت و دین و مکان و … ندارد
محمد صالح طیب‌نیا؛ مدیر عامل بنیاد آلا و رئیس همایش ملی خیرماندگار آغازگر نشست چالش‌های نیکوکاری در ایران امروز بود:
« مسئله نیکوکاری و فعالیتهای خیرخواهانه با نهاد بشر گره خورده و تنها موضوعی است که ملیت، دین، جنس، نژاد و… مرزی در آن ایجاد نمیکند. »
وی افزود: بر خلاف تصور عام که فعالیتهای خیرخواهانه را ریشه گرفته از غرب می‌دانند، این گونه فعالیت‌ها قدمتی بسیار طولانی در شرق دارد. در ایران نیز قدمت این فعالیت به دوران صفویه برمی گردد. در جامعه امروزی فعالیتهای خیرخواهانه دچار تغییر و تحولاتی شده است.
طیب‌نیا تصریح کرد: اما در چنین شرایطی ما نتوانستیم نهادهای خیریه و فعالیت های خیرخواهانه را به روز کنیم. چالش های موجود در نهاد خیریه را می توان به صورت کلی در چهار دسته طبقه بندی کرد: در ارتباط با نهاد حاکمیتی، در ارتباط با خود خیریه ها، در ارتباط با مخاطبین خود و در ارتباط با بستر اجتماعی جامعه.
وی افزود: در عرصه حاکمیت می توان گفت که فقدان نظام حقوقی واحد، تعدد نهاد های نظارتی، مشکلات حوزه وقف، فربهی دولت و نهادهای خیریه دولتی از عمده عوامل این زمینه است. در مورد خود خیریه ها می توان به نامشخص بودن مرز فعالیت خیریه ها، مشخص نبودن اولویت فعالیت های خیرخواهانه، موازی کاری، کمبود منابع دانشی و…اشاره کرد.
رئیس دومین همایش ملی خیرماندگار افزود: در زمینه مخاطبین باید گفت که پنهان سازی اطلاعات، فقدان روش اصولی برای شناسایی نیازمندان حقیقی، انتظار کمک مادی بلاعوض از عوامل مهم این زمینه است و در عرصه جامعه، افول سرمایه های اجتماعی که باعث افول اعتماد بین افراد جامعه شده که در نتیجه این امر اعتماد بین نهاد های حاکمیتی و خیریه پایین می آید.
سازمان اوقاف میتواند امکانات مکانی و حقوقی خود را در اختیار خیریه‌ها قرار دهد
دکتر طیب‌نیا؛ مدیر نشست چالش‌های نیکوکاری در ایران امروز با این مقدمه که نهاد وقف بیش از ۱۲۰۰ سال قدمت دارد و همچنان در ایران موقوفه هایی با قدمت بیش از ۱۲۰۰ سال داریم، همچنین سازمان اوقاف تنها سازمانی است که اسم امور خیریه کشور را یدک می‌کشد اما در این بخش ناکارآمد عمل کرده است و کارایی خود را به نسبت قبل از دست داده است، آقای رضا معممی مقدم مدیر کل امور اجتماعی و موسسات خیریه سازمان اوقاف و امور خیریه کشور، را با طرح این پرسش که چگونه می‌توان کارامدی نهاد وقف را احیا کرد و چگونه می‌توان نهاد وقف را به عنوان امور خیریه کشور نزدیک کرد؟ را مخاطب قرار داد.
رضا معممی مقدم در پاسخ به این نکته اشاره کردند که حجت‌الاسلام خاموشی، رییس سازمان اوقاف، در معارفه خود به مغفول بودن امور خیریه در این سازمان اذعان کرده اند و با تحلیل ذینفعانی که در این سازمان انجام شده است فرصت هایی در این نهاد مشخص شده اند که شامل انگیزه و اهتمام مدیریت جدید، وجود ظرفیتها و منابع مردمی، اعتقادات و پشتوانه عمیق مردمی و معنوی می باشد. همیشه همه چیز پول نبوده و نخواهد بود؛ ظرفیت های مکانی و حقوقی اوقاف منحصر به فرد بوده که سازمان اوقاف میتواند آنها را در اختیار سازمان های دیگر قرار دهد.
معمم ادامه داد: ما به ابهام موجود در جایگاه و نقش اوقاف در امور خیریه واقف هستیم و قانون حدود و سقور اختیارات این سازمان را مشخص نکرده است، که اقدام بعدی ما ارسال لایحه و یا طرحی جهت مشخص شدن حدود و سقور اختیارات سازمان است. خواسته ی سازمان ایفای نقش هدایت، حمایت و نظارت بر امور خیریه موسسات مختلف است.
وی اشاره کرد: فقدان مبانی نظری جهت بهبود فعالیتهای خیریه از کاستی های این حوزه می باشد. ما دنبال تصدی گری نیستیم اما اگر همراه با سازمان ها بخواهیم عمل کنیم باید بر اساس مسئله یابی و نیاز سنجی کار انجام پذیرد.
معمم مقدم تاکید کرد که مهم ترین مشکل ما بحث امنیت اجتماعی است، جرایمی که ارزش های حاکم بر جامعه را مورد تهدید قرار دهد امنیت جامعه را نیز تهدید کرده است و اقداماتی که باید برای حراست از امنیت اجتماعی انجام گیرد عمل بر اساس نیاز سنجی می باشد.
این نماینده سازمان اوقاف در پایان از همکاری با خیریه آلا ابراز خوشنودی نمود و این نوید را داد که با همکاری یکدیگر موانع را برداشته و بر چالش ها غلبه کنیم.
مهم ترین چالش داخلی خیریه ها دانایی است
در بخش بعدی پنل طیب نیا از مهمان دیگر آقای رضا درمان، پرسید؛ صرف نظر از اینکه چالش های نهاد خیریه به نهاد حاکمیتی، جامعه و… باز می گردد، خود خیریه ها چالشی مهم برای خود محسوب می شوند و نقش مهمی در پیشبرد و توسعه خود دارند، سوال مهم این است چالش های داخلی نهاد خیریه در شرایط امروز ایران چیست؟
جناب آقای رضا درمان به این سوال اینگونه پاسخ داد: مهم ترین چالش داخلی خیریه ها دانایی است. ما در جامعه امروز مشکل کمبود دانش و اطلاعات داریم و به واسطه آن کم توان هم هستیم. این اتفاق در حوزه های مختلف رخ می دهد در تامین منابع مالی، انسانی، مدیریت نیروهای داوطلب و غیر داوطلب، ما هنوز به این دانایی نرسیدیم که برای تولید بالاترین ارزش افزوده باید ماهرترین نیرو را استخدام کنیم و بابت آن هزینه بپردازیم. در حوزه تولید محتوا ما چند کتاب، مقاله و… تولید کرده ایم. در حوزه مهارت های عمومی، کار تیمی، دانش مدیریتی پروژه، نحوه ارزیابی درست فعالیت ها و هزاران مسئله دیگر کمبود دانش داریم. در چنین شرایطی نیاز به افزایش سطح دانایی خودمان داریم تا در جایگاه درست خود قرار بگیریم و بتوانیم خط مشی برای جامعه تدوین کنیم. در حال حاضر برعکس است و سازمان های انتفاعی برای ما خط مشی تولید می کنند. در شرایط کنونی مشکل کمیت وجود ندارد بلکه مشکل این است که ما به واسطه کمبود دانش و ناتوانی حاصل از آن، نقش پررنگی در تعیین خط مشی جامعه نداریم که باید در این زمینه تلاش و برنامه ریزی شود.
درک مشترک فعالان اجتماعی از منافع مطالبات و کارکرد تشکل ها لازمه ایجاد تفکر شبکه ای
دومین همایش ملی خیر ماندگار میزبان فیروزه صابر، مدیرعامل شبکه ملی موسسات نیکوکاری و خیریه، بود تا در «نشست چالش های نیکوکاری در ایران امروز» از تجربیات خود در خصوص تشکیل شبکه تشکل های خیریه بپردازد.
صابر که صحبت های خود را در پاسخ به سوال ضرورت شبکه سازی در حوزه تشکل های خیریه و چگونگی انجام آن آغاز کرد، سه ضلع توسعه اقتصادی در ایران را شامل دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی دانست که موسسات خیریه و NGO ها تنها بخشی از ضلع سوم توسعه اقتصادی هستند. وی در ادامه افزود: با توجه به این جایگاه، حال باید به این سوال پرداخت که آیا تفکر شبکه ای در توسعه ایران کارکرد دارد؟ و آیا لازم هست شبکه تشکل های خیریه ایجاد شوند؟
صابر لازمه ایجاد تفکر شبکه ای میان فعالان سازمان های مردم نهاد را درک مشترک فعالان اجتماعی از منافع، مطالبات و کارکرد تشکل های مطبوع خود دانست که در اقتصاد دولتی ایران (حدود ۹۰% اقتصاد دولتی است) و ضعف شدید جامعه مدنی، این مهم دچار نقصان فراوان است. وی از جمله مشکلات تفکر شبکه ای واقعی را نگاه سلسله مراتب سازمانی به شبکه های تشکل های خیریه توسط فعالان این حوزه عنوان کرد و با تاکید بر تجربه سنتی هیئات مذهبی در ایران که به دور از نگاه سلسله مراتبی به خدمات اجتماعی می پرداختند پس از اتصال برخی از این هیئات به حکومت موجب ایجاد نگاه سازمانی در میان آن ها دانست.
در ادامه نشست فیروزه صابر به بیان تجربه شبکه ملی موسسات نیکوکاری و خیریه که هم اکنون ۱۳۲ عضو حقوقی دارد پرداخت. صابر آغاز مسیر را از تیرماه ۱۳۹۲ و پس از تشکیل همایشی به ابتکار اتاق بازرگانی دانست که موجب شد تا ۱۶ تشکل مردم نهاد با ایجاد دغدغه ضرورت ایجاد تفکر شبکه ای میان سازمان های مردم نهاد حوزه خیریه و نیکوکاری به صورت ۱۵ روز یکبار جلسات منظمی شکل گیرد. صابر حاصل این جلسات را تصمیم برای تأسیس این شبکه پس از یکسال شور و مشورت عنوان کرد که در نهایت در اردیبهشت سال 1395 موفق به اخذ مجوز شده و رسما تأسیس گردید.
مدیرعامل شبکه ملی موسسات نیکوکاری و خیریه اهداف این شبکه را توسعه ظرفیت اعضا به معنای افزایش دانایی و دانش آنان و درک بالاتر از تشکل نیکوکاری خود و درک اهمیت تفکر شبکه، همگرایی میان تشکل ها و جلوگیری از موازی کاری و در نهایت تحکیم موقعیت تشکل ها در کشور دانست.
وی بیان کرد تفکر شبکه ای همچنان در ابتدای راه است و شبکه مؤسسات نیکوکاری و خیریه همچنان راه های نرفته فراوانی دارد که با تشکیل شوراها و کارگروه های تخصصی و ایجاد ارتباط مستقیم میان اعضای شبکه خود در تلاش برای پیمودن مسیرها هستند.
صابر در خاتمه افزود: تشکل های دولت ساز پایدار نخواهند بود و وطیفه دولت ها فقط در زمینه تسهیل گری و ایجاد زیرساخت های لازم برای فعالیت تشکل های مردم نهاد است. اگر پایداری، تداوم و اثربخشی تشکل های مردم نهاد را می خواهیم بایستی تاسیس این تشکل ها را به خود مردم واگذار کرد.
نگاه و تفکر ملی وجود ندارد و دائما خودمان را از دولت جدا می کنیم
دکتر طیب نیا مدیر نشست چالش های نیکوکاری در ایران امروز با این مقدمه که در جامعه امروز راندمان خدمات دولتی پایین آمده است و بخش خصوصی نیز انگیزه ای برای ورود به این حوزه ندارد، بخش سوم که شامل خیریه ها و سازمان های مردم نهاد است دچار موانعی هستند از آقای محمدعلی کوزه گر به عنوان نماینده سازمان دولتی در حوزه ی خیریه درخواست پاسخ به این سؤال را داشت که وقتی نگاه حاکمیتی متداول میخواهد همه چیز در دست خود دولت باشد و چیزی را به مردم محول نکنید، آیا این آسیب زا نیست؟
کوزه گر، قائم مقام مشارکت های مردمی سازمان بهزیستی کشور، پاسخ داد: متاسفانه نگاه و تفکر ملی وجود ندارد و دائما خودمان را از دولت جدا می کنیم. ما در زمینه نیکوکاری سبقه ی طولانی تری حتی از اسلام داریم و من فکر میکنم امروز ما نیازمند بازتعریف کار خیر هستیم، خودمان باید الگو باشیم و الگو بسازیم و نباید از غرب تقلید کنیم. به جای اینکه تلاش کنیم هر فرد یک خیر باشد دوست داریم تحت تسلط یک موسسه خاص کار خورد را انجام دهد.
وی تاکید کرد این موضوع نافی وجود موسسات خیریه نیست اما سازمان سازی سیطره و اتصال به قدرت را تقویت می کند. من سوال می پرسم که چرا هیچ موسسه و NGO ای به کارخانجات تولید خودرو اعتراض نمیکند که در سال ۲۰۰۰۰ نفر در تصادفات کشته میشوند و بسیاری از خانواده ها را بی سرپرست میکنند؟ آیا مطالبه کردیم که کارخانه اتومبیل سازی موسسه ای جهت کمک به مددجویان بهزیستی داشته باشد؟ ما فرهنگسازی در انجام کار خیر نداریم، صدا و سیما چرا فرهنگ سازی نمی کند؟ سازمان بهزیستی ۹۵ درصد از وظایفش را برون سپاری کرده است، هیچ سازمانی به این میزان برون سپاری ندارد اما متاسفانه بسیاری از موسسات مبتلا به پولشویی هستند.
وی جملات خود را با این موضوع پایان داد که: تعدد سازمان های ارائه دهنده ی مجوز را آسیب نمیدانم اما مشکل تصدی گری این مؤسسات است، این ایده که مجوزها از طرف وزارت کشور صادر شود بسیار آسیب زا است، چرا وزارت کشور باید داعیه این کار را داشته باشد وقتی به بدنه امر خیریه آسیب میزند.
در پایان طیب نیا با این نقد که همیشه در مذاکره و بیان چالش ها با مقامات دولتی مبتلا به این مسئله هستیم که مقامات دولتی با این استراتژی پیش میروند که انتقادات تندتری را مطرح میکنند و در آخر ماجرا متوجه نمیشویم چه کسی مسئول است؟ من همین جا از همه مقامات دولتی عذرخواهی میکنم! ایشان انتقاد داشتند که با هیچ مدیر و مسئول دولتی نمیتوان وارد مذاکره شد و این بسیار آسیب زاست و در نهایت مسئله برجای می ماند.
دولت در قبال خیریه ها نقش تسهیل گری و حمایتی باید داشته باشد
در جمع بندی پنل جناب آقای طیب نیا به دو سوال پاسخ دادند اول اینکه سوال شد که آیا کار خیر باید پنهانی باشد یا خیر؟ ایشان عنوان کردند که خداوند در سوره بقره می فرماید آشکار کردن کمک های خیر خوب است اما اگر پنهانی باشد بهتر است اما باید به این نکته توجه کرد که این آشکار سازی نباید با منت همراه باشد.
و دوم: وابستگی خیریه ها به نهاد های دولتی غلط است؟ وابستگی نهاد های خیریه به دولت اساسا درست نیست اما نباید خلط مبحث شود، در تمامی کشورهای پیشرفته دولت به جای اینکه نهاد حاکمیتی راه اندازی کند این کار را به مردم واگذار می کند اما بخشی از بودجه آن را تامین می کند. دولت نقش تسهیل گری و حمایتی دارد که اگر دولت این وظیفه را بپذیرد در واقع با حمایت از نهاد های خیریه آن ها را توانمند کرده بدون اینکه وابسته کند. آقای کوزه گر در جمع بندی مباحث خود ضمن تائید سخنان آقای طیب نیا عنوان کرد که ما در نهاد حاکمیتی به دنبال تعامل مناسب با نهاد های خیریه هستیم.
سوالاتی که در ادامه همایش مطرح شد به شرح زیر است:
آقای اکبر خوان مقدم: مدیر عامل خیریه نذر اشتغال
یکی از چالش هایی که در بحث نهاد حاکمیتی وجود دارد بحث کمبود دانش در این زمینه است. همانطور که در خود نهاد های خیریه چالش دانایی وجود دارد، در بخش حاکمیتی هم وجود دارد. در همین راستا باید بگوییم قانون کار به واسطه یکنواخت بودن خود، به نفع جامعه هدف ما عمل نمی کند و باعث می شود که ما نتوانیم خدمات مناسبی را به جامعه هدف خود ارائه دهیم. ایشان در ادامه سخنان خود طرحی را معرفی کرد که در مجلس مطرح شده است و خواستار حمایت از آن طرح شدند. طرح پیشنهادی به دنبال این است که دستمزد کارگران در جامعه روستایی توافقی باشد که این باعث می شود افراد با حفظ همه مزایای قانون کار، بازنشسته شوند. خانم صابر در ادامه برای راهنمایی آقای مقدم عنوان کردند که به همان اندازه که با نهاد های حاکمیت بحث و گفت و گو دارند با خود خیریه ها و تشکل ها هم مذاکره کنند تا این نهاد ها با آگاهی از طرح از آن حمایت کنند.
خانم مشعوف، پژوهشگر حوزه امر خیر
مسئله ای که من در پژوهش های خود به آن دست یافته ام، مسئله سواد سازمانی است. زمانی نهاد ها با تفکر سیستمی پیش می روند این باعث ایجاد یک زبان مشترک می شود که در حل مسائل بسیار سازنده است. سوالی که مطرح می شود این است که آیا در نهاد حاکمیتی سواد سازمانی و زبان مشترکی وجود دارد؟ که باید پاسخ داد خیر، همین امر باعث جزیره ای شدن فعالیت ها می شود که در نتیجه آن صداها شنیده نمی شود و فرد برای حل مسئله خود نمی داند باید به کدام سازمان مراجعه کند. آقای معممی، مدیر کل اجتماعی و موسسات خیریه سازمان اوقاف و امور خیریه کشور، در ادامه سخنان خانم مشعوف عنوان کردند که سازمان اوقاف یک بودجه و امتیازی دارد که می تواند از طرح های اجتماعی و فرهنگی برای حفظ ارزش های انقلاب حمایت کند. ایشان افزودند که: به واسطه خیریه ها و هیئات مذهبی می توانیم دغدغه های مذهبی و اجتماعی را بسط دهیم و برای حفظ ارزش های نظام مشارکت کنیم پس لازم است با آگاهی از امتیازات موجود به دنبال اجرای طرح های این چنینی باشیم.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.