حکمرانی امور خیر، مفاهیم و مسائل

حکمرانی امور خیر، مفاهیم و مسائل
سید حسین سیدی
عضو هیئت علمی پژوهشکده آلاء

چکیده
نیکوکاری و فعالیت های خیرخواهانه هر چند یک پدیده با ابعاد مختلف اقتصادی، مدیریتی، فرهنگی، تاریخی و دینی است، اما با توسعه سازوکارهای نهادی این فعالیت ها، مانند موسسات خیریه و سازمان های مردم نهاد هیچگاه نه به عنوان یک هدف و نه به عنوان یک راهبرد اساسی مورد توجه سیاستگذاران از یک سوی و از سوی دیگر مورد توجه پژوهشگران قرار نگرفته است. این امر باعث شده است که وضعیت مدیریت این سازمان ها در حدود یک قرن اخیر دچار تشتت آشکاری شود. حکمرانی و حکمرانی مطلوب از نظریات نوین مدیریت است که به فرآیند مناسب و مطلوب مدیریت کلان پدیده ها با شراکت جامعه مدنی و بخش خصوصی در کنار نهاد حاکمیت می پردازد. بر این اساس در این مقاله مفاهیم و مسائل حکمرانی و جایگاه بخش سوم اقتصاد درآن، حکمرانی امور خیر، حکمرانی مطلوب، حکمرانی مطلوب امور خیر و در نهایت حکمرانی غیرانتفاعی مورد بررسی قرار می گیرد. نتایج نشان می دهد که مشخص نبودن جایگاه بخش سوم اقتصاد در قانون اساسی، نبود مدل نظری مدیریت، نبود قانون جامع، نگاشت نهادی نامناسب در این حوزه از مهم ترین مسائل حکمرانی امور خیر در ایران است.
واژگان کلیدی: حکمرانی، حکمرانی مطلوب، حکمرانی مطلوب امور خیر، حکمرانی غیرانتفاعی

1. مقدمه
نیکوکاری، فعالیت های خیرخواهانه، کمک به دیگران، نوعدوستی، انساندوستی، بشردوستی همگی اصطلاحاتی هستند که معرف یک رفتار دیرینه بشر از خلقت است. این رفتار فطری انسان همواره توسط آموزه های دینی حمایت شده است و مدل های دینی نیکوکاری نیز تعریف شده است. با ظهور اسلام نیکوکاری در جوامع اسلامی توسعه شگرفی پیدا نمود. مظهر اصلی نیکوکاری در این دوران وقف بوده است که به دلیل پایداری بعضی از موقوفات تا کنون نیز در حال انتفاع و بهره برداری بر اساس نیت واقف هستند. اما با ظهور ساختارهای نوین اداره و مدیریت سازوکارهای حاکمیتی و فعالیت های اقتصادی، فعالیت های نیکوکارانه نیز با تاخیر بیشتری نسبت به نهادهای حکومتی و بخش خصوصی، به سوی نهادی شدن و ایجاد موسسات خیریه و سازمان های مردم نهاد حرکت کرد.
امروزه شاهد رشد روز افزون سازمان های خیریه و مردم نهاد در کشور ایران هستیم اما در حوزه مدیریت کلان این سازمان ها مسائل و آسیب های مهمی وجود دارد که به شدت بر رشد، بهره وری، هم افزایی و یکپارچگی سازمان های خیریه تاثیر گذار است.
از این رو مهم است که شیوه مدیریت کلان سازمان های خیریه و مردم نهاد در ایران مورد ارزیابی قرار گیرد و بر اساس ارزیابی مورد نظر بتوان راهکارهای عملیاتی مناسبی پیشنهاد داد.
برای انجام این ارزیابی می توان از نظریه حکمرانی و حکمرانی مطلوب در مدیریت دولتی استفاده نمود. حکمرانی مفهوم جدیدی در مدیریت است که مبنای آن مشارکت سازمان های بخش حاکمیتی، بخش خصوصی و جامعه مدنی یا بخش سوم در ایجاد یک فرآیند کارای سیاستگذاری، تصمیم گیری، اداره و اجرای امور است. (شکل1)
از این رو در این مقاله با بررسی مفاهیم مرتبط با حکمرانی و حکمرانی مطلوب، کارکرد این مفاهیم در امور خیر به عنوان یک پدیده مهم اجتماعی مورد بررسی قرار می گیرد و درنهایت مسائلی که در حوزه های مختلف حکمرانی وجود دارد بر اساس این چارچوب نظری تبیین می شود.

شکل1. نمایش مفهومی حکمرانی
2. حکمرانی
پدیده حکمرانی موضوعی است میان رشته ای، که مرتبط ترین رشته ها با این موضوع حقوق، جامعه شناسی، مدیریت، اقتصاد و علوم سیاسی هستند. پژوهشگران این حوزه عمدتاً بر مباحث نوینی مانند خرد شدن قدرت میان سطوح دولتی، بخش خصوصی و نهادهای مدنی، تشویق تمرکززدایی از دولت و اتکاء بر انواع جدید روش های مشارکت شهروندان، متمرکز هستند. (یزدانی زازرانی، 1391) سازمان ها و پژوهشگران مختلف تعاریف متفاوتی از حکمرانی ارائه کرده اند. که در این جا چند تعریف مهم ارائه می شود:
الف. حکمرانی از نظر سازمان ملل
“حكمراني مجموعه اي از اقدامات فردي و سازمانی، عمومي و خصوصي براي برنامه ريزي و اداره مشترك امور است و فرآيند پایداری از ايجاد تفاهم ميان منافع متفاوت و متضاد است كه در قالب اقدامات مشاركتي و سازگار جریان می یابد و شامل نهادهاي رسمي (که برای رعایت قانون قدرت یافته اند) و ترتيبات غيررسمي و سرمايه اجتماعي شهروندان است.” (بردبار، ضرابی زاده، صالحی، 1394)
ب. حکمرانی از نظر موسسه حکمرانی اوتاوا
موسسه اتاوا حکمرانی را شامل سازمان ها، فرآیندها و قوانینی در جامعه می داند که تعیین می کنند چگونه قدرت اعمال می شود، چگونه تصمیمات مهمی که جامعه را تحت تاثیر قرار می دهند گرفته می شوند و چگونه منافع متفاوت در این تصمیمات مورد توجه قرار می گیرند (درخشه، شجاعی، 1394)
پ. حکمرانی از نظر ریچارد و اسمیت
حکمرانی برچسبی توصیفی است که برای برجسته کردن ماهیت در حال تغییر فرایند سیاست گذاری در دهه های اخیر، به کار برده شده است. به ویژه این مفهوم توجه ما را به تنوع بازیگران و عوامل حاضر در فرایند سیاستگذاری جلب می کند. درنتیجه حکمرانی خواستار آن است که تمامی بازیگران و موقعیت های فراتر از هستة اجراییِ حاضر (دولت) در فرایند سیاستگذاری را نیز در نظر بگیریم. (یزدانی زازرانی، 1391)
1.2. تفاوت حکومت و حکمرانی
بر اساس تعاریف ارائه شده در بخش قبل به خوبی مشخص است که حکمرانی در تعریف با حکومت یا مدیریت کلان تفاوت دارد از این رو مهم است که این تفاوت ها به خوبی تبیین شوند تا تعاریف و بررسی ها دچار همپوشانی مفهومی نشده و به جای یکدیگر به کار نروند. هر چند که این جایجایی مفاهیم اتفاق می افتد، از منظر لین، هایرنیش و هیل (2000) حکمرانی به 4 معنی به کاربرده می شود که عبارتند از 1.حاکمیت نظم یافته 2.حکومت 3.حکمرانی مطلوب و بهره ور توسط حکومت 4.فراتر از دولت. بر اساس دسته بندی لین، در این مقاله حکمرانی به معنای فراتر از دولت به کاربرده می شود که با نگاهی به تعاریف ارائه شده از حکمرانی می توان به این نکته پی برد که 3 منظور دیگر بیشتر به دلیل شباهت مفهومی استفاده می شوند در حالیکه حکمرانی تبدیل به یک واژه با تعریف خاص شده است که نباید آن را به عنوان یک مفهوم عام به کاربرد.
با توجه به این نکته می توان تفاوت های حکومت و حکمرانی را به صورت ذیل دسته بندی نمود:
1. اولین تفاوت این است که حکمرانی یک فرآیند است، فرآیند حکم راندن و اداره امور و حکومت یک فرد یا یک گروه و سازمان و یا مجموعه ای از سازمان ها.
2. در حکومت، دولت ها اداره امور را در دست دارند و رابطه دولت – ملت برقرار است. به عبارتی جایگاه نهادهای حکومتی به صورت هرمی از راس حکومت به سازمان ها و نهادهای پایین دست جریان می یابد. (عمودی)، در حکمرانی رابطه ها به صورت افقی است، دولت خود را در یک سطح با دیگر نهادها قرار می دهد و برای تصمیم گیری نیاز به مذاکره، مشارکت وتفاهم همه ذی نفعان دارند و قدرت در سه بازیگر اصلی دولت(حکومت)، بخش خصوصی و بخش جامعه مدنی (بخش سوم اقتصاد، بخش مردم نهاد) جریان دارد.
3. بر اساس تفاوت پیشین می توان گفت، در حکومت ها مسئله حضور مردم، مشارکت است. در حکمرانی مسئله حضور مردم یا نهادهای مردمی شراکت است، البته در تکمیل و نه در مقابل مشارکت.
4. در حکمرانی دولت می باید بسیاری از تصدی گری های گذشته خود را رها نماید و به دیگر نهادها واگذار کند، اما این امر به معنای کنار نهاده شدن نهاد حکومت/دولت نیست.
2.2. حکمرانی در ایران با تمرکز بر جایگاه سازمان های بخش سوم
سازمان های بخش سوم اقتصاد که مجموعه سازمان های غیرانتفاعی، مردم نهاد، خیریه، انجمن ها، اتحادیه ها محسوب می شوند در قانون اساسی جایگاه مشخصی ندارند. به عبارتی در قانون اساسی سه بخش دولتی، اقتصادی و تعاونی دیده شده است. این امر باعث شده است که با وجود رشد و توسعه روزافزون سازمان های بخش سوم در ایران هنوز این سازمان ها به درستی به رسمیت شناخته نمی شوند و مهم ترین مسئله نشئت گرفته از این امر این است که قانون جامع اداره سازمان های بخش سوم هیچگاه مورد بحث و بررسی نهاد قانونگذار قرار نگرفته است. از این رو سازمان های بخش سوم یا باید در بین قانون های مختلف به دنبال ماده ها و تبصره های مربوط به خود باشند و یا به طور کل قانونی وجود ندارد که این امر باعث ایجاد مشکلات عدیده ای برای این سازمان ها می شود.
پس شاید بتوان گفت که موضوع حکمرانی در ایران نه تنها شکل نگرفته است، بلکه تا زمانی که جایگاه رسمی سازمان های بخش سوم اقتصاد در قانون تبیین نشود، به درستی شکل نخواهد گرفت و این سازمان ها به عنوان یکی از بازوهای سیاستگذاری، تصمیم سازی و تصمیم گیری، اداره و اجرای امور شناخته نخواهند شد.
3. حکمرانی امور خیر
در بخش های قبلی تمرکز بر تعریف حکمرانی اعم از موضوعات و پدیده های مورد نظر بود، اما همانطور که اشاره شد دولت در حکمرانی، بسیاری از امور را به سازمان های دیگر می سپارد، که با توجه به موضوعات متفاوت، میزان سهم هر یک از بخش ها و همچنین سازمان های حکومتی بازیگر متفاوت می شوند. برای مثال در موضوعی مانند آموزش انتظار داریم که وزارت آموزش و پرورش به عنوان نهاد بازیگر حاکمیتی در سازوکار حکمرانی شرکت داشته باشد و سازمان های خصوصی و سازمان های خیریه و مردم نهاد با موضوع آموزش در این ساز و کار مشارکت داشته باشند، همچنین اگر نگاه کلان به آموزش، رایگان بودن آموزش و دسترسی آموزش برای همگان است، پیش بینی می شود که سهم دولت یا حاکمیت در این سازوکار بیشتر از بخش های دیگر باشد. (شکل2)

شکل2. نمایش مفهومی حکمرانی در آموزش

امور خیر و نیکوکاری نیز یکی از موضوعات است که باید سازوکار حکمرانی در آن شکل بگیرد، در این سازوکار باید سه بخش اصلی حاکمیت، خصوصی و مدنی مشارکت داشته باشند. با توجه به این نکته می توان حکمرانی امور خیر را به صورت زیر تعریف نمود:
فرآیندهای سیاست گذاری، قانونگذاری، برنامه ریزی و اداره امور مرتبط با امور خیر به صورت مشترک با شراکت سه نهاد حکومت، سازمان های مردم نهاد و خیریه و بخش خصوصی است. (شکل3)

شکل3. نمایش مفهومی حکمرانی در امور خیر

1.3. مسائل حکمرانی امور خیر
اولین مسئله ای که در این حوزه وجود دارد این است که مدل مطلوب حکمرانی امور خیر چگونه است؟ به عبارت بهتر با چه مدلی می توان فرآیند حکمرانی امور خیر را با مشارکت سه ضلع اشاره شده شکل داد؟
پس از تبیین این مدل نظری می توان قانون جامعی طراحی نمود که وضعیت متشتت بخش سوم در قانون های مصوب به یک وضعیت مطلوب و یکپارچه که همه ابعاد کاری و سازمانی آن به درستی شناسایی و در نظرگرفته شده است، تغییر کند. نکته حائز اهمیت این است که تا این مدل مطلوب طراحی نشود، تصویب قانون های موردی و اضافه نمودن ماده و تبصره به قانون های فعلی اگر وضعیت را بدتر نکند در نهایت به عنوان یک مسکن کوتاه مدت عمل خواهد کرد.
از دیگر مسائل مهمی که در مدل حکمرانی باید به طور صریح و شفاف مشخص شود، جایگاه سازمان های حاکمیتی و دولتی امر خیر در این فرآیند است. به عبارت دیگر در حال حاضر یکی از مسائل گریبانگیر سازمان های بخش سوم این است که متولیان مختلفی در این حوزه وجود دارند که عبارتند از نیروی انتظامی، وزارت کشور، بهزیستی، وزارت ورزش و جوانان، سازمان اوقاف و امور خیریه و تا حدودی کمیته امداد و بنیاد مستضعفان. این سازمان ها نهایتا در امر صدور مجوز به خیریه ها و سمن ها فعالیت می کنند که همین یک کارکرد به صورت ناکارآمد انجام می شود.
انتقاد بسیار مهمی که در این حوزه وجود دارد این است که هر چهار سازمان صادر کننده مجوز سازمان های مردم نهاد از نگاه تخصصی صلاحیت این امر را ندارند. نیروی انتظامی یک نهاد نظامی است و وزارت کشور یک نهاد سیاسی و امنیتی است در حالیکه سازمان های مردم نهاد غیر سیاسی و غیر نظامی و مردمی اند. بهزیستی در موضوعات خاصی از حوزه وظایف اجتماعی دولت و حاکمیت فعالیت می کند و در نهایت موضوع وزارت ورزش و جوانان مشارکت جوانان به عنوان سازمان های مردم نهاد جوانان است. از این رو طراحی یک سازوکار کارآمد و تخصصی در این حوزه از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
همچنین باید اشاره داشت که حاکمیت در سپردن وظایف تخصصی به نهادهای تخصصی، تجربیاتی مانند نظام ها شامل نظام پزشکی، نظام پرستاری، نظام روانشناسی و اتاق بازرگانی را دارد که ارزیابی و آسیب شناسی این مدلها در طراحی سازوکار مورد نظر، از اهمیت برخوردار است
4. حکمرانی مطلوب
از اوایل دهه 90 میلادی از سوی بانک جهانی و سپس توسط برخی دیگر از نهادهای بین المللی مانند، سازمان ملل متحد، صندوق بین المللی پول، در حوزه اقتصادی مطرح شد سپس به دیگر حوزه ها مانند حقوق بشر رسید و در حال فراگیر شدن در همه حوزه ها می باشد.
به عبارتی در پاسخ به این سوال که حکمرانی باید چه ویژگی هایی داشته باشد که به درستی اجرا شده و اثربخشی مناسبی داشته باشد؟ نظریه حکمرانی خوب ارائه شده است. از نظر تقسیم بندی مطالعات مدیریتی و اقتصادی، در ابتدای شکل گیری نظریات مدیریت و اقتصاد، اقتصاد دولتی به همراه دولت بزرگ در مدیریت دولتی شکل گرفت، سپس با توجه به آسیب های آنها نظریات به سوی اقتصاد بازار یا آزاد و دولت کوچک یا ناظر متوجه شد، با توجه به آسیب های نظام اقتصاد بازار که بعضا بسیاری از کشورها عملکردشان حتی از اقتصاد دولتی بدتر شده بود، برای بهبود آن نظریه حکمرانی مطلوب در اقتصاد شکل گرفت و سپس به دیگر حوزه ها تسری پیدا نمود. البته باید توجه داشت که همواره در تجویز مدل های اقتصادی و مدیریتی سازمان های بین المللی مانند سازمان ملل و بانک جهانی می تواند اغراض سیاسی خاصی وجود داشته است که دانشمندان و پژوهشگران باید به این مسئله توجه کافی داشته باشند، اما این آسیب نباید مانع از آن شود که این مدل های علمی کنار گذاشته شوند بلکه باید با بررسی، نقد و بومی سازی و اجرای متناسب با فرهنگ کشور بتوان از مزایای آن مستقلا و بدون درگیر شدن در مسائل سیاسی بهره برد. اغلب تعریف حکمرانی مطلوب بر اساس شاخص های آن صورت می پذیرد که به دو تعریف مهم در ذیل می پردازیم.
الف. حکمرانی مطلوب از نظر بانک جهانی
بانک جهانی حکمرانی مطلوب را بر اساس شش مولفه تعریف می کند
 حقوق اظهار نظر و پاسخگویی
 ثبات سیاسی و عدم خشونت
 اثربخشی حکومت
 کیفیت مقررات تنظیمی
 حاکمیت قانون
 مبارزه با فساد
و مجموعه ای از اقدامات و سیاست ها را برای تقویت و بهبود حکمرانی پیشنهاد می دهد. (مقدری،1395)
ب. حکمرانی مطلوب از نظر سازمان ملل
کمیسیون اقتصادی و اجتماعی ملل متحد ویژگی های مشارکت و اجماع محوری، پاسخگویی، کارآیی و اثربخشی، شفافیت و مسئولیت پذیری، برابری و حاکمیت قانون را برای حکمرانی مطلوب ارائه می کند، برنامه توسعه سازمان ملل به 8 شاخص بالا شاخص دیدگاه استراتژیک (هدایت) را اضافه می کند.
قابل توجه است که اگر نوع حکمرانی اجرا شده وضعیت مناسبی از نظر شاخص های معرفی شده داشته باشد حکمرانی خوب یا مطلوب در حال اجراست در غیر اینصورت حکمرانی بد در حال اجراست.
این شاخص ها در ابتدای امر به فرآیند حکمرانی بازمی گردد نه سازمانها، در مرتبه بعد سازمان هایی که می خواهند این فرآیند را اجرا کنند خود باید وضعیت مناسبی در این شاخص ها داشته باشند.
همچنین این شاخص ها فقط به دولت ها یا حکومت ها بر نمی گردد بلکه به هر سه بازیگر عرصه حکمرانی باز می گردد (یعنی دولت یا حکومت، بخش خصوصی و جامعه مدنی یا سازمان های بخش سوم) از این رو زمانی که به شفافیت اشاره می شود فقط منظور شفافیت دولت نیست بلکه بخش خصوصی و سازمان های بخش سوم نیز باید شفاف باشند. (قشقایی نژاد، 1395)
5. حکمرانی مطلوب امور خیر
با توجه به تعاریف ارائه شده از حکمرانی مطلوب حکمرانی مطلوب امور خیر چیزی ورای این تعاریف نیست، به عبارتی وضعیت شاخص های حکمرانی مطلوب در سازوکار حکمرانی امورخیر، حکمرانی مطلوب این حوزه را تعریف می نماید. البته همانطور که اشاره شد توسط سازمان ها و پژوهشگران مختلف شاخص های متفاوتی ارائه شده است. همچنین هیچ لزومی ندارد که کشور ایران فقط به این شاخص ها پایبند باشد بلکه باید بر اساس فرهنگ و شرایط موضوع امور خیر و نیکوکاری این شاخص ها را مورد ارزیابی، نقد و اصلاح قرار دهد.
1.5. مسائل حکمرانی مطلوب امور خیر
همانطور که در تعریف حکمرانی مطلوب امور خیر اشاره شد، مهم ترین مسئله در حکمرانی مطلوب،امور خیر، شناسایی شاخص های مربوط به این موضوع است، به عبارتی سوال این است که آیا شاخص های معرفی شده در ادبیات در حد کفایت اند یا باید شاخص های جدیدی برای این حوزه اضافه نمود.
همچنین زمانی که صحبت از شاخص های مختلف می شود مسئله ای که پیش می آید این است که آیا شاخص ها در یک سطح قراردارند و یا نیاز به اولویت بندی شاخص ها در این حوزه وجود دارد؟
در مرحله بعدی باید به این سوال پاسخ داد که شاخص های مدنظر در حوزه امور خیر چگونه ارزیابی شوند.
در نهایت ارزیابی شاخص ها و بررسی وضعیت هرکدام از شاخص ها در وضعیت اداره کنونی امور خیر، ارائه چشم انداز مطلوب و انتخاب بهترین راهکارهای بهبود این شاخص ها، مهم ترین مسائل حکمرانی مطلوب امور خیر است.
6. حکمرانی غیرانتفاعی
حکمرانی را همانطور که از نظر موضوعی می توان به موضوعات متفاوت نسبت داد، این موضوع را می توان از نظر سطح سازمانی به بخش های مختلف سطح بندی نمود. در منابع مختلف سطح بندی های مختلفی ارائه می شود که برای نمونه سطح بندی ذیل ارائه می شود:
حکمرانی جهانی : تصمیمات در سطح بین دولت ها
حکمرانی عمومی : تصمیم گیری در مسائل عمومی و گروه های مردمی
حکمرانی خصوصی : ارائه سیاست های عمومی توسط نهادهای خصوصی
حکمرانی غیرانتفاعی : فرآیند دستیابی به مأموریت‌های اجتماعی سازمان و اطمینان از پایداری آنها، در کنار توجه به همه ذی‌نفعان (موسسین، امنا و هیئت مدیره، نیکوکاران و خیرین، داوطلبان، کارمندان، دولت، مددجویان و مخاطبین، جامعه) (شکل4)
حکمرانی شرکتی : رسیدن به اهداف سازمان و سودآوری به صورت پایدار با مشارکت ذی نفعان
همانطور که مشخص است حکمرانی در سطح سازمان های غیرانتفاعی که سازمان های خیریه و مردم نهاد جزئی از این بخش هستند، تعریف می شود.

شکل4. نمایش مفهومی حکمرانی غیرانتفاعی

از این رو سازمان غیرانتفاعی در مدیریت سازمان خود باید مشارکت ذی نفعان را در نظر بگیرد و این مدیریت مشارکتی باید از نظر شاخص های حکمرانی مطلوب در وضعیت مناسبی قرار گرفته باشند.
1.6. مسائل حکمرانی مطلوب غیرانتفاعی
با توجه به تعاریف حکمرانی و شاخص های حکمرانی مطلوب می توان مسائل ذیل را در این حوزه تعریف نمود:
 فرآیند انتخاب موضوع یا اهداف اجتماعی فعالیت سازمان چگونه است؟
 در حکمرانی سازمان چه ذی نفعانی با چه ویژگی هایی نیاز است که دیده شده و مشارکت کنند؟ یا به عبارت دیگر چگونه نظرات و منافع ذی نفعان در حکمرانی برآورده شود؟
 چگونه ذی نفعان در سیاستگذاری و تصمیمات سازمان های مردم نهاد و خیریه مشارکت کنند؟
 چگونه فرآیند حکمرانی می تواند سازمان را در دستیابی به اهداف اجتماعی و دوام آنها کمک کند؟
 وضعیت فعلی سازمان های مردم و نهاد و خیریه از جنبه حکمرانی مطلوب و شاخص های آنها چگونه ارزیابی می شود؟
 وضعیت فعلی سازمان های ارائه دهنده خدمت دولتی و حاکمیتی از جنبه حکمرانی مطلوب و شاخص های آنها چگونه ارزیابی می شود؟
نتیجه گیری
حکمرانی موضوعی نوین در دانش مدیریت و اقتصاد است که مورد توجه پژوهشگران و سازمان های سیاستگذار بین المللی مانند سازمان ملل و بانک جهانی قرار گرفته است. مهم ترین موضوع در حکمرانی ایجاد فرآیندی برای مشارکت بخش خصوصی و جامعه مدنی در سیاستگذاری، تصمیم گیری، برنامه ریزی و اجرای امور در کنار نهاد حاکمیت یا دولت است. موسسات خیریه، سازمان های مردم نهاد، سازمان های عام المنفعه و اتحادیه ها مثال هایی از سازوکارهای نهادی جامعه مدنی می باشند از یک سو باید در حکمرانی پدیده های مختلف مشارکت داشته باشند، از سوی دیگر پدیده امور خیر و نیکوکاری خود نیاز به مدل حکمرانی دارد. در موارد زیادی مفاهیم مدیریت کلان، مشارکت، حکمرانی و حکمرانی مطلوب در ادبیات به جای یکدیگر به کار می روند که باعث شده است درک مفهوم حکمرانی دچار مشکل و همپوشانی با دیگر مفاهیم این حوزه شود. از این رو در این مقاله ابتدا مفاهیم نظری حکمرانی، حکمرانی امور خیر، حکمرانی مطلوب، حکمرانی مطلوب امورخیر و حکمرانی غیرانتفاعی تبیین شد. سپس در هر حوزه مهم ترین مسائل آن که باید مورد بررسی پژوهشگرانه قرار گیرد معرفی شد. در حوزه حکمرانی در ایران با تمرکز بر جایگاه سازمان های بخش سوم، مهم ترین مسئله نبود جایگاه مشخص برای سازمان های بخش سوم اقتصاد در قانون اساسی است، در حکمرانی امور خیر نبود مدل نظری، در پی نبود مدل نظری نبود قانون جامع و در پی نبود قانون جامع، نگاشت نهادی نامناسب به عنوان مهم ترین مسائل این حوزه معرفی شدند. در حوزه حکمرانی مطلوب امور خیر بررسی کفایت نظری شاخص های حکمرانی مطلوب و ارزیابی وضعیت موجود جهت برنامه ریزی آینده و در نهایت در حوزه حکمرانی غیرانتفاعی شکل گیری مشارکتی اهداف و برنامه ها و ارزیابی وضعیت خیریه ها از منظر شاخص های حکمرانی به عنوان مسائل این حوزه معرفی شدند.

منابع
محمدرضا یزدانی زازرانی (1391)، بررسی رابطۀ مفهومی و تأثیر حکمرانی بر سیاست‌گذاری عمومی، پژوهش های روابط بین الملل، دوره 2، شماره 4 – شماره پیاپی 4، صفحه 109-142
بردبار غلامرضا, ضرابي زاده شيما, صالحي طاهر (1394) ارائه الگوي حکمراني خدا مدار، مديريت اسلامي، دوره 23 , شماره 2 ; از صفحه 9 تا صفحه 41 .
جلال درخشه، جبّار شجاعی (1394) شاخص‌های حکم‌رانی خوب در اندیشه و عمل امام علی (ع)، پژوهش های علم و دین، دوره 6، شماره پیاپی 11، صفحه 17-36
مقدی، مهدی (1395) درآمدی بر حکمرانی خوب، انتشارات جنگل، تهران.
قشقایی نژاد، مرجان (1395) اصول حکمرانی خوب در پرتو آراء دیوان عدالت اداری ایران، انتشارات جنگل، تهران.
Lynn Laurence, Heinrich Carolyn, Hill Carolyn, Studying Governance and Public Management: Challenges and Prospects, Journal of Public Administration Research and Theory, Volume 10, Issue 2, April 2000, Pages 233–262