به گزارش روابط عمومی پژوهشکده مطالعات وقف و نیکوکاری(خیرماندگار)، نشست «زنان، نیکوکاری و پیشرفت ایران» شنبه، بیست‌وچهارم دی‌ماه به همت پژوهشکده مطالعات وقف و نیکوکاری(خیرماندگار) و دبیرخانه چهارمین همایش ملی خیر ماندگار در دانشگاه اصفهان برگزار شد.
در ابتدا، دکتر محمدصالح طیب‌نیا، دبیر نشست و رئیس چهارمین همایش ملی خیر ماندگار با اشاره تقارن و همزمانی روز زن با برگزاری این نشست اظهار کرد: وقتی به تاریخ کشور نگاه کنیم، می‌بینیم که امور خیر چقدر در پیشرفت کشور مؤثر بوده است و امروز نیز لازم است از ظرفیت عظیم نیکوکاری برای حل مسائل جامعه استفاده کنیم. لذا از سال ۱۳۹۵ پژوهش درباره امور خیر در بنیاد خیریه راهبری آلاء به طور جدی آغاز گردید که در ادامه به تأسیس مرکز پژوهشی مطالعات وقف و نیکوکاری(خیرماندگار) و سپس اخذ مجوز پژوهشکده مطالعات وقف و نیکوکاری(خیرماندگار) در دانشگاه اصفهان منجر شد.
وی ادامه داد: برگزاری بیش از ۵۵ نشست تخصصی به شکل ماهانه، برگزاری چهار دوره همایش ملی خیر ماندگار به منظور گفتمان‌سازی در امور خیر و تألیف و ترجمه ده‌ها کتاب در زمینه نیکوکاری از دستاوردهای پژوهشکده مطالعات وقف و نیکوکاری(خیرماندگار) بوده است. وقف در زندگی ما ایرانیان و مسلمانان همواره جاری و ساری بوده و سبک زندگی مسلمانان کاملاً با نیکوکاری گره خورده بوده است، اما امروز به دلایلی کمرنگ شده است. خانم «امی سینگر» در کتاب «خیریه در جوامع اسلامی» که به همت پژوهشکده مطالعات وقف و نیکوکاری(خیرماندگار) ترجمه شده است، نقش وقف و تمدن اسلامی را به خوبی توضیح داده است.
استفاده بهینه از نیکوکاری در کشورهای پیشرفته
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان اظهار کرد: غرب، سهم ویژه‌ای از پیشرفت و تمدن خود را مرهون وقف است، دانشگاه‌های بزرگ در کشورهای آمریکا و انگلستان از طریق موقوفات اداره می‌شوند، مثلاً دانشگاه هاروارد ۲۱ درصد از بودجه خود را مستقیماً از محل موقوفاتش تأمین می‌کند. در کشور آمریکا بیش از یک‌ونیم میلیون مؤسسه خیریه و سازمان مردم‌نهاد فعالیت می‌کند و این نشان می‌دهد که غربی‌ها از ظرفیت نیکوکاری در مسائل مختلف به خوبی استفاده می‌کنند. برخی دولت‌ها در غرب نه‌تنها خیریه را از مالیات معاف می‌کنند بلکه به خیریه‌ها پول می‌دهند تا در مواردی مثل بهداشت، درمان و … که دولت و بخش خصوصی توان و انگیزه کافی برای ورود به آن را ندارند، هزینه کنند.
وی تصریح کرد: امروز اگر در کشورمان، در هیئت امنای دانشگاه‌های کشور، حداقل دو خیّر، عضو شوند و همچنین هیئت‌مدیره مجامع خیرین دانشگاه‌های کشور، تماماً از خیّرین باشند، اعتماد خیرین برای کمک به نهاد دانشگاه بیشتر می‌شود. این موضوع اگر به قانون تبدیل شود و به اجرا در بیاید، فرصت بزرگی برای ورود کمک‌های خیرخواهانه به نهاد علم فراهم می‌آورد.
دکتر طیب‌نیا در بخش دیگری از سخنان خود گفت: تجربه تاریخی وقف و نیکوکاری در کشور ما و تجربه معاصر غرب در موفقیت‌هایی که با استفاده از ظرفیت نیکوکاری به دست آورده است، ما را بر آن داشت تا چهارمین همایش ملی خیلی ماندگار را به موضوع نسبت وقف و نیکوکاری با پیشرفت ایران اختصاص دهیم. یکی از محورهای اصلی این همایش، نسبت زنان با پیشرفت ایران است و نشست امروز به این مسئله اختصاص دارد.
موقوفات با کیفیت زنان در عصر صفوی
در ادامه دکتر نزهت احمدی، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان درباره نقش تاریخی زنان ایران در عرصه اجتماعی اظهار کرد: بسیاری از افرادی که درباره تاریخ ایران سخن می‌گویند، زنانِ دوران پیشامدرن را اصلاً به حساب نمی‌آورند و تصور می‌کنند زنان، موجودیت اجتماعی نداشته‌اند در حالی که شواهد تاریخی نشان می‌دهد زنان دست کم از دوران صفویه، نقش‌آفرینی‌های مؤثر در عرصه اجتماع داشته‌اند.
وی ادامه داد: اگر بخواهیم زنان جامعه در عصر صفوی را طیف‌بندی کنیم، باید بگوییم زنان شهری، روستایی و عشایر اقتضائات متفاوتی داشتند؛ از آنجا که زنان روستایی و عشایر کاملاً در کار و تولید پابه‌پای مردان مشارکت داشتند با محدودیت‌های کمتری در عرصه اجتماع مواجه بودند، عمده محدودیت زنان برای زنان شهری و به خصوص طبقه بالا بود. این زنان اگرچه مثل زنان روستایی و عشایر درگیر کار روزمره نبودند اما عموماً به واسطه وقف و نیکوکاری به نقش‌آفرینی در عرصه اجتماع می‌پرداختند.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان درباره وقف گفت: وقف به دین و آیین خاصی اختصاص ندارد، بشر در هر دوره یک چیزی را پرستیده است تا سرانجام به پرستش خدای واحد رسیده؛ در هر دوره‌ای برای آنچه که می‌پرستیده، وقف کرده است. هر دین، یک پرستشگاه دارد که پیروان آن برایش وقف می‌کنند. در گذشته، حکومت‌ها هیچ تضمینی برای تأمین نیازهای مردم نداشتند، در دوران پیشامدرن حکومت‌ها این کارها را در قالب خیر انجام می‌دادند و از خدمات اجتماعی برای کسب مشروعیت یا طلب دعای خیر استفاده می‌کردند. در چنین شرایطی که ارائه خدمات اجتماعی از جانب حکومت‌ها با کمترین تعهد مواجه بود، افراد مختلف جامعه با توان‌های فکری و مالی مختلف به شکل وقف و نیکوکاری در ارائه این خدمات به مردم مشارکت می‌کردند.
وقف مدارس به همت زنان نیکوکار
دکتر احمدی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: انگاره غالب این است که اوج‌گیری موقوفات در ایران به دوران قاجار مربوط می‌شود، اگرچه کمیّت موقوفات در دوران قاجار زیاد است اما کیفیت این موقوفات ابداً به پای کیفیت موقوفات صفویه نمی‌رسد. من در مقالاتی با آمار و ارقام نشان داده‌‌ام که بیشترین موقوفات عصر صفویه درباره مدرسه بوده است. چندین مدرسه به وسیله زنانِ شاخص عصر صفوی در شهر اصفهان ساخته شدند که تا به امروز نیز برجای مانده‌اند: مدرسه جدّه بزرگ؛ که توسط مادربزرگ شاه‌عباس دوم ساخته شد، مدرسه جدّه کوچک؛ که توسط عروس شاه‌عباس دوم تأسیس شد و مدرسه نیم‌آورد؛ که به تشویق زینب‌بیگم توسط همسرش حكیم‌الملك اردستانی ساخته شد. یاعث شگفتی است که زنانی که از تحصیل محروم بودند، برای ساخت مدرسه پیشگام می‌شدند.
این پژوهشگر تاریخ در ادامه گفت: اگر این زنان آگاه نبودند و سواد نداشتند، قطعاً چنین کارهای فاخری نمی‌کردند، ساز و کار سوادآموختن آن‌ها متفاوت بود. دختران تا یک سنی در مکتب‌خانه‌ها کنار پسران درس می‌خواندند، از یک سنی به بعد خانواده‌ها برای دخترانشان معلم سرخانه (معلم خصوصی) می‌گرفتند، طلاب از پشت پرده به دختران سواد و شرعیات یاد می‌دادند. همچنین والدینی که خودشان تحصیل‌کرده بودند به دختران خود سواد یاد می‌دادند. میرزا فضل‌الله شهرستانی در عصر صفوی، یک بیمارستان می‌سازد و در سند ساخت آن بیمارستان از یک زن جراح و دو پرستار زن یاد می‌کند. همسران، خواهران و دختران پزشکان، کسانی بودند که طبابت یاد می‌گرفتند اما چون زنان اسم خود را نمی‌نوشتند و نوشتن اسم آن‌ها مرسوم نبود، آثار آن‌ها به طور کامل شناسایی نشده است.
دکتر احمدی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: اگر در جامعه، آگاهی‌بخشی و مدیریت خوبی وجود داشته باشد، وقف می‌تواند به سمت نیازهای فعلی جامعه سوق پیدا کند و یکی از وظایف پژوهشکده مطالعات وقف و نیکوکاری(خیرماندگار) و چهارمین همایش ملی خیر ماندگار باید همین باشد.
باید وقت گذاشت و خیّرین را توجیه کرد
مرضیه استکی، مدیر کل دفتر امور زنان و خانواده استانداری اصفهان، دیگرسخنران این نشست بود که اظهار کرد: سابقاً تلاش خیرین بر این بود که مکانی را در اختیار کار خیر قرار دهند و یا از سرمایه خود برای ساخت مدرسه و بیمارستان و مواردی شبیه آن هزینه کنند اما امروز حوزه‌هایی که خیرین می‌توانند به آن وارد شوند بسیار متنوع شده است؛ موضوعاتی همچون ازدواج یا طلاق یا خشونت‌هایی که ممکن است زنان متحمل شوند، از مسائلی است که نقش خیرین به ویژه زنان خیّر برای حل آن می‌تواند بسیار مفید باشد.
وی در ادامه گفت: باید نظام مسائل زنان جامعه را در حوزه آسیب‌های اجتماعی به دست آورد و اولویت گذاری کرد تا خیرین و مؤسسات خیریه بتوانند نسبت به آن‌ها ورود کارشناسی و آگاهانه داشته باشند. گاهی در فرمانداری استانداری شاهد آن هستیم که زنان بزرگواری برای کار خیر ورود پیدا می‌کنند و می‌خواهند یک خیریه یا سمن، مثلاً در موضوع ازدواج تأسیس کنند اما درباره آن به طور کافی مطالعه نکرده‌اند و نمی‌دانند کدام گره را می‌خواهند در موضوع ازدواج باز کنند. مثلاً در حوزه واسطه‌گری ازدواج یعنی اینکه جوان در شرایط ازدواج بتواند به هم کفو خود معرفی شود دچار مشکل هستیم. خیّر محترم توجیه نیست که می‌تواند بخشی از سرمایه خود را برای حل چنین مسئله‌ای در موضوع ازدواج اختصاص دهد لذا باید برای خیرین محترم وقت گذاشت و نیازهای امروز جامعه را به آن‌ها توضیح داد.
ضرورت تشکیل مجامعی از بانوان خیّر در استان‌ها
استکی اظهار کرد: با توجه به نیازهایی که جامعه ما در حوزه زنان دارد اولاً باید دید کدام آسیب‌ها را باید در اولویت حل‌شدن قرار داد و ثانیاً ببینیم که از چه مسیری می‌توان بانوان خیّر را وارد میدان کرد. آیا تا به حال فکر کرده‌ایم آسیب‌هایی که در مدارس دخترانه وجود دارد چگونه باید حل شود؟ تاکنون چه تعداد از خیرین برای مسائل فرهنگی و اجتماعی مدرسه و دانشگاه سرمایه‌گذاری کرده است؟ آیا برای اعتیاد زنان که خانواده را از هم می‌پاشد، فکر کرده‌ایم؟ آیا فقط دولت وظیفه دارد یا مجموعه‌های مردم‌نهاد هم می‌توانند نقش‌آفرین باشند؟ به نظر من همکاری دولت و بخش مردم‌نهاد باید بیشتر شود.
مدیر کل دفتر امور زنان و خانواده استانداری اصفهان تأکید کرد: تاریخ ما نشان داده است که زنان ایرانی، همواره دغدغه اجتماعی داشته و از فضای جامعه آگاه بوده‌اند و از حداقل امکانات خود حتی زیورآلات شخصی‌شان برای جامعه هزینه کرده‌اند. امروز باید یک مجمعی از بانوان خیّر در هر استان به ویژه استان اصفهان داشته باشیم تا مسائل بانوان را بررسی کنند و برای حل آن‌ها از ظرفیت‌های خیر استفاده کنند.
فضای مجازی و تحول در امور خیر
در ادامه این نشست، دکتر مهری بهار، دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، بصورت مجازی در جلسه حضور یافت و با بیان اینکه باید به پژوهش‌های خیر و نقش آن در اولویت‌گذاری نیازهای خیر توجه شود، اظهار کرد: پژوهش‌هایی که کنشگری زنان را بررسی کرده‌اند، نشان داده‌اند که کنشگری زنان از فضای رئال به فضای شبه رئال وارد شده است. فضای رئال به تکنولوژی نیاز چندانی ندارد و زنان در حد نظارت یا اهداءکنندگی در آن کنش می‌کنند اما فضاهای جدید (فضای مجازی و تکنولوژی) فرصت جدیدی را برای نقش‌آفرینی زنان مهیا می‌کند. در این فضا ورود گروه‌های مختلف انسانی فراهم می‌شود، ترکیب جمعیتی تغییر می‌کند و ظهور زنان و مردان توأمان مهم می‌شود. همچنین تبلیغ بسیار موضوعیت پیدا می‌کند. در این فضا تنوع کار خیر بسیار خود را نشان می‌دهد و این تنوع، ویژگی اصلی فضای مجازی است.
وی ادامه داد: زنان در حال حاضر در جامعه ما به سه شکل کنشگری خیر انجام می‌دهند؛ شکل اول، عرصه سنتی است که اگرچه کمرنگ شده اما هنوز هم در جریان است. در عرصه سنتی، زنان به شکل تلفنی، فیزیکی و یا حضور در خیابان به جلب مشارکت کمک‌های مردمی برای فعالیتی خیرخواهانه اقدام می‌کنند. عرصه دوم، عرصه رسمی- نیمه‌رسمی است. برای مثال سریال‌های نمایش خانگی، نقش‌آفرینی زنان در عرصه خیر و اجتماعی را نشان می‌دهند و حتی مسائل انتقادی در حوزه خیر را تقویت کرده‌اند.
زنان عرصه نیکوکاری را عقلانی و مطالبه‌گر کرده‌اند
دکتر بهار در ادامه اظهار کرد: عرصه سوم، فضای مجازی است. وقتی نیکوکاری وارد این فضا می‌شود، سرنوشت متفاوتی پیدا می‌کند؛ به این علت که دامنه خیر در آن بسیار وسیع می‌شود و با خیرهای سیال مواجه می‌شویم؛ از پول و سهام گرفته تا نیازهای روزمره. همچنین تبلیغ خیر با تکنیک‌های هنری آمیخته می‌شود مثل فیلم و عکس و کلیپ. فضای مجازی، در زمینه خیر راه را برای مردم بازتر کرده است. در این فضا عنصر خلاقیت بسیار مهم شده است. البته فضای مجازی آسیب‌هایی هم دارد مثل تهمت‌زدن به افراد که باید مراقبت شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران اضافه کرد: فضای مجازی کمک کرده است تا کار خیر شفاف شود، چون نسبت به کارهای خیر در آن، فیدبک و واکنش وجود دارد. اینستاگرام فضای مناسب‌تری را برای ورود زنان به کار خیر، نسبت به سایر شبکه‌های اجتماعی فراهم کرده است. زنان، حوزه خیر را از حوزه ارزشی به حوزه عقلانی و اجتماعی وارد کرده‌اند، نقد می‌کنند و مطالبه‌گر هستند.
دکتر حوریه ربانی، معاون پژوهشی پژوهشکده مطالعات وقف و نیکوکاری(خیرماندگار) نیز در این نشست با تشکر از سخنرانان اظهار کرد: پیشنهاد می کنیم تیمی از جانب حاکمیت معمول شود تا مسائل زنان را در هر استان احصاء و اولویت گذاری کند و در این اولویت گذاری و نیاز سنجی، دانشکده ها و پژوهشکده های مرتبط با مطالعات اجتماعی، مطالعات زنان و مطالعات امور خیر همکاری کنند. مسئله دختران و زنان بی‌خانمان، مطلوب نبودن وضعیت گرمخانه‌ها برای بانوان در برخی از شهرها و معضل زنان تن‌فروش از مسائلی است که باید دولت و مجموعه‌های مردم‌نهاد با همکاری یکدیگر برای حل آن اقدام کنند.
در پایان این نشست که با حضور دانشجویان، پژوهشگران، فعالان عرصه نیکوکاری و تعدادی از مدیران مؤسسات خیریه همراه بود، حاضران به طرح سؤالات خود از سخنرانان و بحث و تبادل نظر با یکدیگر پرداختند.
گفتنی است این نشست، دومین پیش‌همایشِ چهارمین همایش ملی خیر ماندگار محسوب می‌شود. علاقه‌مندان جهت کسب اطلاعات درباره چهارمین همایش ملی خیر ماندگار که اسفندماه سال جاری برگزار می‌شود، می‌توانند به آدرس اینترنتی Conf.ala.org.ir مراجعه فرمایند.
