نگاهی به زندگانی واقف حاج آقا محسن سلطان آبادی عراقی ( اراکی) مطالعه موردی: عملکرد بنیاد محسنی در اراک و کانادا
چکیده
سنت وقف و امور خیریه در ایران از دیرباز رواج داشته است براساس تعالیم دین زرتشتی، ایرانیان موظف به کار خیر بوده‌اند. مراکز وقفی مختلفی در دوره های متفاوت در ایران شکل گرفته و خدمت رسانی کرده اند. در دوران قاجار وجود مسائل و مشکلات مختلف مانند بیماری و جنگ باعث شد برخی از روحانیون و افراد با نفوذ، جامعه را با امر وقف اشنا تر کنند. یکی از مهمترین واقفان در دوران قاجارمی توان به حاج اقامحسن سلطان آبادی عراقی( اراکی) اشاره کرد که یکی از واقفان بنام در استان مرکزی می باشند. پس از وفات ایشان ورثه حاج اقا محسن عراقی با همت مهندس محمد محسنی خیریه بنیاد محسنی را در کانادا و اراک تاسیس نمودند.این مقاله درصدد بررسی این بنیاد خیریه و پیشینه حاج اقا سید محسن عراقی است. که با توجه به اهمیت امور خیریه و وقف و عملکرد این نهاد خیریه در این مقاله تلاش شده است با تحلیل و پرداختن به رویکرد این بنیاد فعالیت و پیشینه ان را مورد بررسی قرار دهد. این پژوهش به شیوه تحلیلی _ توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام شده است. وازگان کلیدی: امور خیریه، وقف، بنیاد محسنی
مقدمه
امر خیر برامده از روح انسانی و برگرفته از تفکرات معنوی جوامع بشری است و قدمتی به درازای شکل گیری تمدن انسانی بر زمین دارد.. انسان‌ها با گذر تاریخ و پیدایش اندیشه‌ها و ادیان گوناگون، به پیروی از آموزههای دین و آیین های خویش، به کارهای نیک و امور خیر توجه داشتند و موقوفات و نذرهایی در امور خیریه همچون ایجاد مدرسه ها و بیمارستانها، نگهداری معبدها، آتشکدهها و صومعه ها برای اسقف ها و کاهنان از خود بر جای گذاشته اند. امور خیر مفاهیمی نظیر کار داوطلبانه بدون چشمداشت مادی و احساس مسوولیت و تعهد در قبال جامعه را به یاد می‌آورند. سازمان‌هایی که با مشارکت مردم به طور داوطلبانه و شکل گرفته و به دنبال سودآوری نیستند، بلکه اهدافی عام‌المنفعه را دنبال می‌کنند.
این مؤسسات خیریه به مرور تغییر کردند و این روزها فعالیت خود را با شیوه های جدید گسترش دادند.
امروزه در سرتاسر جهان بنیاد ها و مؤسسات خیریه های مختلفی شکل گفته و مشغول به فعالیت هستند. این مؤسسات در زمینه های مختلفی کار می کنند و معمولا بر حسب نوع فعالیتی که انجام می‌دهند و نیز حوزه‌ای که تحت پوشش قرار می‌دهند، طبقه‌بندی می‌شوند. اینکه این سازمان‌ها در سطح محلی، ملی، منطقه‌ای یا بین‌المللی کار می‌کنند، نحوه فعالیت و روش کار آنها را متفاوت می‌سازد. جلوگیری از گسترش فقر و کمک به فقرا، انجام کارهایی برای پیشرفت آموزش و پرورش، امور مذهبی، پیشرفت های بهداشتی، پیشرفت و توسعه جامعه شهروندی، پیشرفت هنر، فرهنگ، میراث و علم، پیشرفت ورزش ، پیشرفت حقوق بشر، حل اختلافات و یا آشتی و یا ارتقاء هماهنگی نژادی یا مذهبی و یا بهبود آن کمک به کسانی که به دلیل کهولت سن و شرایط بد زندگی و ناتوانی و مشکلات مالی به کمک نیازمندند، ارتقاء بهره وری نیروهای مسلح و پلیس، آتش نشانی و خدمات نجات و یا آمبولانس و خدمات، و حتی کمک و حمایت از حیوانات ،افراد بی خانمان، پناهندگان، افرادی که به هر دلیلی از خانه فراری هستند، افرادی که مشکل روانی، فیزیکی و یا جسمی دارند و به نوعی شاید مورد سوء استفاده قرار بگیرند، سیاهپوستان، ناشنوایان، زنان تنها و بدون خانه، زنان جوان باردار بدون پشتیبان و…خدمات گوناگونی داده می شود. این خدمات شامل یک طیف وسیعی از خدمات برای خانواده ها و افراد می شود. مانند عرضه مسکن، آموزش و پرورش، بهداشت و خدمات حقوقی، پناهندگی و مهاجرت، مراقبت از کودکان، کمک های اضطراری، برنامه های غذایی، مراقبت های پرورشی، بارداری و خدمات فرزندخواندگی و..می باشد. به این ترتیب برخی از این مؤسسات وگاها نهاد های دولتی در کشور های مختلف در کنار تمامی اهداف مربوط به خیرآموزش مهارت های امر خیر را نیز به عنوان یکی از اهداف مهم کاری خود می دانند و افراد و گروه ها و رده های سنی مختلفی را به عنوان سرمایه های اجتماعی در انجام امور خیر آموزش می دهند و حتی در جهت نهادینه سازی این امر در بین اقشار جامعه و کودکان هستند.
مطالعه حاضر سعی دارد یکی از این بنیاد های خیریه را با نام بنیاد محسنی در اراک و کانادا به عنوان نمونه انتخاب و عملکرد و پیشینه بنیاد محسنی را در خارج از ایران و اراک مورد بررسی قرار دهد.
حاج آقامحسن سلطان‌آبادی عراقی (اراکی)
حاج آقامحسن سلطان‌آبادی عراقی (اراکی)، فقیه و مجتهد شیعه در سده سیزدهم ه.ق در شهر اراک بودند. ایشان فرزندسید ابوالقاسم عراقی بود.
پس از تاسیس شهر اراک توسط یوسف خان گرجی به اقداماتی برای جلب مردم جهت سکونت در شهر انتقال مردم از اطراف شهر اراک، به شهر انجام داد که موجبات آبادانی شهر به تدریج فراهم گردد. از جمله این اقدامات دعوت برخی از روحانیون سرشناس به شهر بود.
جد پدری حاج آقامحسن که سید احمد مکی نام داشت، به همراه برادر دوقلو و کوچکترش (سید محمد مکی) از جمله دعوت‌شدگان بودند. یوسف‌خان سید احمد را در محله قلعه و سید محمد را در محله حصار ساکن کرد تا موجب رضیت ساکنان را فراهم کند. میرزا سید ابوالقاسم عراقی پسر سید احمد سرپرستی مدرسه سپهدار از جمله وظایفی بود که از سید احمد به میرزاابوالقاسم و سپس به حاج‌آقا محسن منتقل شده‌است. حاج محسن عراقی در سال ۱۲۷۰ هجری قمری با نارنج خانم بیات ازدواج کرده که حاصل این ازدواج ۱۰ پسر و ۱۳ دختر بوده‌است.آیت الله عراقی 21 فرزند داشت.. سید ابوالقاسم معروف به حاج آقا بزرگ به دریافت اجتهاد از آخوند خراسانی مفتخر است. ایشان در علوم عقلی از شیخ شیرازی استفاده نمود.
«حاج اقا امین پور محسن عراقی فرزند دیگر حاج اقا محسنی عراقی نماینده مجلس شورای ملی در دوره هفتم از حوزه انتخابیه محلات- کمره بوده است»(ذاکر حسین 1377: ص 230) «در جریان مبارزات انتخابی دوره هفتم در حوزه محلات- کمره از کمره حاج اقا امین پور محسن عراقی و شاهزاده حیدر قلی میرزا حشمتی نامزد انتخاباتی بوده اند»(نعیمی،افتخار افرینان استان مرکزی،1385: ص 280) اخبار انتخاباتی حاج اقا امین پور در روزنامه اطلاعات چنین انعکاس یافته است:
« 673 رای به اسم اقا امین و 11 رای به اسم اقای حشمتی قرائت شده. در نتیجه قرائت اراء اقا امین دارای 673رای و اکثریت بوده»( روزنامه اطلاعات پانزدهم، شانزدهم خرداد 1307)
«حاج اقا محسن تحصیلات ابتدایی شامل را نزد پدر، جد و عموی خود (سید محمد مکی) فرا گرفت. سپس برای تکمیل تحصیل به بروجرد رفته در حوزه بروجرد فقه را از شیخ اسدالله بروجردی، اصول را از سید شفیع بروجردی و تفسیر را از سید جعفر کشفی آموخت.» (نعیمی، ایات سرمد،81:1380) «ایشان همچنین وجود شیخ محمدتقی اصفهانی را مغتنم شمرد و به کسب برخی دیگر از علوم نزد ایشان مبادرت ورزید.»(صدیق،1372: 62) حاج آقا محسن پس از اتمام تحصیلات به اراک بازگشت و مدرسه سپهداری آنجا را تعمیر نمود و توسعه داد.
«از مهمترین شاگردان حوزه درس آیت الله عراقی می توان به ملا ابوطالب کزازی، آقا سید حسن متولی آستانه، آخوند ملامحمد ابراهیم، آخوند ملامحمد حکمی ادریس آبادی اشاره کرد که برخی از آنان به مقام اجتهاد رسیدند.»(گلشن ابرار،1387: 308 )
شیخ عباس قمی در کتاب الفوائد الرضویه می نویسد:« محسن سلطان آبادی سید جلیل القدر و عالمی نبیل است که عالم به علوم عقلی است. وی مروج علم و علم اندوزی بوده و در شهر خود با مدرسه ای عالی ،به امور شرعی در آنجا اهتمام دارد. ایشان دارای موقوفات بسیار بوده و از سادات شریف و جلیل القدر عصر ماست.»(شیخ عباس قمی،1387: 65)
در کتاب گنجینه دانشمندان آمده : «مرحوم عراقی سر سلسله خاندان جلیل القدر محسنی اراکی است. ریاست علمی و دینی اراک با وی بوده و فرزندان بسیار داشته که در میان آنها حاج آقا مصطفی و حاج آقا احمد و آقای حاج اسماعیل از علمای آن سامان بوده اند و ایشان بودند که از مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی دعوت کردند که به اراک بیاید و تشکیل حوزه دهند»(گنجینه دانشمندان، 1387: 205)
حاج آقا محسن در اوائل ورودشان به اراک و تشکیل حوزه، به مرافعات مردمی رسیدگی می نمودند ولی پس از چندسال طرفین دعوا را نزد یکی از علمای منطقه می فرستاد. ایشان به رأفت و مساوات با اقلیت های مذهبی رفتار می نمود. کلیمیان عصر ایشان در محل خاصی اسکان یافتند و خود را تحت حمایت ایشان قرار دادند.گورستان کلیمیان در اراک از زمین های موقوفه ایشان است.
ناصرالدین شاه قاجار در سفرنامه خود از دیدار با حاج محسن عراقی اینگونه نقل می کند:
«رسیدیم به ده مرزیجران، جمعیت زیادی از مرد و زن و رعیت سر راه ایستاده بودند. خیلی ده آباد و بزرگی است اما مزارع این ده خیلی دور از آبادی و نزدیک به دریاچه است… رفتیم به باغی پر از میوه‌های مختلف که استخری در وسط داشت. چادر ما را لب استخر زده بودند. چادر زیادی هم برای جناب امین‌السلطان و سایر ملتزمین زده. جناب حاجی‌آقا محسن و پسرانش در این باغ حضور دارند. مرد سیاه‌چرده کم‌ریشی که اسمش میرزا علی‌اصغر است، همراه حاجی‌آقا محسن بود؛ گفتند خوئی است اما حالا ۲۰ سال است در عراق (اراک) ساکن است؛ که مردی است حکمی و بسیار فاضل که حالا جزء اجزاء حاجی‌آقا محسن است»(سفرنامه ناصرالدین شاه،1362: 60)
فعالیت سیاسی حاج اقا محسن عراقی
محسن عراقی در دوره‌ای که ولایت عراق زیر نظر حالم ولایت اصفهان بوده، از ابتدای حکمرانی ظل‌السلطان در سال ۱۲۹۱ ه.ق، با وی به مقابله و عدم همکاری برمی‌خیزد. بعد از اطلاع از این عدم همکاری بین این دو نفر، و به موجب نفوذ و مقبولیت محسن عراقی در بین مردم منطقه، ناصرالدین‌شاه تصمیم می‌گیرد برای جلوگیری از بروز شورش و قیام علیه حکومت مرکزی از جانب مردم ولایت عراق، حاکمی مجزا برای این منطقه انتخاب کند. به همین جهت در همان سال، شاهزاده فیروز میرزا، فرزند عباس میرزا را مأمور به حکمرانی این منطقه می‌نماید. فیروز میرزا نیز در نامهای که چندی بعد در توصیف وضعیت منطقه اراک برای سپهسالار صدراعظم می‌نویسد، از عدم تمکین محسن عراقی در مقابل برخی اوامر حکومتی خبر می دهد.«در خلال دهه ۱۹۰۰ میلادی کمپانی فرش زیگلر[3] در این منطقه بسیار فعال بود و اقدام به تولید قالی اراک، قالی فراهان و قالی ساروق می‌کرد که سود هنگفتی نصیبش می‌شد، محسن عراقی به موجب شکایت روستائیان نظام‌آباد و ابراهیم‌آباد از دستمزد پایینی پرداختی توسط کمپانی، دستور عدم همکاری اهالی منطقه با شرکت را می‌دهد. با اطلاع سفارت بریتانیا از این اقدام، این سفارتخانه نامهای اعتراضی به وزارت امور خارجه ایران می‌نویسد و نسبت به ادامه چنین رفتاری از جانب وی که می‌تواند به روابط دوستانه دو کشور آسیب بزند، هشدار می‌دهد و تهدید می‌کند در صورتی که حکومت مرکزی اقدام به تبعید محسن عراقی ننماید، این سفارتخانه موضوع را به دربار بریتانیا گزارش خواهد کرد. هم‌زمان با این نامه اعتراضی، حسن تقی‌زاده نیز در مجلس شورای ملی اقدام به سخنرانی در این خصوص می‌کند و درخواست تبعید وی به طهران را مطرح می‌کند. در نهایت این اقدامات منجر به تبعید وی به طهران در خلال سال‌های ۱۳۱۸ تا ۱۳۲۴ هجری قمری می‌شود. در نهایت در پی صدور فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین‌شاه و خواسته‌های علماء و مردم، دوره تبعید حسن عراقی در سال ۱۳۲۴ هجری قمری به پایان می‌رسد و به وی اجازه بازگشت به اراک داده می‌شود.»(خاکباز خاندان محسنی اراکی،1371: 45، 50)
آقا محسن عراقی و شیخ فضل‌الله نوری
محمد تقی فلسفی نقل می‌کند: «حاج شیخ فضل الله نوری به دلیل طرفداری از مشروطه مشروعه در وضعیتی قرار گرفت که ناچار به ترک تهران شد لذا به ری رفت و در کنار مرقد حضرت عبدالعظیم متحصن شد. در آن ایام هم در مضیقه مالی قرار گرفت اما آن بحران را به خوبی گذراند. شایع شده بود که از نقطه مجهولی برای او پول می‌آید اما کسی نمی‌دانست کجا و چه کسی. بعد از گذشت سالیان طولانی از ماجرای مشروطه مرحوم حسین خاکباز فرزند مرحوم آیت الله محسن اراکی برایم نقل نمود که آن پول‌ها را پدرم که املاک قابل ملاحظه‌ای داشت و در امر زراعت فعالیت می‌کرد به‌طور محرمانه برای ایشان فرستاد، چون ایشان نیز طرفدار مشروطه مشروعه بود و احساس می‌کرد حاج شیخ در معرض خطر کشته شدن است لذا به همراه پول‌ها بیتی بر روی کاغذی کوچک نوشت و به حامل داد که به ایشان برساند. آن بیت این بود:من نمی‌گویم سمندر باش یا پروانه باش -چون به فکر سوختن افتاده‌ای مردانه باش»(فلسفی، 1396: 41)
امور وقفی وخیر توسط حاج اقا محسنی عراقی
حاج محسن عراقی علاقه زیادی به عمران و آبادانی ولایت عراق عجم (شهرستان اراک) داشت. بازسازی و احیای ۴۶ قنات مخروبه ، بنا نهادن ۱۸ قنات جدید، خرید روستای مرزیجران و بازسازی قنات آن و ایجاد کانال‌های آب‌کشی فراوان برای رونق کشت محصول، ایجاد ۲ روستای جدید در صحرای ورک‌زار به نامهای گاوخانه و چقا و همچنین مزرعه سوسن‌آباد ، که همگی این مناطق مسکونی امروزه دارای سکنه می‌باشند؛ از جمله اقداماتی است که وی با سرمایه و دارایی خود انجام داده است.
حاج‌آقا محسن به موجب ساخت قنوات جدید، کاروانسراها، روستاهای جدید و آباد کردن بیابان‌های اطراف عراق (اراک) و فروش یا اجاره آنها به سایر اهالی منطقه، به مرور زمان به ثروت قابل توجهی دست می‌یابد و قادر می‌شود روستاهای بیشتری از ناحیه اراک را از شاهزادگان و حکمرانان محلی خریداری نماید. روستاهای رشان، بازنه، رباط‌میل، سه‌دانگ از روستای علیم‌آباد و سه دانگ از روستای قره‌کهریز از جمله املاک وی می‌باشد. میزان محصول گندم سالانه این روستاها بالغ بر ۱۲ هزار خروار گندم بوده‌است و اموال منقول وی نیز بالغ بر ۲۰۰ هزار تومان ارزش داشتند.
باستانی پاریزی در کتاب حماسه کویر خود اینگونه نقل می‌گند:
«همین صدسال پیش هم یک حاج‌آقا محسن عراقی داشتیم که سالی ۱۶ هزار خروار گندم و اقبال‌السلطنه ماکویی یک گونی طلا برخاست یک‌سال املاکش بود.»(باستانی پاریزی،1383،ص244)
حاج آقا محسن از بزرگترین واقفان اراک به شمار می‌آید طرح ایشان برای نجات شهر اراک از بی آبی یکی دیگر از کارهای عام المنفعه ایشان بود.
« واقف، جهات مصرف این وقفیات را در ده بند تنظیم نموده که به این شرح است؛
*مخارج طلاب و علمای نجف، کربلا، کاظمین و سامراء؛
*مصرف مراقد مطهر ائمه در نجف، کربلا، کاظمین و سامراء؛
*مصرف طلاب و علما و سادات اراک که مستحق و ظاهر الصلاح باشند؛
*مصارف خاص اهل علم و استادان واجد الشرایط در مدرسه علمیه سپهداری اراک؛
*هزینه تعمیر و روشنایی و فرش حجره های مدرسه سپهداری؛
*اعانت به علما و سادات و محصلان بلد و غیر بلد؛
*کمک به زوار بیت الله الحرام و مراقد مطهر ائمه علیهم السلام؛
*تعزیه داری حضرت خامس آل عبا و باقی ائمه هدی علیهم السلام؛
*ارحام فقیر واقف؛
*اولاد ذکور واقف نسل اندرنسل به شرط آنکه متدین و دارای حسن ظاهر باشند.»( استادی، 1375: 55)
وفات و ارامگاه حاج اقا محسنی عراقی
حاج آقا محسن در سن ۷۸ سالگی در سال 1325 در اراک وفات نمود. آرامگاه و مقبره حاج آقا محسن اراكي در يكي از دروازه هاي قديمي شهر اراك كه به دروازه شهرجود معروف مي باشد واقع شده است. تاريخ ساخت آرامگاه فوق در سال 1273 ه.ق بر مي گردد زماني كه شخص حاج آقا محسن اراكي اقدام به بناي مقبره اي مناسب با گنبد و ايوان براي محل مدفن والدينش مي نمايد پس از وفات خود ايشان نیز در كنار قبور پدر و مادرشان به خاك سپرده مي شوند.
بناي مورد نظر از اثار دوره قاجاريه بوده و داراي گنبدي كوتاه و عرقچين آن شكل منظمي دارد پلان اثر فوق چند ضلعي بوده و درب ورودي اصلي از قسمت جنوب مي باشد اصل بنا از يك ايوان آجري كه رو به جنوب ساخته شده و اطاق آرامگاه و همچنين دو اطاق در دو سوي ايوان و نيز دو اطاق ديگر در دو طرف آرامگاه تشكيل شده است. داخل ايوان با كاشي معقلي در رسم بندي ها كار شده كاشي ها به رنگ هاي زرد، آبي ، سفيد و مشكي است و نقش ها شامل پنج پري، ترنج هاي تركيبي و سه پري و هفت پري مي باشند. ازاره ايوان كاشي خشتي هفت رنگ با رنگ هاي متنوع بوده و زير گنبد در داخل مقبره نيز با كاشي معقلي و با رنگهاي ذكر شده فوق تزئين يافته است. ازاره نيز مانند ايوان داراي كاشي خشتي هفت رنگ مي باشد.(فضلی،1395: 98)
تاسیس بنیاد خیریه محسنی
بنیاد محسنی در جهت تداوم اهداف بنیانگذار خاندان محسنی و ادای دین به اراک و کشور کانادا که میزبان مؤسس بنیاد و شمار قابل توجهی از افراد خاندان محسنی در چند دهه اخیر بوده پایه گذاری شده و در طی بیش از بیست سالی که از تأسیس آن می گذرد دامنه فعالیت های آن گسترش بسیار یافته است. برنامه های بنیاد از همان آغاز بر جلب همکاری و مشارکت افراد و مؤسسات علاقمند استوار بوده و بسیاری از هدف های نوعدوستانه و فرهنگی بنیاد از طریق همین همکاری ها، و با تأسیس دو بنیاد زیر، تحقق پیدا کرده است.
1ـ Mohammad H. Mohseni Charitable Foundation شعبه ای از بنیاد محسنی با هدف حمایت از اجرای طرح های فرهنگی، بهداشتی، و نوعدوستانه می باشد. این بنیاد در Canada Revenue Agency به ثبت رسیده است.
2ـ Mohseni Trust for Family and Friends موقوفه مستقلی است که برای برقراری و حفظ ارتباط میان اعضای خاندان محسنی و همکاری در اجرای طرح هایی که هدف آن ها حفظ و استمرار میراث تاریخی و فرهنگی خاندان محسنی و شهرستان اراک می باشد
بنياد محسني توسط آقای مهندس محمد حسین محسنی پایگذاری گردید. او فرزند حاج آقا جعفر مدثر و نصرت بانو از خانواده دانشمند و شریف اراکی می باشد که دوران تحصیل خود را در اراک و تحصیلات خود را در مهندسی مکانیک با درجه عالی درخارج از اراک بدست آورده وسالها مصدر کارهای بزرگ و آخرین پست دولتی او مدیریت کارخانه کشتی سازی ایران بود پس از مهاجرت به شهرونکوورکانادا کارساخت قایق های دریایی را ادامه دادند و ایشان در حدود 7 سال قبل اولین اثر خیریه خود را درشهر اراک با احداث مرکز قلب در شهر اراک در جواربیمارستان امیرکبیر با هزینه یک میلیارد ودویست میلیون ریال احداث نمود که تاکنون جان صدها بیمار قلبی را نجات داده.
نیت آقای مهندس محسنی و بنیاد محسنی انجام کارهای فرهنگی وسازنده دراراک بوده که حتی نقشه اجرایی یک مرکز بزرگ فرهنگی جهت تربیت جوانان اراک دررشته های تخصصی مختلف آماده گردیده بود که در محل خانه اجدادی جد ایشان احداث شود چاپ کتب نویسندگان و ارائه خدمات فرهنگی دیگر و چاپ مجله بنیاد محسنی تا شماره 22طی 6ساله گذشته به انجام رسیده.
مهندس محمد حسین محسنی در توضیح اهداف خود در تشکیل و کارکرد بنیاد محسنی اینگونه عنوان کردند:
نیمی از زندگی من دور از یار و دیار سپری شده و از وطن عزیزم ایران جدا بوده ام. چند سالی در خارج از کشور تحصیل می کردم و سالیان درازی است در کانادا سرگرم کار و زندگی هستم. باید اقرار کنم در تمام این مدت دمی از یاد وطنم فارغ نبوده و هر روز به بهانه ای از زادگاهم اراک یاد می کنم. آن ایام برای کودکان و نوجوانان زمینه شادی و خرمی فراهم بود و ما در خانه و مدرسه از سعدی و حافظ و فردوسی می شنیدیم و گزیده اشعارشان را می خواندیم و گاه از حفظ می کردیم. کلام مردم دیار ما نیز آهنگین و حاوی واژه هایی از متون ادبی نظیر تاریخ بیهقی بود. در دوره جوانی دریافتیم اراک شهری دویست ساله است و به منطقه ای پی بردیم که فضای جغرافیایی بزرگ تری را در بر می گرفت و تاریخی کهنسال داشت که آن را عراق عجم می گفتند. بعدها شنیده و خواندیم در دوران فرمانروایی سلجوقیان با پذیرفتن پسوند عجم از سرزمین امروزی کشور همسایه عراق جدا شده و عراق عجم نام گرفته است. سرزمینی که زادگاه من و اجداد بزرگوارم بود و از مراکز عمده فرهنگ و ادب ایران به شمار می رفت و در کار هنر به ویژه قالی بافی و خط و نگارش و شعر و موسیقی پرآوازه بود. در نخستین سال های دور افتادن از ایران زمانی که موفقیت هایی نصیبم شد به یاد جد بزرگوار و اندیشه پربار و دوراندیشی او افتادم و با تکیه بر این اصل که اگر خردورزی او نبود من و ده ها جوان دیگر از اعضای خاندان بزرگ محسنی شاید توفیق تحصیل را پیدا نمی کردیم ، تصمیم گرفتم ادای دین کنم و در حد توان خود به ایران عزیز و زادگاه مورد علاقه ام اراک و مردم پر تلاش و دانای آن یاری برسانم. با این اندیشه بنیاد خیریه محسنی تاسیس شد.
اقدامات انجام شده و در حال انجام بنیاد خیریه محسنی
1_ حفظ و مرمت خانه تاریخی حاج اقا محسنی
از مهم ترین اقدامات اخیر بنیاد جلب توجه سازمان های فرهنگی و آموزشی به اهمیت منزل مسکونی بنیانگزار خاندان محسنی در اراک، لزوم مراقبت از آن به عنوان یک میراث پرارزش فرهنگی با قدمتی بیش از یک قرن، و بهره گیری از آن به عنوان یک مرکز آموزشی و فرهنگسراست.
علی‌اکبر کریمی شهردار اراک در تاریخ 21/12/96 درصحبت با خبرگزاری فارس گفت: خانه مرحوم محسنی در خیابان محسنی اراک با 5 هزار متر مربع وسعت به عنوان یکی از بزرگترین مراکز جذب گردشگر در شهر اراک تجهیز می‌شود.
شهردار اراک در گفتگو با فارس افزود: این خانه با معماری سنتی قدمتی معادل بازار تاریخی اراک دارد و یکی از بناهای منحصربه‌فرد اراک است که با تعامل برقرار شده با ورثه، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و سازمان آموزش و پرورش استان زمینه برای تملک کامل آن از سوی شهرداری فراهم شده است.
کریمی با بیان اینکه ورثه مرحوم محسنی از طرح شهرداری برای تبدیل این ملک به مرکزی فرهنگی استقبال کرده‌اند، گفت: نماینده خانواده محسنی در اراک اعلام کرده است که کار تجهیز این مرکز توسط خانواده محسنی به انجام خواهد رسید و مسئولان باید برای حفظ و نگهداری از آن اقدام کنند.(جام جم انلاین، 21/12/1396)
2_ کمک های مالی در حوزه پیشگیری و درمان سرطان
بنیاد محسنی چندین سال است که از برنامه سالیانه جمع آوری کمک های مالی برای سرطان پروستات که توسط کلوب گلف مردان سالمند کانتری مدوز برگزار می شود حمایت می نماید.
3_ حمایت از کودکان ، سالمندان، ورزشکاران و دانش اموزان
بنیاد محسنی از نخستین سال های تأسیس تا کنون برنامه های متعددی با هدف حمایت از کودکان و سالمندان در ایران و کانادا به مرحله اجرا گزارده است، که از نمونه های آن می توان به تأمین نیازمندی های کودکان دانش آموز، حمایت از تیم های ورزشی کودکان و هم چنین مشارکت در طرح های حمایتی سالمندان اشاره کرد.
4_ تاسیس شعبه بنیاد محسنی در شهر اراک
از زمان ایجاد کلینیک قلب، دفتری نیز از طرف بنیاد برای ارائه خدمات حمایتی در اراک تأسیس شده که تا کنون در رفع نیازمندی های افراد مختلف بسیار مؤثر بوده است.
5_ تاسیس مرکز مجهز برای بیماری های قلبی در اراک
یکی از نخستین خدمات بنیاد محسنی تأمین هزینه احداث و توسعه یک مرکز مجهز بیماری های قلبی، شامل سرویس آمبولانس در اراک است. این مرکز که در سال ۲۰۰۰ تأسیس شده در ارائه خدمات اورژانس و کمک های درمانی به بیماران قلبی گام های بسیار مؤثری برداشته است.
6_ اهدا بورس کوتاه مدت در کلنیک مایو
از جمله خدمات برجسته کلینیک مایو در شهر روچستر، ایالت نیویورک، ایجاد بورس های کوتاه مدت برای آشنایی پزشکان غیرامریکایی با آخرین و پیشرفته ترین تکنیک های پزشکی است. تا کنون دو پزشک ایرانی با استفاده از کمک مالی بنیاد محسنی با آخرین پیشرفت های پزشکی در حوزه تخصصی خود، آشنا شده اند، که نتایج آن در درمان بیماران ایرانی مؤثر خواهد افتاد.
7_ کمک بنیاد محسنی به دانشگاه UBC در بخش مطالعات فارسی
از آغاز سال ۲۰۱۳ میلادی بنیاد محسنی کمک و حمایتی را برای دانشگاه UBC فراهم نموده تا بخش مطالعات فارسی آن دانشگاه را با تآکید بر فرهنگ و زبان فارسی توسعه دهد. هم اکنون برنامه زبان فارسی با استقبال و نام نویسی گسترده دانشجویان در این برنامه روبرو است. تمرکز اصلی بر توسعه حمایت های مالی این برنامه در جهت آن است که بتوان با استخدام استادان برجسته برنامه را به سویی هدایت کرد که این مرکز تبدیل به به یک مرکز شناخته شده بین المللی در امر مطالعات فرهنگ زبان و ادبیات فارسی گردد.
8_ اهدا بورسیه تحقیقاتی فوق دکتری در زمینه تحقیقات مربوط به سلامتی در مردان
سال ۲۰۱۲ میلادی اولین سال شروع بورس تحقیقاتی سه ساله بنیاد محسنی برای دوره فوق دکترا در زمینه تحقیقات مربوط به سلامتی در مردان بوده است. دکتر فرشاد پورمالک محقق و پزشک برجسته ایرانی دریافت کننده این کمک هزینه در مرکز معتبر بین المللی پروستات ونکوور، وابسته به دانشگاه بریتیش کلمبیا و بیمارستان عمومی ونکوور است. ایجاد شناخت بیشتر در مورد جوانب مختلف مربوط به سلامتی مردان قدم بعدی در زمینه درمان مؤثر سرطان پروستات است، و نیز کمک به این امر که بیماران پروستاتی از وضعیت _زنده ماندن_ به سوی_ سالم شدن_حرکت کنند.
8_اهدای کمک هزینه تحصیلی لیسانس در دانشگاهِ پلی تکنیک کوانت لن
بنیاد محسنی خشنود است که کمک هزینه تحصیلی سالیانه برای یک دانشجوی دارای اجازه اقامت را که در دوره لیسانس در دانشگاهِ پلی تکنیک کوانت لن نام نویسی کرده است پرداخت نماید. شرایط دریافت کمک هزینه شامل موارد زیر است: قرار داشتن در ۲۵٪ برتر کلاس، انجام فعالیت ها و خدمات داوطلبانه اجتماعی، نیاز مالی.
9_ کرسی محمد حسین محسنی در مطالعات مربوط به سلامتی مردان در بیمارستان عمومی ونکوور
کرسی محمد حسین محسنی در مطالعات مربوط به سلامتی مردان از سال ۲۰۱۴ میلادی در بیمارستان عمومی ونکوور تاسیس شده است. هدف این همکاری دراز مدت با بیمارستان ونکوور این است که با استفاده از موقوفه ای که بنیاد محسنی در اختیار بیمارستان قرار داده اهمیت و ابعاد مختلف سلامتی و بهداشت مردان بیشتر و بهتر شناسانده در جهان شود و موجبات همکاری و مشارکت سازمان ها و مؤسساتی که در این زمینه فعالیت دارند فراهم تر گردد.
10_ تامین هزینه بورس تحقیقاتی فوق دکترای مطالعات ایرانشناسی و تدوین و انتشار فصلنامه پژوهش های منطقه ای و محلی دیار
بنیاد محسنی از سال ۲۰۱۵ همکاری گسترده ای را در زمینه گسترش مطالعات ایرانشناسی با بخش مطالعات خاورمیانه دانشگاه تورنتو آغاز کرده است، که از مهم ترین آن ها باید به تأمین هزینه بورس تحقیقاتی فوق دکترای مطالعات ایرانشناسی و تدوین و انتشار فصلنامه پژوهش های منطقه ای و محلی دیار، به سردبیری دکتر محمد توکلی طرقی استاد تاریخ و مطالعات خاورمیانه در دانشگاه تورنتو اشاره کرد. تا کنون شماره های اول و دوم دیار منتشر شده و جلد سوم آن در دست انتشار است.
مهندس محمد محسنی درباره اهداف و فعالیت نشریه دیار اینطور عنوان کردند که:
امید و انتظار دارم با انتشار فصلنامه دیار که نخستین شماره آن را ملاحظه می کنید، راه تحقیق و پژوهش درباره فرهنگ و تاریخ و اقتصاد و ادبیات ایران به ویژه استان مرکزی و شهرستان اراک هموارتر شود، بررسی در باره ویژگی های زبانی و به خصوص ثبت و ریشه یابی لهجه هایی که هنوز هم در بخش هایی از استان مرکزی متداول است و بیم نابودی آنها می رود، رونق بیشتری بگیرد و امکان اشنایی با چهره ها و شخصیت های فرهنگی و ادبی سده اخیر که از این منطقه برخاسته و در نوسازی فای فرهنگی و سیاسی و گسترش زبان فارسی نقشی داشته اند بیشتر فراهم شود.
دکتر محمد توکلی ترقی در خصوص انتشار نشریه دیار اینطور بیان می کنند:
«اگرچه شهرها و روستاهای ایران غالباً لهجه‌ها و آداب و بافت خاصی داشته و دارند، از این لهجه‌ها و سیر دگرگونی محلی و مردمی آنها کمتر اثری در تاریخنگاری مدرن و پژوهش‌های علوم انسانی و اجتماعی دیده می شود. تاریخچه‌ها و لهجه‌های محلی غالباً در پرده روایت‌های سیاسی و ادبی و فکری پایتختی پنهان مانده‌اند که در آنها، دولت و روشنفکران و علما و ادبا قهرمانان و آفرینندگان تاریخ ایران پنداشته شدهاند. جز در مواردی خاص، تاریخنگاری و پژوهش‌های اجتماعی بازتاب روایت های کلان بی‌لهجه و تک‌محل و کم مردم است. با توجه به جای خالی محلی‌پژوهی، دیار در پی بازشناسی تاریخی شهرها، روستاها و محله‌های ایران و نقش آفرینی ”مردم عادی“ در روند چالش های زندگی روزمرۀ شغلی، اجتماعی و فرهنگی است.
در چنین رویکردی، آلبوم ها و چمدان‌های عکس و نامه و اسناد و اسباب و اثاثیه و یادمانده‌های شغلی و خانوادگی اهمیت پژوهشی می‌یابند. چنین اسناد و اسباب روزمرهای فقط نشانۀ دیار و یار و تبار زندگی عادی و معمولی نبوده، گویای چگونگی پیوند با دیار وسیع‌تر کشوری و جهانی نیز هستند.
دیار با این دعوت فقط در پی بازشناسی زندگی روزمرۀ محلی نیست، بلکه جویای بررسی چگونگی پیوند سامانه ها و لهجه‌های محلی با بافت‌ها و گفتمان‌های کشوری و جهانی بر اساس اسناد شخصی و خانوادگی است»( فصلنامه دیار، سال اول ، شماره اول، پیشگفتار،1395)
11_ تأمین هزینه های بورس تحقیقاتی در مورد بیماری گلوکوما
بنیاد محسنی از سال ۲۰۱۲ به مدت سه سال با بخش چشم بیمارستان ونکوور در زمینه تأمین هزینه های یک بورس تحقیقاتی در مورد بیماری گلوکوما همکاری کرده است. در طول مدت این همکاری که تا سال ۲۰۱۵ ادامه داشته سه پزشک متخصص با بهره گیری از این بورس درباره این بیماری مهم چشمی تحقیق کرده اند و در یافتن شیوه های تازه و مؤثر برای درمان آن کوشیده اند.
نتیجه گیری
با توجه به رشد امور خیر وبنیاد های خیریه در جهان و ایران ضرورت بررسی عملکرد و تاریخچه این خیریه ها در پژوهش های علمی وجود دارد. در این مقاله با بررسی عملکرد و تاریخچه بنیاد محسنی مورد بررسی قرار گرفت. پیشینه این بنیاد به شخصی به نام حاج اقا محسن سلطان آبادی عراقی(اراکی) باز می گردد ایشان از روحانیون بنام استان مرکزی بودند که در عصر قاجار در سلطان اباد می زیستند . ایشان از واقفان به نام و بزرگ استان مرکزی بودند که حجره ها ، روستاها و کاروانسراهای بسیاری را وقف نمودند پس از وفات ایشان فرزندان و خاندان ایشان راه و رویه او را ادامه داده و در نهایت مهندس محمد محسنی بنیادی را به نام ایشان در ونکوور کاندا و در ایران در شهر اراک به ثبت رساند که عمده فعالیت ان کمک های پزشکی و تاسیس مراکز درمانی بود پس از رشد و گسترش این نهاد این بنیاد اهدای بورسیه های تحصیلی و تحقیقاتی در دانشگاه های مختلف خارج از ایران در حوزه پزشکی و ایرانشناسی را نیز در فعالیت های خود وارد کرد و همچنین کمک های بسیاری را در شهر اراک برای حمایت از دانش اموزان ،دانشجویان و خانواده های بی بضاعت انجام داده است . این نهاد به انتشار دو نشریه با نامهای بین خودمان و دیار در حوزه عملکرد بنیاد محسنی و همچنین ایرانشناسی و مطالعات منطقه ای و محلیدر ونکوور کاندا پرداخت . در حال حاضر نیز این موسسه همچنان در ونکوور کانادا، تهران و اراک فعالیت های مختفی را در حوزه امور خیریه انجام می دهد.
تصاویر
تصویرحاج آقا محسن سلطان آبادی عراقی(اراکی)
تصویر ارامگاه آقا محسن عراقی
عمارت خاندان محسنی که در دست بازسازی و مرمت است
عمارت خاندان محسنی که در دست بازسازی و مرمت است
منابع و ماخذ
استادی ، رضا، یادنامه آیت الله العظمی اراکی(ره)، اراک: انجمن علمی، فرهنگی و هنری استان مرکزی، 1375
باستانی پاریزی، محمدابراهیم، حماسه کویر. تهران: نشر علم، ۱۳۸۲.
بین خودمان، فصلنامه خبری دفتر بنیاد محسنی در ونکوور کانادا ، شماره سی ام ، سال هشتم، پاییز 1388
جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم،گلشن ابرار، جلد 10، قم: پژوهشکده باقرالعلوم، 1387
خاکباز علی اکبر،«پیشگفتار». در خاندان محسنی اراک شرح احوال و زندگی مرحوم آیت‌الله‌العظمی حاجی آقا محسن عراقی (اراکی). چاپ اول. تهران: مؤلف، ۱۳۷۱.
خبرگزاری جام جم انلاین تاریخ 21/12/1396
خبرگزاری فارس تاریخ 21/12/1396
خبرگزاری شبستان استان مرکزی 1396
روزنامه اطلاعات سال 1308
ذاکر حسین، عبدالرحیم،ادبیات سیاسی ایران در عصر مشروطیت،ج 2، تهران: نشر قلم، چاپ اول 1377
شریف رازی ، محمد، گنجینه دانشمندان، قم: کتابفروشی اسلامیه،1352
شیخ عباس قمی،الفوائد الرضویه فی احوال علماء مذهب الجعفریه: سرگذشت عالمان شیعه، جلد دوم، قم: بوستان کتاب قم، 1387
صدیق حسن،نامداران اراک ، سیمای اراک ، به کوشش محمدرضا محتاط. نشر کارا، ۱۳۷۲.
فصلنامه پزوهش های محلی و منطقه ای دیار، سال اول، شماره اول، بهار 1395
فلسفی، محمد تقی، خاطرات و مبارزات حجت السلام فلسفی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1396
فضلی، قاسم، سایه های معماری در استان مرکزی، تهران: ارباب قلم، چاپ اول، 1395
ناصرالدین شاه قاجار. سفرنامه عراق عجم و بلاد مرکزی ایران. تهران: تیراژه، ۱۳۶۲.
نعیمی داوود ، افتخار افرینان استان مرکزی ، جلد 3، قم: کومه، چاپ اول 1385
نعیمی، داود. آیات سرمد زندگانی اولاد میرعلی محمد جد اعلای سادات کرهرود. چاپ اول. اراک: مولف، ۱۳۸۰.
وکیلی تبریزی، رضا (میرزا محسن خان مستعان الدوله) تاریخ عراق(سلطان آباد عراق، اراک)، به کوشش محمد مددی، تهران: نشر آیندگان ، 1395
http://www.mohsenifoundation.org
1- امید اخوی،دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد ازاسلام ،دانشگاه شیراز، omid.akhavi@yahoo.com
2_مهشید رضائی ،کارشناسی ارشد تاریخ انقلاب اسلامی، پژوهشکده امام خمینی(ره)وانقلاب اسلامی ،rezaeimahshid@yahoo.com
[3] _ Ziegler Rugs
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.