موسسات خیریه سیاست پژوهی

موسسات خیریه سیاست پژوهی

علیرضا صفرپور

کارشناسی ارشد، مدیریت دولتی گرایش خط مشی گذاری، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبایی(ره)

پژوهشگر اندیشکده سیاستگذاری امیرکبیر

Safarpour.study@gmail.com

چکیده:

ناکامی دولت ها در تحقق اهداف محرومیت زدایی به خاطر محدودیت های بودجه ای و عدم خلاقیت لازم و عدم تمایل بخش خصوصی در تعقیب مسائل اجتماعی به دلیل ماهیت انتفاعی و انگیزه سودگرایانه حاکم بر فضای بازار، می طلبد که از ظرفیت مشارکت های مدنی و اجتماعی برای جبران این ناکارآمدی و شکست بازار در پیگیری اهداف توسعه اجتماعی استفاده گردد. جوامع جهانی با بحران غذایی، بحران زیست محیطی، بحران بهداشت و بحران مستمر اقتصادی و اجتماعی مواجه می باشند. چاره اصلی جهت حل اساسی این معضلات و توسعه پایدار، بهره مندی از سیاست پژوهی می باشد. سیاست پژوهی عمومی مجموعه ای از قوانین، مقررات و اقدامات را شامل می شود که تغییر نظم اجتماعی از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب را مد نظر دارد و بر سه هدف عمده متمرکز است: کاهش نابرابری ها، افزایش سطح رفاه و کیفیت زندگی و بهبود مؤلفه های شهروندی.

امور خیریه به عنوان اقدام داوطلبانه در جهت نفع اجتماع، ظرفیت بسیار مناسبی برای شناسایی مشکلات عمومی و بالفعل کردن پتانسیل های بالقوه برای پرداختن به آن ها در جهت رفع و یا تقلیلشان است. لذا بهره مندی از  خیریه و وقف در راستای سیاست پژوهی می تواند منجر به ایجاد موسسات خیریه سیاست پژوهی گردد. موسسات خیریه سیاست پژوهی برای کاهش معضلات اجتماعی چون فقر، بی سوادی و بحران های زیست محیطی و … با انجام مطالعات بین رشته ای و با به کارگیری کارشناسان متخصص به ارائه طرح ها و پژوهش های سیاستی می پردازند.

کلمات کلیدی:

موسسه خیریه؛ سیاست پژوهی؛ اندیشکده؛ خیریه تخصصی ؛ سیاستگذاری

مقدمه

فقر، محرومیت و معضلات اجتماعی در کشور را می توان از نگاهی به دو سرمنشا تقسیم نمود. منشاء نخست ناشی از حوادث و اتفاقاتی است که ممکن است برای فرد یا گروه یا مکانی رخ دهد که در آن ها حادثه و عدم اختیار انسان دخیل است. زلزله، سیل، طوفان، تصادفات غیر عمد و امثال آن که منجر به معضلاتی می گردد را می توان از این نوع حوادث دانست. اما منشاء دیگری از مشکلات که عمده معضلات و محرومیت ها را ناشی می گردد ناشی از عملکرد و یا طرح و برنامه قبلی انسان ها می باشد؛ مثل بحران های اجتماعی و یا اقتصادی که ناشی از عملکرد نادرست و یا طرح و نقشه دشمنان است که گریبان گیر جامعه می شود. همچنین عدم استفاده از ظرفیت ها مطابق با برنامه و طرح های کارشناسی، از دیگر عوامل می باشد. برای مثال در بسیاری از مناطق کشور با وجود امکانات کافی به دلیل عدم مدیریت و طرح ریزی مبتنی بر ظرفیت ها، مردم در محرومیت به سر می برند. این مسئله در معضلات اجتماعی نیز حائز اهمیت است. بسیاری از معضلات همچون مصرف مواد مخدر، بداخلاقی ها، انواع آلودگی ها همچون زیستی، صوتی و اسراف را می توان با طرح ها و سیاستگذاری های عمومی مبتنی بر نیاز های محدوه مورد نظر رفع نمود. کارخیر و نیکوکاری در صورتی که منجر به رفع اساسی و ریشه ای مشکلات گردد مطمئنا بسیار ارزشمندتر و پایدارتر خواهد بود.

باتوجه به رشد جمعیت، کمیابی منابع و گسترش رقابت در بازار جهانی، استفاده بهینه و کارآمد از منابع انسانی و فیزیکی و افزایش بهره‌وری آنها نقش مهمی در رشد اقتصادی کشورها ایفاء می کنند.به عبارت روشن تر برای داشتن رشد اقتصادی مداوم یا باید منابع تولیدی فراوانی در اختیار داشت و یا سعی شود از منابع موجود استفاده موثرتر و بیشتری به عمل آید.

در مورد وقف و بهره‌وری نیز از دو جهت می توان بحث کرد:

جهت اول: چگونه می توان اوقاف جدید را هدفمند کرد تا به افزایش بهره‌وری کمک کنند؟ به عبارت دیگر جهت اول در مورد نقش بالقوه وقف در افزایش بهره‌وری است.

جهت دوم: چگونه می توان از اوقاف موجود بهره برداری کرد تا به افزایش بهره‌وری کمک کنند؟ به عبارت دیگر، جهت دوم در مورد نقش بالفعل نهاد وقف در افزایش بهره‌وری است. (عظیم زاده اردبیلی، ۱۳۹۶)

از جمله عوامل موثر در بهره‌وری هرچه بیشتر از اوقاف و کمک های خیر، در گام نخست شناسایی دقیق و همه جانبه مسائل و معضلات و سپس ارائه طرح های اساسی جهت رفع پایدار آن ها می باشد. بدین منظور استفاده از خلاقیت و علوم گوناگون توسط کارشناسان خبره کلید اصلی می باشد که ایجاد مراکزی که به طور غیرانتفاعی به این امر بپردازند می تواند موجب بهره‌وری هرچه بیشتر موقوفات گردد. تاسیس موسسات خیریه سیاست پژوهی می تواند یکی از راه کارهای امروز کشور های اسلامی باشد. همچنین با افزایش این مراکز، نیروی انسانی متخصص، با مسائل و معضلات جامعه هرچه بیشتر آشنا می گردد و با نگرش علمی و حرفه ای در پی رفع آن می باشد که این فرایند در نگاه کلان می تواند نیاز جامعه به متخصصین متعهد به مسائل های جامعه را تامین کند.

این مقاله به ضرورت موسسات خیریه سیاست پژوهی به عنوان یک نیاز اساسی در زیست بوم نهاد های خیریه در کشور می پردازد.

تعاریف و مفاهیم

سازمان های مردم نهاد و موسسات خیریه: فلسفه وجودی سازمان های مردم نهاد و موسسات خیریه، استفاده از ظرفیت مشارکت های مردمی است که با انگیزه های نوع دوستی و انگیزه های اعتقادی و مذهبی با هدف حل مسائل اجتماعی در حوزه های مختلف فعالیت می کنند. ناکامی دولت ها در تحقق اهداف محرومیت زدایی به خاطر محدودیت های بودجه ای و عدم تمایل بخش خصوصی در تعقیب مسایل اجتماعی به دلایل ماهیت انتفاعی و انگیزه سودگرایانه حاکم بر فضای بازار، می طلبد که از ظرفیت مشارکت های مدنی و کارآفرینی اجتماعی برای جبران ناکارآمدی دولت و شکست بازار در پیگیری اهداف توسعه اجتماعی استفاده گردد (سالارزهی، ۱۳۹۰، ص۴۸).

بررسی تعاریف مختلف از سازمان های غیر دولتی نشان گر این است که تعاریف مختلفی از سازمان ها وجود دارد که حتی بعضا متعارض می نمایند. با این حال می توان به قدر متقینی از تعاریف دست یافت که عناصر آن عبارت اند از: غیر حاکمیتی، غیر انتفاعی و عام المنفعه بودن. مهم ترین رکن در تبیین ماهیت حقوقی سازمان های غیردولتی نیز با توجه به عناصر مذکور سازمان ها، غیر دولتی بودن آن ها و فعالیت غیرانتفاعی آن ها است. به عبارت بهتر آن چیزی که ماهیت حقوقی ذاتی این سازمان ها را تشکیل می دهد عنصر غیر حاکمیتی و غیر انتفاعی بودن آن ها می باشد و عناصری همانند عام المنفعه بودن، دموکراتیک بودن ساختار و فعالیت غیر سیاسی نیز جزئی از مقتضای اطلاق آن ها به شمار می رود (حقیقی، ۱۳۸۸، ص ۴۱۷). مفهوم سازمان های غیردولتی از اوایل دهه ۱۹۸۰ به طور فراوان در ادبیات مربوط توسعه و مشارکت رایج شده است. قبل از این زمان این سازمان ها در حوزه مذهب و امور خیریه فعالیت می کردند و بیشتر به سازمان های خیریه موسوم بودند. مهم ترین عنصر بارز در این نهادها، داوطلبانه بودن فعالیت و بی توجهی به سود حاصل از فعالیت برای افراد مشارکت کننده است. بر همین اساس در دهه ۱۹۷۰ تعداد نسبتا محدود سازمان های غیردولتی در جامعه را واجد فعالیت های تقریبا موازی و همگام با دولت و مهم تر از همه نقش های خیریه و مذهبی می دانستند (Green& Matthias, 1997).

کانون تفکر: کانون تفکر نوعی سازمان ویژه برای تفکر و پژوهش در زمینۀ سیاست سازی و تصمیم سازی است که بر اصل جمع اندیشی یا ایده پردازی جمعی استوار است. کانون های تفکر با انجام مطالعات بین رشته ای و با به کارگیری کارشناسان متعدد، خوراک فکری لازم را در حوزه های مختلف برای مدیران و سیاستگذاران جامعه تأمین می کنند. همچنین با توجه به اینکه یکی از مهم ترین وظایف مدیران تصمیم گیری می باشد، کانون های تفکر در فرآیند تصمیم گیری به مدیران و بویژه مدیران ارشد سازمانها کمک فراوانی می کنند.(علی اصغر پورمعصوم، ۱۳۸۳). در تعریفی دیگر، کانون های تفکر نهاد های غیرانتفاعی هستند که به تولید و انتشار نظریه و ایده در زمینه سیاستگذاری عمومی می پردازند.کانون های تفکر به طور فعالانه به دنبال حداکثر نمودن اعتماد عمومی و دسترسی سیاسی خود برای تاثیر در سیاستگذاری عمومی می باشند.( Andrew Rich,2005)

همچنین از واژه هایی همچون «اندیشکده»، «اندیشگاه»،«موسسات سیاست گذاری»،«اتاق فکر»و … نیز به همان معنا استفاده می شود.

سیاست پژوهی: طراحی و برنامه ریزی روش ها و راه هایی برای دستیابی به اهداف معین در زمینه های مشخص.

ضرورت سیاست پژوهی

بحران مالی تنها یکی از چند بحران تهدید کننده ی جوامع انسانی است. ما با بحران غذایی جهانی، بحران انرژی، بحران زیست محیطی، بحران بهداشت و بحران مستمر اقتصادی و اجتماعی فقر عظیم جهانی مواجه هستیم و آن را تحمل می کنیم. اگرچه این بحران ها چندان مورد توجه قرار نمی گیرند ولی به اندازه بحران مالی اهمیت دارند. در حقیقت این بحران ها از ریشه ضعف اساسی نظریه پردازی در زمینه سرمایه داری نشأت می گیرد.(یونس،۱۳۹۴)

یکی از وظایف حکومت ها (دولت ها) ایجاد بسترهای لازم برای تأمین رفاه و امنیت اجتماعی و ارتقای کیفیت زندگی آحاد مردم و توسعه شاخص های سلامت اجتماعی است. یکی از موضوعاتی که میتواند این وظیفه را تحت تأثیر قرار دهد گسترش جرایم و آسیب های اجتماعی هستند. از جمله وظایف حکومت ها اتخاذ سیاست های مناسب برای کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی و تأمین رفاه اجتماعی برای مردم است. سیاستگذاری اجتماعی مناسب در حوزه آسیب های اجتماعی یا حوزه های مرتبط می تواند کمک کند تا نقشه راه کشور در هر حوزه ای مشخص شود. سیاستگذاری اجتماعی در عرصه عملی دامنه گسترده ای از اقدامات جبرانی و توسعه ای را شامل می شود. به طورکلی سیاستگذاری اجتماعی مجموعه ای از قوانین، مقررات، نهادها و اقدامات را شامل می شود که تغییر نظم اجتماعی از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب را مد نظر دارند و بر سه هدف عمده متمرکز هستند؛ کاهش نابرابری ها، افزایش سطح رفاه و کیفیت زندگی و بهبود مؤلفه های شهروندی (امیدی، 1393). هدف سیاستگذاری اجتماعی کاهش نابرابری و بهبود رفاه انسانی است .(John Baldock, 1990)

کانون های تفکر (موسسات سیاست پژوهی) و توسعه پایدار

امروزه کانون های تفکر و مراکز سیاست پژوهی به سرعت در حال گسترش است. و سیاست پژوهی در مسائل گوناگون مهم ترین شیوه پایدار حل مشکلات و توسعه شناخته می شود. سیاست پژوهی به دنبال شناخت دقیق مسئله و ارائه راه حل اساسی و کارشناسی برای حل آن می باشد که نتیجه آن توسط سیاستگذار اجرا می شود. سیاست پژوهی که همواره حول یک مسئله شکل می گیرد با نگاهی کاربردی به علم و استفاده از کارشناسان به راه حلی میان رشته ای و اساسی منتج می شود.

کانون های تفکر سیاست پژوهی سالهاست در کشور های پیشرفته پشتوانه فکری حل مسائل جامعه می باشد. در دو دهه اخیر با توجه به احساس نیاز به حل کارشناسی و ریشه ای مسائل به دور از نگاه های سیاسی و درگیری های اجرایی، در کشور شاهد رشد این نوع مراکز سیاست پژوهی با عنوان هایی همچون «کانون تفکر» و یا «اندیشکده» هستیم. با مشاهده روند پیشرفت کشور های پیشرو به جرات می توان کانون های تفکر را یکی از مهم ترین علل آن دانست. در آمریکا و بسیاری از کشور های اروپایی از جمله منابع تامین مالی کانون های تفکر، موسسات خیریه می باشند که سالیانه میلیون ها دلار از طریق این موسسات و بنیاد های خیریه صرف پژوهش های کانون های تفکر می شود. حوزه های فعالیت این مراکز سیاستگذاری بسیار متنوع بوده و مسائلی همچون فقر، مصرف مواد مخدر، محیط زیست و مسائل اجتماعی را شامل می شود که در سطوح محلی، منطقه ای، شهر، کشور و حتی بین المللی در حال فعالیت می باشند.

فرایند سیاست پژوهی در سطوح مختلف به سازماندهی ویژه ای نیاز دارد. تحولات سریع جهانی و ابعاد روز افزون توسعه از عواملی هستند که ضرورت تدوین سریع سیاست ها و الگوهای تصمیم گیری را به ویژه در کشورهای در حال توسعه مشخص می کنند. امری که بدون استفاده وسیع از ایده های نو و دید کارشناسی و جمعبندی تجارب و نظرات خبرگان و افراد خلاق امکان پذیر نمی باشد.از آنجا که مدیران ارشد به دلیل حجم زیاد امور و لزوم شرکت در جلسات متعدد و بحث با افراد مختلف و پیگیری برنامه ها، فرصت تفکر کافی و ایجاد طرح و برنامه را ندارند و نمی توانند تصمیمات کلان را با مطالعه لازم اخذ کنند، وجود مجموعه ای به عنوان اتاق فکر ضرورت می یابد. با توجه به کارکرد کانون های تفکر و همچنین اهمیت مدیریت پیش نگر، ضروری ترین ابزار مورد نیاز برای سیاست پژوهی در کشور را می توان کانون های تفکر دانست. کانون های تفکر بر اساس اصل جمع اندیشی و مطالعات بین رشته ای به بررسی و ارائه دیدگاه و سیاست پیرامون مسائل می پردازند.

وقف، خیریه و سیاست پژوهی

بخش سوم اقتصاد روز به روز در جهان در حال گسترش بوده و از اهمیت بیشتری برخوردار می شود. انگیزه داوطلبانه مبتنی بر ایثار و نوع دوستی نهاد های بخش سوم (وقف و امور خیریه) اقتصاد را نسبت به نهاد های خصوصی و کارایی بیشتر و هزینه های پایین تر آنها نسبت به بخش دولتی برای ارائه خدمات اجتماعی و عام المنفعه باعث توجه روزافزون جوامع و نیز توجه روزافزون دانش اقتصاد به ارتقاء بهره وری و توسعه علمی و عملی این بخش معطوف شده است (Mark Lyons,2001,p12). امور خیریه به عنوان اقدام شخصی و داوطلبانه در جهت خیر عمومی و نفع اجتماع یک شاخص مهم از ظرفیت یک جامعه برای شناسایی مشکلات عمومی و توسعه استراتژی ها و بالفعل کردن پتانسیل های بالقوه برای پرداختن به آن ها در جهت رفع و یا تقلیلشان است.(‌Brown&Ferris, 2004)

اندیشه وقف در اصل اندیشه ای است در جریان توسعه و پیشرفت، مانند دیگر واجبات و مستحباتی که با هدف و منظور «حسبه» انجام می شود. این امر به اساس آن باز می گردد که با نیت قرب الهی انجام می گیرد و به اراده شخص وابسته است و او با هوای نفس خود به سبب این کار نیک مدام درگیری دارد. مشخصه حوزه هایی که وقف در آن کارکرد دارد، توسعه، پیشرفت و فزونی یافتن است. بنابراین تشکیلات اوقاف محتاج برآورده ساختن احتیاج هایی است که اجابت آن ها تنها با رشد و توسعه وقف صورت می گیرد. توان تشکیلات وقف بر تولید و ثمر بخشی برای مشارکت داشتن در رشد امت و جامعه است. این مسئولیت ویژه برای اندیشه وقف و زکات، به کار و کسب نیز مسئولیتی ویژه با وظیفه ای تعبدی عطا می کند و آن گاه باید از وقف این گونه تعبیر کرد: «حبس عین موقوفه و تسبیل منفعت». منفعت مورد نظر از وقف در رشد و افزایش خود، بر کار مبتنی است که از یک جهت برای انجام وظایف، انبوهی از امور مادی را در بر دارد که البته برای نائل شدن به اهداف و مقاصد غیرمادی اوقاف نیز ضروری است. این جاست که در اسلام به این معنای دوگانه برای کار دست می یابیم: تحصیل رشد مادی و ارتباط آن با افزایش زکات، صدقات اوقاف و نیز افزایش «کسب حسنی»، اگر تعبیری درست باشد (سید ۱۳۸۶، ص۷۲).

احسان و نیکوکاری بخش مهمی از فرهنگ مردم مسلمان به شمار می آید و گستردگی صدقه، وقف و دیگر مدل های انفاق در اسلام و در کشور های اسلامی نشان از اهتمام تاریخی مسلمانان به امور خیریه نیکوکاری است. وجود تعداد زیادی از قنات ها،مدارس و حمام ها بیانگر میزان توجه مردم در گذشته به امور خیریه و نیکوکاری و احسان به مردم مستمند است (عبادی،۱۳۷۸). خلال قرون و اعصار شکوفایی تمدن اسلامی، وقف همواره بسیاری از نیاز های خاص جامعه را تامین می نموده و ارائه برخی کالاها و خدمات که در اقتصاد مدرن از آنها به عنوان کالاهای عمومی یاد می شود، تا مدت ها بر دوش واقفان و از طریق موقوفات بوده است. نمونه هایی مانند کاروانسرا ها، آب انبار ها، زاویه ها، بیمارستان ها، حوزه های علوم دینی و … شواهدی بر این مدعاست (نظام زاده، ۱۳۷۸).وقف، یکی از بهترین و پایدارترین مصادیق تعاون است. وقف می تواند راه گشای حل مسائل و مشکلات و نیاز های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و مذهبی باشد. اما تاکید بیشتر ما بر امر توسعه علمی و تحقیقاتی از طریق وقف و بنیاد های وقفی به منظور رسیدن به توسعه ای پایدار است (امیدیانی، ۱۳۸۹، ص۸۹).

هدف اصلی از وقف و ترویج نهاد های خیریه تاسیس و تثبیت محل سکونت، منبع ارتزاق و تأمین قسمتی از نیازمندی های عمومی یا دسته ای از اعقاب و فرزندان واقف یا دانشمندان، بیماران، مسافران و سایر طبقاتی است که به نحوی باید حمایت شوند.سنت حسنه وقف در طول تاریخ از آن چنان توجهی برخوردار گردید که در برهه هایی از زمان، تأمین مهم ترین نیاز های مستمندان را برعهده داشت.(عظیم زاده اردبیلی)به وسیله وقف می توان بسیاری از نیاز های جامعه را شناخت و برای رفع آن از فرصت افراد نیکوکار استفاده نمود. اما علی رغم تغییرات عمده ای که در حوزه مدیریت و کشور داری ایجاد شده است، تغییرات و به روز رسانی مبتنی بر عصر حاضر در زمینه وقف و امور خیر در کشور صورت نگرفته است. لذا نیاز استفاده از شیوه های نوین در این زمینه ضرورت می یابد.

موسسات خیریه سیاست پژوهی

عصر حاضر، عصر تغییرات گسترده است که هر لحظه با متغیر های گوناگونی روبه رو می باشیم. به دلیل  سرعت زیاد پیشرفت و تغییرات، مسائل جدید و متناسب با آن نیز بلاشک ایجاد می شود. لذا در صورتی می توان به پایداری در حل مسائل و معضلات رسید که از نگاه تسکینی به نگاه چاره اندیشی روی آورده و سیاست های لازم برای رفع آن تهیه شود.سیاست پژوهی برای حل مسائل در حوزه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی فراتر از نگاه تسکینی به راه حل یابی از طریق میان رشته ای می پردازد.موسسات خیریه سیاست پژوهی برای کاهش مسائل اجتماعی چون فقر، بی سوادی و تخریب های زیست محیطی با حمایت خیرین تلاش می کند و طرح ها و پژوهش های خود را برای اجرا و تاثیر گذاری به نهاد های خصوصی و یا دولتی ارائه می نماید و به جهت رفع مشکلات به گونه ای پایدار اجرای آن را مطالبه می نماید.اجرای سیاست ها و طرح های این موسسات بالاخص در مسائل اقتصادی لزوما نیاز به حمایت های دولتی نداشته بلکه می تواند از طریق بخش های خصوصی و تجاری انجام شود.

ضرورت ورود موسسات خیریه در امر سیاست پژوهی به جهت حل مشکلات و معضلات اجتماعی از آن روی می باشد که سازمان های خصوصی که به دنبال کسب سود مالی بوده و به بسیاری از مسائل نمی پردازند. همچین سازمان های دولتی عموما به دلیل شناخت ناکافی و عدم بهره گیری از کارشناسان خلاق و ایده پرداز، قادر به شناسایی و ارائه راه حل های اساسی نمی باشند.در موسسات خیریه سیاست پژوهی هدف اجتماعی مدنظر می باشد نه منافع مالی.

• هدف موسسات خیریه سیاست پژوهی

هدف موسسات خیریه سیاست پژوهی حل مسائل اجتماعی است. در این نوع از سیاست پژوهی، نتایج سودآور است و حاصل آن منجر به حل مسائل می شود.

• شیوه تامین مالی

به دلیل آن که انگیزه کسب سود مالی وجود ندارد، اولین منبع برای سیاست پژوهی و ارائه طرح های سیاستی، پولی است که برای حمایت از فعالیت های بشردوستانه، توسط بسیاری از مردم اهدا می شود. همچنین از طریق «قرض الحسنه» نیز می توان هزینه انجام پژوهش های سیاستی و همچنین در مقام اجرا، هزینه اجرا تامین گردد.

بسیاری از نویسندگان با مرور تاریخی موضوع وقف در ایران به وقف علمی آموزشی در مقالات خود اشاراتی داشته اند و با مطالعات آنها به این نتیجه می رسیم که موقوفات در این بخش به دو صورت بوده است.

الف) واقف هایی که سود حاصله از وقف را به گسترش علم و معرفت اختصاص داده اند. مثل حمام نقش جهان.

ب) واقف هایی که به طور مستقیم برای گسترش علم و آموزش و نهادهای علمی و آموزشی موقوفاتی داشته اند. مثل ربع رشیدی (مصباحی مقدم و همکاران، ۱۳۸۸).

بسیاری از افراد تمایل به کمک برای حل معضل های خاص و حتی در مناطق و یا قشر های محدود مورد نظر می باشند. موسسات خیریه سیاست پژوهی با بررسی معضلات در محدوده های منطقه ای و سنی متفاوت می تواند جامعه هدف های معینی را مشخص نموده و برای برطرف نمودن آن مسائل از طریق ارائه راه حل های سیاستی، از طریق خیرین متمایل به حل آن مسائل، تامین مالی نماید. لذا حامیان به طور شفاف می دانند که مبالغ پرداختی آنها، صرف چه مسائلی می شود.

• تامین نیاز میان رشته ای در حل معضلات

توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی به هم وابسته بوده و متقابلا شکل دهنده به عوامل توسعه پایدار هستند. مهم توجه هم‌زمان به هر سه بعد در تحقق پایداری است. در حوزه محیط زیست باید دانست بهره مندی از محیط زیست سالم از حقوق شهروندی است که در نسل سوم حقوق بشر مورد توجه قرار گرفته است. هم چنین در بعد اقتصادی توجه به کیفیت بسیار مهم بوده و توسعه پایدار فراتر از رشد اقتصادی صرف تعریف می شود (Deborah Doane, 2001). لذا در موسسات خیریه سیاست پژوهی با استفاده از متخصصین رشته های گوناگون، مسائل از زوایای مختلفی بررسی و تحلیل می شوند و سرانجام طرح ها و سیاست هایی مطابق نیاز مسئله ارائه می گردد.

• سرمایه انسانی

نقش سرمایه انسانی در توسعه، از مسائلی است که درباره آن تقریبا اتفاق نظر وجود دارد. پایه اصلی ثروت ملت ها را منابع انسانی آن تشکیل می دهد. زیرا سرمایه های فیزیکی و منابع طبیعی، عوامل فرعی تولید هستند، درحالی که انسان ها عوامل اصلی تولید بوده و سرمایه ها را متراکم می سازند، از منابع طبیعی بهره برداری می کنند، سازمان های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی را تشکیل می دهند و توسعه ملی را تحقق می بخشند (Monzer Harbinson. 1973). موسسات خیریه سیاست پژوهی ضمن استفاده از نیروی متخصص داخلی جهت رفع نیاز های جامعه سبب ایجاد رابطه ای بین علوم دانشگاهی با نیاز های جامعه می شود. همچنین با افزایش شناخت متخصصین از نیاز ها و معضلات، سبب تربیت نیروی متعهد و متخصص جهت تامین نیاز های جامعه می گردد.

نتیجه گیری

یکی از مسائل مهم در جهان امروز بحث توسعه پایدار و رفع ریشه ای معضلات است؛ به طوری که توسعه و پیشرفت کشور ها با توسعه مراکز سیاست پژوهی گرده خورده است. راه حل های کارشناسی نشده و غیر دقیق که نیاز های بومی و شرایط زمانی و مکانی را در نظر نگرفته است از جمله آسیب هایی است که به امید حل مسائل، معضلات جدیدی را ایجاد می کنند. امروزه مهم ترین راه حل برای این امر استفاده از کانون های تفکر سیاست پژوهی (Think Tanks)، به منظور استفاده از نخبگان و کارشناسان متخصص بدور از مسائل جانبی اجرایی است که با مطالعات دقیق و بین رشته ای به ارائه طرح های سیاستی می پردازند. با هدایت وقف و خیریه به سیاست پژوهی می توان به موسسات خیریه سیاست پژوهی دست یافت. در این موسسات هدف تنها حل معضلات اجتماعی است. لذا با نگاهی غیرانتفاعی به شناسایی معضلات و ارائه راه حل می پردازد و در صورت حصول سود، صرف حل بیشتر مسائل و مشکلات می گردد. لذا با توجه به تاکید اسلام بر اصلاح امور به طور پایدار، به نظر می رسد این نوع موسسات خیریه از موثر ترین نمونه های عمل خیر و صدقه پایدار خواهد بود. 

منابع

• عظیم‌زاده اردبیلی، فائزه و عظیم زاده اردبیلی، محمدمنصور. نقش وقف و امور خیریه و داوطلب بر فرایندهای اجتماعی، مجموعه مقالات اولین همایش ملی خیر ماندگار ، انتشارات فلاح، ۱۳۹۶، تهران.
• پورمعصوم، علی اصغر. کانون های تفکر و نقش آن در تصمیمگیری مدیران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، ۱۳۸۳، تهران.
• سالارزهی، حبیب الله. وقف به مثابه الگوی کارآفرینی اجتماعی پایدار در اسلام، ندای اسلام، ۱۳۹۰، سال ۱۱ و ۱۲، شماره ۴۴ و ۴۵، صفحات ۴۷ـ۵۲.
• حقیقی، محمدرضا. جایگاه و ماهیت حقوقی سازمان های غیر دولتی با تاکید بر نظام حقوقی ایران، مجله تحقیقات حقوقی، ۱۳۸۸، شماره ۴۹، صفحات ۳۸۷ ـ ۴۲۰.
• سام آرام، عزت اله، حسینی حاجی بکنده، سید احمد و موسوی چلک، حسن. سیاست گذاری اجتماعی در حوزه آسیب های اجتماعی در قوانین برنامه توسعه کشور، فصلنامه انتظام اجتماعی، ۱۳۹۵، سال نهم شماره اول .
• وصالی، سعید و امیدی، رضا. سیاستگذاری اجتماعی: زمینه ها و رویکردها، فصلنامه برنامه ریزی و بودجه، ۱۳۹۳، شماره ۱۹، صفحات ۱۷۹ـ۲۰۶.
• یونس،محمد. ترجمه عنبرستانی، حسین و رضوی، سید وحید. کسب و کار اجتماعی شیوه جدید کسب و کار که منجر به تامین نیاز های حیاتی بشر در دنیای سرمایه داری خواهد شد، موسسه خدمات فرهنگی رسا، ۱۳۹۴، تهران.
• عبادی، صادق. بنیاد ها و موسسات غیروقفی در ایران، نشریه میراث جاودان، ۱۳۸۷، شماره ۲۸، ویژه همایش وقف، صفحات ۲۳ـ۳۲.
• نظام زاده، ‌محمدعلی. تجربیات جمهوری اسلامی ایران در‌زمینة وقف،‌فصلنامه‌ وقف میراث جاویدان، شماره ۲۷.
• امیدیانی، سید حسین. نقش سنت حسنه وقف در توسعه علم و جایگاه مسئولیت اجتماعی شرکت ها، پژوهش نامه پژوهشکده تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت، ۱۳۸۹، شماره ۲۱، صفحه ۸۹.
• سید، رضوان. وقف و فلسفه تشریع آن در اسلام در ساختار وقف در جهان اسلام(صادق عبادی، ترجمه)، انتشارات اسوه، ۱۳۸۶، تهران.
• مصباحی مقدم، غلامرضا. امکان سنجی وقف سهام و پول: مدل صندوق وقف سهام و پول در ایران، جستارهای اقتصادی، ۱۳۸۸، شماره ۱۲، صفحات ۵۹ـ۸۹.

• Rich, Andrew. Think Tanks, Public Policy, and the Politics of Expertise, Cambridge University Press, 2005, England.
• Green, Andrew and Matthias, Ann. Non-Governmental Organizathions and Health in developing countries, 1997, First Published in Great Britain.
• Baldock, John C. Social policy, social welfare, and the Blakemore, Social Policy, Open University Press, 2007, New York, USA.
• Lyons,Mark. Third sector, The contribution of nonprofit and cooperative enterprise in Australia, Allen & Unwin, 2001, Crows Nest, Australia.
• Brown, Eleanor and Ferris, James M. Social capital and Philanthropy , International Society For third Sector Research, 2004.
• Doane, Deborah and Gillivray, Alex M. Economic Sustainability The business of staying in business New Economics Foundation, the sigma project in Harvard university, 2001. Available in: https://www.researchgate.net/publication/237302235 .
• Harbinson, Monzer. Financing The development of Waqaf property, IRTI, 1973, Kualalumpur, Malaysia.