عوامل اجتماعی موثر بر گرایش به وقف و امور خیریه در بین دانشجویان دانشگاه پیام نور رامسر

عنوان مقاله: عوامل اجتماعی مؤثر برگرایش به وقف و امور خیریه در بین دانشجویان دانشگاه پیام نور رامسر

نگارندگان:فاطمه حسینخانزاده[1]، داوود ستارزاده[2]،فهیمه عیسی پور[3]

چکیده

هدف این پژوهش عوامل اجتماعی مؤثر برگرایش به وقف و امور خیریه در بین دانشجویان دانشگاه پیام نور رامسر بوده است. روش پژوهش از نظر هدف، کاربردی است و از لحاظ ماهیت جمع آوری اطلاعات توصیفی از نوع پیمایشی است.جامعه آماری تحقیق حاضر کلیه دانشجویان دانشگاه پیام نور رامسر در سال 1396می باشد. تعداد دانشجویان این دانشگاه برابر 1800نفر بوده است.در این تحقیق برای تعیین حجم نمونه از جدول کرچسی و مورگان مورد استفاده گردید که از این تعداد نمونه برابر با 317نفر می باشد .روش نمونه گیری، روش نمونه گیری تصادفی ساده می باشد. جهت تجزيه و تحليل اطلاعات ابتدا داده‌هاي پژوهش از پرسشنامه‌ها استخراج و در جدول اطلاعات كلي تنظيم شد. سپس كليه داده های جمع آوری شده با استفاده از نرم افزار  spss  در قالب توصیف و تحلیل ارائه گردیده است . در آمار توصیفی در این پژوهش از جدول توزیع فراوانی و نمودارهاي ستوني استفاده شده است و در آمار استنباطي برای پاسخها از آزمون های ضریب همبستگی اسپيرمن و رگرسیون چند متغیره استفاده شده است.یافته های پژوهش نشان می دهد تاثیر دومتغیر انسجام اجتماعی و اعتماد اجتماعی بر گرایش به مشارکت در وقف و امور خیریه دانشجویان معنی دار بوده است.

مقدمه

وقف سنتی پسندیده است که در ایران سابقه طولانى دارد، به طوریکه نذورات و وقف اموال به آتشگاه ها و معابد از دوران باستان متداول بوده است و در دوره اسلامى نیز با تحول در شکل و احکام آن ادامه پیدا کرده است. دین اسلام پس از پیشروی در سرزمین های مختلف، به تدریج ماهیت کالبدی و اجتماعی شهرها را با تغییراتی برگرفته از ارزش های خود مواجه ساخت که سنت وقف جز قویترین این ارزش ها بوده است. در واقع این سنت از ارزشهای جهان بینی دینی و مذهبی است که نقش موثری در شکل گیری ساختار فضایی شهرهای دوره اسلامی به ویژه شهرهای ایران داشته است. علاوه بر تاثیرگذاری وقف از نظر عامل کالبدی در شکل شهرها، از لحاظ حل بسیاری از مسائل اجتماعی- اقتصادی نیز کارکردهای فراوان مهمی را در زندگی روزانه و رویدادهای مذهبی ایفا می کند.

سنت حسنة وقف به عنوان یکی از مؤثرترین راه های همیاری در طول تاریخ همواره پشتوانة اقتصادی اهداف متعالی انسان در جوامع بشری بوده و همیشه به شکل های گوناگون از جمله وقفِ خانه و زمین وجود داشته است. دامنۀ موقوفه ها گسترده تر از املاک و اموال ثابت است و دارایی های منقول را هم شامل می شود(رضایی و همکاران ،1392). وقف همواره ابزاری برای حل و فصل مشکلات اقتصادی و اجتماعی ، از جمله مبارزه با فقر ، گسترش رفاه و امثال آن محسوب می شود. تمدن اسلامی مدیون موقوفات عامه در طول تارخ است . نهاد وقف می تواند با سرمایه گذاری در امور عام المنفعه مرتبط با هدف های امنیت ، معنویت ، رشد اقتصادی و عدالت ه اهمیت ویژه ای در اقتصاد اسلامی دارند. به انباشت سرمایه فیزیکی و انسانی و در نتیجه به رفاه عمومی کشورهای اسلامی کمک کند(صفایی پور و همکاران ،1393).

بيان مسئله

سنت حسنه وقف یکی از موثرترین راه های  همیاری در طول تاریخ همواره پشتوانه اقتصادی اهداف متعالی انسانی در جوامع بشری بوده است. تا اینکه با ظهور و گسترش اسلام به تدریج یکی از بزرگترین منابع گسترش رفاه اجتماعی و رفع فقر در سایه نشر و ترویج فرهنگ اسلامی محسوب میشود که علاوه بر آثار مذهبی و فرهنگی ، آموزشی آثار اقتصادی و اجتماعی مهمی به همراه دارد.وقف یکی از ارزش های والای انسانی است که تحت تأثیر جهان بینی دینی و مذهبی اسلامی، علاوه بر داشتن نقش مؤثر اجتماعی و اقتصادی، کارکردهای متعدّدی در زندگی روزانه و فعالیّت های شهری دارد. از نظر کالبدی نیز می توان نقش بسیار مؤثّری را، در شکل دهی به ساخت فضایی شهرهای اسلامی و همچنین شهرهای ایران، به وقف منتسب کرد. با بررسی سیما و بافت کالبدی شهرهای ایران، می توان بسیاری از عناصر و اجزای شهر را مشاهده کرد که وقف در عملکرد آن ها برای حیات زندگی شهری نقشی بسزا داشته است. از نظر کالبدی نقش وقف را می توان در ایجاد و احداث خُردترین عناصر کالبدی شهر نظیر مساجد، مدارس، حمام ها، آب انبارها، سقاخانه ها، روشنایی معابر و بازارچه ها تا شکل گیری و تولید کلان ترین فضاهای شهری نظیر بازارها و مجموعه های تجاری مؤثر دانست.در جهان امروز مشارکت گسترده ی مرد در تمامی فعالیت های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی یکی از ملزومات دستیابی به توسعه ی پایدار به شمارمی رود. به این معنا که داشتن برنامه ی مناسب و منابع کافی گرچه از نیازهای رسیدن به توسعه ی پایدار است، همه ی آن ها بدون وجود یک عزم قوی و مشارکت فراگیر آحاد جامعه در پیشبرد برنامه های توسعه، توفیق آن جامعه را در نیل به اهداف طراحی شده با چالش های جدی مواجه می سازد. بنابراین، مشارکت از مباحث اساسی توسعه است که زمینه ی رشد و تعالی آن از فرهنگ هر اجتماع بر می خيزد(گنجي و ديگران،1394).نهاد وقف و مجموعه موقوفات شهری نقش مهمی در شکل ‌دهی به فضاهای شهرها داشته‌اند از جمله در شهر رامسر که از قدمت تاریخی بسیاری برخوردار است، وجود شماری مجموعه‌های مذهبی مانند امامزاده‌ها(آستان امامزادگان آقاپلاسید و آقابسمل) این وضعیت به خوبی قابل مشاهده است. مجموعه‌های وقفی وابسته به هر یک از مشاهد، کارکردهای مختلفی برعهده داشته‌اند. یکی از مهمترین آن موارد، تأثیری است که در شکل دهی و پایداری فضاهای شهر رامسر  برجای نهاده است. بنابراین از یک سو، با توجه به ویژگیهای شهر رامسر به لحاظ تاریخی و گردشگری و از سوی دیگر، از آن جا که مشارکت مردم در  امور خیریه و به طور خاص وقف، تابعی از عوامل متعدد اجتماعی و فرهنگی است، بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت دانشجویان در امور خیریه و وقف، ضرورت خاصی پیدا می کند که پژوهش حاضر قصد دارد تا با تحلیل وضعیت مشارکت دانشجویان در امور خیریه و وقف برخی از مهم ترین عوامل اجتماعی مؤثر بر امور خیریه را در بین دانشجویان دانشگاه پیام نور رامسر مورد بررسی و کنکاش قرار دهد.

اهمیت و ضرورت پژوهش

نهاد وقف عامل بسیار مهمی در جلوگیری از تجمع و تمرکز ثروت در جامعه محسوب می شود. موقوفات کشور يکي از منابع مهم و سرمايه هاي بزرگ جامعه است و چنانچه به صورت صحيحي مورد استفاده قرار گيرد، مي تواند در تحقق بسياري از اهداف اقتصادی ، اجتماعی و  فرهنگي  و امور عام المنفعه مؤثر باشد. گفتني است که موقوفات در سراسر کشور پراکنده است و تا کنون ارزش اين ثروت بيکران، با توجه به شرايط روز تقويم نشده است. آيا مي دانيد که تمام شهرستان خدابنده،سراسر شهرستان ملاير، قسمت اعظمي از اراضي کرمان، روستاي منصوريه، کتابخانه و بخشي از مجلسي اصفهان، حوزه علميه باقر العلوم عليپور و…وقفي است؟ پس مي توان گفت که اراضي اکثر استان ها و شهرستانها بين  20 تا 90 درصد وقفي است در نتیجه بايد در زمينه شناسايي و بهره برداري و توسعه آنها در جامعه ، با استفاده از روش هاي موجود اقدام کرد.

وقف یک نهاد مهم اسلامی است که توسعه اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی، کالبدی و …. را تحت تاثیر قرار می دهد و تاثیر بالقوه آن در توسعه شهرهای آینده در ایران را نباید دست کم گرفت. نهاد وقف این اجازه را می دهد تا شهروندان بتوانند با رضایت شخصی، اموال خود را از طریق دولت برای انجام امور گوناگون در اختیار جامعه قرار دهند تا سایر شهروندان نیز بتوانند از عملکردهای مختلف برای مثال در جهت تامین مسکن، بهداشت، اشتغال و درآمد و …. استفاده کنند و به بالاتر رفتن کیفیت زندگی روزمره و رفاه جمعی و همچنین شکل گیری و توسعه پایدار شهرهای ایران کمک شایانی خواهد کرد که این امر با حمایت دولت و تکیه بر محور مردم- دولت امکان پذیر خواهد بود. عوامل اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی، فرهنگی، کالبدی و … در پایداری شهرها نقش دارند که در این بین اهمیت نهاد وقف بر روی پایداری شهرها علی الخصوص شهرهای اسلامی را باید در نظر گرفت.

یکی از اجزای عدالت اجتماعی، توازن اجتماعی است. منظور از توازن جلوگیری از اختلاف شدید سطوح درآمد اقشار اقتصاد است و این توازن از راه های گوناگون پدید می آید. پدید ساختن انگیزه و تشویق صاحبان درآمد به انفاق، قرض، وقف و احسان که باعث تعدیل درآمدهای قشرهای گوناگون می شود یکی از راه های پدید ساختن توازن است سنت حسنه وقف نشان از ظرفیت و پشتوانه قوی فرهنگ اسلامی برای ارتقای توسعه اجتماعی در جوامع اسلامی است. تجربه وقف در کشور های اسلامی نشان می دهد که موقوفات می توانند در تحقق اهداف مرتبط با توسعه اجتماعی ایفای نقش کنند. برای نمونه ، خدمات شهری ، آموزش و پرورش ، بهداشت و درمان از شاخص های توسعه هستند و گسترش فرهنگ وقف در زمینه های آموزش ، بهداشت و رفاه اجتماعی تاثیر بسزایی در ارتقای توسعه اجتماعی دارد همچنین وقف باعث مشارکت شهروندان در قشرهای مختلف برای انجام فعالیت های جامعه می گردد و به نوعی سعی بر این امر دارد که از بروز تضاد طبقاتی در شهرها بکاهد. وقف همواره ابزاری برای حل و فصل مشکلات اقتصادی و اجتماعی ، از جمله مبارزه با فقر ، گسترش رفاه و امثال آن محسوب می شده است . تمدن اسلامی مدیون موقوفات در طول تاریخ اسلام است. نهاد وقف میتواند با سرمایه گذاری در امور عام المنفعه مرتبط با هدف های امنیت ، معنویت ، رشد اقتصادی و عدالت که اهمیت ویژه ای در اقتصاد اسلامی دارندبه انباشت سرمایه فیزیکی و انسانی و درنتیجه به رفاه عمومی کشورهای اسلامی کمک کند(صفایی پور وهمکاران ،1393). از طرفی وقف میتواند در همراهی مردم  با فرایند توسعه اجتماعی و دینی نقش مهمی را ایفا کند. چرا که قادر است توده هایی فاقد بهره مندی از درآمدهای جامعه را با یک توزیع مجدد داوطلبانه درآمد، بهره مند سازد و فرصت و قدرت اندیشیدن، درک منافع بلند مدت جامعه و در نتیجه هم سویی با برنامه های توسعه را در آنها ایجاد کند(صحرانورد و اسدی ،1391).

اهداف پژوهش

1. بررسی رابطه بين اعتماد اجتماعي با گرایش به مشاركت در وقف و امور خيريه دانشجویان
2. بررسی رابطه بين انسجام اجتماعي با گرایش به مشاركت در وقف و امور خيريه دانشجویان
3. بررسی رابطه بين تعلق اجتماعي با گرایش به مشاركت در وقف و امور خيريه دانشجویان
4. بررسی رابطه بين تعهد اجتماعي با گرایش به مشاركت در وقف و امور خيريه دانشجویان

فرضيه‏هاي پژوهش

1. بين اعتماد اجتماعي با گرایش به مشاركت در وقف و امور خيريه دانشجویان رابطه معناداري وجود دارد.
2. بين انسجام اجتماعي با گرایش به مشاركت در وقف و امور خيريه دانشجویان رابطه معناداري وجود دارد.
3. بين تعلق اجتماعي با گرایش به مشاركت در وقف و امور خيريه دانشجویان رابطه معناداري وجود دارد.
4. بين تعهد اجتماعي با گرایش به مشاركت در وقف و امور خيريه دانشجویان رابطه معناداري وجود دارد.

متغيرهاي پژوهش

متغيرهاي مستقل:اعتماد اجتماعي،انسجام اجتماعي،تعلق اجتماعي،تعهد اجتماعي

متغير وابسته: مشاركت در وقف و امور خيريه

پيشينه پژوهش

الف)داخلي

احسنی و اصغر زاده (1394)پژوهشی با عنوان وقف : ارزش هویتی در تعامل با شکل گیری شهر اسلامی پایدار در شهر آمل ارائه دادند. این پژوهش اهمیت وقف و ابعاد گوناگون تاثیرگذاری آن بر روی نحوه به وجود آمدن و گسترش شهر های اسلامی ایران و ساختار فضایی شهرها به خصوص شهر آمل را نشان می دهد و تاثیر پذیری بر روی پایداری اموال و زمین های موقوفی این شهرستان می پردازد در نهایت اهمیت نهاد وقف برای پایداری جغرافیای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و … شهر های اسلامی ایران را نمایان می سازد.

صفایی پور و همکاران (1394) پژوهشی با عنوان بررسی تاثیر وقف بر توسعه اقتصادی شهر اهواز  ارائه دادند. نتایج این پژوهش نشان داد تاثیر وقف در اولویت اول بر تشکیل سرمایه و تامین اجتماعی و در اولویت آخر بر جریان کالا و پول و شاخص امنیت اقتصادی است.

پوراحمدی و همکاران (1393) پژوهشی با عنوان بررسی نقش وقف در توسعه و ساماندهی فضایی شهرها (مطالعة موردی  : شهر لالجین) ارائه دادند. نتایج پژوهش نشان داد. است. نتایج نشان می دهد که وقفی بودن شهر لالجین و اراضی آن علاوه بر این که در توسعة آن نقش مثبتی نداشته، آثار منفی گوناگوني از جنبه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی در بر داشته است. بر اساس پاسخ مردم، وقف شهر و اراضی آن در تمام زمینه ها آثار منفی داشته و در واقع فرضیه تحقیق، که متشکل از 24 سؤال یا فرضیه فرعی بود، اثبات شده است.

گنجی و همکاران (1393) پژوهشی با عنوان مشارکت در امور خیریه و وقف، پیش درآمدی بر توسعه ی پایدار ارائه دادند. یافته های پژوهش رابطه معنادار و مستقیم بین متغیرهای دین داری، عدالت خواهی، انسجام اجتماعی، اعتماد اجتماعی، تعلق و تعهد اجتماعی به مشارکت در امور خیریه و وقف را نشان داده اند.

عیسوی و همکاران(1393) پژوهشی با عنوان طراحی مدل پیشنهادی صندوق مشترک سرمایه گذاری وقف در اقتصاد ایران ارائه داده اند. صحت شرعی وقف پول در فقه شیعه ، فرضیه ای است که این تحقیق آن را مسلم پذیرفته و در حد اختصار به ادله صحت وقف پول پرداخته است.

ب)خارجي

وانگ وگرادی (2008)، پژوهشی تحت عنوان اجتماعی و کمک های خیریه انجا داده اند. این پژوهش از داده های ایالات متحده آمریکا، و بررسی انجمن بنچ مارک در مورد سرمایه ی اجتماعی ملی سال 2000 ، استفاده کرده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که اعتماد اجتماعی حاصل پل زدن میان شبکه های اجتماعی و مشارکت مدنی در دو گروه مذهبی و غیر مذهبی است. فعالیت های داوطلبانه و سرمایه ی اقتصادی تأثیر مهمی بر کمکهای این دو گروه مذهبی و غیر مذهبی دارد و در نهایت کسانی که مذهبی هستند به طرف این کمک ها می روند.

مطالعه ای توسگ برگر(2006) تحت عنوان تاثیر مذهب روی فعالیت های خیریه در کانادا انجام شده است. این مطالعه  بشردوستانه از سوی جمعیت های مختلف مذهبی را با هم مقایسه و سپس به بازخورد این رفتارها در مذاهب مختلف اشاره می کند. یافته های تحقیق تأثیر تعلقات و باورهای مذهبی را در گسترش فعالیت های خیریه و داوطلبانه تأیید می کند.

جکسون و همکاران(1995) در پژوهشی تحت عنوان کمک های داوطلبانه و خیریه : آیا مذهب و روابط اجتماعی موجب ارتقای رفتارهای داوطلبانه می شود؟ به بررسی تأثیر مذهب در مینان رفتارهای داوطلبانه در بین مردم  هند می پردازند. در این مطالعه 800  شهروند هندی شرکت داشته اند. نویسندگان با این بررسی به این نتیجه رسیده اند که گروه های مذهبی و مخصوصاً گروه هایی که با کلیسا مشارکت دارند، در امور داوطلبانه و بشردوستانه بیش تر از افراد غیر مذهبی شرکت می کنند.

روش تحقیق

روش پژوهش از نظر هدف، کاربردی است و از لحاظ ماهیت جمع آوری اطلاعات توصیفی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری تحقیق حاضر کلیه دانشجویان دانشگاه پیام نور رامسر در سال 1396می باشد. تعداد دانشجویان این دانشگاه برابر 1800نفر بوده است.در این تحقیق برای تعیین حجم نمونه از جدول کرچسی و مورگان مورد استفاده گردید که از این تعداد نمونه برابر با 317نفر می باشد .روش نمونه گیری، روش نمونه گیری تصادفی ساده می باشد. در پژوهش حاضر با توجه به اهداف تحقیق از دو دسته روش میدانی و کتابخانه ای استفاده می شود. در بخش کتابخانه ای به مطالعه مقالات، پایان نامه ها، کتب و مجلات به منظور تدوین مبانی نظری استفاده می شود و در بخش میدانی برای جمع آوری اطلاعات از پرسش نامه محقق ساخته استفاده شد.در پژوهش حاضر نیز اعتبار این پرسش نامه توسط متخصصین مورد تایید قرار گرفته و برای تعیین پایایی نیز از روش آلفای کرونباخ استفاده شده است که بدین منظور پیش آزمونی با مشارکت 35 پاسخگو انجام شده است که نتایج نشان می دهد الفای کرونباخ برابر با 84/0 بوده است.برای تجزیه و تحلیل داده­ها و اطلاعات از برنامه نرم افزاری SPSS استفاده خواهد شد. بدین منظور از روش های آمار توصیفی و استنباطی استفاده می شود. در بخش استنباطی به منظور آزمون فرضیات از آزمون همبستگی اسپیرمن و رگرسيون استفاده گردید.

یافته های پژوهش

جدول شماره(یک):ماتریس همبستگی بین متغیر وابسته(مشارکت در وقف و امور خیریه) با متغیرهای مستقل

با توجه به داده هاي جدول فوق، از بررسي رابطه ميان متغير هاي وابسته ومستقل مي توان به نتايج زير رسيد:با توجه به سطح سنجش و آزمون نرمال بودن داده ها در متغير هاي مشارکت در وقف و امور خیریه با متغیر مستقل میزان انسجام اجتماعی،براي بررسي رابطه متغير ها از ضريب همبستگي اسپيرمن استفاده گرديد. بررسي رابطه متغير ها گوياي اين است كه بين دو متغير همبستگي معناداری  وجود دارد و لذي فرضيه ما تایید مي شود.رابطه بین دو متغیر مثبت و مستقیم می باشدبا توجه به سطح سنجش و آزمون نرمال بودن داده ها در متغير هاي مشارکت در وقف و امور خیریه با متغیر مستقل میزان اعتماد اجتماعی،براي بررسي رابطه متغير ها از ضريب همبستگي اسپيرمن استفاده گرديد. بررسي رابطه متغير ها گوياي اين است كه بين دو متغير همبستگي معناداری  وجود دارد و لذي فرضيه ما تایید مي شود.رابطه بین دو متغیر مثبت و مستقیم می باشدبا توجه به سطح سنجش و آزمون نرمال بودن داده ها در متغير هاي مشارکت در وقف و امور خیریه با متغیر مستقل میزان تعلق اجتماعی،براي بررسي رابطه متغير ها از ضريب همبستگي اسپيرمن استفاده گرديد. بررسي رابطه متغير ها گوياي اين است كه بين دو متغير همبستگي معناداری  وجود دارد و لذي فرضيه ما تایید مي شود.رابطه بین دو متغیر مثبت و مستقیم می باشدبا توجه به سطح سنجش و آزمون نرمال بودن داده ها در متغير هاي مشارکت در وقف و امور خیریه با متغیر مستقل میزان تعهد اجتماعی،براي بررسي رابطه متغير ها از ضريب همبستگي اسپيرمن استفاده گرديد. بررسي رابطه متغير ها گوياي اين است كه بين دو متغير همبستگي معناداری  وجود ندارد و لذي فرضيه ما رد مي شود.

براي فهم تاثير همزمان متغيرهاي مختلف بر متغیر وابسته از رگرسيون چند متغيره استفاده شده است. تحلیل رگرسیونی از بهترین روشهای تحلیلی است که تاثیرهای مشترک ومجزای متغیرهای مستقل را برمتغیر وابسته ارزیابی وسنجش می کند. جهت پيش‌بيني و تعيين ميزان متغير وابسته، از روش تحليل رگرسيون چند متغيره استفاده شد. جدول شماره دو جدول رگرسیون چند متغیری به روش توام را نشان می دهد.مقدار ضریب همبستگی بین متغیرها 29/0می باشد که نشان می دهد بین مجموعه متغیرهای مستقل و متغیر وابسته تحقیق(گرایش به مشارکت در وقف و امور خیریه)همبستگی نسبتا خوبی حکمفرما می باشد.اما مقدار ضریب تعیین که برابر با 08/0می باشد،نشان می دهد که 8درصد از کل تغییرات گرایش به مشارکت در وقف و امور خیریه در بین پاسخگویان وابسته به چهار متغیر مستقل ذکر شده در این معادله می باشد.بعبارت دیگر مجموعه متغیرهای مستقل،نزدیک به هشت درصد واریانس متغیر مشارکت در وقف و امور خیریه دانشجویان را پیش بینی یا برآورد می کنند.براساس نتايج اين تحليل رگرسيون،تاثیر دومتغیر(انسجام اجتماعی)،(اعتماد اجتماعی) بر گرایش به مشارکت در وقف و امور خیریه دانشجویان معنی دار است.اما متغیرهای  تعلق و تعهد اجتماعی بخاطر اینکه سطح خطای مقدار tآنها بالاتر از05/0می باشد،نشاندهنده این است که متغیر مذکور بر متغیر گرایش به مشارکت در وقف و امور خیریه دانشجویان تاثیر نداشته اند.متغيرهاي ميزان انسجام اجتماعی (با ضریب تاثیر26/0)، میزان اعتماد اجتماعی (با ضريب تأثير 18/0)، به ترتيب از ضرايب تأثير رگرسيون استاندارد شده و معنادار بر متغير وابسته میزان مشارکت در وقف و امور خیریه برخوردار بوده­اند. جدول زير، نتايج حاصل از تحليل رگرسيوني عوامل مؤثر بر میزان مشارکت در وقف و امور خیریه دانشجویان را نشان مي‌دهد:

جدول(دو):نتايج حاصل از تحليل رگرسيوني رابطه بين عوامل اجتماعی با گرایش به مشارکت در وقف و امور خیریه

بحث و نتیجه گیری

انسان موجودی اجتماعی است که رشد و تکامل آن در گرو زندگی جمعی،تعاون و همکاری با دیگر همنوعان قرار دارد.جوامع انسانی اگرچه از نظر فرهنگی و اجتماعی بسیار متفاوت و گوناگون هستند اما نمی توانند بدون تعاون،همیاری و مشارکت افراد جامعه به حیات خود ادامه دهند.به همین دلیل در طول تاریح،انسان ها کوشیده اند جهت حفظ بقای جامعه،ساز و کارهای مناسبی را برای همیاری و تعاوت و مشارکت به وجود اورند.در این راستا وقف را می توان عمومی ترین پدیده تعاون،همکاری و مشارکت بشری دانست که از قدیمی ترین دوره های تاریخی در جوامع مختلف وجود داشته است.با توجه به اهمیت و پیچیدگی پدیده مشارکت مردمی و تعاون،بسیاری از عناصر و مولفه های موجود در جامعه بر مشارکت مردمی بویژه مشارکت در امور خیریه و وقف موثر بوده است.این پژوهش به مطالعه و بررسی عناصر اجتماعی موثر بر پدیده مشارکت در امور نیکوکاری پرداخته است.در این ارتباط هر یک از عوامل موثر بر مشارکت در وقف و امور خیریه در بین دانشجویان دانشگاه پیام نور مرکز رامسر مورد بررسی قرار گرفته و ارتباط آن با متغیر مشارکت در وقف و امور خیریه سنجیده شده است.در مجموع یافته های تحقیق نشان می دهد که با افزایش انسجام اجتماعی بین افراد جامعه،میزان مشارکت ان ها در وقف و امور خیریه نیز افزایش می یابد.این نتیجه با نظر دورکیم همسو است(انسجام اجتماعی در یک حوزه تعاملی معیّن شکل و معنی پیدا می کند. دورکیم، احساسی را که در میدان تعاملی به وجود می آید، عاطفه جمعی می نامد. از نظر دورکیم، عاطفه جمعی عمیق اکثراً طی مناسک جمعی به وجود می آید و بدین نحو موجبات افزایش و تحکیم انسجام اجتماعی را فراهم می کند) و می توان گفت هر چه اعضای جامعه منسجم ترو همبسته تر باشند،روابط گوناگون خود را با یکدیگر یا در حالت دسته جمعی با گروه بیشتر حفظ می کنند و مشکلات همدیگر را بهتر درک می کنند.از این رو بایستی برنامه های آموزشی مناسب به شهروندان به طور عام و دانشجویان به طور خاص در زمینه های مختلف و ایجاد همدلی و همبستگی بین آنها ارایه شود.از این طریق می توان با معرفی مفاهیم مشترک به شهروندان،زمینه ایجاد همدلی و همبستگی بین آنها را فراهم آورد که در نهایت منجر به تسهیل مشارکت آنان در امور داوطلبانه و خیریه می شود که از این طریق بتوانند مشکلات جامعه را رفع نمایند.در کنار انسجام اجتماعی،هر چه میزان اعتماد اجتماعی نیز در بین شهروندان به طور عام و دانشجویان به طور خاص بیشتر می شود آنان تمایل بیشتری دارند تا برای رفع مشکلات قشرهای ضعیف جامعه شان در امور داوطلبانه شرکت کنند.این نتیجه با نظر نیوتن و با پژوهش های گنجی و دیگران(1394)و شریف زاده و صدقی(1388)همسو می باشد.بر این اساس اداره اوقاف و امور خیریه می تواند با اطلاع رسانی شفاف در زمینه نحوه استفاده از سرمایه های اهدا شده و نمایش نتایج کار،این اعتماد را در سطح جامعه و در بین شهروندان به طور عام و دانشجویان به طور خاص ایجاد کند که کمک ها و مشارکت های مردمی در راستای نیات خیرین و به درستی صرف می شود که با این عمل شهروندان به طور عام و دانشجویان به طور خاص به سمت انجام این امور گرایش پیدا می کنند.در نهایت احساس شهروندی از یک سو،به افراد اجازه دخالت آگاهانه در سرنوشت خود و جامعه را می دهد و از سویی دیگر،این حق را برای جامعه قایل می شود که از اعضای خود انتظار داشته باشد حقوق دیگران را به رسمیت بشناسد.این امر با مشارکت آگاهانه،نقادانه و فعال آنان محقق خواهد شد.بنابراین شهروندان و دانشجویانی که نسبت به شهر محل سکونت خود احساس تعلق بیشتری دارند در زمینه وقف و امور خیریه نیز مشارکت بیشتری دارند.نتیجه بدست آمده با نظر رابرت پاتنام همسو می باشد.

پيشنهادات براي محققين ديگر

1ـ بررسي سایر عوامل تأثيرگذار اجتماعی و فرهنگی بر ميزان مشارکت در امور خیریه و وقف

2ـ با توجه به اهميت علم در احياي تمدن اسلامي و از آنجا که مکان و کانون جنبش هاي علمي و نرم افزاري و نهضت هاي توليد علم در مراکز علمي و تخقيقاتي است، بايد توجه ويژه اي به اين مراکز و کانون هاي حساس داشته باشيم. در حقيقت دانشگاه ها، حوزه هاي علميه و مراکز تحقيقاتي هستند که محفل توليد علم و گسترش علم و شکستن مرزهاي دانش مي شوند. اما اين مراکز با مشکلاتي مواجه هستند. يکي از راه هاي کمک به اين مراکز مالي تامين پشتوانه هايي مانند وقف است. سایر پژوهشگران در کارهای تحقیقی بعدی سعی کنند تا تاثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی بر میزان مشارکت شهروندان به طور عام و دانشجویان به طور خاص در وقف و کمک به مراکز علمی رو بسنجند.

محدوديت‌هاي پژوهش

1ـ بعضی از دانشجویان تكميل پرسشنامه ها را جدي تلقي نمي‌كردند و معتقد بودند كه اين پژوهش ها  هيچ مشكلي را رفع نمي‌نمايند.

2ـ به دليل محدوديت زماني از روشهاي تكميلي مثل مصاحبه استفاده نگرديد و فقط به پرسشنامه اكتفا گرديد.

منابع و ماخذ

احسنی و اصغر زاده (1394):وقف : ارزش هویتی در تعامل با شکل گیری شهر اسلامی پایدار در شهر آمل، اولین کنگره بین المللی افق های جدید در معماری و شهرسازی، تهران، دانشگاه تربیت مدرس دانشکده هنر و معماری.

پوراحمدی و همکاران (1393): بررسی نقش وقف در توسعه و ساماندهی فضایی شهرها (مطالعة موردی  : شهر لالجین)، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی،دوره یکم،شماره دوازدهم.

صفایی پور و همکاران (1394):بررسی تاثیر وقف بر توسعه اقتصادی شهر اهواز ،فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی شهری،دوره پنجم،شماره شانزدهم.

گنجی و همکاران (1393):مشارکت در امور خیریه و وقف، پیش درآمدی بر توسعه ی پایدار ،فصلنامه فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی فرهنگی،دوره سوم،شماره چهارم.

عیسوی و همکاران(1393) : طراحی مدل پیشنهادی صندوق مشترک سرمایه گذاری وقف در اقتصاد ایران،فصلنامه جستارهای اقتصادی،دوره یازدهم،شماره بیست و یکم.

صحرانورد و دیگری(1391): پیرامون قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران،انتشارات دانشگاه ازاد اسلامی واحد مشکین شهر.

[1] دانشجوی کارشناسی رشته حقوق دانشگاه پیام نور مرکز رامسر

[2] کارشناسی ارشد رشته جامعه شناسی دانشگاه تهران،مدرس دانشگاه پیام نور مرکز رامسر

[3] کارشناسی ارشد رشته جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل.پژوهشگر