تحولات نهادی و اجتماعی و چالش های فراروی خیریه ها (مطالعه موردی: بنگاه خیریه آبلوله بیرجند)

تحولات نهادی و اجتماعی و چالش های فراروی خیریه ها

مطالعه موردی: بنگاه خیریه آبلوله بیرجند

زهرا علیزاده بیرجندی، الهام ملک زاده

هیات علمی،گروه تاریخ، دانشگاه بیرجند، نویسنده مسئول:    zalizadehbirjandi@birjand.ac.ir

هیات علمی، پژوهشکده تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی  elhammalekzadeh@ihcs.ac.ir

چکیده

یکی از بنیادهای خیریه شاخص در کشور، بنگاه خیریه آب لوله است. این بنگاه در 1302 خورشیدی به ابتکار و همفکری شوکت الملک، از امرای محلی منطقه، و جمعی از خیرین و اعیان شهر شکل گرفت. هدف اصلی این بنگاه تأمین آب شرب مورد نیاز ساکنان بیرجند بود. در راستای تحقق این هدف، بیرجند به عنوان اولین شهر برخوردار از آب لوله کشی مطرح گردید. شهری که لوله کشی آن بر پایتخت تقدم داشت. در اساسنامه 18 ماده ای بنگاه، اهداف شهر، حدود اختیارات هیأت مدیره، مدیرعامل و نیروهای اجرایی دقیقأ مشخص گردیده است. از بررسی اقدامات بنگاه از گذشته تاکنون می توان دریافت که این مؤسسه وقفی در نوع خود بی نظیر است و به صورت وقف عام مشابهی ندارد و ظرفیت مایملک منقول و غیرمنقول آن میلیاردها ارزش دارد. مسؤلیت آبرسانی شهروندان تا سال 1372 یعنی مدت 7 سال با بنگاه آبلوله بوده که در این مدت این مهم را به خوبی به انجام رسانده است. بعد از تصویب قانون تأسیس شرکت های آب و فاضلاب، این مسؤلیت به شرکت های مذکور واگذار شد. این روند واگذاری این بنیاد خیریه را با مشکلات عدیده وحتی تصرف مایملک آن روبرو ساخت. مقاله حاضر می کوشد تا بر اساس مطالعه موردی و با تکیه بر بنگاه خیریه آب لوله بیرجند، چالش ها و معضلاتی را که بنگاه آبلوله پس از تأسیس شرکت آب و فاضلاب با آن مواجه شده را بررسی و تحلیل نماید. افزون بر این در این نوشتار راه های مدیریت بحران هایی که بنگاه با آن مواجه شد نیز مطرح شده است. تهدیدها و موانع فراروی بنگاه های خیریه وقفی و آسیب های مربوط به آن را بررسی نماید. روش این تحقیق در سطح جمع آوری داده ها، کتابخانه ای و میدانی است که در فرآیند این بررسی داده های مورد نظر به شیوه تحلیلی تبیینی تدوین شده است رهیافتهای این بررسی نشانگر چالش ها و معضلات مطرح در بنگاه خیریه آبلوله به طور خاص و مؤسسات خیریه به طور عام می باشد. دستاورد دیگر این پژوهش، شیوه ی مدیریت بحران در مواجهه با تحولات نهادی واجتماعی ونحوه ی مقابله با آسیب های وارده است. مطالعه موردی حاضر به دلیل پرداختن  به مباحث آسیب شناسانه ، ازظرفیت مد نظر قرار گرفتن دربحث های کلان آسیب شناسی خیریه هابرخورداراست.

واژگان کلیدی:

مؤسسات خیریه؛  بنگاه خیریه آبلوله بیرجند؛ آسیب شناسی خیریه ها؛ وقف .

مقدمه :

عوامل متعددی بر روند فعالیت خیریه ها و تداوم آن ها اثرگذارند، در این میان، تحولات نهادی و شکل گیری مؤسسات جدید از زمره عواملی است که بر خیریه ها از جنبه های گوناگون تأثیرگذارده و ادامه کار آن ها را دچار وقفه و رکود می گرداند. مؤسسات و نهادهایی که از نظر کارکردی با مؤسسات خیریه همسان هستند بیشتر از این تأثیرات برخوردار می شوند.

بنگاه خیریه آبلوله بیرجند از جمله مؤسسات خیریه ای است که پس از شکل گیری شرکت آب و فاضلاب از ابعاد گوناگون دچار آسیب شده، اما با اتخاذ تدابیری مجددأ سازماندهی و حیات آن تداوم یافت. مقاله حاضر با نگاهی آسیب شناسانه درصدد تحلیل مشکلاتی است که مؤسسه خیریه آبلوله بیرجند بعد از تأسیس شرکت آب و فاضلاب با آن مواجه شد، در کنار تحلیل این معضلات، راهکارهای برون رفت از بحران و مشکلات این مؤسسه خیریه، نیز مورد ارزیابی قرار گرفته است.

با این مقدمات نوشتار حاضر درصدد پاسخگویی به این سؤالات است که: 1. تأسیس شرکت آب و فاضلاب چه تأثیری در روند فعالیت مؤسسه خیریه آبلوله به جای گذارده است؟ 2. مؤسسه خیریه آبلوله بیرجند جهت مدیریت بحران پیش آمده چه راهکارهایی در پیش گرفت؟

در بررسی پیشینه موضوع مورد بحث گفتنی است به جز مطالب مختصر و پراکنده مطلب مستقلی در این زمینه وجود ندارد.

گستره وقف در خراسان جنوبی:

خیرخواهی، دستگیری از درماندگان و ضعیفان، واگذاری ملک و مال در راه حق در طریق نجات محرومان، در فرهنگ ایران جایگاه برجسته ای دارد و الگوهای ذهنی و حقیقی ایرانیان با این ویژگی ها پیوند دارد. انسان ایرانی اساسأ موجودی مذهبی است و در جزء و کل موجودیت معلوم چندهزار ساله خود، با خالق جهان و نظام حاکم برهستی ارتباط محکم و لایتجزا دارد ( شعبانی، 1371: 217 ).

التزام و پایبندی به آموزه های دینی در فرهنگ ایرانی، فرد را به قلمرو وجدان سوق داده است. در واقع به تعبیر دکتر زرین کوب حیات دینی انسان را در افعال و اطوار خویش مسئول و مکلف می دارد و سعی در تشخیص خیر و شر را بر وی الزام می نماید ( زرین کوب، 1369: 376-377 ). با وجود این شاخصه ها در فرهنگ ایرانی است که زمینه ساز گسترش خیریه ها و رویکرد مردم به سنت وقف شده است.

این فرهنگ و سنت حسنه وقف در پهنه جغرافیایی خراسان جنوبی، امری ریشه دار است که در تمامی ابعاد و زوایای زندگی انسان می توان نمودهای آن را یافت. از مسجد، پل، حمام، تکیه، آب انبار که مصادیق وقف سنتی به شمار می آیند تا درمانگاه، بیمارستان، کتابخانه، مدرسه و دانشگاه که مصادیق وقف در دوره مدرن محسوب می گردند، جملگی پدیده های جغرافیایی اند که در پیوند با بینش و فرهنگ اسلامی و ملی، هریک کارکردی خاص را در جامعه دارا می باشند. افزون بر موارد یاد شده، گستره وقف در خراسان جنوبی را می توان در مراسم تعزیه ائمه اطهار(ع)، کمک به فقراء و مستمندان، افطار روزه داران، تلاوت قرآن و موارد دیگر مشاهده نمود. بر اساس یک پژوهش انجام شده در اسناد وقفی خراسان جنوبی در سال 1391، در محدوده خراسان جنوبی حدود 5296 موقوفه و نزدیک به 14442 رقبه وقفی وجود دارد.

در بررسی گزیده ای از اسناد این خطه موارد مصرف وقف به شرح ذیل می باشد:

• تعزیه سید الشهداء و ائمه اطهار(ع) که بیشترین مصرف درآمد موقوفات به این امر اختصاص دارد؛
• مصرف فقراء و مترددین؛
• تلاوت قرآن؛
• هزینه مساجد، اعم از فرش، روشنایی و خادم و غیره؛
• هزینه تعمیر حمام؛
• طلبه مدارس علمیه؛
• تعمیر آب شرب حوض و آب انبار؛
• رد مظالم؛
• افطار روزه داران؛
• بقاع متبرکه؛
• مسافرخانه؛
• خرید لوازم التحریر جهت دانش آموزان بی بضاعت؛
• مصارف خاص از جمله ختنه اطفال نیازمند، تهیه شام در شب عید برای فقراء؛
• ایجاد اردوگاه فرهنگی جهت دانش آموزان؛
• تهیه دارو جهت درمان بیماران بی بضاعت؛
• تهیه کفن جهت اموات فقیر؛
• تهیه خشت خام برای قبور مسلمین… . ( شاطری، 1391: 9-16)

ذکر همه نمودها و مصادیق امور خیریه بیرجند در این مختصر نمی گنجد، در میان بناء ها و مؤسسات خیریه این شهر¹ بنگاه خیریه آب لوله بیرجند، یکی از بنیادهای خیریه شاخص از بعد کارکرد، اساسنامه و ترکیب هیأت مؤسس و دستاوردهای آن به شمار می آید.

تأسیس بنگاه آبلوله، تدوین اساسنامه به ویژه ترکیب هیأت مؤسس از ظرفیت بالای سرمایه اجتماعی و فرهنگی در این شهر حکایت می کند. مفاد اساسنامه بنگاه خیریه آبلوله که متضمن اهداف، ویژگی های ساختاری، وظایف و حدود اختیارات اعضای آن می باشد، می تواند الگویی برای مؤسسات خیریه و عام المنفعه قرار گیرد. در ماده پنجم اساسنامه مذکور اسامی 30 تن از مؤسسان بنگاه درج شده، بررسی پایگاه اجتماعی و طبقاتی این افراد نشانگر حضور طیف متنوعی از عالم مذهبی، نویسنده، روشنفکر، تاجر²، ملاک و نخبگان حکومتی در این ساختار است. این ترکیب متنوع هیأت مؤسس و همگرایی آنان در بنیانگذاری یک مؤسسه مستقل غیر دولتی در کشور آن هم به صورت خیریه و وقفی برای رفاه عمومی خود نمود دیگری از سرمایه اجتماعی و فرهنگی است.

زمینه های شکل گیری و تأسیس بنگاه خیریه آب لوله بیرجند:

از گذشته های دور همواره مردم بیرجند برای دستیابی به آب آشامیدنی با مشکلات عدیده ای مواجه بوده اند. ویژگی های جغرافیایی، استقرار این شهر در حاشیه کویر و کمبود ریزش های جوی از جمله مشکلات مردم این خطه در دستیابی به آب محسوب می گردد. سیاحان خارجی نیز که از بیرجند دیدن کرده از زحمت و هزینه زیاد (تأسیس) آب در این شهر سخن گفته و به شیوه های دشوار دستیابی به آب در آثارشان اشاره کرده اند ( هیل، 1378: 118؛ گابریل، 1371: 250-251).

در سال 1302 شمسی به ابتکار و هم فکری شوکت الملک و بزرگانی چون میرزا محمد ولی خان اسدی و همراهی و یاری برخی از خیرین شهر بیرجند لوله کشی شد. زمینه های شکل گیری این رخداد مهم به گفت وگوی محمد ولی اسدی، مأمور دولت در بیرجند با شاهزاده معتضدی¹ باز می گردد.

اهالی بیرجند از طریق لوله کشی و استقرار شبکه آبرسانی مطرح می سازند: به دنبال این پیشنهاد اسدی و شاهزاده معتضدی نزد شوکت الملک رفته و موضوع را مطرح می نمایند. امیر ضمن موافقت با این طرح، درصدد برگزاری جلسه ای با حضور معاریف شهر بر می آید ( آیتی، 1376: 51-52 ).

بر اساس تصمیمات متخذه در جلسه مذکور پیگیری امور مربوط به لوله کشی آب بیرجند به کمیسیونی به همین نام واگذار شد. بدین ترتیب با تلاش های خیرین و پیگیری مسئولین وقت، بیرجند به آب لوله کشی دست یافت. گفتنی است که در این زمان حتی پایتخت هم از آب لوله کشی محروم بود و بهره برداری از آب لوله کشی در تهران در سال 1334 صورت گرفت. بررسی این روند زمانمند در تهران اهمیت بیرجند را به عنوان شهری که در امر لوله کشی بر پایتخت تقدم داشت را نشان می دهد ( علیزاده بیرجندی و ملک زاده، 1392: 40 ) .

بر اساس اسناد موجود به طور کلی می توان روند لوله کشی آب بیرجند را در دو مرحله به شرح ذیل بررسی نمود:

1. مرحله تدوین و شکل گیری: شامل مکاتبات مربوط به راه اندازی، تدوین اساسنامه، انتخاب اعضای بنگاه خیریه، برنامه های مقدماتی، ارزیابی موقعیت، مکان یابی، محاسبات فنی و تخصصی جهت لوله کشی، فروش

سهام، صدور اعلان و آگهی های مربوط به مزایده و فعالیت هایی از این قبیل؛

2. مرحله توسعه و تکوین: شامل مسائل مربوط به مشترکین، ارائه خدمات، تعیین آب ها،گسترش شبکه لوله کشی، الحاق چاه های جدید، مکاتبات مربوط به تأمین اعتبار، انعقاد قرارداد با شرکت های ذیربط ( همان: 61).

مسئولیت آبرسانی وتامین آب شرب شهروندان تا سال 1372 یعنی به مدت هفتاد سال با بنگاه آبلوله بوده که در این مدت این مهم را به خوبی به انجام داده است.بعد از از تصویب قانون تاسیس شرکت های آب

وفاضلاب این مسولیت به شرکتهای مذکور واگذارشد. قبل از ادامه ی مطلب اصلی اشاره ای به روند شکل گیری این شرکت ها ضروری می نماید.

پس از تصویب لایحه­ی قانونی تأسیس وزارت آب و برق در سال 1342 ش. سازمان­های آب منطقه­ای و شرکت­های آب مشروب شهرها در اجرای این وظیفه­ی قانونی به وجود آمدند. از سال 1353ش. قانون تأسیس وزارت نیرو به تصویب رسید. گرچه به صراحت در این قانون از اداره آب و فاضلاب شهرها صحبتی نشده بود، از ماده­ی یک آن مطالبی راجع به آب و فاضلاب می­توان استنباط نمود. در سال 1354ش. قانون تشکیل شرکت­های تأمین و توزیع آب و تأسیسات فاضلاب شهرها از تصویب مجلس گذشت و اساسنامه­ی این قبیل شرکت­ها نیز تهیه شد ولی هیچ گاه شرکت­های مورد نظر تشکیل نشد

در سال 1361ش. قانون توزیع عادلانه آب تصویب گردید و به موجب تبصره 2 ماده 21 این قانون تصمیم و توزیع آب شهری و اداره تأسیسات جمع آوری و دفع فاضلاب در داخل محدوده­ی شهرها به عهده­ی شرکت­های مستقلی به نام شرکت آب و فاضلاب شهرها یا دستگاه مناسب دیگری که باید تحت نظارت شورای شهر و وابسته به شهرداری­ها باشد، محول گردید، ولی به نتیجه­ی غایی نرسید. لذا در تاریخ سوم اردیبهشت 1364 لایحه­ای تقدیم هیأت دولت شد مبنی بر این که شرکت­های موضوع تبصره 2 ماده 21 قانون توزیع عادلانه آب تحت نظارت وزارت نیرو اداره گردد.

در سال 1366 ش. لایحه­ی دیگری به عنوان لایحه­ی قانونی تشکیل شرکت­های آب و فاضلاب تهیه شد که به موجب آن شرکت­های آب و فاضلاب منطقه­ای تابع وزارت نیرو می­بایست مبادرت به تشکیل شرکت­های مستقلی به نام شرکت آب و فاضلاب نمایند. شهرداری­ها و بخش خصوصی نیز می­توانستند در آن مشارکت کنند ولی این لایحه نیز نهایی نشد و در نهایت در تاریخ  یازده دی 1369 طرح تشکیل شرکت های آب و فاضلاب به تصویب نهایی رسید.

­ هدف شرکت­های آب و فاضلاب و تحقق این هدف توسط شرکت­های مورد نظر در ماده­ی یک قانون تشکیل شرکت­های آب و فاضلاب به شرح زیر اعلام شده است :

ماده 1- ایجاد و بهره برداری تأسیسات مربوطه به توزیع آب شهری و همچنین جمع آوری و انتقال و  تصفیه فاضلاب شهرها در داخل محدوده قانونی شهرهای هر استان به عهده شرکت مستقلی به نام شرکت آب و فاضلاب استان خواهد بود که توسط وزارت نیرو تشکیل خواهد شد. به موجب ماده 4 این قانون مقرر شد هر یک از شرکت­ها و مؤسسات و واحدهایی که از امر تقسیم و توزیع آب شهری و جمع آوری و دفع فاضلاب و بهره برداری از آن را به عهده­ داشتند منحل شده، کلیه تأسیسات، ماشین آلات، ابنیه و هر نوع مایملک به شرکت­های اخیر الذکر منتقل گردد (هاشمی، 1338: 212-213).

با تصویب قانون شرکتهای آب فاضلاب در مجلس شورای اسلامی بدون توجه به تبصره 4 ماده 4 قانون مذکور که به صراحت عنوان شده چنانچه آب  شرب شهری وقف باشد باید طبق مقررات وقف عمل گردد،با توجیه اشتباهی که از مفاد قانون شده بود،بعد از تاسیس شرکت آب وفاضلاب کلیه مایملک بنگاه را به صورت قهری در اختیار می گیرند.

در واقع از سال 1374 ه ش به موجب تصمیم دولت جمهوری اسلامی ایران وظایف آبرسانی در سراسر کشور به شرکت آب و فاضلاب واگذار شد که به موجب آن بنگاه خیریه آبلوله از این وظیفه معذور گردید و شرکت مذکور در شهر بیرجند با تصرف تأسیسات آبرسانی بنگاه این وظیفه را عهده دار شد.

برای برگشت مایملک بنگاه به وقف اقداماتی  حقوقی از سوی بنگاه صورت پذیرفت که نتیجه ی آن به نفع بنگاه مبنی  برخلع ید  واجرت المثل  زمان تصرف  صادر گردید.ولی از آنجایی که مسئله تامین آب شرب وفاضلاب شهری در تمام مملکت زیر نظر یک سازمان اداره می گردید ،از طریق هماهنگی با مسئولین شهری وشرکت آب وفاضلاب توافق گردید که پس از تایید مجمع عمومی شرکت های آب وفاضلاب ایران، در بیرجند شرکت آب وفاضلاب مستقلی با سرمایه گذاری بنگاه خیریه آبلوله بیرجند وشرکت وفاضلاب وسازمان آب منطقه ای خراسان تشکیل گرددو اداره امورآب وفاضلاب شهر بیرجند را بر عهده گیرد.(خزاعی ودیگران ،نگرشی بر تاریخچه بنگاه..3-4 )

هیات مدیره بنگاه خیریه آبلوله باتجدید سازماندهی در کادر اجرایی از سال 1376 ش تا کنون به منظور احیا ی حقوق موقوفه اقدامات وفعالیت های همه جانبه ای داشته وبه نتایج قابل توجهی نائل گردیدند .

برای آگاهی خوانندگان در ذیل خلاصه ای از دادخواستهاواحکام صادره ازسوی شعب دادگستری بیرجند وتهران در مورد بنگاه آبلوله آمده است :

• دادنامه ی شماره 439 -2/ 4/ 1378 احکام مر بوط به کلاسه پرونده 419 -77 ش 2 اثبات تولیت هیات مدیره ووقفیت کلیه ی مایملک بنگاه ااعم از منقول وغیر منقول،
• نظریه اداره تحقیق اوقاف خراسان به کلاسه 23 /6 74 مبتنی بر وقفیت مایملک بنگاه به صورت وقف عام،
• دادنامه شماره 2166 -20 / 11 / 79 احکام مربوط به کلاسه 2144 -79 ح دال بر محکومیت دو نفر از افرادی که دو قطعه از زمین های دشت علی آباد مربوط به بنگاه راتصرف نموده بودند.
• دادنامه شماره 25 /36 -16 / 7 / 78 دیوانعالی کشور دال برمحکومیت مرکز رادیویی صدا وسیمای شهرستان بیرجند که مدعی مالکیت 15 هکتار اراضی بنگاه بودندومحکومیت آن مرکز به پرداخت اجرت المثل مدتی از زمان تصرف به مبلغ  26037500 ریال که پرداخت نمودند.
• حکم شماره 88 /1398 – 22 / 9 / 80 احکام کلاسه 259 – 80 / ح5 دال بر مالکیت چاه شماره 10 وتاسیسات وساختمانهای مربوط به آن،
• دادنامه نامه شماره 1703 احکام به تاریخ 16 / 11 / 79 مربوط به کلاسه 763 – 78 -94 دال بر محکومیت شرکت آب وفاضلاب که ادعای مالکیت زمین وتاسیسات باغ شماره 5 به مساحت حدود 21 هکتار را داشتنه ودر خواست ثبت آن را نموده بودند.
• دادنامه شماره 1716 / 19-3 /11 / 81 مربوط به کلاسه پرونده 1500 -81 دادگاه تجدید نطر استان خراسان مبنی بر خلع ید از کلیه مایملک از اموال منقول وغیر منقول بنگاه که به تصرف قهری شرکت آب وفاضلاب در آمده بودوپرداخت اجرت المثل زمان تصرف به مبلغ حدود 2 میلیارد ریال تا پایان سال 79 لزوما آنکه برای اجرت المثل زمان تصرف به مبلغ حدود 2میلیارد تا پایان سال 79 لزوما آنکه برای اجرت المثل سالهای 80 ،81 و82 من بعد باید اقدام گردد.
• دادنامه شماره 1926 -10 / 12 / 81 مربوط به کلاسه پرونده 1099 -79 / 3ح برعلیه بنیاد مسکن انقلاب اسلامی بیرجند که حدود 12 هکتار از اراضی روستاههای علی آباد مربوط به بنگاه تصرف نموده بودندواسترداد 330 قطعه زمین واگذار شده به بنگاه.
• دادنامه شماره 2 /81 -21 /11129 –شعبه دوم دادگاه انقلاب اسلامی تهران مبنی بر اثبات مالکیت بنگاه بر باغ شماره 3 که بنیاد جانبازان من غیر حق ادعای مالکیت آن را داشت وصدور حکم قطعی به نفع بنگاه به شماره 1045 شعبه 21 تجدید نظر تهران .
• دادنامه شماره 1375 -44 -13 /9 /81 احکام کلاسه 1457 /81 /ح3 حکم بر جلوگیری از ساخت وسازهای خلاف قانون در روستای علی آباد.
• دادنامه شماره 461 -462 -8/4 /81 احکام راجع به کلاسه 10 و384 -79 ش 2 حمربوط به زمینهای دشت علی اباد که در سال 1356منابع طبیعی ملی اعلام گردیده است.این پرونده در مراحل پایانی رسیدگی است.
• دادنامه شماره 172 -17 /2 /79 برعلیه یکی از متصرفین حقیقی ورفع تجاوز از زمین دشت علی آباد که من غیر حق تصرف نموده بود.
• حکم 309 /49 -23 /3 /80 بر علیه منابع طبیعی مبتنی بر ملکیت مشترک بنگاه وغیره بر اراضی پلاک 120 و163 فرعی از 430 اصلی اسفهرود.(همان:11 -12 ).

علاوه برموارد فوق پرونده هایی نیز در دست رسیدگی وپیگیری است.بخشی از مسائل بنگاه به امور ثبتی مربوط می شود. اگر چه در سال 1317ش کلیه اراضی ومستغلات بنگاه تحدید تثبیت حدود گردید با این حال با گذشت 63 سال از انجام ثبت عمومی برای اخذ اسناد مالکیت اراضی ومستغلات بنگاه اقدام موثری صورت نگرفته است.از سال 1376 این موضوع باجدیت مورد پیگیری قرار گرفت وتا کنون اسناد مالکیت بسیاری از پلاکهای بنگاه به شرح ذیل اخذ وصادر گردیده است:

• اسناد مالکیت پلاکهای 26- 41-43 -46 -47 -49 -50 -51 -101 -102 -115 -116 -118 -120 -152 -249 -295 -297 -340 -344 -346 -347 -348 -331 -332 -333 -334 -352 -354 -355 -356 -357 -359 -361 -363 -364 -365 377 از پلاک اصلی 345 دشت علی آباد ،
• سند پلاک 208 از 345 اصلی ساختمان باغ منزل روستای علی آباد،
• سند پلاک 584 فرعی از 345 اصلی باغ شماره 5 بنگاه خیریه آبلوله به مساحت 21رهکتار،
• اسناد پلاکهای مشاعی بنگاه وغیره واقع در دشت علی آباد به شماره 103 -157 -299 -301 -305 -321 -325 -42 و45 از345 اصلی دشت علی آباد،
• اسناد پلاکهای 860 -861 -865 -866 -867 -868 -869 از 358 فرعی از 345 اصلی واسناد 844 -885 -887 -888 -889 -890 -891 -892-893 -894 -895 -896 از 342 از345 اصلی .

برای اخذ کلیه اسناد اراضی روستای علی آباد ،منازل علی آباد،باقیمانده اسناددشت علی آباد،اسنادباغ ها،منازل واراضی روستای اسفهرود،دشت اسفهرود،زمین های واگذاری در روستای علی آباد ،قنات علی آباد،اراضی روی خطوط انتقال آب وشبکه آبرسانی مالکیت آب اسفهرود وشمالان اقدامات ثبتی در جریان بوده وپیگیری می گردد.(خزاعی ودیگران:13 )

بنگاه افزون برفعالیتهای ثبتی اقدامات دیگری نیز درامور بنگاه انجام داده که شرح آن در ذیل آمده است:

– احداث 4 باب ساختمان  در کوی کارگران 14 ،

– در یافت کد اقتصادی به نام بنگاه جهت انجام فعالیت های اقتصادی در اینده،

– لوله گذاری وانتقال آب شمالان به روستای اسفهرود با هزینه ای حدود یکصد میلیون ریال،

– باسازی قنات اسفهرود بامساعدت اداره کشاورزی بیرجند واخذ 14000000 ریال وام بلا عوض،

– تحقیق در مورد زمینهای بنگاه در دشت علی آباد واسفهرود که عده ای سودجو درآن تصرفات غیر قانونی انجام داده بودند،

– تهیه عکس های هوایی در ابعاد 100×100 و25×25 وتبدیل آن به نقشه جهت شناسایی پلاکهای ملکی بنگاه در دشت علی ابادواسفهرود واستفاده ازاین عکسها در امور ثبتی ومحاکم قضایی ،

– لایروبی قنات اسفهرود وتغییر مسیر رودخانه وایجاد سیل بند خاکی با هزینه ای معادل 40000000 ریال،

– ساخت دو باب استخر سیمانی به ابعاد 2 ×20 ×15 متر 5 /1 ×12 ×4 متر در باغ شماره 5 جهت ذخیره آب کشاورزی،

– واگذاری حدود 7000 متر از اراضی جنب باغ شماره 3 به سازمان تامین اجتماعی با اخذ پذیره واجاره به منظورتوسعه ساختمان بیمارستان تامین اجتماعی وکلینیک بیمارستان،

– واگذاری 15 هکتار اراضی صدا وسیما با اخذ پذیره اجاره سالیانه،

– واگذاری قسمتی از آب اسفهرود به دانشگاه بیرجندبا اخذ اجاره سالیانه،

– واگذاری قسمتی از آب اسفهرود به شرکت مرغ مادر با اخذ اجاره سالیانه،

– واگذاری 5 هکتار زمین به صورت خام به تعاونی مسکن 27 در قالب احداث واحدهای مسکونی به صورت اخذ پذیره واجاره که طرح آن تایید گردیده واسناد اجاری به نام اعضای تعاونی صادر می گردد.

– باز سازی گرمابه نسترن،

– اقدام در جهت تخریب وبازسازی ساختمان قدیم بنگاه واقع در جنب حسینیه امام رضا (ع)بیرجند،

– اقدام در زمینه اثبات مالکیت اراضی دشت علی آباد از طریق کمیسیون ماده 56 که ملی اعلام گردیده است.

– اقدام در مورد رفع تصرف اداره کل راه وترابری در زمینه اراضی دشت  اسفهرود که در زیر گذر پل غدیر واقع شده است،

– کمک های مستمر وفصلی به دانش اموزان بی بضاعت مدارس شهر(در مقطع دبستان،راهنمایی ،دبیرستان) کمک به مجمع قاریات قرآن،خانه فرزندان امام علی (ع)،پرداخت آب بهای مستمندان شهر،کمک به شیعیان عراق وسایر افرادی که به نحوی نیاز به مساعدت داشتند.

– نصب تابلوهای ویژه به نام بنگاه بر اماکن واملاک بنگاه در جهت شناسایی به منظور شناساندن سابقه وقفیت وساخت محل،

– استخدام مشاور حقوقی وکارشناسان متعدد برای احقاق حقوق بنگاه،

– خرید سهام وسرمایه گذاری در شرکت توسعه وعمران در دو مرحله جمعا به مبلغ 300000000 ریال،

– کمک به صندوق قرض الحسنه انصار المهدی به مبلغ 70000000 ریال جهت اعطای وام به مستمندان به صورت قرض الحسنه،

– به کار گیری 3 نفر برای حفاطت وحراست از اراضی بنگاه در علی آباد،دشت علی آبادواسفهرود،

– تعمیر تراکتور بنگاه وبه کارگیری راننده جهت استفادهاز تراکتور در امور کشاورزی،

– رفع تجاوز از پلاک 78 فرعی از 430 اصلی دشت اسفهرود که تصرف شخصی شده بود،

– اقدام در زمینه تعمیر تانکر به منظور آبرسانی به کسانی که به نحوی از انحا نیاز به همکاری دارند،

– پرداخت اب بهای مصرفی معرفی شدگان از سوی کمیته امداد امام خمینی تا سقف 15 متر مکعب آب مصرفی به استناد مصوبه هیات مدیره،

– اعلام موافقت هیات مدیره با واگذاری اتاق جنب حسینیه اسفهرود با حفظ مالکیت بنگاه وسوابق ثبتی آن به منظور استفاده از آ ن برای چایخانه حسینیه،

– انعقاد قرارداد با چها رکارشناس به منظور شناسایی ،تحدید حدود ونقشه برداری از اراضی دشت علی آباد،علی آباد ،اسفهرودودشت اسفهرود،

– واگذاری دو قطعه زمین به دونفر در قبال زمین های آنان که به صدا وسیما داده شده است.

– مجهز نمودن امور اداری بنگاه به سیستم رایانه وثبت وضبط سوابق اداری،

– اقدام در زمینه تعیین حدود کلی روستای علی آباد،

– اخذ دفاتر مالی پلمپ شده در سال 82 واقدام در زمینه ثبت وضبط امور مالی در دفاتر مربوطه،

– انجام اقدامات لازم در جهت تشکیل شرکت آب وفاضلاب مستقل شهر بیرجند ،

– اقدام برای تنظیم قرارداد اجاره زمینهای واگذار شده به افراد روستای علی آباد به وسیله بنیاد مسکن وشرکت 27 تیر (حدود 570 نفر)،

– موافقت با جابجایی چاه شماره2 بنگاه که در مسیر خیابان مدرس 24 قرار گرفته وموجب سد معبر گردیده بود،

– واگذاری قسمتی از ساختمان اداری به صورت اجاره به شرکت توسعه وعمران بیرجند در قبال ماهی 1300000 ریال اجاره،

– موافقت با واگذاری 1200 متر مربع زمین در روستای علی آباد جهت احداث مدرسه به آموزش وپرورش بیرجند،

– خرید دو آپارتمانی از شرکت توسعه وعمران با پیش پرداخت هشتاد میلیون ریال.

– کمک های مستمر وفصلی به مدارس استثنائی تدبیر وحکمت در هر سال حداقل دو نوبت به مبلغ 500000 ریال تا 1000000 ریال

– کمک به دانش آموزان بی بضاعت دبیرستان های عبدالعلی بیرجندی ،عصمت وبحرالعلوم هر سال دو نوبت ودر فرصت های مناسب ،

– کمک به برگزاری جشن های دهی فجر،

– کمک به کارکنان نیازمند بنگاه،

هیات مدیره ی بنگاه درراستای تحقق اهداف اساسنامه به ویژه ماده ی 4 به سازماندهی ومدیریت برنامه های عمرانی ،رفاهی وخدماتی پرداخته وتلاش می کنند تا از امکانات این موسسه جهت خدمت به شهروندان به ویژه اقشار آسیب پذیر بهره گیرند.

نتیجه گیری

بنگاه خیریه آبلوله بیرجند از زمان تأسیس آن در سال 1302 شمسی تا 1372 یعنی به مدت 70 سال مسؤلیت آبرسانی و تأمین آب مردم را عهده دار بوده و در این مدت این مهم را به خوبی به انجام رسانده است. از این سال به بعد به ویژه از سال 1374 به موجب تصمیم دولت مبنی بر واگذاری وظایف آبرسانی به شرکت آب و فاضلاب مشکلاتی برای این بنگاه خیریه به وجود آمد و اداره آب و فاضلاب کلیه مایملک بنگاه را به صورت قهری در اختیار گرفت.

هیأت مدیره بنگاه به منظور احیاء حقوق موقوفه اقدامات حقوقی و فعالیت های گسترده ای را انجام دادند که به نتایج ارزنده ای نیز دست یافتند. هیأت مدیره بنگاه در راستای تحقق اهداف اساسنامه خویش به سازماندهی و مدیریت برنامه های عمرانی و رفاهی و خدماتی پرداخت و با بهره گیری از امکانات این مؤسسه در جهت خدمت به شهروندان به ویژه اقشار آسیب پذیر بهره گرفت.

شیوه هایی که این مؤسسه پس از مواجه با بحران جهت ماندگاری خویش به کار گرفت می تواند به منزله یک راهبرد و الگوی مدیریتی مد نظر خیریه ها قرار گرفته و در مطالعات آسیب شناسانه خیریه ها در ایران مورد بهره برداری قرار گیرد.

منابع:

1. آیتی، ابوالحسن (1376). خاطراتی از بیرجند و رویدادهای سیاسی. تهران: موفق.
2. خزاعی، محمد و دیگران (1382). نگرشی بر تاریخچه بنگاه مستقل خیریه آبلوله و فعالیت های 6 ساله اخیر از سال 1371 تا 1382 شمسی. دبیرخانه بنگاه آبلوله. گزارش منتشر نشده بنگاه مستقل خیریه آب لوله.
3. رضایی، جمال (1381). بیرجندنامه ” بیرجند در آغاز سده چهردهم خورشیدی”. به اهتمام دکتر محمود رفیعی. تهران: هیرمند.
4. زرین کوب،( 1369). در قلمرو وجدان. تهران: علمی.
5. شاطری، مفید (1391). گزیده اسناد وقف خراسان جنوبی. تهران: فکر بکر.
6. شعبانی، رضا (1371). مبانی تاریخ اجتماعی ایران. تهران: قومس، چاپ دوم .
7. علیزاده بیرجندی، زهرا ؛ ملک زاده الهام (1392). بنگاه خیریه آبلوله بیرجند به روایت اسناد. تهران: فکربکر.
8. علیزاده بیرجندی، زهرا و دیگران (1391).« اوضاع تجاری بیرجند در عصر قاجار و پهلوی با تکیه بر نقش تجاری و کارکردهای اجتماعی آنها». طرح پژوهشی دانشگاه بیرجند.
9. فاضلی بیرجندی، محمود (1388). نمایندگان بیرجند در مجلس شورای ملی. تهران: هیرمند.
10. کریمی، سمیه (1381). بازار تهران، مطالعه انسان شناسی اقتصادی. تهران: افکار.
11. گابریل، آلفونس (1371). عبور از صحاری ایران. ترجمه فرامرز نجد سمیعی. مشهد: آستان قدس رضوی، مؤسسه چاپ و انتشارات.
12. هاشمی، محمد (1338). تاریخ آب تبریز. تبریز: ستوده.
13. هیل، اف (1378). نامه هایی از قهستان. ترجمه و تعلیق محمدحسن گنجی. مشهد: آستان قدس رضوی، مرکز خراسان شناسی.