مدلسازی عامل بنیان نقش تسهیل گرانه نظام حکمرانی در امر خیر به عنوان راهکاری برای کاهش اثر تورمی تحریمها در ایران

مدلسازی عامل‌بنیان نقش تسهیل‌گرانه نظام حکمرانی در امر خیر به عنوان راه‌کاری برای کاهش اثر تورمی تحریم‌ها در ایران
سعید عبدالحسینی1، سعید علی‌خاصی2، امیر حیدری3*
1 کارشناسی ارشد، گروه مدیریت صنعتی، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اصفهان
2 دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه مدیریت بازرگانی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد
3*دانشجوی دکتری، گروه تحلیل سیستم، دانشکده مهندسی صنایع و سیستم‌های مدیریت، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، نویسنده مسئول مکاتبات: amir.heydari@aut.ac.ir

چکیده:
در این مقاله از رویکرد سیستم پیچیده برای بررسی سیستم اقتصادی متشکل از دولت، مردم و خیریه‌ها در شرایط تحریمی استفاده شده‌است. برای بررسی این سیستم پیچیده از رویکرد مدلسازی مبتنی بر عامل استفاده شده‌است و سیستم اقتصادی-اجتماعی در یک محیط شبیه‌سازی شده مورد تحلیل قرار گرفته‌است. تحریم‌های اقتصادی به صورت اثر پالسی با افزایش تورم در مقاطع تحریم کشور مدل شده است و در نتیجه افزایش اختلاف طبقاتی دهک‌های مختلف جامعه را به همراه دارد. تعامل سه موجودیت دولت، خیریه و مردم به صورت دوسویه بر اساس روش MASQ مدل‌سازی مفهومی و محاسباتی می‌شود. با اجرای مدل شبیه‌سازی در محیط نرم‌افزار چند عاملی نت لوگو، مشخص شده‌است که ضریب جینی در شرایط تحریمی با افزایش تورم و اختلاف طبقاتی ناشی از آن، افزایش می‌یابد و در این شرایط حکمرانی مطلوب دولت در امر خیر به عنوان یک راه‌کار موثر در کاهش ضریب جینی و در پی آن کاهش نابرابری اقتصادی در شرایط تحریمی نتیجه می‌شود.

کلمات کلیدی:
نظام حکمرانی امر خیر؛ تحریم اقتصادی؛ خیریه‌ها؛ سیستم‌های پیچیده؛ مدلسازی عامل‌بنیان؛
مقدمه
در علم اقتصاد با استفاده از شاخص‌های قیمت مصرف کننده(CPI) و نرخ تورم تاثیر افزایش قیمت‌ها روی خانوارها در دهک‌های مختلف سنجیده می‌شود و محاسبه این شاخص‌ها بر مبنای الگوی متوسط جامعه است. این تاثیر وقتی مشخص می‌شود که به دلیل متفاوت بودن الگوی مصرف یعنی متفاوت بودن سهم هزینه در اقلامی که در شاخص CPI هستند، افزایش قیمت‌ها تاثیر متفاتی بر دهک‌های مختلف بگذارد. از این رو، استفاده از الگوی CPI و نرخ تورم می‌توان نحوه تاثیرپذیری خانوارهای مختلف از تورم را مورد بررسی قرار داد.
برای بررسی دقیق‌تر اثر توری تحریم‌ها بر وضعیت اقتصادی مردم لازم است، این اثر را در قالب نابرابری اقتصادی حاصل از تورم مورد بررسی قرار گیرد. یکی دیگر از مسائلی که در اقتصاد بسیار مورد توجه است و حتی در ابعاد سیاسی، اجتماعی و … نیز بسیار اهمیت دارد، وضعیت توزیع درآمد در جامعه است. تجربه‌های گذشته حاکی از آن است که رشد و توسعه اقتصادی جامعه مشروط به در نظر گرفتن توزیع عادلانه درآمد در جامعه است که در این صورت منجر به موفقیت در اقدامات بلندمت و پایداری حکومت‌ها می‌شود و در نهایت منجر بر رشد اقتصادی جامعه می‌گردد (کمیجانی و محمدزاده، 1393). از این رو، بسیار اهمیت دارد که دولت‌ها به این موضوع بپردازند و به جای استفاده از راه حل‌های کوتاه مدت و سریع، به دنبال راه حل‌های پایدار و بلندمی باشند. با توجه به همگن نبودن فعالیت‌های مردم در جامعه، و همچنین تفاوت در فعالیت‌های اقتصادی، افراد سطوح مختلف درآمدی دارند. از طرفی مفهوم تورم به افزایش سطح عمومی قیمت‌ها اشاره دارد و این افزایش قیمت در کالا‌های مختلف، متفاوت است. برای همین تاثیر تورم بر حسب نوع مشاغل و ثروت افراد، می‌تواند متفاوت باشد. یکی از مواردی که با استفاده از آن تورم با نابرابری اقتصادی رابطه دارد، مفهوم نابرابری تورمی است. در نابرابری تورمی، عامل تورم تاثیر متفاوتی بر خانوارهای دارای مخارج مصرفی متفاوت می‌گذارد(داوودی و قاسمی‌نسب، 1391).
از یک سو بیان شده که رابطه‌ای منفی میان نابرابری و رفتار خیر وجود دارد و با افزایش نابرابری در جامعه، انگیزه انجام رفتار خیر میان دهک‌های بالاتر جامعه ایجاد می‌شود و در برابر دهک‌های پایین جامعه رفتار خیر انجام می‌گیرد. این موضوع بیان‌گر مسئله نوع‌دوستی هست که باعث ایجاد همبستگی اجتماعی می‌شود(Bowles & Gintis, 2000; Fehr & Schmidt, 1999). از سوی دیگر با توجه به نتایجی که نابرابری از جمله شکاف اجتماعی که ایجاد می‌نماید، موجب کاهش تمایل به رفتار خیر در میان اجتماع می‌شود(Durkheim, 1997; Paskov & Dewilde, 2012; Wilkinson & Pickett, 2010). به همین دلیل است که رابطه میان نابرابری اقتصادی و رفتار خیر، یک رابطه مبهم و به شدت پیچیده‌ای است.
سیستم اقتصادی-اجتماعی مورد مطالعه این تحقیق (اقتصاد کشور ایران در شرایط تحریمی) به علت رفتارهای متعامل عوامل مختلف و متعدد بصورت یک سیستم پیچیده مدلسازی می‌شود. در این‌جا منظور از سیستم پیچیده، سیستمی است که در آن هر جزء با جزء دیگر در ارتباط است و همبستگی دارد. این ارتباط و همبستگی اجزاء موجب شکل گیری رفتار کل سیستم می‌شود. علاوه بر این، در سیستم‌های پیچیده خاصیت تزایف و یا هم‌افزایی نیز قابل مشاهده است، به این معنا که، رفتار کلی سیستم در اجزاء نمایان نیست و برای پِی بُردن به رفتار سیستم، باید نگاهی کل‌گرایانه به سیستم داشت(Arthur, Durlauf, & Lane, 1997). به همین خاطر است که روش‌های تحلیلی کلاسیک عملکرد مناسبی برای تحلیل سیستم‌های پیچیده ندارند. یک چارچوب کلی برای بررسی و درک پویایی سیستم‌های پیچیده‌ی موجود در دنیای واقعی، سیستم‌های انطباقی پیچیده هستند(Bianconi, Martino, Ferreira, & Marsili, 2008).
حکمرانی مجموعه‌ای از سنت‌ها و نهادهایی است که حاکمان در چارچوب آن عمل می‌کنند و یا به تعریف بهتر روش پیاده‌سازیِ قدرت در نهادهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشورها یا تصدی گری در این امور برای مدیریت بهتر در کلیه سطورح تعریف می‌شود. این کار باعث ایجاد سازوکارها، فرآیندها و نهادهایی می‌شود که شهروندان بتوانند حقوق قانونی و تعهدات خود را بشناسند و به آن عمل نمایند(ناظمی اردکانی، 1387:109). در حکمرانی نیاز است که با مشارکت عموم مردم همراه باشد(مسعودی پور و باقری نصرآبادی, 1397). یکی از مواردی که در مسائل حکمرانی به آن اشاره شده‌است، حکمرانی دولت در امور خیر برای کاهش فقر و نابرابری اقتصادی در جوامع است.
تالر و فوستر (2009) دلایل بروز نابرابرای در درآمد را با استفاده از رویکرد سیستم پیچیده مورد بررسی قرار داده‌است. در این مقاله با استفاده از تئوری‌های گراف و شبکه، ارتباطات میان افراد در یک محیط اقتصادی برای بررسی نابرابری درآمد مدل شده‌است و پیچیدگی‌های آن مورد بررسی قرار گرفته‌است. بیان شده‌است که رویکرد اقتصادی استاندارد توانایی پاسخ به پیامدها و علل وقوع نابرابری را ندارند و برای حل آن رویکرد سیستم پیچیده معرفی شده‌است(Markey-Towler & Foster, 2013). ماسترومتو و ماسو (2017) رابطه میان نابرابری و خیریه مورد بررسی قرار داده‌اند. رویکرد آن‌ها برای بررسی این موضوع، بررسی داده‌های آماری کشورهای مختلف از لحاظ میزان مشارکت در امر خیر و نابرابری بوده‌است. در این مقاله بیان شده‌است که نابرابری درآمد و رفتار خیر با کنترل عوامل اقتصادی، جامعه شناسی، جمعیتی، فرهنگی و مذهبی ارتباط مثبتی دارند. همچنین بیان شده‌است که زنان، افراد مذهبی و افراد تحصیل کرده با احتمال بیشتری در امر خیر مشارکت داشته‌اند(Mastromatteo & Russo, 2017).
پین و اسمیت (2015) به سوال اساسی آیا افزایش نابرابری درآمد کمک خیر را افزایش می‌دهد، پاسخ می‌دهد. در این مقاله بیان شده که در ادبیات تحقیق پیشینه‌ای از این موضع به وضوح یافت نمی‌شود. برای همین در طی سال‌های 1991 تا 2006 رفتار خانوارهای کانادا مورد بررسی قرار گرفته‌است و این نتیجه حاصل شده که افزایش نابرابری منجر به افزایش کمک‌های به خیریه‌ها شده‌است و بیان شده که نتایج به پراکندگی جغرافیایی خانوارهای کم درآمد و پر درآمد در محله‌های شهری حساس هستند و تاثیر در مناطقی که نابرابری بسیار بالایی در سطح محلی و شهری دارند کمتر است(Payne & Smith, 2015).
مسعودی پور و باقری (1396) مسائل کلیدی و آسیب‌های در نظام حکمرانی بخش دولتی و غیر دولتی در حوزه خیریه‌ها را مطرح نمودند. داده‌های این مقاله از طریق مصاحبه با تعدادی از مدیران کمیته امداد امام خمینی (ره) و مسئولین برخی از خیریه‌ها استخراج شده‌است. از جمله مهم‌ترین مسائلی که در این مقاله معرفی شده‌است، مسائل مربوط به نظارت و ارزیابی خیریه‌ها و سپس تصدی‌گیری دولت در رفع امر محرومیت است. همچنین در بحث تصدی‌گری بیان شده که، دولت باید به منظور جلب مشارکت عمومی، تصدی‌گری خود را در حوزه امر خیر کاهش دهد. یکی دیگر از مسائلی که مطرح شده‌است، مباحث مالیاتی است و دولت باید بر بحث مالیاتی مناسب‌تر و شفاف‌تر عمل نماید(مسعودی پور و باقری نصرآبادی, 1397).
صادقی و طیبی (1396) در مطالعه خود اثرات تحریم‌های بین‌المللی بر نرخ تورم در ایران را در طی سال‌های 1360 تا 1393 مورد بررسی قرار دادند. نتایج حاصل از این پژوهش این بوده که تحریم‌ها از طریق تغییرات در نرخ ارز و کسری بودجه دولت، تاثیر معناداری بر نرخ تورم داشته‌است (صادقی و طیبی, 1396). از طرفی اگر راه‌کارهای مناسبی برای مقابله با تحریم‌ها در پیش گرفته نشود، تورم حاصل از آن می‌تواند منجر به افزایش نابرابری اقتصادی شود. داودی و قاسمی‌نسب (1391) در مطالعه خود به این موضوع پرداختند و بحث نابرابری تورمی را مطرح نمودند و اثرات آن را بر توزیع سهم مخارج‌های گروه شغلی در ایران، مورد بررسی قرار دادند و همچنین بیان شده‌است که گروه‌های پایین درآمد مانند کارگران ساده و با حقوق ثابت که از ثروت پایینی هم برخوردار هستند، از تورم متضرر می‌شوند (داودی و قاسمی نسب, 1391).
جمالی و حسین‌پور(1391) در مطالعه خود به عنوان ((تحلیل اثر تورم بر نابرابری درآمد در اقتصاد)) تلاش کردند با استفاده از سریهای زمانی و آزمون یوهانسن در دوره 1350 تا 1387 رابطه میان تورم و نابرابری اقتصادی را مورد بررسی قرار دهند. در این مقاله نتیجه گرفته شده که رابطه میان تورم و ضریب جینی یک رابطه مثبت است. بیان شده که در بلند مدت تورم منجر به نابرابری درآمد اقتصادی شده‌است(جمالی و حسین پور, 1391).
ابونوری، مفتح و پرهیزی (1389) در مطالعه خود به عنوان ((تجزیه و تحلیل اثر تورم بر توزیع درآمد در ایران(تحلیل مقایسه‌ای مناطق شهری و روستایی )) تلاش کرده اند با استفاده از بررسی داده های سالهای 1361 تا 1385 به بررسی اثر تورم بر نابرابری درآمد بپردازند. در این مطالعه مشخص شده‌است که اثر تورم بر افزایش ضریب جینی در ایران موثر و معنادار بوده‌است (ابونوری, مفتح, و پرهیزی گشتی, 1389).
کمیجانی و محمدزاده(1393) علاوه بر بررسی تاثیر تورم بر نابرابری درآمدی، عملکرد سیاست‌های جبرانی را نیز مورد بررسی قرار داده اند. عملکرد سیاست‌های کلان اقتصادی مانند مخارج دولت و یارانه کالاهای اساسی بر نابرابری اقتصادی در سالهای 1363-1388 در ایران صورت گرفته است. در این مقاله بیان شده که پرداخت یارانه می‌تواند نقش بسزایی در کاهش نابرابری داشته باشد و دولت با سوق دادن یارانه های حمایتی به سمت دهک های پایین درآمدی جامعه اثر مثبتی بر کاهش نابرابری درآمدی داشته باشد (کمیجانی و محمدزاده, 1393).
از طرفی در مقالات مختلف، در مورد تاثیر خیریه‌ها و در کل رفتار خیر بر نابرابری اقتصادی، پژوهش‌هایی انجام شده‌است. سبزیان و همکاران (2018) با استفاده از رویکرد مدلسازی عامل‌بنیان، تاثیر خیریه‌های اسلامی و رفتارهای خیر اسلامی مانند صدقه را در کاهش میزان نابرابری اقتصادی مورد بررسی قرار داده‌است. در این مقاله ابتدا جامعه‌ای بدون رفتار خیر اسلامی را در نظر گرفته و سپس مشخص کرده که در طول زمان نابرابری اقتصادی در این سیستم به وجود می‌آید. چند استراتژی مختلف برای توزیع منابعی که از طریق صدقه بدست آمده‌است را مورد مقایسه قرار داده و بهترین استراتژی توزیع را معرفی نموده‌است(Sabzian, Aliahmadi, Azar, & Mirzaee, 2018). عالیان و درخشنده (1397) در مطالعه خود به بررسی تاثیر وقف و امور خیریه‌ در اقتصاد مقاومتی پرداختند. در این مطالعه بیان شده که وقف و امور خیریه در اقتصاد مقاومتی تاثیر زیادی دارد(عالیان و درخشنده, 1397).
در این پژوهش، به بررسی چند موضوع پرداخته می‌شود. ابتدا این‌که یک سیستم متشکل از دولت و مردم ایجاد می‌شود و در آن پیامدهایی که تورم بر وضعیت توزیع درآمد دارد مورد بررسی قرار می‌گیرد. سپس با وارد کردن نهاد خیریه به سیستم، تفاوت وضعیت توزیع درآمد در حالت فعالیت خیریه‌ها در محیط ناشی تورمی ناشی از تحریم‌ها وجود دارد، وارد سیستم می‌شوند مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این حالت دولت باید فعالیت خیریه ها را تسهیل نماید و با ایجاد قوانین و فرآیندهای مناسب، نقش حکمرانی خوب در رابطه با این موضوع داشته باشد و بخشی از سیاست‌های جبرانی را از طریق تسهیل فعالیت خیریه‌ها انجام دهد.
تحریم اقتصادی یکی از ابزارهای جایگزین جنگ و تحت فشار قرار دادن کشورهاست که از سال 1914 میلادی توسط قدرت‌های اقتصادی و سیاسی استفاده شده‌است(Medlicott, 1952). تحریم‌های اقتصادی از زوایای مختلفی می‌توانند بر روی تولید، مصرف و صادرات تاثیر داشته باشند که یکی از این زوایا، بحث واردات است و با کاهش واردات کشورها سعی در جایگزینی محصولات دارند و همین قضیه باعث کمبود کالا و افزایش قیمت‌ها شده و در این افزایش قیمت‌ها به خصوص کالاهای اساسی، باعث ایجاد فقر می‌شود(نادمی و حسنوند, 1398). این موضوع نشان می‌دهد که یکی از عواملی که بر افزایش نابرابری اقتصادی تاثیر دارد، مسئله تحریم است. به همین دلیل، در شرایط تحریمی، بحث نابرابری اقتصادی بیش از پیش مورد اهمیت قرار می‌گیرد و بسیار با اهمیت است که راهکارهایی برای کاهش نابرابری پیشنهاد شود.
روش پژوهش
در این پژوهش برای بررسی نحوه به وجود آمدن نابرابری اقتصادی از عامل تورم ناشی از تحریم و بررسی نقش خیریه در این سیستم اقتصادی از روش مدلسازی سیستم پیچیده استفاده شده‌است. مدلسازی سیستم پیچیده با روش مدلسازی مبتنی بر عامل انجام شده است(Bao & Fritchman, 2018). برای مدلسازی مفهومی این سیستم پیچیده از چارچوب MASQ استفاده شده است(Stratulat, Ferber, & Tranier, 2009). در این چارچوب مدلسازی در سطح عامل‌های نرم‌افزاری انجام می‌شود. منظور این هست که انتزاع مفاهیم موجود در واقعیت را در سطوح فردی و جمعی بیان می‌کنیم. علاوه بر این قابلیت، خود عامل‌ها دارای توانایی‌هایی مانند ذهن، حافظه و تعامل با محیط خود و سایر عامل ها هستند. برای همین یکی از بهترین چارچوب‌هایی که می‌توان از آن برای مدلسازی سیستم پیچیده در این مقاله استفاده نمود، مدلسازی مبتنی بر عامل و چارچوب MASQ است.
در بخش مدل مفهومی، یک مدل مبتنی بر مفاهیم موجود در واقعیت مانند مردم، دولت و خیریه‌ها بر اساس چارچوب MASQ ارائه شده‌است. هر کدام از این مفاهیم با استفاده از عامل نرم‌افزاری مدل شده‌است. برای بررسی سیستم پیچیده مورد نظر این مقاله، نیاز هست که با استفاده از ابزارهای محاسباتی، همانند شبیه‌سازی کامپیوتری، تجزیه و تحلیل صورت گیرد. برای همین، در این مقاله از نرم‌افزار نِت‌لوگو به منظور شبیه‌سازی استفاده شده‌است(Wilensky & Rand, 2015). این نرم‌افزار قابلیت پیاده سازی چارچوب MASQ را دارد اما مسئله‌ای که وجود دارد، نرم‌افزار شبیه‌سازی قابلیت تفسیر مفاهیم انتزاعی غیر محاسباتی را ندارد. به همین دلیل، در بخش مدل محاسباتی، مدل مفهومی بر اساس روابط ریاضی مدلسازی شده‌است. این مدل محاسباتی قابلیت شبیه‌سازی شدن در نِت‌‌لوگو را دارد و می‌توان آن را برای تجزیه و تحلیل به شبیه‌سازی کامپیوتری تبدیل نمود. پس از شبیه‌سازی، با استفاده از سناریوهای مختلف مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. در بخش سناریوهای بررسی مدل اتفاقات نوظهور سیستم معرفی می‌شوند.
مدل مفهومی
از جمله پیامدهای تحریم‌های اقتصادی، نا متعادل شدن عرضه و تقاضا در بازار به خصوص کالاهای معیشتی است که این خود باعث افزایش این‌گونه کالاهاست. این افزایش قیمت‌ها بیشترین فشار را بر افراد حقوق بگیر و درآمد ثابت متحمل می‌نماید و دهک‌های پایین جامعه این افزایش قیمت‌ها را بیشتر احساس می‌کنند (نادمی و حسنوند, 1398). از طرفی، با توجه به این افزایش قیمت‌ها، افراد عضو دهک‌های بالای جامعه به دلیل داشتن تملک و دارایی، و به جود آمدن شرایط تورمی، بخشی از این افزایش قیمت‌ها برای این افراد جبران شده و نسبت به دهک‌های پایین جامعه فشار کمتری را متحمل خواهند شد (صادقی و طیبی, 1397؛ کمیجانی و فریدون، 1393). این تاثیرات متفاوت بر دهک‌های مختلف و به وجود آمدن شرایط تورم، در طول زمان باعث به وجود آمدن شکاف طبقاتی و افزایش نابرابری اقتصادی می‌شود و برای همین در این شرایط نیاز است که سیاست‌های جبرانی برای کاهش اثرات تحریم اتخاذ نمود (صادقی و طیبی, 1397؛ کمیجانی و فریدون، 1393).
بر اساس تعاریفی که در بند قبلی این بخش بیان شد، و بر طبق هدف اصلی این پژوهش، یک سیستم اقتصادی-اجتماعی برای بررسی تاثیر خیریه‌ها بر تحریم‌های اقتصادی مدلسازی می‌شود. در این سیستم اقتصادی-اجتماعی، سه نوع متفاوت عامل وجود دارد. هر کدام از این نوع عامل‌ها نقش‌های متفاوتی در سیستم دارند. سه نوع عامل دولت، مردم و خیریه‌ها در سطح کلان مدل در نظر گرفته شده‌است(شکل1). در این مدل عامل‌های مردم با یکدیگر تعامل دارند و به تبادل پول میان یکدیگر می‌پردازند. این تبادل پول بین مردم، باعث ایجاد پویایی برای مسئله توزیع درآمد می‌شود. از طرفی، عامل دولت با کل جمعیت عامل‌های مردم در ارتباط است و سیاست‌هایی مثل اخذت مالیات، ارائه خدمات، کمک‌های جبرانی و … در قبال مردم در پیش می‌گیرد و بر فعالیت‌های مردم تاثیر می‌گذارد. در این مدل فرض شده‌است که دولت فقط از سیاست اخذ مالیات برای کنترل توزیع درآمد میان مردم استفاده می‌کند. همچنین، نوع عامل دیگری به نام خیریه در سیستم وجود دارد. این نوع از عامل، با دولت و مردم در ارتباط است. ارتباطش با دولت، یک ارتباط دو سویه است. عامل دولت با وضع قوانین و حکمرانی در امور خیر، می‌تواند فعالیت سازمان‌های خیریه را تسهیل کند و از سوی دیگر عامل‌های خیریه نیز با شفافیت و ارائه گزارش می‌توانند با دولت ارتباط برقرار کرده و در برخی از امور جامعه نقش کمکی به دولت را داشته باشد. مردم نیز با عامل‌های خیریه در ارتباط هستند و می‌توانند برای خیریه‌ها در جذب منابع کمک کنند. از طرفی عامل‌های خیریه نیز به مردم در زمینه‌های مختلف امر خیر کمک می‌کنند.

شکل 1 – مدل مفهومی سطح کلان
سه عامل سیستم اقتصادی-اجتماعی که در شکل1 نشان داده شده‌است، معرفی گردید. این عامل‌ها در یک محیط با یکدیگر به تبادل می‌پردازند. در شکل1 هر آن چیزی که در خارج از این محیط است، بصورت ورودی سیستم در نظر گرفته می‌شود و برا آن یک عامل جداگانه در نظر گرفته نمی‌شود. ورودی این سیستم، تحریم‌های اقتصادی است که بصورت یک پالس از طریق مرز سیستم وارد محیط مدل اقتصادی-اجتماعی می‌شود و بر تصمیم‌گیری‌ها و فعالیت‌های عامل‌ها تاثیر می‌گذارد.
در ادبیات تحقیق بیان شده‌است که وقتی تحریم‌های اقتصادی بر کشوری تحمیل می‌شود، اگر دولت راه‌کارها و سیاست‌های جبرانی اتخاذ نکند، می‌تواند تحریم منجر به ایجاد شرایط تورمی شود و نابرابری افزایش می‌یابد(کمیجانی و محمدزاده, 1393). از طرفی این دیدگاه وجود دارد که موسسات خیریه در صورتی که تعامل مناسبی با دولت داشته و دولت نیز نقش تسهیل گر برای خیریه‌ها داشته باشد و حکمرانی مطلوبی ارائه کند (مسعودی پور و باقری نصرآبادی, 1397)، می‌تواند بصورت غیر مستقیم منجر به کاهش نابرابری اقتصادی شود(Payne & Smith, 2015; Sabzian, Aliahmadi, Azar, & Mirzaee, 2018). به همین دلیل، در این مدل این مباحث در نظر گرفته شده‌است و در قسمت سناریوهای مدل، این مباحث مورد بررسی قرار می‌گیرند و تاثیرات وضعیت‌های مختلف سیستم بر تصمیمات و عملکرد کلی سیستم مشخص می‌شود.
مدل محاسباتی
در بخش مدل مفهومی، در رابطه به کلیت مدل و مفاهیمی که برای توسعه مدل در ادبیات تحقیق به آن اشاره شده‌است، توضیحاتی ارائه شد و یک شمای کلی از مدل در شکل1 معرفی شد. در این قسمت برای شبیه‌سازی کامپیوتری مدل مفهومی، در نرم‌افزار نِت‌لوگو، یک مدل محاسباتی تعریف می‌شود. در مدل محاسباتی، مفاهیم، تعاملات و ویژگی‌های عامل‌ها و محیط با استفاده از متغیرها و روابط ریاضی بیان می‌شود. هر کدام از نوع عامل‌ها بردارهای مختص به خود را دارند که در آن ویژگی‌ها و نقش‌های عامل‌ها گنجانده می‌شود. علاوه بر این چون در مدلسازی مبتنی بر عامل انتزاع سیستم از پایین‌ترین تا بالاترین(از سطح فردی و خرد تا سطح کلان) سطح قابلیت مدل شدن دارد(Grigoryev, 2016)، در این پژوهش نیز، علاوه بر مشخص بودن ویژگی هر کدام از عامل‌ها به تفکیک نوع آن‌ها، در هر نوع از عامل نیز، مقادیر متفاوتی از آن صفت‌ها برای هر عامل فردی اختصاص داده می‌شود. به عنوان مثال، در این مدل منظور از عامل‌های مردم، عامل‌هایی از نوع مردم هستند که دارای صفاتی مثل دهک درآمدی، مقدار پول در دسترس و … را دارند. این نوع نگاه، سطح انتزاع بالای سیستم را مشخص می‌کند. در صورتی که از نوع عامل مردم، در محیط مدلسازی چندین عامل تولید کنیم، می‌توان به هر کدام از آن‌ها به صورت جداگانه در سطح پایین انتزاع دسترسی پیدا کرد. در این صورت است که هر کدام از عامل‌های نوع مردم، توانایی اقدامات خودمختار دارند و می‌توانند بصورت صفاتی که بیان شد بصورت ناهمگن برای آن‌ها مقداردهی شود و بصورت موازی با یکدیگر در ارتباط باشند. در این صورت، مدلسازی سیستم اقتصادی-اجتماعی مورد هدف این پژوهش بصورت مدل بیان می‌شود و می‌توان آن را بررسی کرد. در ادامه به تفکیک مدل مفهومی هر کدام از انواع عامل‌های این مدل، تبدیل به مدل محاسباتی می‌شوند و در بخش بعدی مدل در نرم‌افزار نِت‌لوگو شبیه‌سازی شده و در یک محیط آزمایشگاهی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
در زیر با استفاده از معادلات ریاضی مفاهیم هر کدام از عامل‌ها که در بخش مدل مفهومی به آن اشاره شد، مدلسازی شده‌اند.
-عامل‌های مردم:
عامل‌های مردم در بردار 1 مشخص شده‌است. در این بردار، منظور از p_i عامل شماره i است. این عامل خصوصیات منحصر به فردی دارد و برای دسترسی به آن از شماره اندیس آن در مدل استفاده می‌شود. در بردار1 تعداد k عامل از نوع مردم مشخص شده‌است.
P= در این مدل آن چیزی که میان مردم تبادل می‌شود، پول است. این تبادل پول میان مردم است که پویایی مدل را شکل می‌دهد. عامل‌های از نوع مردم دارای خصوصیات و ویژگی‌هایی هستند. از جمله خصوصیات و ویژگی‌های عامل‌های مردم در مدل این پژوهش، میزان پول و دهک پولی هستند(رابطه2).
p_i=
تبادل پول میان عامل‌های مردم در هر واحد زمانی بصورت تصادفی وجود دارد. در رابطه3 تبادل پول میان عامل‌های مدلسازی شده‌است. در واحد زمانی t دو نوع تراکنش میان عامل‌ها اتفاق می‌اُفتد. در تراکنش نوع اول عامل مقداری پول به عامل دیگری می‌دهد و در تراکنش دیگر، عامل مقداری پول از دیگری دریافت می‌کند.
m_i^t={█(m_i^(t-1)+α@m_i^(t-1)-β)┤
where a=δ(0.m_r^(t-1) ) and β=δ(0.m_i^(t-1) )
در رابطه3 مدل پویای تبادل پول میان عامل‌های مردم بیان شده‌است که در آن منظور از m_i^t میزان پول عامل i در زمان t است. این میزان پول با استفاد از میزان پول زمان t-1 و پارامترهای α و β بروزرسانی می‌شود. منظور از پارامتر α میزان پولی است که عامل i در زمان t از عامل دیگری به نام r گرفته است. این میزان پول با استفاده از یک تابع تصادفی به نام δ محاسبه می‌شود که این میزان مقداری تصادفی در بازه 0 و کل میزان پول در اختیار عامل r است. پارامتر β نیز میزان پولی را مشخص می‌کند که عامل i می‌خواهد در اختیار عامل r قرار دهد. میزان آن نیز بر اساس یک مقدار تصادفی در بازه عددی 0 و کل میزان پول در اختیار عامل i محاسبه می‌شود.
در مدل، عامل‌های مردم بر اساس میزان پولی که دارند، به دهک‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. در خصوصیات عامل‌ها پارامتر d معرف دهک عامل است. مقدار این پارامتر نیز در طول زمان بر اساس میزان پول در اختیار عامل محاسبه می‌شود. به عنوان مثال اگر مقدار پول در دسترس عامل‌های مردم به 10 دسته تقسیم شود و میزان پول عامل i در دسته 3 قرار بگیرد، عامل i عضو دهک سوم است و مقدار پارامتر d=3 می‌شود.
-عامل‌های خیریه:
عامل‌های خیریه نیز با نماد C نشان داده شده‌اند. C یک بردار است که داخل آن تمامی عامل‌هایی که از نوع خیریه هستند در آن وجود دارند و از طریق این بردار قابل دسترسی هستند. در این بردار، c_j عامل خیریه شماره j را مشخص می‌کند(رابطه5).
C=
در این مدل نقش خیریه‌ها دریافت کمک‌های نقدی خیر از مردم را دارند. از طرفی عامل‌های دولت هم برای فعالیت خیریه‌ها نقش تسهیل‌گر و حمکرانی مطلوب در این زمینه را ایفا کنند. منابع خیری که این عامل‌ها دارند، در بین دهک‌های پایین جامعه توزیع می‌شود.
-عامل‌ دولت:
عامل دولت با پارامتر G مشخص می‌شود. اندیس z مشخص کننده شماره عامل است. با توجه به اینکه در این مدل طبق مفاهیم طراحی شده فقط یک عامل دولت داریم، در بردار مخصوص نوع عامل دولت فقط یک عضو وجود دارد. (رابطه5).
G=
عامل دولت دارای یک صفت وضعیتی برای تسهیل‌گری سازمان‌های خیریه است. در مقاله مسعودی پور و باقری (1397) چندین مورد از چالش‌های حکمرانی در امور خیر مطرح شده است و در آن برای دولت چندین نقش بیان شده است. بر همین اساس در این مدل دولت می‌تواند دو نقش متفاوت داشته باشید. یکی از موارد نقش رابطه تسهیل‌گیر و همکار و نقش دیگر غیر همکار هستند. پارامتر s^t نمایان‌گر وضعیت آن است. در صورتی که s^t مقدار true داشته باشد، دولت نقش تسهیل‌گر و همکاری با سازمان‌های خیریه را دارد و و نقش حکمرانی درستی را برای رفع موانع و آسیب‌هایی از جمله نظارت و ارزیابی خیریه‌ها، تصدی گری، ضعف پایگاه‌های اطلاعاتی در حوزه امر خیر و … ایفا می‌کند (مسعودی پور و باقری نصرآبادی, 1397).
g_z^t=

-رخداد تحریم به عنوان پالس ورودی به سیستم:
در این مدل وقتی تحریم وارد سیستم می‌شود، مکانیزم تبادل پول که در رابطه 3 به آن اشاره شد تغییر می‌کند. در این حالت ضرایب α و β که نمایان‌گر مقدار پول اضافه یا کسر از کل پول در دسترس عامل است بر اساس دهک که عضو آن هستند، متفاوت می‌شود. این تفاوت به این‌صورت هست که هر چقدر به سمت دهک‌های پایین‌تر می‌رویم، ضریب β بیش از ضریب α می‌شود و هر چقدر به دهک‌های بالاتر نزدیک می‌شویم، ضریب α بیش از ضریب β می‌شود. این موضوع در رابطه 7 که از فرمول یادگیری تقویتی عامل‌ها بهره گرفته‌است، نشان داده شده‌است(Kaelbling, Littman, & Moore, 1996).
m_i^t (τ)={█(m_i^(t-1) (τ)+α@m_i^(t-1) (τ)-β)┤
where a=δ(e^(-d_i ).m_r^(t-1) (τ)) and β=δ(e^(-d_i ).m_i^(t-1) )

سناریوهای بررسی مدل
برای بررسی مدل، در نرم‌افزار نِت‌لوگو شبیه‌سازی انجام شده‌است. در این شبیه‌سازی از تعداد n عامل مردم، m عامل خیریه و یک عامل دولت استفاده شده‌است. این عامل‌ها در یک محیط توزیع می‌شوند و در این محیط با استفاده از مکانیزم MASQ با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. مدل تصمیم‌گیری و ارتباطی عامل‌ها نیز بر مبنای مدل محاسباتی پیشنهادی در بخش قبل است. پارامترهای ورودی شبیه‌سازی در جدول1 آمده‌است.
جدول 1- پارامترهای ورودی شبیه‌سازی
ردیف نام پارامتر نوع پارامتر توضیحات
1 k [1.2….k] این پارامتر تعداد عامل‌هایی از نوع مردم است که برای اجرای شبیه‌سازی باید در محیط ایجاد شوند. در ابتدای شبیه‌سازی قبل از این‌که عامل‌ها در محیط ایجاد شوند، مقدار این پارامتر تنظیم می‌شود. در سناریوهای اول و دوم مقدار این پارامتر 500 است.
2 n [1.2….n] این پارامتر تعداد عامل‌هایی از نوع خیریه که برای اجرای شبیه‌سازی نیاز هست را مشخص می‌نماید. در ابتدای شبیه‌سازی قبل از این‌که عامل‌ها در محیط ایجاد شوند، مقدار این پارامتر تنظیم می‌شود. در سناریوهای اول و دوم مقدار این پارامتر 1 است.
3 s (true.false) این پارامتر مشخص کننده وضعیت عامل دولت از لحاظ ارتباط با خیریه‌ها است. در صورتی که مقدار true داشته باشد، یعنی این‌که دولت نظام حکمرانی مطلوب در امور خیریه‌ها را ایجاد کرده‌است (مسعودی پور و باقری نصرآبادی, 1397). در صورتی هم که مقدار این پارامتر false باشد، عامل دولت ارتباط با خیریه‌ها ندارد.
4 τ (true.false) این پارامتر بصورت یک رخداد به سیستم اضافه می‌شود و نقش آن ایجاد وضعیت تحریمی برای عامل‌هاست. در شرایط تحریمی، به دلیل کاهش عرضه و افزایش تقاضا برای به خصوص محصولات اساسی، قیمت‌ها افزایش می‌یابد و فشار این افزایش قیمت‌ها بیشتر بر روی افراد با حقوق بگیر ثابت است و دارایی کمتری نسبت به سایرین دارند که دولت باید برای کاهش و مقابله با اثرات آن، برنامه‌ریزی مناسبی داشته باشد(نادمی و حسنوند, 1398). اگر مقدار این پارامتر، true باشد، تحریم به محیط وارد می‌شود و در صورتی که false باشید، تحریم وارد محیط نمی‌شود.

در این بخش کلیات شبیه‌سازی که برای بررسی مدل توسعه داده شده بود، معرفی شد. هدف اصلی این مقاله بررسی سیستم اقتصادی-اجتماعی است که در بخش مدل معرفی گردید. برای همین باید در این مدل حالات و وضعیت‌های مختلفی که در سیستم منجر بر عملکردهای مختلف می‌شوند مورد بررسی قرار گیرد. به همین منظور، سناریوهای متفاوتی تدوین شده است و در آن وضعیت‌های مختلف سیستم مورد آزمایش قرار گرفتند.
در سناریوی اول، شبیه‌سازی بدون در نظر گرفته نقش دولت اجرا می‌شود و در آن رخداد تحریم بصورت یک پالس به سیستم اضافه می‌شود. در این سناریو نقش اعمال تحریم بر نابرابری اقتصادی و همچنین منحنی توزیع پول در میان مردم بدون در نظر گرفتن اقدامات مقابله‌ای دولت مشاهده می‌شود.
در سناریوی دوم، همان شرایط سناریوی اول حفظ می‌شود ولی با یک تفاوت، آن هم این‌که اینبار دولت نقش تسهیل‌گر در رابطه با خیریه‌ها ایفا می‌کند و نظام حکمرانی مناسبی را در ارتباط با خیریه‌ها ایجاد می‌کند و چالش‌های خیریه‌ها برای فعالیت را کاهش می‌دهد(مسعودی پور و باقری نصرآبادی, 1397). در این وضعیت نیز سیستم از لحاظ نابرابری اقتصادی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. در بخش آخر نیز، این دو سناریو با یکدیگر مقایسه شده و نقش دولت در نظام حمکرانی امر خیر و کاهش چالش‌های سازمان‌های خیریه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. این سناریو‌ها در طول مدت 1095 واحد شبیه‌سازی اجرا می‌شوند که اگر هر واحد شبیه‌سازی معادل یک روز در واقعیت فرض شود، سناریوها در مدتی حدود 3 سال اجرا شده‌اند. در این سناریوها، عامل‌های خیریه منابع در دسترس خود را میان سه دهک پایین جامعه توزیع می‌کنند. همچنین فرض شده‌است در این سناریوها، 80 درصد جمعیت دهک‌های بالای جامعه، 10 درصد از درآمد خود را در اختیار عامل‌های خیریه می‌گذارند.

سناریوی اول: ابزار مالیاتی و نابرابری اقتصادی

شکل 2- هسیتوگرام توزیع پول میان مردم در سناریوی اول
شکل2 نمودار هیستوگرام توزیع پول جامعه را در زمان انتهای شبیه‌سازی (یعنی پس از 3 سال در واقعیت) را نشان می‌دهد. در این نمودار مشخص است که اختلاف پول در در اختیار دهک‌های بالاتر به شدت بیشتر از پولی است که در اختیار دهک‌های پایین‌تر جامعه است. این موضوع نشان از بیشتر شدن نابرابری اقتصادی است. در این شکل مشخص است تعداد افرادی که پول کمی در دست دارند، خیلی بیشتر از تعداد افرادی است که پول زیادی دارند. این منجر به وجود آمدن نابرابری شدید اقتصادی شده است. در این سناریو مقدار ضریب جینی 0.586 است.
سناریوی دوم: حکمرانی دولت، خیریه‌ها و نابرابری اقتصادی

شکل 3- هیستوگرام توزیع پول میان مردم در سناریوی دوم
در این سناریو، به دلیل نقش تسهیل‌گر دولت و تدوین نظام حکمرانی مناسب برای امور خیریه‌ها، سازمان‌های خیریه وارد محیط شبیه‌سازی شده و منابعی از دهک‌های بالای جامعه جذب نموده و میان دهک‌های پایین توزیع می‌کند. اضافه شدن خیریه‌ها در شرایط تحریمی سناریوی اول، منجر به بهبود شرایط شده‌است. در این شکل مشخص است که فاصله طبقات پایین از لحاظ پول، با طبقات بالا، کم شده است و افراد در سطوح مختل درآمدی توزیع شدند و اکثر افراد در دسته‌های مناسب از لحاظ پولی قرار دارند. مقدار ضریب جینی در این سناریو 0.382 شده‌است. این موضوع نشان از بهبود شرابط دارد. شکل3 نمودار هیستوگرام توزیع پول در میان مردم را در سناریوی دوم است.
بررسی وضعیت‌های متفاوت سیستم در سناریوهای اول و دوم
در این بخش مقایسه‌ای از سیستم در وضعیت‌های سناریوی اول و دوم بر اساس شاخص ضریب جینی انجام شده‌است. در شکل4 این مقایسه انجام شده‌است. در سناریوهای اول و دوم ابتدای کار 500 عامل مردم ایجاد شد و با استفاده از توزیع نُرمالN~(100.30) بصورت تصادفی توزیع شد. از زمان ابتدای اجرای شبیه‌‌سازی عامل‌های مردم پول بین یکدیگر مبادله می‌کنند و برای مبادله پول از رابطه 7 استفاده شده‌است.

شکل 4- تغییرات ضریب جینی در سناریوی اول و دوم
در شکل4 مشخص است که با مقایسه میان سناریوی اول یعنی دولت نقشی در رابطه با تسهیل‌گیری خیریه‌ها ندارد و سناریوی دوم که دولت نقش تسهیل‌گر برای خیریه‌ها داشته‌است، این قضیه مشخص می‌شود که ضریب جینی در سناریوی دوم نسبت به سناریوی اول بهبود یافته‌است و تسهیل امر خیر موجب کاهش نابرابری اقتصادی شده‌است.
بحث و نتیجه‌گیری
یکی از مسائل مهمی که امروزه در میان اقتصاددانان مطرح است، بحث نابرابری اقتصادی است. بحث نابرابری اقتصادی از جنبه‌های مختلف بر روی جوامع موثر هستند. یکی از پیامدهای ناگوار نابرابری اقتصادی افزایش فقر در جامعه است. وقتی که فقر در جامعه افزایش پیدا می‌کند، پیامدهای اجتماعی سیاسی بسیاری دارد. به همین دلیل برای دولت‌ها بسیار هائز اهمیت است که از راه‌کارهایی برای کاهش نابرابری اقتصادی استفاده کنند. از سوی دیگر، تحریم اقتصادی یکی از ابزارهای جایگزین جنگ و تحت فشار قرار دادن کشورهاست که از سال 1914 میلادی توسط قدرت‌های اقتصادی و سیاسی استفاده شده‌است. به همین دلیل کشورها باید از راه‌کارهایی برای کاهش تاثیرات و مقابله با تحریم‌ها استفاده کنند. در ادبیات تحقیق بیان شده است که اگر برای مقابله با تحریم‌ها اقداماتی صورت نگیرد باعث به جود آمدن فقر و افزایش نابرابری اقتصادی می‌شود (نادمی و حسنوند, 1398). برای همین در این مقاله نقش حکمرانی دولت در امور خیر در کاهش نابرابری اقتصادی مورد بررسی قرار گرفت.
در مدل این مقاله چند بازیگر به نام‌های دولت، مردم و خیریه‌ها در یک سیستم اقتصادی اجتماعی با پالس ورودی تحریم مورد بررسی قرار گرفت. برای بررسی این سیستم، از یک مدل تعاملی مبتنی بر عامل بر اساس مکانیزم MASQ استفاده شد. در این مدل تمامی عامل‌ها در واحد فردی در یک محیط توسعه داده شدند و در آن با یکدیگر به تبادل پول و اقدامات پرداختند. این تبادلات باعث به وجود آمدن الگوهایی شد که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفتند. این الگوها بر اساس وضعیت اولیه سیستم و نقش عامل‌ها متفاوت بودند. الگوی اول که در سناریوی اول مورد به وجود آمد. در این سناریو با ورد پالس تحریم و نبود نقش تسهیل‌گر در سیستم، نابرابری نسبتا زیادی در سیستم به وجود آمد(ضریب جینی تقریبا 0.50). شرایط به وجود آمده در این سناریو، در ادبیات تحقیق مورد تایید قرار می‌گیرد و با ورود پالس تحریم شرایط نابرابری به وجود آمد. در سناریوی دوم، علاوه بر وجود پالس تحریم، دولت نقش تسهیل‌گر برای سازمان‌های خیریه ایفا نمود و فعالیت خیریه‌ها در محیط شروع شد. با آمدن خیریه‌ها، نابرابری اقتصادی نسبت به سناریوی اول کاهش پیدا کرد. می‌توان با مقایسه این الگوها این نتیجه را استنباط کرد که یکی از راه‌هایی که دولت می‌تواند برای بهبود نابرابری اقتصادی در شرایط تحریمی استفاده کند، تسهیل‌گری امور خیر است.
در این مقاله یک مدل مبتنی بر عامل را بر مبنای ادبیات تحقیق توسعه داده شد که در نرم‌افزار نِت‌لوگو شبیه‌سازی شد. این می‌تواند یک ابزاری برای پژوهشگران اقتصادی، دولت‌ها و سیاست‌گذران باشد که با استفاده از آن سیاست‌های اقتصادی و امور خیر را در شرایط تحریمی در یک محیط آزمایشگاهی مورد بررسی قرار دهند. همچنین در زمینه‌های پژوهشی این امکان وجود دارد که پارامترها، عامل‌ها و متغیرهای دیگری به سیستم اضافه شود و مدل توسعه بیشتری پیدا کند. به عنوان مثال می‌توان پارامترهای دیگری از جمله دارایی و .. علاوه بر پول برای بحث نابرابری اقتصادی در نظر گرفت یا اینکه برای عامل‌های مردم از پارامترهای فرهنگی و شخصیتی برای تصمیم‌گیری‌‌هایشان استفاده نمود.
قدردانی
قدردانی ویژه از حاج محمدرضا دیانی رئیس هیئت مدیره و دکتر محمدصالح طیب‌نیا مدیرعامل بنیاد خیریه راهبری آلاء که زمینه پژوهش پیش رو را برای ارائه در همایش فراهم نمودند.

منابع:
صادقی, ع., & طیبی, س. (2018). اثرات تحریم‌های بین‌المللی و سایر عوامل تأثیرگذار بر نرخ تورم در ایران(1360-1393). پژوهشهای اقتصادی ایران, 23(74). https://doi.org/10.22054/ijer.2018.8825
کمیجانی, ا., & محمدزاده, ف. (1393). تاثیر تورم بر توزیع درآمد و عملکرد سیاست های جبرانی. پژوهش ها و سیاست های اقتصادی, 22(69), 5–24. SID. Retrieved from SID.
مسعودی پور, س., & باقری نصرآبادی, م. (1397). اولویت بندی مسائل کلیدی در نظام حکمرانیِ بخش دولتی و غیردولتی ایران در حوزه خیریه ها. سیاستگذاری عمومی, 4(3 #R00392), 141–158. SID. Retrieved from SID.
نادمی, ی., & حسنوند, د. (1398). شدت تحریم ها و فقر در ایران: لزوم لغو تحریم ها از منظر حقوق بشر. مطالعات راهبردی سیاست گذاری عمومی(مطالعات راهبردی جهانی شدن), 9(31 #r00730), 153–171. SID. Retrieved from SID.
ابونوری, ع., مفتح, س., & پرهیزی گشتی, ه. (1389). تجزیه و تحلیل اثر تورم بر توزیع درآمد در ایران (تحلیل مقایسه ای مناطق شهری و روستایی ایران). اقتصاد مالی (اقتصاد مالی و توسعه), 5(13), 77–96. SID. Retrieved from SID.
جمالی, غ., & حسین پور, ع. (1391). تحلیل اثر تورم بر نابرابری درآمد در اقتصاد ایران. Presented at the کنفرانس ملی حسابداری, مدیریت مالی و سرمایه گذاری, گرگان.
داودی, پ., & قاسمی نسب, س. (2013). نابرابری تورمی و اثرات آن بر توزیع سهم مخارج گروه‌های شغلی در ایران. اقتصاد و الگو سازی, 3(شماره 11-12), 1–43.
صادقی, ع., & طیبی, س. (2018). اثرات تحریم‌های بین‌المللی و سایر عوامل تأثیرگذار بر نرخ تورم در ایران(1360-1393). پژوهشهای اقتصادی ایران, 23(74). https://doi.org/10.22054/ijer.2018.8825
عالیان, ر., & درخشنده, ر. (1397). تاثیر نقش وقف و امور خیریه در اقتصاد مقاومتی. Presented at the دومین کنفرانس علمی پژوهشی دستاوردهای نوین در مطالعات علوم مدیریت، حسابداری و اقتصاد ایران, ایلام.
کمیجانی, ا., & محمدزاده, ف. (1393). تاثیر تورم بر توزیع درآمد و عملکرد سیاست های جبرانی. پژوهش ها و سیاست های اقتصادی, 22(69), 5–24. SID. Retrieved from SID.
مسعودی پور, س., & باقری نصرآبادی, م. (1397). اولویت بندی مسائل کلیدی در نظام حکمرانیِ بخش دولتی و غیردولتی ایران در حوزه خیریه ها. سیاستگذاری عمومی, 4(3 #R00392), 141–158. SID. Retrieved from SID.
نادمی, ی., & حسنوند, د. (1398). شدت تحریم ها و فقر در ایران: لزوم لغو تحریم ها از منظر حقوق بشر. مطالعات راهبردی سیاست گذاری عمومی(مطالعات راهبردی جهانی شدن), 9(31 #r00730), 153–171. SID. Retrieved from SID.
ابونوری, ع., مفتح, س., & پرهیزی گشتی, ه. (1389). تجزیه و تحلیل اثر تورم بر توزیع درآمد در ایران (تحلیل مقایسه ای مناطق شهری و روستایی ایران). اقتصاد مالی (اقتصاد مالی و توسعه), 5(13), 77–96. SID. Retrieved from SID.
جمالی, غ., & حسین پور, ع. (1391). تحلیل اثر تورم بر نابرابری درآمد در اقتصاد ایران. Presented at the کنفرانس ملی حسابداری, مدیریت مالی و سرمایه گذاری, گرگان.
داودی, پ., & قاسمی نسب, س. (2013). نابرابری تورمی و اثرات آن بر توزیع سهم مخارج گروه‌های شغلی در ایران. اقتصاد و الگو سازی, 3(شماره 11-12), 1–43.
صادقی, ع., & طیبی, س. (2018). اثرات تحریم‌های بین‌المللی و سایر عوامل تأثیرگذار بر نرخ تورم در ایران(1360-1393). پژوهشهای اقتصادی ایران, 23(74). https://doi.org/10.22054/ijer.2018.8825
عالیان, ر., & درخشنده, ر. (1397). تاثیر نقش وقف و امور خیریه در اقتصاد مقاومتی. Presented at the دومین کنفرانس علمی پژوهشی دستاوردهای نوین در مطالعات علوم مدیریت، حسابداری و اقتصاد ایران, ایلام.
کمیجانی, ا., & محمدزاده, ف. (1393). تاثیر تورم بر توزیع درآمد و عملکرد سیاست های جبرانی. پژوهش ها و سیاست های اقتصادی, 22(69), 5–24. SID. Retrieved from SID.
مسعودی پور, س., & باقری نصرآبادی, م. (1397). اولویت بندی مسائل کلیدی در نظام حکمرانیِ بخش دولتی و غیردولتی ایران در حوزه خیریه ها. سیاستگذاری عمومی, 4(3 #R00392), 141–158. SID. Retrieved from SID.
نادمی, ی., & حسنوند, د. (1398). شدت تحریم ها و فقر در ایران: لزوم لغو تحریم ها از منظر حقوق بشر. مطالعات راهبردی سیاست گذاری عمومی(مطالعات راهبردی جهانی شدن), 9(31 #r00730), 153–171. SID. Retrieved from SID.
Arthur, W. B., Durlauf, S. N., & Lane, D. A. (Eds.). (1997). The economy as an evolving complex system II. Reading, Mass: Addison-Wesley, Acfanced Book Program.
Bao, L., & Fritchman, J. C. (2018). Information of Complex Systems and Applications in Agent Based Modeling. Scientific Reports, 8(1), 6177. https://doi.org/10.1038/s41598-018-24570-1
Bianconi, G., Martino, A. D., Ferreira, F. F., & Marsili, M. (2008). Multi-asset minority games. Quantitative Finance, 8(3), 225–231. https://doi.org/10.1080/14697680701253039
Bowles, S., & Gintis, H. (2000). Reciprocity, self-interest and the welfare state. Nordic Journal of Political Economy, 26, 33–53.
Durkheim, É. (1997). The division of labor in society (1st paperback ed). New York: Free Press.
Fehr, E., & Schmidt, K. M. (1999). A theory of fairness, competition, and cooperation. The Quarterly Journal of Economics, 114(3), 817–868. https://doi.org/10.1162/003355399556151
Grigoryev, I. (2016). AnyLogic 7 in three days: A quick course in simulation modeling (Third edition). Erscheinungsort nicht ermittelbar: Verlag nicht ermittelbar.
Kaelbling, L. P., Littman, M. L., & Moore, A. W. (1996). Reinforcement learning: A survey. Journal of Artificial Intelligence Research, 4, 237–285. https://doi.org/10.1613/jair.301
Markey-Towler, B., & Foster, J. (2013). Understanding the causes of income inequality in complex economic systems (No. 478). School of Economics, University of Queensland, Australia. Retrieved from School of Economics, University of Queensland, Australia website: https://ideas.repec.org/p/qld/uq2004/478.html
Mastromatteo, G., & Russo, F. F. (2017). Inequality and charity. World Development, 96, 136–144. https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2017.03.003
Medlicott, W. N. (1952). The economic blockade. Vol. I. Economica, 19(75), 347. https://doi.org/10.2307/2550678
Paskov, M., & Dewilde, C. (2012). Income inequality and solidarity in Europe. Research in Social Stratification and Mobility, 30(4), 415–432. https://doi.org/10.1016/j.rssm.2012.06.002
Payne, A. A., & Smith, J. (2015). Does income inequality increase charitable giving? Canadian Journal of Economics/Revue Canadienne d’économique, 48(2), 793–818. https://doi.org/10.1111/caje.12144
Sabzian, H., Aliahmadi, A., Azar, A., & Mirzaee, M. (2018). Economic inequality and Islamic Charity: An exploratory agent-based modeling approach. ArXiv:1804.09284 [Econ]. Retrieved from http://arxiv.org/abs/1804.09284
Stratulat, T., Ferber, J., & Tranier, J. (2009). MASQ: Towards an Integral Approach to Interaction. Proceedings of The 8th International Conference on Autonomous Agents and Multiagent Systems – Volume 2, 813–820. Richland, SC: International Foundation for Autonomous Agents and Multiagent Systems.
Wilensky, U., & Rand, W. (2015). An introduction to agent-based modeling: Modeling natural, social, and engineered complex systems with NetLogo. Cambridge, Massachusetts: The MIT Press.
Wilkinson, R. G., & Pickett, K. (2010). The spirit level: Why equality is better for everyone ; [with a new chapter responding to their critics] (Published with revisions, published with a new postscript). London: Penguin Books.