بررسی تاثیر ایده های نو برای حکمرانی عرصه خیر و نیکوکاری در کمیته امداد امام خمینی (ره)

بررسی تاثیر ایده های نو برای حکمرانی عرصه خیر و نیکوکاری در کمیته امداد امام خمینی (ره)

دکتر سید مصطفی موسوی *، پیمان پیروز2
*1 دکتری جامعه شناسی، گرایش بررسی مسائل اجتماعی ایران
کارشناس مسئول فرهنگی کمیته امداد امام خمینی(ره) شهرستان خنج، فارس(نویسنده مسئول) ، smmusavi03@gmail.com
2 گروه مدیریت، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران، peyman.pirooz@gmail.com

چکیده
رسیدگی به امور معیشتی و اجتماعی فقرا و مستضعفین از دستورات دین اسلام است، بدین منظور در آیات و روایات متعددی به رسیدگی به مساکین توصیه شده است، در سبک زندگی اسلامی، توجه به نیازمندان یکی از بدیهی ترین اصول است. یکی از نهادهایی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی جهت مدیریت و اجرای تعالیم اسلامی در دستگیری از فقرا و مستضعفین تشکیل شده و گام های موثری نیز در این زمینه برداشته است کمیته امداد امام خمینی (ره) می باشد. سازمان‌های غیر انتفاعی- غیر دولتی به دلیل استقلال مالی از دولت و اتکا به مشارکت های مردمی، نیازمند برنامه ریزی برای حداکثرسازی مشارکت آحاد مردم در جذب منابع جدید، سرمایه گذاری و توزیع منابع به دست آمده می باشد. کمیته امداد امام خمینی (ره) نیز به دلیل ماهیت مردمی اش نیازمند چنین توجهی می باشد. در این مقاله بر لزوم بازتعریف چشم انداز کمیته امداد امام خمینی(ره) و بالاخص بخش مشارکت های مردمی تأکید شده است لذا تلاش نگارندگان در این جستار بر آن است تا به بررسی تاثیر ایده های نو برای حکمرانی عرصه خیر و نیکوکاری در کمیته امداد امام خمینی (ره) بپردازند. نتایج حاصل از پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی و با بررسی منابع کتابخانه ای انجام شده نشان می دهد که مأموریت های این نهاد انقلابی منطبق بر اصول دین و سبک زندگی اسلامی است.

واژگان کلیدی: ایده های نو؛ خیر و نیکوکاری؛ مشارکت مردمی؛ کمیته امداد امام خمینی (ره)

مقدمه
از جمله مفاهیم ارزشمندی که به عنوان یکی از اصول مورد توجه همه شریعت‌ها و سنت‌ها به ویژه اسلام در طول تاریخ بوده و در آموزه‌های دین اسلام نیز بسیار مورد توجه قرار گرفته و به آن سفارش شده است احسان و نیکوکاری در جامعه است. احسان و نیکوکاری به جهت برانگیختن احساسات انسانی و لذات روحانی و رضای ربانی امریست شایسته و ارزشی که فطرت انسانها نیز با آن عجین و نسبت به آن تحسین کننده است. ولذا بررسی مفهوم احسان در کاربردهای متعدد آن، تصویر ارزش و جایگاه آنرا در نظام فکری و ارزشی اسلام به خوبی تبیین می‌سازد که چرا و چگونه این همه مورد اقبال اسلام و فرهنگ اسلامی قرار گرفته است. احسان و نیکوکاری کارکردهای زیادی در عرصه‌های فردی، اجتماعی، فرهنگی، معنوی و… افراد دارد (حسنی، 1397).
بی شک یکی از اساسی ترین اصول اقتصاد اسلامی این است که افراد با استفاده از امکانات و فرصت های موجود در جامعه به تناسب توانایی ها و علائق خود در جهت کسب روزی حلال بکوشند و علاوه بر تأمین نیازهای معیشتی خود در افزایش تولید و رفاه جامعه مؤثر بوده و فرصت های جدید بیشتری برای رشد و توسعه مادی و معنوی خود و جامعه فراهم آورند.
در جوامع امروزی استمرار این فرآیند با موانع و پیچیدگی های متعددی روبه روست که بسیاری از افراد به تنهایی قادر به برطرف کردن آنها نیستند. براین اساس در ایران نیز نهاد کمیته امداد امام خمینی (ره) به نمایندگی از سایر نهادها و سازمان ها به پشتوانه احکام اسلامی و اصول قانون اساسی و ظرفیت عظیم نیت های خیرخواهانه مسلمانان، عهده دار این مسئولیت خطیر است (صادقی، 1397).
پس از انقلاب اسلامی جهت مدیریت و فقرزدایی و اهمیت امر نیکوکاری و احسان کمیته امداد امام خمینی (ره) بر اساس اندیشه و تفکر دینی و فقهی حضرت امام خمینی (ره) و به دست ایشان با هویتی دینی و مردمی، جهادی، عام المنفعه و غیر انتفاعی تأسیس شد تا پیام آور فرهنگ احسان، ایثار، انفاق و نیکوکاری در جامعه ی اسلامی بوده و غیرت و کرامت انسانی را در حمایت از محرومان حفظ کند. با توجه به رسالت کمیته امداد و نقش آن در شیوه زیست اسلامی و نقش آن در جامعه در راستای فراهم نمودن امکانات درخور جامعه ایرانی در این تحقیق به بررسی تاثیر ایده های نو برای حکمرانی عرصه خیر و نیکوکاری در کمیته امداد امام خمینی (ره) می پردازیم.

تعریف خیر و نیکوکاری
نیکوکاری در لغت نامه دهخدا به معنی لطف، کرم، احسان، برّ (السامی)، خویی، میرت، خیر، کار خیر کردن و دستگیری کردن آمده است (دهخدا، ۱۳۸۹).
در اصطلاح نیکو کاری به معنای انجام دادن کار نیک است که خداوند متعال مردم را به انجام دادن آن تشویق و ترغیب می کند و به طور عمده در آیاتی غالبا از نیکوکاران با واژه «محسنین» یاد می کند و به خوبی می ستاید و نیز به تبیین ویژگی های خاصشان می پردازد و آنها را در صراط هدایت و رستگاری می خواند و می فرماید: «اولئک علی هدی من ربهم و اولئک هم المفلحون» (لقمان، آیات ۳ تا ۵).
بطور کلی خیر و نیکوکاری در آموزه های دینی به معنای انجام دادن کار نیک در ارتباط تنگاتنگ میان انسان با خدا و خدمت به دیگران بدون چشم داشت و انجام هرگونه کار شایسته است به طوری که رضای خدا و خلق را در پی داشته باشد (نساء، آیه ۵۱۲) و بنابر آنچه که از آیات قرآن کریم استفاده می شود. احسان و نیکوکاری، مصادیق فراوانی داشته و در شکل های مختلفی ظهور و بروز می کند که از جمله آنها: تحمل سختی ها و مشکلات، عفو و گذشت (مائده آیه، ۸۳ و ۸۵) خیرخواهی، اجتناب از گناه، پرداخت زکات و نیز هدیه دادن و انفاق به دیگران و بالاخره از همه مهمتر دستگیری و یاری نسبت به دیگران را از مصادیق نیکو کاری بر می شمرد (بقره، آیه ۶۲۳). علاوه بر این برخی از مسایل را تحت عنوان موانع احسان مورد بررسی قرار می دهد تا همگان با شناخت آن موارد سعی در ساخت و ساز درونشان بپردازند تا بتوانند به مقام و جایگاه محسنین دست پیدا کنند (حسنی، ۱۳۹۰).

مبانی اخلاقی نیکوکاری در جامعه از منظر قرآن
۱) دوستی و الفت بین مومنین
در بسیاری از آیات این تعبیر وجود دارد که خدا اهل نیکو کاری را دوست می دارد زیرا خودش نیکو کار است و محسنین را هم که این صفت الهی را در وجود خودشان به وجود آورده اند دوست دارد. احسان و نیکوکاری در امور مادی و عاطفی به طور قطع، دوستی و صمیمیت بیشتر و عمیق تری را به همراه خواهد داشت و این یک امر بدیهی و واقعیت انکارناپذیر است که در زندگی روزمره مشاهده می شود (یوسفی مقدم، ۱۳۹۲).
احسان و نیکوکاری باعث ایجاد دوستی و صمیمت بین افراد جامعه می شود. هرگاه انسان های نیکوکار با ایثار و فداکاری خود به یاری انسان های مظلوم و مستضعف شتافته و با کمک های مادی و عاطفی خود، زندگی آنان را تا حدودی سر و سامان داده، از حالت بحرانی نجات دهند، آنان نیز نه تنها احسان و نیکوکاری افراد خیر را فراموش نمی کنند؛ بلکه در ادامه زندگی، سعی خواهند نمود تا به نوعی جبران نموده و احسان و نیکوکاری دیگران را به بهترین شکل، پاسخ دهند (عطایی، ۱۳۹3).
خدای سبحان درباره روش های تأثیرگذار در امر تبلیغ می فرماید: «و لا تستوى الحسنه و لا السيئة ادفع بالتي هي أحسن فإذا الذي بينك و بينه عداوة كأنه ولي حميم»، «هرگز نیکی و بدی یکسان نیست؛ بدی را با نیکی دفع کن! ناگاه خواهی دید همان کس که میان تو و او دشمنی است، گویی دوستی گرم و صمیمی است» (فضلت، آیه ۳۴).
۲- سعادت در دنیا و آخرت
از جمله آثار ارزشمند احسان و نیکوکاری، اجر و پاداشی است که در دنیا، نصیب انسان های خیر می شود. در واقع خدای سبحان به نوعی اعمال و رفتار خوب و شایسته نیکوکاران را در همین دنیا، مورد لطف و عنایت قرار داده و جبران می نماید انسان هایی که اهل نیکو کاری هستند یک آرامش خاص در وجودشان پدیدار می شود و این آرامش در دنیا و آخرت همراه آنها است (یوسفی مقدم، ۱۳۹۲).
خداوند در آیه ۱۱۲ سوره بقره می فرماید: «و هو محسن فله أجره عند ریه و لا خوف عليهم ولا هم يحزنون انسان های نیکو کار هیچ خوف و هراسی به خود راه ندهند و آسوده باشند».
همچنین با نیکوکاری و احسان در حق دیگران دعاهایمان اجابت می شود و خداوند در سوره آل عمران وعده داد که «اگر می خواهید دعاهایتان به اجابت برسد، اهل نیکو کاری باشید».
اثر دیگر نیکوکاری این است که گناهان را از بین می برد. نیکوکاری گناه را می پوشاند و از بین می برد در آیات زیادی به این مسئله اشاره شده است. سوره هود آیه/ ۱۱۴، سوره نحل/ آیه ۱۶، سوره زمر/ آیه ۳۴ و ۳۵ و بسیاری از آیات دیگر انسان نیکو کار از این آثار خوب برخوردار می شوند. در نهایت پاداش نیکوکاران بهشت است. در بسیاری از آیات به این مسئله اشاره شده است. در سوره مرسلات/ آیه ۴۱ تا ۴۴ سوره زاریات/ آیه ۱۵ و ۱۶ و بسیاری از آیات دیگر این مسئله مورد توجه قرار گرفته است.
۳- رسیدن به آرامش روحی و روانی
زمانی که ما به دیگران کمک کنیم حتی اگر این کمک در حد کمی وقت گذاشتن و نشستن پای درددل یک نفر دیگر باشد، به طور ناخودآگاه خود را در برابر احساس تنهایی و انزوا بیمه کرده ایم و حس مفید بودن خواهیم داشت. همچنین این کمک باعث می شود احساس همبستگی و ارتباط ما با دیگران بیش از پیش تقویت شود، همه اینها به آرامش درونی ما کمک خواهد کرد. جالب است بدانید تعامل با دیگران و کمک به سایرین حتی می تواند باعث افزایش طول عمر شود و در حفظ سلامت افراد تاثیر بسزایی دارد (عسکری، ۱۳۹۴).
خداوند در آیه ۲۷۴ سوره بقره در این زمینه می فرماید: «الذين ينفقون أموالهم بالليل و النهار سزا و علانية فلهم أجرهم عند ربهم و لا خوف عليهم ولا هم يحزنون»؛ آنها که اموال خود را شب و روز، پنهان و آشکار، اتفاق می کنند، مزدشان نزد پروردگارشان است؛ نه ترسی بر آنهاست و نه غمگین می شوند».
از این آیه به خوبی می توان نتیجه گرفت که احسان و نیکوکاری از جمله اعمالی است که آرامش روحی و روانی در دنیا و امنیت کامل در آخرت را به دنبال دارد. چه سعادتی بالاتر از آن است که انسان در دنیا اضطراب و دلهره را از خود دور سازد و از وحشت جانکاه قیامت نیز در امان باشد (عطایی، ۱۳۹۳).
۴- تعدیل اقتصادی
بخش قابل ملاحظه ای از جرم و جنایت، ناشی از فقر و تنگدستی است؛ چرا که فقر و تنگ دستی، به دین و ایمان انسان لطمه می زند، عقل را از کار انداخته، قوت و قدرت تشخیص درست را از او می گیرد و باعث کدورت و دشمنی می شود. لذا در قرآن کریم می خوانیم: «وأتفقوا في سبيل الله ولا تلقوا بأيديكم إلى التهلكة وأحسنوا إن الله يحب المحسنين؛ و در راه خدا، اتفاق کنید و یا ترک انفاق خود را به دست خود، به هلاکت نیندازید و نیکی کنید که خداوند نیکوکاران را دوست می دارد» (سوره بقره، آیه ۱۹۵). اتفاق به طور کلی سبب نجات از مفاسد کشنده اجتماعی می شود. اگر انفاق به فراموشی سپرده شود و ثروت ها در دست گروهی معدود جمع گردد و در برابر آنان، اکثریتی محروم و بینوا وجود داشته باشد، دیری نخواهد گذشت که انفجار عظیمی در جامعه به وجود آمده، اموال و دارایی ثروتمندان نیز در آتش آن خواهد سوخت؛ بنابراین، اتفاق، قبل از آن که به حال محرومان، مفید باشد، به نفع ثروتمندان خواهد بود؛ زیرا تعدیل ثروت حافظ ثروت است (مکارم شیرازی، ۱۳۹۱).

تاریخچه کمیته امداد امام خمینی (ره)
سابقه شکل گیری و پی ریزی تشکیلات این نهاد به سال های قبل از پیروزی انقلاب و حدود سال ۱۳۴۲ بر می گردد که تعدادی از انقلابیون اول نهضت اسلامی که در زمره همراهان و همرزمان حضرت امام خمینی (ره) قرار داشتند و بعضاً مسئولین فعلی این نهاد می باشند، از طرف معظم له مأموریت رسیدگی به خانواده زندانیان سیاسی، نیازمندان مبارزین را به عهده داشتند. اقدامات حمایتی و امدادی این بزرگان خصوصا در زمان اوج گیری انقلاب اسلامی یعنی سال های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ که مبارزات امت مسلمان به اوج خود رسید و اعتصاب و تحصن همه جا را فرا گرفت، با حمایت گسترده و فراگیر از اعتصابیون و خانواده ی زندانیان سیاسی و نیازمندان جامعه سیر صعودی یافت. با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی و آغاز فعالیت مجدد بخش های اداری، اقتصادی و فرهنگی کشور، لزوم حمایت از نیازمندان در صدر برنامه های نظام قرار گرفت و دقیقا ۲۲ روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی و به عنوان دومین نهاد انقلابی در تاریخ ۱۴ اسفند ماه ۱۳۵۷، کمیته امداد امام، با صدور حکم پرخیر و برکت و تاریخی حضرت امام خمینی (ره) برای مدت نامحدود، به منظور تحقق بخشیدن به اهداف عالیه نظام جمهوری اسلامی ایران و ولایت فقیه در حمایت و امداد محرومان و مستضعفان و خود کفا کردن آنان، تأسیس گردید (خمر، 1397).

کارکردهای کمیته امداد امام خمینی (ره) در راستای فراهم نمودن شرایط زندگی متعارف برای نیازمندان
یکی از رسالت های مهم کمیته امداد ترویج و تبلیغ سنت های حسنه الهی در جامعه است با توجه به اینکه کمیته امداد امام خمینی (ره) تهادی دانش محور است، تعامل با خیریه ها و در اختیار قرار دادن نتایج و پژوهش های انجام شده در راستای افزایش دانش، اصلاح ارتباط با حامیان و خیران، تقسیم کار منطقی و رسیدن به تعریف مشترک از فقر در کاهش محرومیت موثر است. ۲۵ درصد منابع اعتباری کمیته امداد از طریق مشارکتهای مردمی تامین می شود و خروجی این حوزه مشخص، شفاف و قابل دسترس است. برخی از وظایف کمیته امداد امام خمینی رحمة الله که با نیکوکاری مردم تامین می شود بدین شرح است:
1.تلاش در جهت شناخت انواع محرومیت، رنج و کمبود و نارسایی مادی و معنوی؛
2.یافتن محرومان و امداد به آنها در حد ضرورت، برای رفع محرومیت آنان، از طريق اعطای وام و ایجاد کار مناسب؛
3.اقدام در جهت رفع درد و رنج خانواده های نیازمند در مناطق مختلف کشور؛
4.اقدام در جهت رفع درد و رنج افراد و خانواده های محروم، از طریق معالجه و کمک های آموزشی، درمانی و مالی؛
5.آمادگی نسبی برای جبران نارسایی هایی که در مناطق مختلف کشور، در مقابله با مشکلات و حوادث وجود دارد؛
6.فراهم آوردن امکانات و تسهیلات برای خود کفایی محرومان از طریق آموزش مهارت های فنی و حرفه ای و امکانات (مجله گلبرگ، ۱۳۸۹).
از آنجائی که خانواده پایه گذار بخش مهمی از سرنوشت انسان است و در تعیین سبک و خط مشی زندگی آینده، اخلاق، سلامت و عملکرد فرد در آینده نقش مهمی بر عهده دارد. روان شناسان معتقدند سال های اولیه کودکی نقش بسزایی در رشد شخصیت و آینده او دارد. بیشتر شناخت کودک از خود، اطرافیان و محیط در این دوران شکل می گیرد. میزان سلامت جسمانی و روانی کودک بسته به ارتباطی است که خانواده با وی دارد و تا چه حد تلاش می کند نیازهای او را برآورده سازد. حال تصور کنید کودکانی در این سنین علیرغم بهره مند بودن از نعمت پدر و مادر، در مقام عمل، آنها را در کنار خود ندارند (خمر، 1397).
در حمایت از این گونه کودکان نیز در منابع فقهی ما نیز آمده است: خدا را بندگانی است که برای سود رساندن به دیگران نعمت های خاصی به آنان بخشیده تا آنگاه که دست بخشنده دارند نعمتها را در دستشان باقی می گذارد و هر گاه از بخشش دریغ کنند، نعمت ها را از دستشان گرفته و به دست دیگران خواهد داد (نهج البلاغه، حکمت ۴۲۵).
به همین دلیل کمیته امداد امام خمینی (ره) نیز در راستای ماموریت و کارکردهای خود، به منظور استفاده از مشارکت مردمی در رسیدگی به نیازمندان و حمایت این کودکان طرح های «اکرام ایتام» و «محسنین» را اجرا می کند. اعتبار اجرای این طرح از محل کمک های نقدی مردم نیکو کار و نوع دوست کشور تأمین می شود.
طرح «اکرام ایتام» مختص کودکانی است که پدر خود را از دست داده اند. طرح «محسنین» مربوط به کودکانی است که با پدر و مادر از یکدیگر جدا شده و تحت سرپرستی مادرشان هستند و یا آن که پدرشان در قید حیات است، اما به دلیل بیماری قادر به تامین معاش خانواده نیست. تشخیص نیازمند بودن این خانواده ها توسط کارشناسان کمیته امداد انجام می شود.

ویژگی های منحصر به فرد کمیته امداد امام خمینی (ره)
نگاهی گذرا بر فعالیتهای کمیته امداد امام خمینی (ره) نشان می دهد که رهیافت به کار گرفته در این نهاد چند ویژگی منحصر به فرد دارد (بابایی ردوپی، 1387):
1- جامعیت در برنامه ها: کمیته امداد امام خمینی (ره) در خصوص کلیه فعالیت هایی که مربوط به توسعه و بهبود وضعیت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و رفاهی محرومین جامعه است، عمل می کند.
۲- توجه ویژه به محرومین و فقرای جامعه: سیاست کمیته امداد امام خمینی (ره) بر اساس شکل گیری آن اولویت بخشی به فقرای جامعه است.
٣- توجه به توسعه فرهنگی: ردپای فرهنگ را در ابعاد مختلف کمیته امداد امام خمینی (ره) می توان دید.

شکل 1- ویژگی های رهیافت به کار رفته در کمیته امداد امام خمینی (ره)

4- تکیه بر مشارکت مردمی: تحقق اهداف بلندمدت امداد در گرو توجه و تقویت عناصر چهارگانه فوق است. بی توجهی به اوضاع فرهنگی جامعه تحت پوشش به همان میزان دستیابی به اهداف امداد را تحت شعاع قرار می دهد که بی توجهی به مشارکت مردمی بدین ترتیب این نهاد باید با اتکاء به مطالعات علمی به طور پیوسته نسبت به بهینه سازی فعالیتها و تدوین راه کارهای نوین اقدام کند.
کمیته امداد امام خمینی (ره) مصداق یک سازمان غیردولتی است و می توان آن را با توجه به تقسیم بندی ساندارم (۱۹۹۹) زیر گروه سازمان های غیردولتی رفاهی، امدادی، احیایی و بازسازنده، خدمات رسانی، روشنگرانه، توسعه انسانی و خیریه قرار داد. در عین حال این نهاد مجموعه فعالیت های ذکر شده را به صورت توأمان انجام می دهد و از این نظر در نوع خود بی نظیر است. از نگاهی دیگر، این نهاد را می توان زیر مجموعه (سازمان های غیر دولتی خدمت گرا سازمانهای ظرفیت ساز که با هدف ایجاد انگیزه خوداتکایی در طبقات ضعیف جامعه فعالیت دارند) جای داد.
و با توجه به اینکه مشارکت مردمی در سازمان های دولتی یک اصل اساسی و کلیدی است، این گونه سازمان ها می بایست با ارزیابی درونی و مستمر خویش با بهره گیری از توان متخصصان و کارشناسان به دنبال ایجاد روش های پویا در جلب مشارکت مردم باشند.
بررسی تاثیر ایده های نو برای حکمرانی عرصه خیر و نیکوکاری در کمیته امداد امام خمینی (ره)
نظام حکمرانی خیریه‌ها و مدیریت امور خیر، نیکوکاری و فعالیت های داوطلبانه در جامعه، تأثیر مهمی بر جهت گیری فعالیت های یادشده در سطوح مختلف اجتماعی، ماهیت و عملکرد فعالان و بازیگران این عرصه دارد. در نتیجه، تعریفِ چگونگی تعامل دولت با امور مردم نهاد و خیریه، تأثیر زیادی به عملکرد و اثرگذاری این امور خواهد داشت. آنچه در نظام حکمرانی موسسات غیر دولتی مردم نهاد اعم از سازمان های داوطلبانه عام‌المنفعه یا موسسات خیریه در ایران وجود دارد، ویژگی های خاصی دارد که به نوبه خود موجب شکل گیری یک نوع وابستگی و آمیختگی شدید امور خیر و مردم‌نهاد به دولت شده است.
در جامعه ما انجام کارهای عام المنفعه نه تنها به صورت یک اصل اعتقادی مورد احترام و توجه است، بلکه این امر به صورت اصلی در فرهنگ ما رسوخ کرده و در تمامی مراسم و فعالیت ها ریشه دوانیده است (رستگار و برخورداری، 1387).
در ادامه ایده های نو برای حکمرانی عرصه خیر و نیکوکاری در کمیته امداد امام خمینی (ره) ارائه شده است.
الف- ارتقاء اعتماد و سرمایه‌ی اجتماعی
• اجرای جدی راهبرد شفافیت و تبدیل شدن به شفاف‌ترین نهاد خیریه کشور
• ایجاد پورتال شفافیت کمیته امداد و انتشار حداکثری هر میزان از آمار و اطلاعات که ممکن است.
• اکتساب گواهی‌نامه‌های مختلف کنترل کیفیت، به منظور ضمانت بالاترین سطح از کارآمدی و راندمان (=حداقل هدر رفت منابع)
• اجرای یک پروژه‌ی جامع ری‌برندینگ
ب- الزامات مبارزه با فساد
• تدوین آیین‌نامه‌های پایه‌ی مبارزه با فساد (نظیر تعارض منافع فردی و گزارشگری تخلفات)
• استانداردهای پایه‌ی شفافیت اقتصادی؛ یعنی شفافیت پروژه‌ها، قراردادها، مناقصات و مزایدات، بودجه و هزینه‌کرد بودجه
• انجام مطالعات آسیب‌شناسی تعارض منافع و سنجش ریسک فساد
• حسابرسی شدن و اخذ گواهی‌نامه‌های مختلف حوزه‌ی مبارزه با فساد به منظور ضمانت امکان رخداد حداقلی فساد

ج- مشارکت‌جویی عمومی
• برگزاری مسابقات مشارکت‌جویی عمومی (چالش) در شناسایی و حل مسائل کمیته امداد
• برگزاری مسابقات تحلیل داده و کشف خطا
• برگزاری مسابقات ساخت اینفو و تحلیل‌های «اینفورماتیو» مبتنی بر داده‌های مشاهده شده
د- تبدیل از مجری به رگولاتور
• ارتباط سیستمی و حداکثری با پلت‌فرم‌های تأمین مالی خیریه نظیر سایه
• استقرار پلت‌فرم فعالیت مجموعه‌های خرد خیریه در کشور
• استقرار نظام رتبه‌بندی مجموعه‌های خیریه کشور
• تدوین یک قرارداد DEA و تلاش برای استقرار آن میان نهادهای [رسمی و غیررسمی] فعال در مقابله با فقر
ه- ورود به برخی از مهم‌ترین موانع اقتصادی کشور نظیر:
• بهبود و اصلاح حوزه‌ی مجوزها
• استقرار نظامات جدی مرتبط با CGT (به منظور به تحرک افتادن سرمایه‌های غیرمولد)
منابع در دسترس و از جمله اعتبارات و سرمایه را می توان یکی از مهمترین عوامل تبدیل ایده به محصول به شمار آورد. ازطرف دیگر اعطای اعتبار به خانوارهای کم درآمد، کارآفرینان نوپا و کسانی که مایل به ایجاد کسب و کارهای کوچک هستند، همواره با ریسک زیاد بازپرداخت وامها مواجه است؛ بنابراین معمولاً دولتها از طریق سیاستهای حمایتی از قبیل نرخ های بهره کم، دوره بازپرداخت طولانی، عدم گرفتن وثیقه و … سعی در حل این مسأله می نمایند. کمیته امداد امام خمینی (ره) از بدوتاسیس، توانمندسازی محرومان را از طریق ایجاد اشتغال در قالب طرحهای خودکفائی در برنامه خود قرار داده و در این خصوص خدمات ارزشمندی را هم ارائه نموده است. اشتغال یکی از موضوعات حیاتی و مهم در زندگی انسان و یافتن شغل مناسب، یکی از نیازهای ضروری هر فرد است. شغل، علاوه بر کسب درآمد، باعث ایجاد رضایت در فرد میشود و از مشکلات روانی بسیاری جلوگیری میکند. موفقیت افراد کارآفرین در جوامع نه تنها سبب سودهای اقتصادی می شود بلکه منافع اجتماعی و فرهنگی هم ایجاد میکند، در این میان کارآفرینان دارای نقش مؤثری در فرآیند توسعه اقتصادی کشورها می باشند (محترم و همکاران، 1395).
برای این منظور، کمیته امداد امام خمینی (ره) می تواند به جای اینکه مستقیما در جمع آوری صدقات و خیرات نقش داشته باشد، با توجه به تجربه ذی قیمت سالیان گذشته، کم کم به عنوان یک سازمان مادر تخصصی برای بنگاه های امور خیریه اقدام نماید. در این صورت کمیته امداد امام خمینی (ره) هدایت گر صدهابنیاد خیریه نوظهور به سمت نیازهای واقعی جامعه خواهد بود، که البته برای این کار به یک پشتوانه ی علمی و تحقیقاتی گسترده نیاز است (لطیفی، 1387).
کمیته امداد امام خمینی (ره) به عنوان حلقه ی میانی نیکوکاران با محرومین و نیازمندان جامعه، با توجه به ضرورت حفظ عزت نفس، حرمت و کرامت محرومین، نیت خیر مردم را در جهت کمک و مساعدت به افراد نیازمند عملی می سازد. بدین سان مشارکت ها و فعالیت های مردمی در کمیته امداد امام خمینی (ره) به صورت کمی و کیفی با فراهم نمودن زمینه های اجرایی لازم مطابق با قابلیت ها و پتانسیل های بالقوه و بالفعل موجود در کشور، به منظور تقویت و توسعه ی امور مشارکتهای مردمی متناسب با چشم انداز ۲۰ ساله ی این نهاد و سیاست های حوزه، مورد توجه می باشد. به گونه ای که با شناخت بیشتر پیرامون، قابلیت های محیطی، برنامه ریزی علمی و کاربردی با بهره گیری از نظرات افراد صاحب نظر درصدد است تا حداکثر بهره برداری لازم را در توسعه ی فرهنگ مشارکت ها و جذب کمکهای مردمی و ارتباط معنادار با مخاطبین در اجرای طرح های مختلف حوزه گامی مؤثر برداشته شود (رستگار و برخورداری، 1387).
مشارکت در یک بستر مناسب اتفاق می افتد و زمانی ظهور پیدا می کند که زمینه های بروز آن فراهم باشد (سیف الدینی، 1376):
1- زمان برای مشارکت کافی باشد: فعالیتی که به سرعت و اضطراری صورت می گیرد به سختی می تواند مشارکت دیگران را جلب نماید به همین دلیل در تصمیم گیری های آنی نمی توان از توانمندی های دیگران بهره گرفت.
۲- بهره برداری احتمالی آن بر ضررهای آن فزونی یابد: فواید مشارکتهای مردمی در طرح ها باید برای مردم تشریح شود تا بتوانند با جمع بندی هزینه ها، فایده و نتایج مشترک را درک نمایند.
۳- موضوع مشارکت مورد علاقهی مشارکت کنندگان باشد بدون علاقه مشارکت واقعی و همه جانبه تحقق نمی یابد، در چنین شرایطی اگر مشارکت صورت پذیرد، تداوم نخواهد داشت و با عدم استقبال مردم روبرو می شود.
4- در طرح های مشارکت های مردمی، مردم باید توانایی آنچه را به آنها واگذار می شود داشته باشند: در تدوین نظام مشارکتهای مردمی نمی توان چیزی را از مشارکت کننده خواست که قادر به انجام آن نباشد.
در اساسنامه ی کمیته امداد امام خمینی (ره) استفاده از کمک های مختلف مردمی، مؤسسات، نهادها و سازمانها و هدایای مردمی به عنوان یکی از منابع مالی این نهاد ذکر شده است. مشارکت مردم در کمیته امداد امام خمینی (ره) به دو صورت انجام می پذیرد (بابایی ردوپی، 1387):

1- استفاده از مشارکت داوطلبانه ی مردم در پیشبرد محرومیت زدایی (مشارکت انسانی)
بخش قابل توجهی از فعالیتهای کمیته امداد امام خمینی (ره) با همکاری داوطلبانه مردم انجام می پذیرد.
کمک در شناسایی افراد تحت پوشش، همکاری در جشن ها و مراسم های مختلف (جشن نیکوکاری، جشن عاطفه ها و غیره) توزیع کمک های مردمی بین نیازمندان و موارد مشابه از جمله فعالیت های نیروهای داوطلب در کمیته امداد امام خمینی (ره) است. بدون شک انجام فعالیتهای امداد بدون کمک نیروهای افتخاری و داوطلب، میلیاردها ریال بر بار مالی این نهاد می افزود
2- ارائه کمک های مالی با جنسی (مشارکت مالی با مستقیم)
بخش قابل ملاحظه ای از هزینه های کمیته امداد امام خمینی (ره) در رسیدگی به محرومین جامعه به صورت علمی، نظام پیشنهادگیری مستقیم و از طرف مردم تأمین می شود:
الف) جذب کمکهای مردم از طریق صندوق صدقات: در حال حاضر تعداد بیش از 3 میلیون عدد صندوق بزرگ، متوسط و کوچک در اقصی نقاط کشور نصب شده است تا مردم صدقات خود را از این طریق به کمیته امداد امام خمینی (ره) واریز نمایند.
ب) کمک مالی و جنسی از طریق جشن ها و مراسم ها: هر ساله با همکاری صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در اسفندماه در سراسر کشور جشن نیکوکاری برگزار می شود. هدایا و وجوه نقد بعد از طبقه بندی و ارزیابی، قبل از شروع سال نو به دست محرومان کشور می رسد.
ج) مشارکت موردی (تحویل اقلام جنسی): اهدای مصالح ساختمانی، کالا و لوازم خانگی و جهیزیه، ارائه خدمات درمانی رایگان به نیازمندان جامعه و موارد دیگر از جمله روش های مشارکت مردم در فعالیت های کمیته امداد امام خمینی (ره) می باشد. علاوه بر موارد ذکر شده، کمیته امداد امام خمینی (ره) از طریق سازمان های مؤسسات و غیره کمک هایی را دریافت می کند.
بنابراین ایجاد زمینه های مناسب جهت جذب کمک های مردمی به منظور زدودن چهره ی فقر از جامعه ضروری می باشد، به ویژه جامعه ای که از یک سو بر اساس الگوی اصیل اسلامی و وحدت عقیدتی و مکتبی استوار می باشد و از سوی دیگر، باورهای ملی و فرهنگی نیز حس نوع دوستی را تقویت می نمایند. لذا همین باورهای ملی و دینی جامعه موجب می شود افراد جامعه نه تنها نسبت به گرفتاری ها و مشکلات برادران و خواهران خود احساس بی توجهی نکنند، بلکه در جهت یاری آنها گام بردارند.
بر همین اساس، باید بسترهایی جهت اخذ کمک های مردمی و جلب مشارکت آنان به منظور تحقق اهداف مقدس این نهاد در نظر گرفته شود که عمدتا در سه دسته تقسیم می گردند (رستگار و برخورداری، 1387):

به طور کلی مشارکت های مردمی، حضور افراد جامعه در مراحل مختلف توسعه به منظور افزایش ساز و کارهای اجتماع برای یاری رساندن به نیازمندان، می باشد. مشارکتهای مردمی در چنین برنامه هایی در موفقیت هر جامعه نقش اساسی دارد که این امر مستلزم شناسایی روش های مطلوب جلب کمکهای مردمی با هدف تقویت خدمات بهینه به نیازمندان به منظور بهره گیری از ظرفیت ها، قابلیت ها و توانمندی های گروه های هدف است. همچنین فراهم نمودن مسیر مناسب برای احیاء و ترویج فرهنگ حسنهی انفاق از طریق نهادینه کردن مشارکت مردم سبب خواهد شد تا کمیته امداد امام خمینی (ره) در گشودن فضای اعتماد برای دستیابی به خدمات رسانی مطلوب به محرومین، با اتکاء به کمک های مردمی به موفقیت های بیشتری برسد. در این زمینه ویژگی بارز مشارکت افراد، داوطلبانه بودن آن است، زیرا نتایج نشان داده است در فعالیت هایی که افراد مجبور به مشارکت شوند میزان موفقیت پایین خواهد بود.

نتیجه‌گیری
در سبک زندگی اسلامی، برای احسان و نیکوکاری جایگاه ویژه ای تعریف شده است؛ چرا که احسان و نیکوکاری باعث تعديل ثروت در جامعه شده و نظام طبقاتی را از بین می برد، دوستی و صمیمیت را بین افراد جامعه مضاعف نموده، محرومیت زدایی را باعث می شود، آمرزش گناهان انسان را در پی خواهد داشت و در نتیجه سعادت و عاقبت به خیری انسان های نیکوکار در دنیا و آخرت را تضمین می نماید. آثار یاد شده در صورتی نصیب انسان خواهد شد که رسیدگی و کمک به انسان های نیازمند برای رضای خداوند باشد و از ریا و خودنمایی و آزار و اذیت و منت گذاری جدا پرهیز شود.
کمیته امداد امام خمینی (ره) از نهادهایی است که پس از انقلاب اسلامی ایران به منظور کم کردن فاصله بین ثروتمندان و فقرا تشکیل شد و در راستای مبانی فقهی احسان و نیکوکاری در ارتباط با سبک زندگی اسلامی و آموزه های دینی گام های موثری برداشته است.
با عنایت به مطالب ارائه شده به این نتیجه می رسیم که کمیته امداد امام خمینی (ره) در بستر سازی، فرهنگ سازی و احیای سنت های حسنه و ارزش های اسلامی برگرفته از تعالیم اسلام و سبک زندگی اسلامی، نقش مؤثری داشته و روز به روز با ارائه برنامه های جدید و متنوع بر گستردگی کمی و کیفی آن افزوده می شود.
این نهاد در حیطه فعالیت های خود، خارج از برنامه های حمایتی اقشار نیازمند، نظیر پرداخت مستمری، درمان، کمک های فرهنگی، عمران، جهیزیه و… که دولت جمهوری اسلامی به عهده این نهاد قرارداده، اقدام به احیای سنت های حسنه در بین آحاد جامعه نموده که به علت صحت فعالیت و اعتماد عمومی مردم، در این راه موفقیت زیادی کسب نموده است.
در این زمینه نیز لازم است کمیته امداد امام خمینی (ره) علاوه بر حمایت های مالی هدفمند و برنامه ریزی شده، با انجام مطالعات و پژوهش های همه جانبه، شرایط جامعه را رصد کرده و ضمن تعامل با سایر سازمان ها جهت رفع موانع اشتغال، با مشاوره های شغلی تخصصی مناسب، دستیابی به اشتغال پایدار و مولد را برای این اقشار تسهیل نمایند.
ضروری است سایر نهادها و سازمان ها نیز در حرکتی همسو با اهداف کمیته امداد امام خمینی (ره)، از افزایش بیکاری و افزایش تعداد نیازمندان در جامعه جلوگیری کرده و این نهاد را در انجام مسئولیت خطیر خود یاری نمایند.
مسئولان امر ضمن توجه به میراث ماندگار تجربه ی افرادی که طی سال های گذشته مخلصانه در این مسیر اقدام نموده اند، بایستی مباحث نوین مدیریتی را در این حوزه باز تعریف نموده و تحول در خوری برای این امر مهم به وجود آورند. به منظور دستیابی به این مهم ضمن پیشنهاد بازنگری و باز تعریف عالمانه ی چشم انداز کمیته امداد امام خمینی (ره) و بالاخص چشم انداز حوزه ی مشارکت های مردمی پیشنهاد می شود که رویکرد سیستمی و اقتضایی در اداره ی امور مشارکت های مردمی با تأکید بر اعتمادسازی مد نظر قرار گیرند.

منابع و مآخذ
1. قرآن کریم
2. نهج البلاغه
3. بابایی ردوپی، مهران. (1387). نظام جامع مشارکت در کمیته امداد خمینی (ره). مجموعه مقالات همایش ملی توسعه مشارکت های مردمی.
4. حسنی، سید محمد ابراهیم. (1390). جایگاه نیکوکاری و آثار آن در فرهنگ اسلامی. روزنامه کیهان.
5. حسنی، سید محمد ابراهیم. (1397). جایگاه نیکوکاری و آثار آن در فرهنگ اسلامی. بانک مقالات علوم انسانی و اسلامی پژوهشکده باقرالعلوم.
6. خمر، محمدرضا. (1397). مباني فقهي و اخلاقي نيکوکاري در جامعه و کارکردهاي آن در پيشبرد ماموريت هاي کميته امداد امام خميني (ره). كنگره بين المللي فرهنگ و انديشه ديني، سازمان ها و مراکز غير دولتي، موسسه سفيران فرهنگي مبين.
7. دهخدا، علی اکبر. (1389). لغت نامه دهخدا. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
8. رستگار، ابوالقاسم و برخورداری، علی. (1387). بررسی راهکارهای توسعه ی مشارکت های مردمی کمیته امداد امام خمینی (ره). مجموعه مقالات همایش ملی توسعه مشارکت های مردمی.
9. سیف الدینی، فرانک. (1376). مشارکت مردمی و برنامه ریزی توسعه. مجله ی علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره دوم، شماره دوازدهم.
10. صادقی، فرزانه. (1397). بررسی راهکارهای ایجاد اشتغال پایدار توسط کمیته امداد امام خمینی (ره) (مطالعه موردی: کمیته امداد امام خمینی (ره) شهرستان اسلامشهر طی سال های 95-1391). پایان نامه کارشناسی ارشد اقتصاد اسلامی، دانشکده اقتصاد و مدیریت، دانشگاه قم.
11. عسکری، حسن. (1394). راه های رسیدن به آرامش روانی از نگاه قرآن. اولین همایش ملی اسلام و سلامت روان.
12. عطایی، محمد آصف. (1393). آثار نیکوکاری در قرآن. روزنامه کیهان.
13. لطیفی، میثم. (1387). درآمدی بر الزامات مدیریت مشارکت مردمی در کمیته امداد امام خمینی (ره). مجموعه مقالات همایش ملی توسعه مشارکت های مردمی.
14. مجله گلبرگ. (1389). سالروز تأسیس کمیته امداد امام خمینی (ره). شماره 38.
15. محترم، سمیه؛ محبوبی، محمدرضا و عبدالله زاده، غلامحسین. (1395). نقش تأمین مالی خرد در کمیته امداد امام خمینی (ره) در خود اشتغالی مددجویان. کنفرانس بین المللی کسب و کار، فرصت ها و چالش ها، رشت.
16. مکارم شیرازی، ناصر. (1391). تفسیر نمونه. قم: دارالکتب اسلامیه.
17. یوسفی مقدم، محمدصادق. (1392). آثار و فواید احسان و نیکوکاری. خبرگذاری ایسنا، کد خبر 92122113848.

Abstract:
Taking care of the livelihood and social affairs of the poor and oppressed is one of the precepts of Islam. For this purpose, in many verses and hadiths, it is recommended to take care of the poor. In the Islamic lifestyle, paying attention to the needy is one of the most obvious principles. One of the institutions that was established after the victory of the Islamic Revolution to manage and implement Islamic teachings in arresting the poor and oppressed and has taken effective steps in this regard is the Imam Khomeini Relief Committee. Non-profit organizations – Non-governmental organizations due to financial independence from the government and reliance on public participation, need to plan to maximize the participation of individuals in attracting new resources, investing and distributing the obtained resources. Imam Khomeini’s relief committee also needs such attention due to its popular nature. This article emphasizes the need to redefine the vision of Imam Khomeini Relief Committee and especially the section on public participation, so the authors of this article intend to examine the impact of new ideas for governing the field of goodness and charity in the Imam Relief Committee. Khomeini (ra) to pay. The results of the research, which has been done by descriptive-analytical method and by examining library sources, show that the missions of this revolutionary institution are in accordance with the principles of religion and Islamic lifestyle.

Keywords: new ideas; Goodness and charity; people’s participation; Imam Khomeini Relief Committee