عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با اشاره به چهار روایت از امور خیر در تاریخچه ایران از زمان شکل‌گیری تا امروز و چرایی افزایش فقر در جامعه اسلامی امروز گفت: امروز صحنه‌های مشترک بسیاری را می‌توانیم از معنابخشی غلط به فقرزدایی ببینیم، درحالی که این مسائل جایگاهی در اندیشه عقلانی دینی ما ندارد.

به گزارش روابط عمومی بنیاد آلاء به نقل از ایکنا؛ سومین همایش خیرماندگار در هفت محور شامل «مباحث نظری»، «تجربه‌های جهانی»، «تجربه‌های ملی»، «نقش نهاد‌های بازیگر عرصه خیر»، «آسیب‌ها و چالش‌های حکمرانی امور خیر در ایران»، «حکمرانی مطلوب امور خیر و نیکوکاری در ایران» و «ایده‌های نو برای حکمرانی امور خیر در ایران» به همت بنیاد خیریه راهبری آلاء، دانشگاه اصفهان، مرکز پژوهشی آلاء و سازمان اوقاف و امور خیریه و خبرگزاری ایکنا طی ۱۲ اسفند سال جاری برگزار می‌شود.

بنیاد آلاء با همکاری مرکز پژوهشی آلاء همچنین اقدام به برگزاری پیش‌همایش‌های ملی خیر ماندگار کرده که سومین پیش‌همایش، عصر دوشنبه ۱۷ شهریورماه از ساعت ۱۸ تا ۱۹ با حضور اصغر پورعزت، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در مورد «کاربست هوش مصنوعی برای مدیریت خردمندانه منابع محدود نیکوکاری در سطح ملی» برگزار شد.

اصغر پورعزت، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در این همایش گفت: ابتدا بحث خود را با این سوال و تأمل آغاز می‌کنیم که چرا نیکوکاری ضرورت دارد و مفهوم آن چیست و چرا باید بخشی از منابع ملی را به نیکوکاری بپردازیم و این کار صرف نظر از مباحث معنویش، چه میزان در سرنوشت خود ما تأثیر دارد، اظهار کرد: برای اینکه بتوانیم معنی نیکوکاری را درک کنیم، باید اهداف آن را بشناسیم. اهداف عمل خیر را می‌توانیم در جامعه اینگونه تعریف کنیم که یکی از آن رفع فقر، تنگدستی، ایجاد امنیت و سلامت، توسعه آموزش، فرهنگ و به طور کلی تسهیل امور زندگی مردم است.

وی با بیان اینکه تک‌تک این موارد وقتی برای آحاد جامعه تأمین شود، برای همه خیر و برکت به همراه خواهد داشت، افزود: توسعه‌یافتگی و فقرزدایی بدین جهت اهمیت دارد، چرا که سرنوشت مشترک همه مردم را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ اگر ما به امر خیر و نیکوکاری نپردازیم، آفات آن به سرعت به همه جامعه منتقل خواهد شد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ادامه داد: امروز می‌بینیم که بسیاری از مظاهر فساد و قاچاق مواد مخدر و ناامنی در جامعه نتیجه وجود فقر و انگیزه‌های رفع فقر است. حتی گروه‌هایی را داریم که قاچاق مواد مخدر را تجارت می‌دانند و آن را مقدس می‌دانند و حتی وقتی که در آن کشته می‌شوند، در جامعه خودشان قهرمان تلقی می‌شوند، چرا که به نگاه خودشان برای رفع فقر در جامعه خودشان تلاش کرده‌اند.

پور عزت در ادامه با گذری بر فقر در تاریخ ایران گفت: زمانی که ایران منطقه سرسبزی بود و مواد غذایی و امکانات فراوان زندگی در آن وجود داشت، آریایی‌ها به این منطقه آمدند. آن‌ها دوره نسبتاً خوبی را در ایران گذراندند و به مرور زمان وقتی که جمعیت در ایران زیاد شد و امکانات کاهش پیدا کرد، مفهوم فقر پیدا شد و بدتر از همه اینکه پذیرفتنی تلقی شد؛ ایران سرزمین پهناوریی بود که در حال حاضر یک درصد خشکی‌های دنیا را در اختیار قرار دارد؛ انتخاب آریایی‌ها به منزله یک قوم هوشمند برای این سرزمین بسیار هوشمندانه بود، اما توسعه این جمعیت مشکلاتی را ایجاد کرد، چراکه همه مناطق ایران قابل استفاده و کشت برای زندگی نبود و برخی به دلیل انتخاب منطقه خوش آب و هوا، زندگی خوب و بهتری را تشکیل دادند و برخی دیگر در مناطق خشک و سرد به فقر کشیده شدند. با استمرار فقر و مزمن شدن آن پدیده فقرزدایی در کشور ما مطرح می‌شود و انواع روش‌های نیکو‌کاری از مراسم سنتی گرفته تا مراسم مذهبی مد نظر قرار می‌گیرد.

وی بیان کرد: روایت دوم داستان انقلاب و ادعای عدالت است؛ برخی اوقات می‌بینیم که افراد هیجان‌زده به دلیل پست و مقامی که دارند، شروع به حرف‌های ضد و نقیض می‌کنند؛ یکی از این موارد این است که انقلاب اساساً برای رفع فقرزدایی نبوده و این کاملاً غلط است؛ شعار‌های انقلاب نشان می‌دهد که انقلاب به جهت رفع تبعیض و برای فقرزدایی ایجاد شد و فقرا در کنار انگیزه‌های قوی معنوی در انقلاب نقش داشتند.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه در پایان سال‌های قرن بیستم بود که انقلاب ایران نویدبخش توسعه عدالت اجتماعی و الگوپردازی طرح نوینی در برابر طرح‌های مارکسیستی آن زمان بود، تصریح کرد:، اما مشکلی که به وجود آمد، این بود که انقلابیون به ویژه مارکسیست‌هایی که مسلمان شده بودند، سعی می‌کردند از انقلاب‌های دیگر کپی‌برداری کنند، اما نسخه‌های موجود معمولاً کمونیستی بود که این نسخه‌ها با رویکرد خشن و برتری‌گرایی را القا می‌کردند، که این اتفاق باعث می‌شد به اصلاحات داخلی کمتر توجه شود؛ بنابراین این اتفاق منجر به رفتار‌های پیش‌بینی نشده‌ای می‌شد که تبعیض و جنایاتی را هم در جامعه با خود به همراه داشت.

پورعزت تصریح کرد: بعد از انقلاب اسلامی چند نهاد متولی نیکوکاری و فقر‌زدایی بنیان نهاد شدند که در زمان خودشان عملکرد خوبی و قابل توجه و مفید زیادی داشتند. یکی از اینها، بنیاد مستضعفان بود که متولی نگهداری اموال مصادره شده برای فقرزدایی بود. بعد از جنگ، بنیاد جانباز هم ایجاد شد؛ اما بعد این دو نهاد با هم ادغام شدند و هیچ اتفاق مثبتی هم رخ نداد. به جهت اینکه کارکردی نداشتند، خیلی کسی احساس درد نکرد و زمانی که این دو با هم ادغام شدند، به تعبیری یک حادثه بزرگ قرار بود رخ دهد و عده بسیاری از مردم با این‌ها ارتباط داشتند، اما با توجه به عملکرد بسیار ضعیف این دو نهاد، هیچ عکس‌العملی از جامعه هدف دیده نشد، در حالی که وضعیت بسیار وخیم و دشوار بود و که ما می‌دانیم جانبازان ما رشادت و صبوری بسیاری در ۴۰ سال گذشته کردند.

روایت امور خیر و چرایی افزایش فقر در جامعه / حقیقت‌های پیدا و پنهان امر خیر

وی گفت: به غیراز این موارد کمیته امداد هم ایجاد شد، که تصور و تلقی آن بود که مسئله فقر را در مدت کوتاهی برطرف کند و بعد از مدتی منحل شود؛ اما بعد از مدتی دیدم که صندوق‌های پلاستیکی ایجاد شد و بعد از آن صندوق‌ها آهنی شد و صندوق‌های آهنی خوش آب و رنگ شد و بعد شنیدیم که این صندوق‌ها اجاره داده شد و فرصت اینکه پول و صدقه را از مردم به عنوان امانت بگیرند، از بین رفت و خصوصی‌سازی ایجاد شد و در واقع به شکلی قداست و ارزش معنوی این موضوع در این روش‌ها مورد بی‌اعتنائی قرار گرفت. حساب صد امام و انواع اقسام بنیاد نیکوکاری بعد از انقلاب شکل گرفتند و گزارش عملکرد این مراکز خیریه بسیار جالب و شنیدنی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه گزارش عملکرد این نهاد‌ها دائماً بر این بود که ما فقیر بیشتری را تحت پوشش قرار داد‌ه‌ایم که این کار خوبی است، اما وقتی که به طور مستمر و سال به سال فقرا بیشتر می‌شوند، یعنی عملکرد ما در رفع فقر ضعیف بوده است، گفت: این یعنی فقرا بیشتر می‌شوند و ظاهراً آقایان از این عملکرد و زمانی‌که گزارشی را ارائه می‌دهند، آگاه نبودند که باید به دنبال اصلاح وضع موجود باشند، نه افزایش فقر. خطر بزرگ این‌گونه گزارش‌ها این است که فقر عادی قلمداد خواهد شد و این خطر بسیار بزرگی است؛ در یک جامعه اگر چهره کریه فقر پذیرفتنی شود، این جامعه به سمت انحطاط کشیده خواهد شد؛ بعد از آن تعدادی خط مشی مطرح شدند که متأسفانه لایحه فقرزدایی ناکام ماند و هیچ وقت در عمل بررسی نشد. این لایحه هرگز به صورت اصولی و دقیق بررسی هم نشد و من نتوانستم گزارشی را مبنی بر اینکه این لایحه بررسی و حتی برگردانده شده باشد، پیدا نکردم این لایحه در حقیقت مسکوت مانده شد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ادامه داد: بعد از آن هم بحث یارانه‌ها و سهام عدالت مطرح شد و دو سنت پرداخت مستقیم پول پایه گذارده شد. بر اساس اطلاعات خود دولت، ۲۰ میلیون مورد خطا در این دو طرح دیده شد و به همین جهت تعداد ۲۰ میلیون نفر از این افراد که باید یارانه دریافت می‌کردند که امروز دریافت نمی‌کنند و از آن طرف هم این آمار وجود دارد و این از نظر فنی به معنی یک فاجعه است. اگر این اتفاقات در سایر لایحه‌های دیگر اتفاق بیفتد، چقدر در تشخیص جامعه هدف و رفع فقر مشکل خواهیم داشت. گزارش عملکرد این سازمان‌ها و خروجی آن‌ها و اطلاعاتی که رئیس‌جمهور در این خصوص اعلام می‌کند، بسیار تأمل‌برانگیز است، چرا که قدرت خرید مردم و ارزش پول به حدی پایین آمد که در واقع مردم فقیرتر شدند. در این بین، چون کسی وضعیت را کنترل نمی‌کند، هرکدام از مسئولین به شکل افسانه‌ای عملکرد خودش را موفق بیان می‌کند.

پورعزت اظهار کرد: البته باید منصف باشیم؛ هرچند عملکردهای موثری وجود داشته است، اما این عملکرد‌ها قانع‌کننده نبوده است. مقاومت و اصرار ما در نقد این عملکرد بابت این است که افراد به‌جای اینکه عذرخواهی کنند، عملکرد خودشان را بزرگنمایی می‌کند. رئیس جمهوری که باید نسبت به عملکرد خودش پوزش بخواهد، آن را بزرگنمایی می‌کند و رئیس جمهور بعدی هم آن را ادامه می‌دهد. دستاورد این‌ها این بود که درحالی که نهاد‌های دولتی متولی رفاه اجتماعی هستند، سرنوشت این نهاد‌ها را دیدیم که یا منقرض شده یا به زوال کشیده شده‌اند.

وی با اشاره به اینکه روایت سوم منابع، نهاد‌ها و روش‌های سنتی فقرزدایی است، گفت: در این روایت اشاره‌ای به اتفاقات کشور می‌کنم. اگر ما به مراسم مذهبی و اعیاد مذهبی، به عنوان مثال همین محرم و صفر نگاه کنیم، می‌بینیم که بسیاری از هزینه‌های خیر در اختیار جامعه قرار می‌گیرد که عمده این هزینه‌ها برای افرادی که به آن نیاز ندارند یا متمول هستند، هزینه می‌شود؛ لذا اگر به‌درستی این منابع هدایت شوند، دست‌کم می‌توان گفت که بخش زیادی از گرسنگی گروه‌های فقیر جامعه رفع خواهد شد. این منابع از خمس و زکات گرفته تا صدقات و امور خیر دیگری است که مردم به طور سنتی در اختیار نمایندگانی قرار می‌دهند که این نمایندگان باید امانت‌دار باشند و به بهترین شکل آن را هزینه کنند.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ادامه داد: زمانی که نحوه خرج این هزینه‌ها را می‌بینیم، متوجه خواهیم شد که تاکنون هیچگونه گزارشی وجود نداشته است و متأسفانه منابعی که در اختیار این نمایندگان و مراجع تقلید قرار می‌گیرد، هیچ وقت حسابرسی نشده است. این حساب پس ندادن به جامعه درست است که در دین تعریفی برای آن نشده، ولی امانت‌داری مسئله مهمی است که اگر پیگیری شود، می‌تواند سنت حسنه‌ای برای کسی باشد که می‌خواهد گزارش هزینه منابع خیر را در اختیار جامعه قرار دهد.

وی با تأکید بر اینکه بهترین تبلیغات برای چنین جامعه‌ای رفع فقر است، اظهار کرد: مدیریت این منابع بسیار مهم است و توصیه ما به دوستانمان در حوزه علمیه این است که به این مقوله به عنوان یک موضوع قابل تحقیق و بررسی برای کمک به مراجع تقلید پرداخته شود. البته استثنا‌هایی هم در این هزینه وجود دارد که نمونه آن کمک آیت‌الله سیستانی در کمک به مسیحیان بود. در سنت امیرالمومنین(ع) هم می‌دیدیم که صرف نظر از ملیت، به فقرا کمک می‌شد. البته نحوه پرداخت وجوهات از سوی ثروتمندان هم باید بررسی شود و خود این منابع هم باید به درستی اداره شده و بهتر به مصرف برسد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران بیان کرد: امروز صحنه‌های مشترک بسیاری را می‌توانیم از معنابخشی غلط به فقرزدایی ببینیم، درحالی که این مسائل جایگاهی در اندیشه عقلانی دینی ما ندارد. اگر بخواهیم شیعه و مسلمان واقعی را از سایر ادیان متمایز بکنیم، باید رفتار‌های عاقلانه او را نشان دهیم، چراکه او کار خردمندانه می‌کند؛ بنابراین حفظ فقر برای مقاصد دیگر تلقی ظالمانه و عدم رعایت شأن خداوند رزاق است. او رزاق است و در تمام دنیا همه باید رزق داشته باشند و اگر کسی رزق نداشته باشد، به این معنی است که کسی در این مسیر ظلم و دخالت کرده و حق را در جایگاهش قرار نداده است. بر اساس باور‌های دینی ما در آفرینش خداوند رزاق، گرسنه نباید وجود داشته باشد و وجود گرسنگی لکه زشتی بر چهره جامعه اسلامی است. بیماری‌های بروکراسی را در این سیستم هم باید مد نظر گرفت که نیاز به تجهیز دارد.

پور عزت اظهار کرد: مشکلی که همیشه داشته‌ایم، سیاست‌زدگی در ارزشیابی و برخورد ایدئولوژیک با عملکرد است. ما همیشه مدیرانی داشته‌ایم که همیشه عملکرد خودشان را موفق اعلام کرده‌اند و سعی کرده‌اند که این عملکرد را به اشکال مختلف نشان دهند. البته منکر عملکرد خوب برخی از مدیران هم نمی‌شویم. ما صحنه‌های بسیار زیبایی از دستاورد‌های شگرف جهاد‌سازندگی در اوایل انقلاب را شاهد بودیم که متأسفانه افول آن را هم بعد از جنگ شاهد هستیم. تفسیر نظام‌یافتگی یکی از عواملی بود که باعث شد به جهاد سازندگی ضربه بخورد و با قوانین دست و پاگیر بروکراتیک این سیستم خوب را از کار انداختند. سیستمی که امید بسیاری از روستاییان در کشور بود از بین رفت و جایگزین هم پیدا نکرد. حتی چهار وزاتخانه بهداشت، راه، آموزش و پرورش و وزارت نیرو که متولی جبران مشکلات زندگی مردم به جای جهادسازندگی بودند. هرگز دیده نشد که کار خودشان را به خوبی انجام دهند و وزارت جهاد کشاورزی هم عملکرد برتری نسبت به قبل ارائه نداد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در ادامه با بیان اینکه روایت چهارم ما داستان خط مشی‌های عمومی است، گفت: ما خط مشی را می‌نویسیم و بعد شکست می‌خوریم، اما بعد با احساس پیروزی، آماده شکست بعدی می‌شویم. دوستانی که ادعا می‌کنند اگر عملکرد ما شکست خورده، اما نیتمان خیر بوده است، متوجه نشده‌اند اگر در حدیث می‌فرمانید «الاعمال بالنیات» به معنی عقلانی عمل کردن و مفهوم توکل در کارهاست که گویا آن‌ها آن را نادیده گرفته‌اند.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: باید بدانیم منابعی که در اختیار ما چه در دولت و چه در بخش خصوصی است، یک امانت است و این امانت یک حساب و کتاب دقیق دارد که شاید بسیار هم خشن باشد، اما متأسفانه به آن بی‌توجه هستیم؛ مردم بسیاری از منابع خودشان را در اختیار ما قرار می‌دهند و ما وظیفه داریم که آن‌ها را با امانت و به درستی هزینه کنیم؛ لذا باید خط مشی‌گذاری را به صورت جدی مد نظر قرار دهیم. ما نیاز به متخصصان این حوزه داریم. ما به سیستم کلان داده برای تحقق این امر نیاز داریم. متاسفانه به دلیلی رعایت نکردن این موضوع درصد بالایی از فقرای کشور نادیده گرفته شده و درصد بالایی از متمولان جامعه مورد توجه قرار می‌گیرد و این نشان می‌دهد که وضعیت خوبی در حوزه فقرزدایی در این حوزه جامعه وجود ندارد.

وی با تأکید بر اینکه خط مشی‌ها کلان و مادر نیازمند خط‌مشی کوتاه‌برد است، گفت: منظور از این خط مشی‌ها این است که زمانی که شما برای یک جامعه گسترده تصمیمات بزرگ می‌گیرید، ناگزیر خط مشی‌های شما معطوف به ویژگی‌های خاصی می‌شود و در این مسیر بسیاری از ریزه‌کاری‌ها نادیده گرفته می‌شود و خطا‌های بسیاری را ایجاد خواهد کرد. اما اگر خط مشی‌های کوچک را مد نظر بگیریم می‌توانیم به صورت دقیق‌تر مشکلات را بررسی کنیم؛ لذا ما به ریز خط مشی‌هایی نیاز داریم که اداره آن نیاز به هوش مصنوعی و کلان داده دارد. همچنین نیاز به سیستم‌های پشتیبان قوی در این حوزه داریم.

پور عزت با تأکید بر اینکه منابع فقرزدایی باید به درستی اداره شود، گفت: اگر بخواهیم جامعه‌ای را در شأن جامعه اسلامی و جمهوری اسلامی این جامعه نباید فقیر داشته باشد. از منظر امام علی(ع) اصلی‌ترین عامل به‌وجود آورنده فقر در جامعه سیستم اجتماعی است که فاصله فقیر و غنی را روز به روز بیشتر می‌کند. امام علی(ع) می‎فرماید: «هیچ فقیری گرسنه نمی‌ماند، مگر به سبب ستم توانگران»، از این‌رو ایشان تنها تقسیم برابر در بیت‌المال و پرداخت وجوهاتی، چون خمس و زکات را کافی نمی‌دانستند و هرکجا ثروتی انبوه گرد آمده می‌دیدند، فریاد برمی‌آوردند که باید نشانی از بیداد و چپاول بر ستمدیدگان در این انبوده گرد آمده دید. بر این اساس امام علی(ع) عامل اصلی فقر در جامعه را وجود تبعیض و اختلاف طبقاتی در جامعه دانسته و ثروتمندان و توانگران جامعه را مسئول اصلی فقر و گرسنگی ستمدیدگان و فقیران می‌دانستند؛ لذا مومن باید ثروت ایجاد کند، نه اینکه آن‌ها را انباشته کند. متأسفانه برخی گویا فراموش می‌کنند قرآن و نهج‌البلاغه و دستورات آن‌ها را برای خودشان مرور کنند.

0 پاسخ

دیدگاه خود را ثبت کنید

تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟
در گفتگو ها شرکت کنید.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *