مطالعه جامعه شناختی عوامل موثر بر مشارکت خیرین در مراکز درمانی خیریه

مطالعه جامعه شناختی عوامل موثر بر مشارکت خیرین در مراکز درمانی خیریه
*حمیدرضا اشراقی
رحمت ا… امیر احمدی
*دانش آموخته دکتری جامعه شناسی، Email:hreshr@gmail.com))
استادیار جامعه شناسی، واحد آزاد شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، گلستان، ایران(Emil:amirahmadi569@yahoo.com)

چکیده:
نظام و حیات اجتماعی در جامعه بشری به تعاون و مشارکت اعضای آن بستگی دارد و در این راستا، نظام سلامت نیز، نیازمند استفاده از ظرفیت‌های بالقوه مردمی در قالب مشارکت خیرین نظام سلامت می باشد. در این تحقیق کاربردی و کیفی، با هدف مطالعه جامعه شناختی عوامل موثر بر مشارکت خیرین در مراکز درمانی خیریه، مصاحبه نیمه ساختاریافته با 15 نفر از خیرین انجام شده است. در فرآیند کدگذاری و پس از تبدیل فایل صوتی مصاحبه ها به فایل متنی، واحدهای معنایی شناسایی و کدهای اولیه به آن‌ها تخصیص داده شده و سپس به صورت دستی و با استفاده از نرم‌افزار Maxqda به روش تحلیل محتوا، تحلیل گردیده اند.
یافته های تحقیق، ضمن شناسایی 296 واحد معنایی، 27 تم فرعی و 3 تم اصلی، موید آن است که ابعادی از سرمایه اجتماعی انگیزه بخش، تسهیل کننده و ترغیب کننده خیرین در انجام کنش مشارکتی در امور خیر بوده است. از جمله اعضای شبکه اجتماعی خیرین، تبلیغات و اطلاع رسانی، وجود سنت عمل خیر در خانواده و دوستان خیرین، حمایت های اجتماعی، عاطفی، اطلاعاتی و حمایت های ابزاری که مشارکت خیرین را تسهیل و نیز آنها را برای ورود به امر خیر در نقاطی که مورد نیاز بود، ترغیب می کرد.
کلیدواژگان: نظام سلامت ایران، خیّر، مشارکت، مرکز درمانی خیریه، عوامل جامعه شناختی

 
Sociological Study of the Factors Affecting the Participation of Donors in Charitable Medical Centers
Abstract:
The system and social life in human society depend on the cooperation and participation of its members, and in this regard, the health system also needs to use the potential of the people in the form of the participation of health donors. In this applied and qualitative research, with the aim of studying the sociological factors affecting the participation of donors in charitable medical centers, a semi-structured interview was conducted with 15 donors. In the coding process and after converting the audio files of the interviews to text files, semantic units are identified and the initial codes are assigned to them and then manually analyzed using Maxqda software using content analysis method. The research findings, while identifying 296 semantic units, 27 sub-themes and 3 main themes, confirm that dimensions of social capital have been motivating, facilitating and encouraging donors to participate in charitable activities. Among the members of the charity social network, advertising and information, the existence of the tradition of charity in the family and friends of the benefactors, social, emotional, information and instrumental support that facilitate the participation of benefactors and also to enter the charity in places where It was needed, it encouraged.
Keywords: Healthcare System in Iran, Benefactors (Donors), Partnership, Charitable Medical Center, Sociological Factors.

مقدمه:
تجارب گذشته گواه آن است که دولت‌ها به تنهایی نمی‌توانند منافع و نیازهای عمومی جامعه را به‌طور کامل تأمین کنند و نیاز است که بدنه اجتماعی و همین طور مشارکت‌های داوطلبانه مردمی برای این منظور فعال شود. در حقیقت استفاده از ظرفیت‌های عمومی و مشارکت شهروندان به ‌موازات اقدامات دولتی در جوامع توسعه‌یافته منجر به رفاه و بهبود نسبی در کیفیت زندگی مردم شده و زمینه رشد و شکوفایی فردی و اجتماعی را در جوامع پایه‌گذاری می‌کند. اگرچه در سایر کشورها و ازجمله ایران، بخش خصوصی به‌ موازات دولت در سال‌های اخیر حضور و رشد زیادی داشته اما پنهان نیست قواعد حضور در بخش خصوصی در جامعه بر اساس فرمول سود، منافع اقتصادی و عقل حسابگرانه است و این به تنهایی نمی‌تواند یاریگر دولت‌ها در انجام وظایف محوله باشد؛ و می‌طلبد بر اساس برترین آموزه‌های دینی و اعتقادی در ارتباط با نوع‌دوستی و دیگر مداری، تعاون، همکاری، مشارکت مردم در امور خیریه و داوطلبانه در جامعه رشد و توسعه یابد. امر خیر و داوطلبانه امری است که برای برخوردار کردن دیگران از اموال شخصی صورت می‌گیرد که درواقعیت امر نوعی تبدیل ثروت و توزیع مجدد درآمد است (ناصحی و شادپی، 158:1387)؛ تا سطح دسترسی قشر ضعیف و کم برخوردار جامعه به خدمات مطلوب تقویت گردد.
ایران کشوری است با قدمت تاریخی و اجتماعی کهن که بخش قابل توجهی از تاریخ تمدنی آن با اسلام آمیخته شده و در سرتاسر بستر خاکی آن نمادی از اماکن مذهبی و خیرساخت ازجمله کتابخانه، مسجد، حسینیه، تکایا، زیارتگاه‌ها و بیمارستان‌ها را شاهد و گواهی به این ادعاست؛ بنابراین با توجه به پشتوانه کهن دینی و فرهنگی، توجه به مشارکت مردم در این امور حائز اهمیت است و می‌طلبد که مطالعات علمی و پژوهشی گسترده در این موضوعات انجام گیرد. افزایش بسترسازی برای فعالیت‌های داوطلبانه و خیرخواهانه، یکی از پیش‌نیازهای چنین کنش‌هایی در جامعه است.
همان‌طور که بیان شد، نظام اجتماعی و حیات اجتماعی در جامعه بشری به تعاون و مشارکت اعضای آن بستگی دارد و این امر از طریق همیاری مردمی استوار می‌گردد (صالحی عمران، 40:1394). در این راستا، نظام سلامت به عنوان قسمتی از نظام اجتماعی نیازمند مشارکت و همکاری همه مردم است. امروزه سلامت به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های توسعه در جوامع بشری به شمار می‌رود و این شاخص، نشان‌دهنده میزان دسترسی مردم به خدمات سلامت در حوزه‌های بهداشتی و درمانی است. از طرفی، با توجه به محدودیت های منابع مالی دولت ها برای توسعه خدمات بهداتی و درمانی، ضرورت جستجوی منابع دیگری در کنار بودجه دولتی برای توسعه مراکز درمانی و استفاده از ظرفیت‌های مردمی را دوچندان کرده است. در این موضوع یکی از گزینه‌ها، جذب کمک‌های داوطلبانه و خیرین بوده است و همواره ساخت، نوسازی و بهسازی، استاندارد کردن، توسعه و تجهیز مراکز درمانی و افزایش سرانه سلامت با جذب مشارکت‌های مالی مردمی و خیرین از اولویت‌های ضروری است (نکوئی مقدم و دیگران،8:1392). لذا جذب این مشارکت‌ها مستلزم تلاش سیستماتیک در جهت تعامل مثبت و اثربخش با خیرینی است که بالقوه، قادر به حمایت از پروژه‌های سلامت و مراکز درمانی هستند. از این رو موضوع اصلی این پژوهش، مطالعه جامعه‌شناختی عوامل اثرگذار بر مشارکت خیرین در نظام سلامت ایران است.
مبانی نظری پژوهش
در خصوص نظریه ها و الگو های تئوریکی مورد استفاده باید گفت همانطوری که در پژوهش های صورت گرفته از نظریه خاصی جهت آزمون فرضیات استفاده نشده است، پژوهش حاضر نیز فاقد چنین ویژگی خواهد بود، بحث نظریه تنها به باز شدن ذهن محقق و ایجاد حساسیت نظری در پژوهشگرکمک می کند .
در کنار تعهد، انسجام، آگاهی و اعتماد اجتماعی، بحث مشارکت اجتماعی بعنوان یکی از مولفه های سرمایه اجتماعی قابل بحث و بررسی است. کلمن در کتاب بنیادهای نظری اجتماعی (1994) و همچنین بیش از آن در مقاله نقش سرمایه اجتماعی در ایجاد سرمایه انسانی (1998)، مفهوم سرمایه اجتماعی را موازی با سایر مفاهیم سرمایه ای(مالی،فیزیکی،انسانی و …) وارد می داند. او معتقد است سرمایه از نوع اجتماعی اش این توانایی را دارد تا در روابط میان شخصی بروز کند و به توسعه سرمایه انسانی کمک کند . فرانسیس فوکویاما، مفهوم سرمایه اجتماعی را در ارتباط با توسعه اقتصادی در نظر می گیرد و بیان می دارد که سطوح بالای سرمایه اجتماعی، صداقت واعتماد، اشخاص را به سمت وسوی اقدامات مشارکتی و همیاری سوق می دهد(قانعی راد و حسینی،105:1384). همچنین کولی معتقد است که کنش های فردی در زندگی روزمره تحت تاثیر گروه هایی است که به آنها تعلق دارد و این وابستگی گروهی است که نحوه واکنش فرد در قبال مسایل اجتماعی را تعیین می کند و در واقع رفتار فرد در پاسخ به فشارها و انتظارات اجتماعی که ازسوی دوستان وخانواده بر وی وارد می شود، صورت می گیرد(الوانی و سید نقوی،1381).
در اسلام نیز اصول فراوانی وجود دارند که کنشگران را به مشارکت اجتماعی دعوت می کند. برخی از این اصول عبارتند از:
1-تعاون و همکاری:انسان به حکم اجتماعی بودن، در جهت آسایش و تامین آرامش و امنیت خود، به دیگران نیازمند است و همین نیازها او را در جهت تعاون و مشارکت با دیگران ترغیب، تشویق و گاه مجبور میکنند.چنانکه خداوند در آیه 2سوره مائده میفرماید:همواره در راه نیکی و پرهیزگاری با هم تعاون کنید و هرگز در راه گناه و تعدی همکاری ننمایید.
2-مشورت دراسلام: از مهمترین مسائلی است که اسلام آنرا با دقت و اهمیت خاص مطرح نموده است و در آیات، روایات و تاریخ پیشوایان بزرگ اسلام، جایگاه ویژه ای دارد.(مکارم شیرازی،111:1375). همچنین خداوند در آیه 159 سوره آل عمران به پیامبر دستور می دهد که با مسلمانان در امور به مشورت بپردازد.
3-اصل مسوولیت پذیری: یکی از اصول اجتماعی بنیادین و مورد نظر در دین اسلام، اهتمام مسلمانان و مسوولیت پذیری آنان نسبت به یکدیگر است که از آن به تکامل اجتماعی نیز تعبیر شده است. یعنی مسوولیت و تکالیفی که اعضای جامعه نسبت به همدیگر دارند(زاهدی،238:1360). دین از طریق تقویت ارزشها و هنجارهای مهم و مسوول دانستن انسانها در سرنوشت مشترکشان، نقش مهمی در کنترل اجتماعی ایفا می کنند(کوزر،200:1383).
همچنین مفهوم مشارکت، قدمتی به درازای تاریخ زندگی بشر دارد که درطول حیات طولانی خود روند تکاملی و دگرگونی را پشت سرگذاشته و به اقتضای شرایط زمانی و مکانی خود تعاریف مختلفی بخود دیده است. مفهوم مشارکت از دیدگاه فرهنگی، بسترسازی برای مشارکت را بر حسب ایجاد وتغییرات در ساخت هنجاری جامعه و تقویت ارزشها و هنجارهایی تعریف می کند که مشوق مشارکت اجتماعی است. دراین حوزه، موشی معتقد است مشارکت مردمی تنها با تاسیس نهادهای مشارکتی شکل نمی گیرد، بلکه به ایدئولوژی مشارکتی نیز نیازمند است(موشی،1375). در دیدگاه اجتماعی نیز مشارکت، کنش آگاهانه به داوطلبانه برای تحقق هدف ها و منابع عمومی و رفع نیازهاست. کالینز معتقد است مشارکت قبل از آنکه نمود عینی پیدا کند، پدیده ای ذهنی است که باید آنرا در افکار، عقاید و رفتار و خلاصه در فرهنگ مردم جستجو کرد(غفاری، نیازی، 210:1386). در نگاه اقتصادی، جیمز فریزر نیز مشارکت را با توسل به انگیزه های اقتصادی ومادی مانند برخورداری از سطح رفاه و منابع مادی قابل قبول، عامل کنش تعریف می کند، هرچند که معتقد است فرهنگ نیز ممکن است در آن سهمی داشته باشد(علفیان، 1379). گایوتری نیز برای ایجاد بسترسازی مناسب در جهت مشارکت مردم، حداقل 4شرط عمده را لازم میداند. این شروط عبارتنداز ایدئولوژی مشارکت(بعدهنجاری)، نهادهای مشارکتی(بعدسازمانی)، اطلاعات کافی وامکانات مادی وتخصصی لازم.به عقیده وی، وجود این شروط به نهادینه کردن و ثبت فرایند مشارکت در جامعه منجر می شود(پناهی،1383).
در معنا شناسی مفهوم خیریه(charity ) نیز نوعی پیچیدگی اندیشه نهفته است. این پیچیدگی با بررسی لغات مرتبط با خیریه، در زمان ها و مذهب های مختلف قابل بررسی است. معنای لغوی خیریه در دیکشنری انگلیسی دو جنبه دارد: جنبه مادی، کمک به افراد نیازمند، جنبه احساسی و فلسفی، عشق به نوع انسان. معنی دوم به احتمال قوی از آرمان و عرف مسیحیت در رابطه با کلمه لاتین(caritors) نشات می گیرد.
قابل ذکر است در بررسی پیشینه نظری تحقیق و مطالعات انجام شده، به حوزه خیریه و فعالیت‌های بشر دوستانه توجه کمتری شده است و این در حالی است که کار نیک و نوع‌دوستانه، فعالیتی با قدمت آفرینش انسان و گسترش جغرافیای جهان است. البته در دهه‌های اخیر با گسترش سازمان‌های مردم‌نهاد و مدل حکومتی دولت رفاه و حکمرانی خوب، این مطالعات در غرب گسترش یافته است. با این وجود به نسبت اهمیت و گسترش فعالیت‌های نیکوکارانه در سطح جهان، جای پژوهش بسیاری وجود دارد. از ساختارهای مطالعاتی که کشورهای غربی در حوزه امور خیر ایجاد کرده‌اند، می‌توان به ایجاد رشته‌های تحصیلات دانشگاهی در حوزه خیریه، انتشار مجلات علمی، برگزاری همایش‌های علمی و ساخت مراکز پژوهشی اشاره کرد، ازجمله:
1. دوره‌های کارشناسی ارشد در دانشگاه کاس بیزینس انگلستان شامل مدیریت بخش‌های داوطلبانه، مدیریت مالی، حسابداری خیریه‌ها، بازاریابی و جذب منابع مالی برای خیریه‌ها، مدیریت سرمایه‌گذاری اجتماعی و بشردوستانه، مدیریت سازمان‌های مردم‌نهاد
2. برگزاری کنفرانس‌هایی مانند کنفرانس سالانه بخش داوطلبانه خیریه ، کنفرانس حسابداری خیریه‌ها ، کنفرانس مسائل قانونی خیریه‌ها
3. نشریات علمی ازجمله ژورنال بین‌المللی بازاریابی بخش داوطلبانه و غیرانتفاعی ، فصلنامه بخش داوطلبانه و غیرانتفاعی
4. مراکز پژوهشی مانند دپارتمان مطالعات بشردوستانه در دانشگاه آمستردام ، انجمن مطالعات سازمان‌های غیرانتفاعی و فعالیت‌های داوطلبانه
اما در ایران، تقریباً هیچ ساختاری برای پژوهش در این زمینه وجود ندارد و فقط مطالعاتی به‌صورت جزئی صورت گرفته است. البته ذکر این نکته مهم است که در حوزه وقف و احکام خیریه‌های واجب و مستحب در اسلام همانند زکات، زکات فطر، خمس، نذر، وقف و دیگر اشکال اسلامی خیرات، احکام و شرعیات این موضوعات فعالیت پژوهشی و ترویجی درخور توجهی انجام شده است.
در زمینه پژوهش‌های داخلی می‌توان به پژوهش (مشارکت در امور خیریه و وقف، پیش درآمدی بر توسعه پایدار) و مقاله‌ای از گنجی، نیازی و احساسی در سال 1393 اشاره کرد که ایشان در این پژوهش به روش پیمایش، 263 نفر از شهروندان کاشانی بالاتر از 30 سال را در کاشان مورد مطالعه قرار داده‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند که بین متغیرهای دین‌مداری، عدالت‌خواهی، انسجام اجتماعی، اعتماد اجتماعی، تعلق و تعهد اجتماعی با متغیر مشارکت در امور خیریه رابطه معناداری از نظر آماری قرار دارد. بدین ترتیب که هر چه متغیرهای مستقل و فوق‌الذکر در بین مردم قوی‌تر باشد، مشارکت مردم در نیکوکاری و امر خیر و علی‌الخصوص وقف فزونی می‌یابد(گنجی و همکاران، 1394).
اکرامی فر (1383) در پیمایشی، مشارکت خیرین در ارائه خدمات به آموزش‌وپرورش موانع و راهکارها را بررسی کرده است. ایشان در ارتباط با انگیزه مشارکت‌کنندگان و خیرین در امر کمک به آموزش‌وپرورش، انگیزه اجر اخروی را 46 درصد زیاد و 9/46 درصد نیز خیلی زیاد عنوان کرده‌اند.در مورد ادای تکلیف شرعی،60 درصد خیرین پاسخ خیلی زیاد داده‌اند و 8/54 درصد خیرین بالقوه نیز معتقد بودند که ساختن تندیس خیرین در شهر، به میزان خیلی زیاد در انجام عمل خیر توسط آنها مؤثر بوده است.
رهنورد آهن و همکاران (1388)، پژوهشی با عنوان (شناسایی عوامل مؤثر برجذب و نگهداری گروه‌های مردمی داوطلب ارائه خدمات داوطلبانه در مراکز بهداشتی و درمانی) انجام داده‌اند. متغیرهای مربوط به سؤالات بخش جذب به ترتیب تحت 4 عامل: ابزارهای تشویقی، ابزارهای فنی ارتباطات و تبلیغات، ابزارهای اطلاع‌رسانی و توجه به روابط انسانی قرار گرفتند. همچنین متغیرهای مربوط به بخش نگهداری تحت تأثیر 5 عامل قرار گرفتند: فرهنگ سازمانی، مدیریت منابع انسانی، مشارکت و کار تیمی، وظایف مدیریت و رهبری و انگیزش.
روشنفکر و همکاران (1385) در نمونه‌ای 86 نفری از داوطلبان کمک به زلزله‌زدگان شهر بم دریافتند جنبه‌های سرمایه اجتماعی (اعتماد و بده و بستان) با کلیه گرایش‌های داوطلبانه رابطه مستقیم دارد. سه نوع شبکه اصلی را شناسایی کردند. شبکه‌های غیررسمی دوستانه و خانوادگی، شبکه رسمی آشنایان و ارتباط با اعضای سازمان رسمی، شبکه مذهبی نتایج نشان داد که هر سه نوع شبکه اثر مثبت و معنی‌داری بر نوع‌دوستی و داوطلبی دارد.
در بررسی ادبیات تحقیقات و پژوهش‌ها در حوزه نیکوکاری و نوع‌دوستی در تحقیقات خارجی، پژوهش لی، پیلاوین و کال در زمینه پیمایش ملی خیریه‌های آمریکا نشان می‌دهد نگرش‌ها، وجود نخبگان، وضع انجمن‌ها، نهادها و گروه‌های خیریه از پیش‌زمینه‌های مشارکت اجتماعی است و یا کارهای بکرز و ویپکینگ (2010) و بکرز (2006) از منظر روان‌شناختی اجتماعی در پی بیان عوامل اثرگذار بر مشارکت است. این پژوهش‌ها نشان می‌دهد، افراد در بطن نیروهای اجتماعی (منزلت، تعلیم، تربیت، مذهب و …) احاطه شده‌اند. همچنین سه دسته متغیر نیروهای اجتماعی، تفاوت‌های شخصیتی و محیط‌های اجتماعی به شدت با هم مرتبط هستند و با یکدیگر آمیخته شده‌اند و هر تغییری در هر یک از آنها، مشارکت را کاهش یا افزایش می‌دهد.
اما از مرتبط‌ترین مطالعاتی که تا به حال در این زمینه انجام گرفته است، پژوهشی غیر ایرانی است تحت عنوان (بررسی روابط میان کنش داوطلبانه، سرمایه اجتماعی و کمک‌های خیریه) که توسط وانگ وگرادی در سال 2008 صورت گرفته است. وی در این پژوهش از داده‌های ایالات ‌متحده آمریکا و همچنین انجمن پنج مارک در مورد سرمایه اجتماعی ملی در سال 2000 به‌صورت تحلیل ثانویه بهره برده‌اند و در پایان نتیجه گرفته‌اند که اعتماد اجتماعی در نتیجه پیوند خوردن شبکه‌های اجتماعی و مشارکت مدنی در دو گروه مذهبی و غیرمذهبی بدست می‌آید؛ و در نهایت افرادی که مذهبی‌ترند خیلی بیشتر امکان دارد که به سمت‌وسوی این کارها سوق پیدا کنند.
(کمک‌های داوطلبانه و خیریه: آیا مذهب و روابط اجتماعی سبب افزایش رفتارهای داوطلبانه می‌شود؟) نام پژوهشی است که در سال 1995 توسط جکسون و دیگران صورت پذیرفته است و در آن به بررسی تأثیر نقش مذهب بر میزان رفتارهای داوطلبانه در میان مردم هندوستان مبادرت شده است. ایشان با مطالعه روی 800 نفر هندی به این نتیجه رسیدند که گروه‌های مذهبی و علی‌الخصوص آن دسته از اقشاری که با کلیسا ارتباط داشته اند و در امورات آن مشارکت می‌کردند، در امورات داوطلبانه و خیرخواهانه و بشردوستانه‌ی بیشتری نسبت به دیگران که غیرمذهبی یا کمتر مذهبی هستند، شرکت می‌کنند.
روش تحقیق
تحقیق حاضر کاربردی و از نوع کیفی است. جامعه آماری تحقیق حاضر، خیرین نظام سلامت ایران و صاحبنظران این حوزه هستند که در حوزه مراکز درمانی فعالیت‌های خیرخواهانه مدیریت و انجام داده‌اند. نظر به اینکه بسیاری از این افراد به صورت ناشناس و غیرمستقیم فعالیت می‌نمایند، تعداد این خیرین به صورت دقیق موجود نیست ولی برجسته‌ترین آنها که در حوزه سلامت ایران فعال هستند بر اساس حجم و تنوع فعالیت‌های خیرخواهانه، به عنوان نمونه و با استفاده از مصاحبه نیمه ساختاریافته نظرخواهی شدند. در این خصوص باید افزود که با 64 نفر از اعضای جامعه آماری تماس گرفته و ملاقات انجام شد و تنها 48 نفر از آنها مایل به مصاحبه بوده اند و از این بین تنها 15 نفر اجازه ضبط صدا و نکته برداری برای مصاحبه کامل و عمیق با آنها را دادند. بنابراین نمونه تحقیق حاضر شامل 15 نمونه است و نظر به اینکه در مصاحبه 12ام، شواهدی مبنی بر وقوع اشباع نظری مشاهده گردید، با این حال تعداد مصاحبه‌ها به 15 مورد افزایش یافت. در فرآیند کدگذاری و پس از تبدیل فایل صوتی به فایل متنی، در ادامه محقق با شناسایی واحدهای معنایی، کدهای اولیه را به آن‌ها تخصیص داده و سپس به صورت دستی و با استفاده از نرم‌افزار Maxqda به روش تحلیل محتوا، تحلیل گردیدند.
یافته‌های تحقیق
الف: اطلاعات توصیفی:
آمار توصیفی تحقیق حاضر نشان داد که 11 نفر از مصاحبه‌شوندگان آقا (33/73 درصد) و 4 نفر خانم (64/26 درصد) بودند. در خصوص سن پاسخ‌دهندگان باید گفت که 4 نفر (64/26 درصد) بین 36 تا 55 سال، 8 نفر (33/53 درصد) بین 56 تا 75 سال و 3 نفر (20 درصد) بیشتر از 75 سال سن داشتند. تحصیلات 8 نفر (33/53 درصد) از آنها کارشناسی، 4 نفر (64/26 درصد) کارشناسی ارشد وحوزوی و 3 نفر (20 درصد) دکتری بود. شغل 3 نفر (20 درصد) از این افراد در امور پزشکی و 12 نفر (80 درصد) فعال در امور تجاری ، بازرگانی و صنعتی بودند. در پایان باید گفت که درآمد 3 نفر بین 10 تا 20 میلیون تومان (20درصد) ،5 نفر از آنها بین 20 تا 50 میلیون تومان در ماه( 33/33درصد) و 7 نفر (64/46 درصد) از آنها درآمد بیشتر از 50 میلیون تومان در ماه داشتند.
ب: نتایج تحلیلی تحقیق
یافته های حاصل از این تحقیق موید این امر است که ابعادی از سرمایه اجتماعی انگیزه بخش ،تسهیل کننده و ترغیب کننده خیرین در انجام کنش مشارکتی در امور خیر بوده است. از جمله اعضای شبکه اجتماعی خیرین و تبلیغات و اطلاع رسانی این امور بصورت های مختلف جهت دهنده بودند. افراد معتقد بودند از وجود سنت عمل خیر در خانواده و اعضای خیر خانواده خود و یا دوستان و همکاران برای عمل خیر تاثیر گرفته اند. همچنین حمایت اجتماعی به شکل های مختلف خیرین را به مشارکت وا می داشت یا ترغیب می کرد. حمایت های عاطفی که دریافت می کردند آنها را دلگرم می ساخت. حمایت های ابزاری مشارکت شان را تسهیل می کرد و حمایت های اطلاعاتی آنها را ترغیب می کرد که وارد امور خیر در نقاطی که مورد نیاز بود، بشوند. عنصر اجتماعی نیز در قالب اعتماد نهادی اقتصادی و اعتماد نهادی عملکرد تاثیرگذار بود. در مواردی هم از جمله خلف وعده های متولیان امر، تغییر رویه مداوم سیاست های مدیران دستگاههای متولی و عدم توجه کافی به کیفیت و قیمت تمام شده پروژه های خیریه واگذار شده به دولت، باعث احساس بی اعتمادی و دلسردی خیرین و موسسات خیریه شده بود. اگر چه عملکردها در دستگاههای مربوطه در مواردی باعث کاهش اعتماد و تعهد اجتماعی خیرین به مشارکت در پروژه های درمانی خیریه شده بود اما به نظر میرسد اعتماد نسبی به این امر هنوز در خیرین وجود دارد و می طلبد که برنامه ریزی جدی در افزایش سرمایه اجتماعی نظام سلامت و مدیران دانشگاههای علوم پزشکی و ستاد وزارت بهداشت صورت گیرد .
بررسی جامعه شناختی کنش مشارکتی خیرین سلامت، نشان از آن دارد که عوامل فرهنگی و اجتماعی چون ایدئولوژی و باورهای دینی، اعتماد و تعهد اجتماعی، ساختارهای مشارکتی، هنجارهای فرهنگی، همدلی و تعلق، اعتماد به کارگزاران، آگاهی اجتماعی، حمایت و رضایتمندی اجتماعی، امنیت اجتماعی، رقابت و احترام، رسانه جمعی و شبکه اجتماعی در انجام کنش مشارکتی خیرین بسیار موثر بوده اند. عوامل اقتصادی نیز شامل شیوه‌های نوین دریافت مشارکت مالی، منزلت و طبقه شغلی، مشوق‌های مالی، درآمد، پایگاه اقتصادی، امنیت اقتصادی و منابع مادیدر این امر اثرگذار بوده اند.
در راستای تبیین بهتر تاثیر گذاری عوامل یادشده بر کنش مشارکتی خیرین نظام سلامت، این عوامل در زیر به اختصار مورد اشاره قرار می گیرد.
– انتقال سنت و تقویت پیشینه نیکوکاری
اکثر خیرین در این تحقیق از الگو گرفتن ازخانواده خود –به‌ویژه والدینشان- در امور خیر گفتند. آنها ساخت کنش‌های خیرخواهانه را به‌عنوان سنتی نیکو در خانواده خود می‌دانستند و از اینکه ادامه دهنده سیر نیکوکارانه والدین و بستگان نیکوکار خود باشند ابراز خرسندی می‌کردند و حتی نوعی ((احساس وظیفه)) در تداوم این سنت در خود احساس می‌کردند.
(خیر/ خانم کاشان)
متولد 1313 کاشان هستم.کار خیر را از مرحوم تفضلی فردی خوشنام در کار خیر یاد گرفتم.وی سالیان زیادی مدیرعامل کارخانه ریسندگی کاشان بود و حدود 20 هزار کارگر داشت.من تجربه فوت برادر و خواهر کوچکم بر اثر کمبود امکانات و دارو را دارم. اولین زایشگاه خیریه کاشان را ساخته ایم.پدرم در ساخت مدرسه، مسجد، دانشگاه و بخش های بیمارستانی بصورت خیریه فعالیت داشت.همسرم همیشه خیر بود و من راه ایشان را ادامه می دهم. من و همسرم متعهدیم هر موقع بیمار نیازمندی سر راهمان قرار گرفت بدون تامل کمک کنیم. تشویق خیرین در گرو تعهد مسوولین است.
(خیر/ آقا شیراز)
مهمترین مشوق کار خیر ،پدرم بوده است و استادش نیز آیت الله بهشتی بوده است.خانواده نیز با من همراهی و همکاری خوبی در انجام کار خیر دارند.انجام کار خیر آموزشی و درمانی برایم در زندگی برکات زیادی داشته است.
– اعتماد و تعهد اجتماعی
اعتماد و تعهد به‌عنوان بعدی از سرمایه اجتماعی شناخته می‌شود. اعتماد و تعهد اجتماعی بین اعضای خانواده، دوستان و مدیران و کارشناسان سازمان‌ها در مراکز دولتی بهداشتی و درمانی، نه تنها سبب دلگرمی عاطفی خیرین می‌شد بلکه عملا آنها را در مسیر تجهیز و ساخت مراکز درمانی یاری گر بود.
(دکتر/ خیریه محک)
مهمترین دلیل افزایش مشارکت خیرین و نیکوکاران در مرکز درمانی محک را درهای باز محک و امکان مشاهده مردم از نحوه کیفیت و خدمات رسانی به کودکان مبتلا به سرطان و شفافیت و پاسخگویی محک نسبت به چگونگی صرف کمک های نیکوکاران می دانم. معیارهای کاری من پایبند بودن به اخلاق، برخورد مناسب با مریض، احساس تعهد به بیمار و ارتباط با کودک است که مرا برای انجام وظیفه خیرخواهی ام نسبت به بیماران یاری می کند.
(خیر/ خانم تهران)
متولد 1337و مهندس عمرانم. دکتری مدیریت بازرگانی هستم. شرکت حمل، نقل و کشتیرانی کار می کنم. همیشه در کار خیر باید معتقد باشیم کارمان خاص است و آرش کمانگیر که نماد دگرخواهی و کمک به دیگران بود الگوی کار و زندگی ام است.
– ایدئولوژی و باورهای دینی
افراد با تکیه بر ایدئولوژی و باورهای دینی خود انرژی روانی کسب می‌کردند و این انرژی، آنها را ترغیب می‌کرد تا در امر خیر مراکز درمانی مشارکت فعال داشته باشند.
(مدیر/ داوطلبان هلال احمر)
مهمترین بنیه کار خیر در ایران دلبستگی مردم به عزای امام حسین ع است که سابقه بالای 1000 ساله در ایران دارد و در موضوعات درمانی بعنوان وقف سیدالشهدا و شفاخانه معروف است. با همین زمینه، از جمله بزرگترین موقوفات کشور، موقوفات درمانی است. مثلا در رفسنجان 40 هکتار باغ پسته وقف درمان و علم پزشکی است.70 سال پیش وقف درمان در پزشکی هسته ای داشته ایم. همچنین بیمارستان فیروزآبادی ،فیروزگر و نمازی از جمله موقوفات درمانی است.
(خیر/ آقا زاهدان)
اهل سنت هستم و معتقدم قرار گرفتن در مسیر کار خیر از الطاف الهی است. احسان و انفاق یکی از دستورات خداوند متعال و جزو وظایف دینی است.
– حمایت و رضایتمندی اجتماعی
نقش حمایتی مسئولان و کارشناسان دانشگاههای علوم پزشکی و مراکز و نهادهای مربوطه توسط اغلب مشارکت‌کنندگان به‌صورت همدلی و همکاری مسوولانه از جانب آنها بیان شد. مشارکت‌کنندگان مسئولان را به‌عنوان افراد مورد اطمینان و آگاه به امور می‌دانستند که در پیشبرد اهداف امور اداری و کار ساخت و تجهیز مراکز درمانی و ارائه خدمات مطلوب سلامت به مردم بسیار موثرند. بر عکس برخورد بی اعتنا و عدم حمایت و همکاری مسئولان و کارشناسان مربوطه کاملا دلسرد‌کننده ارزیابی می‌شد.
(خیر/ خانم یزد)
در پیگیری کار خیر، همراهی و پشت کار مدیران دانشگاه، فرمانداری و مجمع خیرین سلامت اثر و دلگرمی زیادی در کارم داشته است.
(خیر/ آقا تهران)
آقای…رئیس بیمارستان…برخورد خوبی داشتند و برای جبران محبت‌ها و حمایت های کادر بیمارستان و حرمت گذاری خوبشون، مایل بودم کاری کنم و اینکار را انجام دادم. برای تجهیز و ساخت بیمارستان مبلغ 100 میلیون تومان را تقبل کردم.
– رقابت و احترام
(خیر/ موسسه محک)
ما معتقدیم در فعالیت های خیریه باید نگاه غیر رقابتی حاکم باشد. و این وظیفه همه نهادهای خیریه است.
– همدلی و تعلق
(خیر/ مجمع گلستان)
عموما خیرین در مناطقی که تعلق خاطر دارند کمک های خیریه برای سلامت را پیگیری می کنند.
(خیر/ مجمع خیرین سلامت)
عموما خیرین متمایل به انجام کار خیر در محل و مکانی هستند که تعلق خاطر و وابستگی ذهنی دارند.
– آگاهی اجتماعی
از آنجا که تصمیم‌گیری در باره موضوعات تا حدی به میزان و عمق آگاهی افراد بستگی دارد آگاهی اجتماعی کمک شایانی به این امر می‌کند. نتایج نشان می‌دهد که خیرین از طریق شبکه روابط خود از این حمایت‌های اطلاعاتی برای مشارکت در تجهیز، ساخت و خدمات‌رسانی مراکز درمانی خیریه برخوردار می‌شوند. خیرینی که بیشتر در سایر موارد از جمله مدرسه سازی شرکت کرده‌اند و همچنین آشنایی با کسانی که خود از نزدیک درگیر مسایل بهداشتی و درمانی بوده‌اند، سه منبع مهم حمایت اطلاعاتی خیرین بوده است. بعضی خیرین نیز یکی از اعضای خانواده شان ,خود درگیر نظام سلامت بوده است و همین امر باعث حضور خیر مورد نظر برای مشارکت در مراکز درمانی خیریه شده است.
(مدیر/ خیریه های سلامت)
بستر مناسب مشارکت در مدیریت مشارکتی خیرین در حوزه سلامت با سیاستگذاری و تفکیک و اطلاع رسانی جامع نیازمندی ها به جامعه خیرین رقم می خورد.
(انجمن/ خیریه درمانی صابرین اصفهان)
متولد 62 و کادر درمانی هستم.از سال 1388 در موسسه خیریه کار می کنم و دوره های زیادی برای اشنایی خیرین و مردم با خدمات مورد نیاز بهداشتی و درمانی در انجمن برگزار کرده ام.
– اعتماد به کارگزاران
اگر فرض ما این باشد که اعتماد حسن نظر فرد نسبت به جامعه و نهادهای آن است. به این معنی که دیگران کاری که منافع فرد را به خطر بیاندازد انجام نمی‌دهند، در این پژوهش اعتماد به کارگزاران عنصر مهمی در تجربه خیرین بود. از آنجا که طرف تعامل خیرین، مراکز بهداشتی و درمانی دولتی بوده، اعتماد نهادی عمدتاً مورد بحث خیرین بود. (خیرین در مصاحبه‌ها، به جای مراکز بهداشتی درمانی و…به‌عنوان متولی نهادی سلامت از وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و دانشگاههای علوم پزشکی نام می‌بردند و تفکیک روشن سازمانی بین این دو قائل نبودند).
(خیریه/ مهرانه زنجان)
تسهیل در امر ثبت موسسات خیریه ،معافیت مالیاتی ،مشارکت دولت در پروژه های خیریه و راهنمایی خیرین در مورد تعیین ضرورتها در حوزه سلامت از مهمترین انتظارات از مسوولین می باشد. در توسعه تجهیزات و فضاهای درمانی با دانشگاه علوم پزشکی رابطه خوبی داریم.
(خیر/ آقا شاهرود)
مسوولین باید انجام کار خیر را روان سازی کنند و از کاغذ بازی بپرهیزند. ما هرجا 20 درصد هزینه پروژه خیریه را از خود مردم محل می گیریم و باقی را خیرین می گذارند تا همکاری و در نتیجه دلبستگی به کار خیر بین همه بیشتر شود.
– مشوق های مالی
از دلایلی که بعضی خیرین، مشارکت در مراکز بهداشتی درمانی را به‌عنوان کنشی خیرخواهانه انتخاب کردند این بود که سرمایه‌گذاری در این بخش را علاوه بر بحث معنوی مثمر ثمر و امن دانسته و آنها بعضاً از معافیت‌های مالیاتی و تشویق‌های دولتی نیز استفاده می‌کردند.
قریب به اتفاق خیرین، مشارکت مالی دولت در ساخت و بهره برداری مراکز درمانی خیریه را مشوق خوبی برای حضور افراد در این حوزه می‌دانستند. از زوایه دیگر بعضی از آنها از معافیت‌های مالیاتی این امر هم اطلاع داشتند که سبب می‌شود مراکز درمانی خیریه با قوت و وسعت بیشتری به مردم نیازمند، خدمات بهداشتی درمانی ارئه کنند؛ بنابراین مقررات این بخش، به‌عنوان بستر نهادی نه تنها اعتمادساز بلکه تسهیل‌کننده کنش نیکوکارانه شده است.
(مدیر/ خیریه های سلامت)
خیرین اصرار دارند در پروژه های خیریه معاف از مالیات باشند و همان مبلغ را صرف کار خیر کنند.
(خیر/ آقا رفسنچان)
قانون مالیات 172 سال 1386 برای ترغیب خیرین در مراکز بهداشتی و درمانی بیشتر ارزشمند است.
– درآمد
نظر تعدادی از پاسخگویان که از نزدیک شاهد هزینه های ساخت و ساز و تجهیز مراکز بهداشتی و درمانی توسط بوده‌اند، این بود که الزاما خیرین سلامت باید از سطح درآمدی مناسب برخوردار باشند ولی در برنامه های مشارکتی خیریه درمانی بیماران یا مراکز نیازمند که بعضا از صدا و سیما یا فضای مجازی اخیرا دنبال شده است، حضور افراد با درآمد پایین نیز به وضوح در جمع خیرین و مؤسسات خیریه مشاهده می‌شود.
(خیر/ بازنشسته62 ساله)
با حقوق بازنشستگی ام بصورت مستمر به بیماران نیازمند کمک می کنم و هزینه های دارویی و یا بیمارستانی مریض های نیازمند و محتاج را می پردازم.
(خیر/ آقا خارج از کشور)
پدرم تاجر خوشنام تهرانی بود. مهندسی برق از آلمان دارم. دو شرکت بزرگ برقی در ایران و آلمان دارم. برای شکر خدا بخاطر درآمد و موفقیت تجاری ام، بنیاد خیریه محسن را زده ام و کار خیر می کنم. مدرسه سازی و مرکز بهداشتی درمانی خیریه در کشور می سازم.
– فعالیت داوطلبانه
یکی از ویژگی های عموم خیرین، فعالیت داوطلبانه آنها در کار خیر و پیگیری امور مربوط به موسسات خیریه بوده و این یکی از جلوه های دگرخواهی و نیک اندیشی انسانها است. البته در مواردی فعالیت داوطلبانه افراد در خیریه ها باعث هدر رفت سرمایه خیرین و خیریه ها می‌تواند باشد و نمونه این امر را در بهره وری پایین موسسات و از بین رفتن امکانات در مواردی مانند کمک های مردمی به مناطق زلزله وسیل زده ها می بینیم. همچنین مواردی که در مراکز مورد نیاز مشارکت خیرین، نیازسنجی درست انجام نگرفته باشد، مشاهده می شود که سرمایه‌گذاری خیرین و یا تجهیز مراکز درمانی خیریه، انچنان که مطلوب است مورد بهره برداری کامل قرار نگرفته و یا در مواردی متروکه و مستهلک شده است.
(مددکار/ خیریه های بهنام دهش پور و محک)
به نظرم، موسسات خیریه بر پایه داوطلبان و فعالیت های داوطلبانه پایه گذاری و به حیات خود ادامه می دهند. اگر افراد به این موضوع آگاه باشند اهمیت کار در چنین موسساتی را در می یابند. خیرین بزرگی که به محک کمک می کنند نیز داوطلبانی هستند که اینگونه می اندیشند و بر همین اساس، فعالیت های خود را پایه گذاری کرده اند. ذهنیت اینکه شما تعدادی کودک معصوم را مقابل خود می بینی که نیاز به کمک دارند(که من با لفظ خودپنداری از آن یاد می کنم)، در این حالت با تمام وجود برای آنها فعالیت می کنی و انتظار هیچگونه تشکر و پاسخی را نداری.
(خیریه / موسسه بستک زاهدان)
موسسه با توجه به روحیه خودجوش مردمی راه اندازی شده و در کنار کار خیر خدمات اجتماعی نیز انجام می دهیم.
– محل زندگی و تولد
هر چند خیرینی بودند که انجام کار خیر در محل زندگی و سکونتشان برایشان الویت داشت، در مقابل خیرینی هم انجام کار خیر و همکاری با موسسات خیریه، صرفا برای محل زندگی و سکونت خود را تایید نمی کردند.
(خیر/ آقا گچساران)
اهل گچساران در کهکیلویه و بویر احمد هستم.مساله فوت پسرم و خاکسپاری وی در گچساران عاملی برای انجام کار خیر در حوزه سلامت شد.
(خیر / آقا سمنان)
انسانیت مرز جغرافیایی نمی شناسد و کار خیر به این معناست هر جا فرصتی برای کار خیر پیدا کردی سر از پا نشناسی.
– تحصیلات
در مصاحبه با خیرین سلامت، افرادی با سطوح متنوع تحصیلاتی و سواد مشاهده شدند.خیرین سنتی با سطح سواد و تحصیلات بسیار پایین و همچنین متخصصین اقتصادی و پزشکی با مدارک تحصیلی عالیه و از دانشگاههای معتبر داخلی و خارجی در این تحقیق مشاهده شدند.
(مدیر/ مشارکت های بهزیستی)
افراد خیر و تحصیلکرده بهتر به سمت سلامت و امور آموزشی و پژوهشی خیریه می آیند و سنتی ها بیشتر به سمت مدرسه سازی و … برنامه نذری محرم و … می آیند.افراد تحصیلکرده و خیر توسط شبکه های اجتماعی جذب می شوند ولی دیگران نه.
– تجربه و احساس خوشایند
اکثر خیرین، انجام کار خیر و حضور در موسسات خیریه را یک احساس خوب و کنش همراه با انرژی خوب برای دیگر فعالیت های زندگی می دانند.
(خیر/ آقا دریانی)
75 ساله و لیسانس هستم.تعداد زیادی درمانگاه و مدرسه ساخته ایم.انسان غیر از یک دست لباس یک خانه مورد نیاز و ماشین چیز دیگری نیز ندارد و همه را باید صرف کار خیر کرد. خیلی جاها نتیجه کار خیرم را با باز شدن گره کارم در جای دیگر می بینم.
(خیر/آقا نطنز)
در مراکز درمانی زیادی در تهران، قم و نطنز هزینه خیر کرده ام.خوشحالی انسان با رفع مشکل یک بیمار بدست می آید. یکبار کل حقوق ماهم را خرج داروی یک بیمار کردم و خدا سریع عوضش را داد.
(خیر/ خانم خوی)
انسان خیر در وهله اول کشش قلبی به امر خیر دارد و خیر رساندن ، آرامش قلبی به خیر می دهد و به مال ایشان نیز برکت می دهد.
– ساختارهای مشارکتی
خیرین در مصاحبه به نقش و جایگاه موسسات خیریه و سازمان های مردم نهاد حوزه سلامت اشاره می کردند.
(خیر/ آقا دماوند)
بهتر است در مجمع خیرین با دیگر خیرین هم افزایی داشته باشیم چرا که در حوزه سلامت مبالغ مورد نیاز بزرگ است و سهم مردم در انجام آن پروژه در کنار سهم دولت، مبلغ خوبی می شود.
(خیر/ آقا تهران)
بهترین راهکار برای ورود به عرصه سلامت، ایجاد ساختارهای مناسب قانونی است و با شفافیت و جلوگیری از کارهای غیر قانونی معتقد هستم که مردم و خیرین کار خیرشان را توسط موسسات خیریه انجام می دهند. مدیران باید در بحث نیازمندی های سلامت بین خیرین هم افزایی ایجاد کنند چرا که ساخت،تجهیز و راه اندازی مراکز درمانی پول زیادی می خواهد و در مواردی از توان جمع محدود خیرین خارج است.
(خیر/ پزشک تهران)
متخصص ریه از آمریکا و متولد 1332 هستم.جاهایی مانند مجمع خیرین و مجمع خیرین سلامت خیلی برای هدایت و برنامه ریزی خیرین در حوزه سلامت مهمند. ما نباید در کار خیر پول موسسات خیریه را خرج ساختمان و افراد اداری در موسسات خیریه کنیم و همچنین باید از تجربه خیریه های بین المللی استفاده کنیم.
– رسانه های جمعی
(مدیر/ خیریه های سلامت)
صدا و سیما اخیرا با ساخت فیلمها و پرداختن به مطالبی مانند پولشویی در متن کار خیر، ذهن مردم را نسبت به موضوع خیریه ها بدبین کرده است.
(خیر/ آقا مشهد)
به نظرم باید در صدا وسیما کارهای خیر اطلاع رسانی شود.
– شبکه اجتماعی
(خیر/ موسسه خیریه محک)
یکی از کارهای اثرگذار محک ،ارتباط با مردم و خیرین از طریق شبکه های مجازی است.چرا که مردم شاید حساسیت کمتری نسبت به معضلات موجود و نیازهای محروم افراد دارند و عموما زندگی خود را ارجح می دانند.یک راه مناسب برای ایجاد حساسیت اجتماعی و بهرهمندی برای حضور بیشتر مردم ،فضای مجازی وشبکه های اجتماعی است.
– شیوه های نوین دریافت مشارکت مالی
(مدیر/ خیریه های کمیته امداد)
شیوه های نوین مالی برای جمع آوری و مشارکت های خرد مردم جواب می دهد ولی برای خیرین بزرگ و سنتی جواب نمی دهد.
– منزلت و طبقه شغلی
(خیر/ آقا مشهد)
متولد 1333 مشهد هستم و مسوولیت های متعددی داشته ام .با توجه به جایگاه و مسوولیتهایی که داشته ام، همیشه رسیدگی به امور طلاب نیازمند در همه موارد برایم مهم بوده است. نظارت و پاسخگویی اوقاف در زمینه موقوفات باید شفاف باشد. چرا در نظام اسلامی مردم از انجام وقف نگرانی دارند.
– پایگاه اقتصادی
(خیر/ بیمارستان خیریه سوم شعبان)
در تهران و خانواده مذهبی در سال 1352 متولد شده ام.مهندس عمرانم و ریشه مشهدی داریم. برای بیمارستان سوم شعبان در قبل و بعد از انقلاب با خانواده کمک زیادی کرده ایم و مشوقم در اینکار، معمولا پدرم و از تاجرین قدیمی شهر هستند.
– امنیت اقتصادی
(خیر / آقا تبریز)
در سال 1308 در تبریز بدنیا امدم.دکتری شیمی از خارج دارم.2 فرزندم موفقیت بالای علمی و یکی از آنها فوت کرده است.اولین تجربه کار خیرم ساخت مسجدی برای روستای محل پدری ام بوده است.از آینده کارهای اقتصادی ام مطمین هستم و در این مدت، کارهای خیریه زیادی در حوزه های متعدد انجام داده ام ولی همیشه آموزش و سلامت برایم الویت داشته است.
– منابع مادی
هر چند دسترسی به منابع مادی، به نظر میرسد شرط لازم برای حضور افراد در کارهای خیر و عام المنفعه است ولی در طول مصاحبه به مواردی رسیدیم که افرادی با منابع مادی کم هم بصورت مستمر در کار خیر شرکت می کنند.
(مدیر/ خیریه های سلامت)
خیرین متمول بیشتر به سمت بیمارستان خیریه می روند.
– اعتماد نهادی اقتصادی
(خیریه/ حمایت از بیماران آسب پذیر طوس)
2 اصل شفافیت و اعتمادسازی عامل ارتباط خوب خیریه با خیرین در موسسه است. مردم و خیرین دوست دارند مسیر هزینه کرد کمک و مساعدت خود را در موسسه خیریه به راحتی ببینند و دنبال کنند.
– ابهام در نیازسنجی
(خیر/ مجمع خیرین سلامت)
اصولا ما در مجمع نیازسنجی می کنیم و پلی بین خیرین و مدیران علوم پزشکی هستیم.
(خیر/ آقا بجنورد)
خیرین و مردم باید موسسات خیریه را در مناطق محروم دایر کنند تا بیشتر اثرش برقرار شود. هر جایی الویت خودش را دارد و باید در کار خیر نیاز سنجی کرد.
با توجه به مطالب فوق، نتایج حاصل از تحلیل مصاحبه‌های انجام شده منجر به شناسایی 296 واحد معنایی، 27 تم فرعی و 3 تم اصلی گردید که در ادامه و در قالب جدول زیر ارائه می‌شود:
جدول شماره (1): نتایج تحلیل کیفی
عوامل مؤثر بر کنش مشارکتی خیرین نظام سلامت ایران عوامل زمینه‌ای داوطلبانه بودن
پیشینه نیکوکاری
محل زندگی و تولد
تحصیلات
جنسیت
سن
قومیت
تجربه و احساس خوش‌آیند
عوامل فرهنگی – اجتماعی
ایدئولوژی و باورهای دینی
اعتماد و تعهد اجتماعی
ساختارهای مشارکتی
هنجارهای فرهنگی
همدلی و تعلق
اعتماد به کارگزاران
آگاهی اجتماعی
حمایت و رضایتمندی اجتماعی
امنیت اجتماعی
رقابت و احترام
رسانه جمعی
شبکه اجتماعی
عوامل مؤثر بر کنش مشارکتی خیرین نظام سلامت ایران عوامل اقتصادی شیوه‌های نوین دریافت مشارکت مالی
منزلت و طبقه شغلی
مشوق‌های مالی
درآمد
پایگاه اقتصادی
امنیت اقتصادی
منابع مادی

مدل خروجی نرم‌افزار Maxqda در شکل زیر قابل مشاهده است:

شکل شماره (1): مدل بررسی رویکرد جامعه شناختی مشارکت خیرین در مراکز درمانی خیریه
بحث و نتیجه‌گیری
یکی از بزرگ‌ترین گرفتاری‌های مدیران سلامت، تأمین منابع مالی است. منابع مالی مورد نیاز بخش سلامت به روش‌های مختلفی نظیر مالیات، پرداخت‌های بیمه اجتماعی، پرداخت‌های مستقیم و مؤسسات خیریه و خیرین تأمین می‌شود (نکویی مقدم و همکاران، 1392).
يکي از عناصر مهم در حکمراني خوب، افزايش مشارکت‌هاي مردمي در اداره امور جامعه است. موضوع کمک به محرومين و فعالیت‌های خيرخواهانه ازجمله اين عرصه‌هاست. اهميت اين موضوع تا قدري است که می‌توان ادعا کرد حل مسائل ناشی از فقر بدون مشارکت مردمي ممکن نيست (مسعودی پور و باقری نصرآبادی، 1397).خیریه‌ها به منزله بازوهای حمایتی برخاسته از جامعه، در تلاشند تا به زعم خود مسائل و مشکلات جامعه را با استفاده از منابع و ذخایر به دست آمده از بخش خصوصی و یا در رایزنی با نهادهای دولتی حل کنند (بهار و فروغی، 1397).
تحقیق حاضر نیز با هدف مطالعه جامعه شناختی مشارکت خیرین در مراکز درمانی خیریه اجرایی گردید. نتیجه تحقیق آنها نشان داد که به صورت کلی سه دسته اصلی از عوامل وجود دارند که بر روی میزان مشارکت خیرین در نظام سلامت ایران اثرگذار هستند که این سه دسته شامل عوامل زمینه‌ای، فرهنگی – اجتماعی و اقتصادی بودند. عوامل زمینه‌ای شامل داوطلبانه بودن، پیشینه نیکوکاری، محل زندگی و سکونت، تحصیلات، جنسیت، سن، قومیت، تجربه و احساس خوش‌آیند بود. عوامل فرهنگی – اجتماعی نیز شامل ایدئولوژی و باورهای دینی، اعتماد و تعهد اجتماعی، ساختارهای مشارکتی، هنجارهای فرهنگی، همدلی و تعلق، اعتماد به کارگزاران، آگاهی اجتماعی، حمایت و رضایتمندی اجتماعی، امنیت اجتماعی، رقابت و احترام، رسانه جمعی و شبکه اجتماعی است. در پایان، عوامل اقتصادی شامل شیوه‌های نوین دریافت مشارکت مالی، منزلت و طبقه شغلی، مشوق‌های مالی، درآمد، پایگاه اقتصادی، امنیت اقتصادی و منابع مادی بودند.
پیشنهادات
با توجه به اهمیت مشارکت خیرین در نظام بهداشت و سلامت جامعه و همچنین بر اساس یافته‌های تحقیق حاضر پیشنهاد می‌شود تا مسئولین و خط‌مشی گذاران، نمایندگان مجلس و تمامی افرادی که به نوعی می‌توانند تصمیم‌گیرنده و تصمیم‌ساز باشند، بیش از پیش به اهمیت حضور و فعالیت این قشر مسئولیت‌پذیر و توانمند جامعه توجه ویژه‌ای داشته باشند و تلاش نمایند رویه‌هایی که در فرآیند فعالیت‌های خیرخواهانه این افراد خللی ایجاد می‌نماید را تسهیل نمایند. بخش قابل توجهی از افرادی که در این تحقیق مورد مطالعه قرار گرفتند به این نکته اشاره می‌نمودند که رویه‌های اداری و اجرایی کشور به‌گونه‌ای است که در بیشتر موارد، در اجرای فعالیت‌های آنها مشکل ایجاد می‌نماید.
همچنین پیشنهاد می‌شود تا مؤسسات خیریه با استفاده از شیوه‌ها و تکنولوژی‌های نوین برای جلب مشارکت‌های مردمی اقدام نمایند. به طور مثال، در اروپا از تکنولوژی به‌گونه‌ای استفاده می‌نمایند تا وقتی فرد از کارت اعتباری برای پرداخت وجه به خیریه استفاده می‌نماید، تصویر پس‌زمینه به‌گونه‌ای تغییر می‌کند که گویا پرداخت‌کننده با حرکت کارت در دستگاه POS، تکه نانی را برش داده و به یک فقیر می‌دهد و رضایت وی را جلب می‌کند. همچنین شفافیت‌های اجرایی در امور خیریه‌ها نیز می‌تواند بر روی مشارکت بیشتر خیرین مؤثر باشد.
نظر به اینکه طیف وسیعی از عوامل مؤثر بر مشارکت خیرین، عوامل فرهنگی و اجتماعی است؛ لذا پیشنهاد می‌شود سازمان صداوسیما به عنوان متولی اصلی تولید محتوا در رسانه ملی و فضای مجازی، نسبت به تولید محتوای چندرسانه‌ای و غیره اقدام نماید تا آگاهی مربوطه در جامعه افزایش یابد. همچنین پیشنهاد می‌شود تا مبلغین دینی و همچنین رسانه ملی در مسیری فعالیت نمایند تا فرهنگ مشارکت عمومی و وقف در جامعه توسعه یابد. وقتی میان مردم حس همدلی و تعلق بیشتری ایجاد شود، مشارکت مردم در اموری که به ظاهر به آنها ارتباطی ندارد، افزایش خواهد یافت. البته تمامی این موارد، وابسته به امنیت اجتماعی است تا اعضای جامعه از لحاظ امنیت، احساس اعتماد و اطمینان داشته باشند. دسته دیگری از عواملی که می‌تواند بر روی مشارکت خیرین تأثیر بگذارد، عوامل زمینه‌ای است. به این منظور پیشنهاد می‌شود تا آموزه‌های مسئولیت‌پذیرانه در دروس و آموزه‌های دانش آموزان و دانشجویان گنجانده شود. همچنین ضرورت دارد تا دانشگاهیان علوم دینی و انسانی با ایجاد بسترهایی در مسیر هم‌اندیشی گام بردارند که ضمن ذخیره و انتشار سابقه خیرین گمنام و ارزشمند که در جامعه فعالیت نموده‌اند، اقدامات سازنده آنان و خروجی‌های مبارک این اقدام آنها برای جامعه نیز تشریح شود. البته باید این راهکار به‌گونه‌ای باشد که به شخصیت و علایق و باورهای خیرین نیز آسیبی وارد نکند.
همچنین موارد ذیل به کرات در مصاحبه با خیرین و مدیران موسسات خیریه سلامت تکرار میشد، که در موارد مناسب می طلبد مسوولین وزارت بهداشت ،درمان و آموزش پزشکی و دانشگاه های علوم پزشکی بدان توجه ویژه ای داشته باشند.
-جذب منابع مالی و مشارکتی در موسسات خیریه در بستر اینترنت و فضای مجازی می تواند فراگیر باشد.
-بهتر است هزینه هایی مانند گمرک ،شهرداری ها و مالیات ,حامل های انرژی و آب مصرفی مراکز درمانی خیریه کم و یا حذف شود.
–مدیران سلامت باید به خوبی نیازسنجی و نیازمندی نظام سلامت را به خیرین و موسسات خیریه سلامت اطلاع رسانی کنند.
–در بعضی موارد مانند راه اندازی مراکز علوم دینی توسط خیرین، اخذ مجوز از مراجع و علمای دینی برای انجام هزینه کرد اینگونه امور از سهم امام معصوم و در بحث خمس اثرات تشویقی و توسعه ای زیادی داشته است.
-بسترسازی قانونی روان و شفاف سازی همه جانبه دو عامل مورد تاکید برای توسعه حضور خیرین در بخش بهداشت و درمان از سوی خیرین و مدیران موسسات خیریه سلامت مطرح شده است.
-تسهیل مراحل ثبت موسسات، معافیت مالیاتی، مشارکت دولت در پروژه های خیرین و اطلاع رسانی مناسب از سوی مدیران از اقدامات مورد تقاضای خیرین سلامت بوده است.
-در مواردی مدیران نظام سلامت اصولا با فرهنگ انجام کار خیر توسط خیرین و موسسات خیریه سلامت بیگانه بوده اند که همین امر باعث بروز مشکلاتی در پیشبرد پروژه ها شده است.
-باید حرف و عمل مسوولان دولتی در قبال پروژه های خیر ساز یکی باشد و دولت تکالیفش را در این خصوص بویژه در برنامه زمان بندی مورد توافق با خیرین و موسسات خیریه بدرستی عمل کند.
-دولت باید برای راه اندازی موسسات خیریه در مناطق محروم اقدامات و مساعدت های مناسبی را در پیش بگیرد.
-نظارت اوقاف در موقوفات باید شفاف باشد و مردم احساس نگرانی کمتری برای وقف کردن داشته باشند.
-روحانیت و افراد دارای تریبون،پزشکان و کادر درمانی باید با حرف و عمل به گسترش فرهنگ خیر و وقف در کشور مانند سالهای نه چندان دور کمک کنند.
-تنوع کارهای خیر از سوی مردم در زمینه های مختلف آموزشی،سلامت و محیط زیست و … در سالهای اخیر افزایش یافته و این امر در گرو افزایش سطح آگاهی مردم و خیرین و مطالبه گری مسسولین دستگاههای مختلف است.
-مسوولین دنبال دولتی کردن موسسات خیریه و امر و نهی کردن های مرسوم و از بالا به پایین در سیستم های اداری نباشند.

منابع
• امیراحمدی،رحمت ا… و مهرداد نوابخش(1395).تاثیر سرمایه فرهنگی بر توسعه شهری با تاکید بر مشارکت شهروندان در نوسازی بافت های فرسوده.مجله مطالعات موسسه اجتماعی ایران.سال هشتم،(3)،49-35.
• اکرامی فر، محمدرضا (1383). مشارکت خیرین در ارائه خدمات به آموزش‌وپرورش، موانع و راهکارها. رشد آموزش علوم اسلامی، (25)،68-56
• ایازی، محمدهادی. (1397). ۸۷۵ مرکز خیریه در حوزه سلامت کشور فعالیت دارند. خبرگزاری تسنیم: https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/04/14/1768562
• بختیاری، احمد (1397). بانک اطلاعات تشکل‌های مردم‌نهاد و خیریه‌های حوزه سلامت. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.
• بهار، مهری، و فروغی، مریم. (1397). واکاوی نقش خیریه‌ها در تولید و تداوم فقر زنانه. زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان), 16(1), 27-49.
• خاقانی زاده، عاطفه و صفورا خسروی، ۱۳۹۵، بررسی نقش سرمایه اجتماعی بر مشارکت گروهی جوانان در فعالیت‌های جمعیت هلال‌احمر (مطالعه موردی: جوانان 15-29 ساله شهر تهران)، اولین همایش ملی خیر ماندگار (مطالعه و ارزیابی امور خیر در ایران)، تهران، بنیاد خیریه راهبری آلاء،
• دان باوتری، کیت کرکلند (1397). راهنمای مدیریت خیریه در کشورهای انگلستان، ولز، اسکاتلند و ایرلند شمالی. ترجمه سلیمانی، حنظله. تهران، انتشارات بنیاد خیریه آلاء.
• دشمنگیر، لیلا، وعظیم زاده، سولماز. (1397). بررسی تطبیقی چارچوب های تامین مالی در حوزه سلامت. مجله تحقیقات سلامت، 14(2)، 10-2.
• دماری، بهزاد، حیدرنیا، محمدعلی، و رهبری بناب، مریم. (1393). نقش و عملکرد سازمان‌های مردم‌نهاد در حفظ و ارتقای سلامت جامعه. پایش، 13(5), 541-550.
• رضا، اندام، مهرعلی همتی، نژاد، مهرزاد، حمیدی، رحیم رمضانی، نژاد، و انوشیروان کاظم، نژاد. (1388). بررسی انگیزه‌های داوطلبی در ورزش. المپیک نوین (المپیک سابق), 1388(47).
• رضوی زاده، ندا، ۱۳۹۵، سرمایه اجتماعی و کنش نیکوکارانه در تجربه‌ی خیران مدرسه‌ساز، اولین همایش ملی خیر ماندگار (مطالعه و ارزیابی امور خیر در ایران)، تهران، بنیاد خیریه راهبری آلاء،
• رهنوردآهن، فرج اله، علمداری، شهرام، و صادقی نیک پی، ناهید. (1388). شناسایی عوامل مؤثر برجذب و نگهداری گروه‌های مردمی داوطلب ارائه خدمات داوطلبانه در جمعیت هلال‌احمر. امداد و نجات، 1(2), 39-53.
• روانگرد، رامین، جوانبخت، مهناز، و باستانی، پیوند. (1397). عوامل مؤثر بر انتخاب ارائه‌دهندگان خدمات سلامت دولتی، خصوصی و خیریه. دانشور پزشکی، 25(134), 27-38.
• سازمان جهانی بهداشت. (2008). گزارش سازمان جهانی بهداشت: 315
• سپهری، حسین. (1372). بررسی راه‌های جلب مشارکت مردمی در امور آموزش‌وپرورش. پژوهشکده تعلیم و تربیت. دانشگاه علامه طباطبایی.
• صالحی عمران، ابراهیم. (1394). تحلیل جامعه‌شناختی عوامل مؤثر در میزان مشارکت مردم در ساخت فضاهای آموزشی. مطالعات توسعه اجتماعی – فرهنگی، ۴ (۳), صفحه ۳۹-۵۸
• علیزاده، محمدحسین. (1378). انگیزه‌های مشارکت و سرمایه‌گذاری در آموزش‌وپرورش خراسان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه فرهنگیان.
• قاسمی پویا، اقبال. (1380). موانع و راه‌های توسعه مشارکت مردم در اداره آموزش‌وپرورش. کتابخانه دیجیتالی تبیان.
• قاضی‌زاده هاشمی، سید حسن. (1392). وضعیت نظام سلامت ایران. گزارش نشست عمومی خیرین و فعالان نظام سلامت.
• گنجی، محمد، نیازی، محسن، و احسانی راد، فاطمه. (1394). مشارکت در امور خیریه و وقف، پیش درآمدی بر توسعه پایدار. مطالعات توسعه اجتماعی – فرهنگی، 3(4), 25-45.
• مسعودی پور، سعید، و باقری نصرآبادی، محسن. (1397). اولویت‌بندی مسائل کلیدی در نظام حکمرانیِ بخش دولتی و غیردولتی ایران در حوزه خیریه‌ها. سیاست‌گذاری عمومی، 4(3), 141-158.
• ناصحی، مهدی، شادپی، محبوبه. (1387). بانک وقف پول (فرصت‌ها و چالش‌ها) مجموعه مقالات همایش بین‌المللی وقف و تمدن اسلامی، جلد 2 انتشارات اسوه.
• نکویی مقدم، محمود، امیریوسفی، سعیده، قربانی بهابادی، زهرا، و امیراسماعیلی، محمدرضا. (1392). نقش مؤسسات خیریه در نظام سلامت: یک مطالعه کیفی. تحقیقات کیفی در علوم سلامت، 2(1), 1-10.
• نکویی مقدم، محمود، امیریوسفی، سعیده، قربانی بهابادی، زهرا، و امیراسماعیلی، محمدرضا. (1392). نقش مؤسسات خیریه در نظام سلامت: یک مطالعه کیفی. تحقیقات کیفی در علوم سلامت، 2(1), 1-10.
• نیازی، محسن، گنجی، محمد و عسگری، محبوبه. (1391). تأثیر میزان پایبندی به ارزش‌ها بر مشارکت پاسخ‌گویان در امور خیریه. مجموعه مقالات همایش وقف (با تأکید بر آموزش عالی). دانشگاه کاشان.
• نیکویی مقدم، محمود، اسماعیلی، محمدرضا، قربانی، زهرا و یوسفی، سعیدامیر. (1392). مطالعه کیفی نقش مؤسسات خیریه در نظام سلامت. مجله تحقیقات خیریه در نظام سلامت،2(1)،10-1
• وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی. (1389). گزارش سازمانی معاونت بهداشت وزارت بهداشت. تهران. معاونت بهداشت وزارت بهداشت.
• Andreoni, James (1990).Impure altuism &Donations to Public Goods.A teory of Warm.The Economic Jurnal(880)
• Bekkers,Rene(2006).Traditionnal and Health-Related philanthropy.Social
Psychology quartrrly.609(4):349-34
• Rezai, Feteme &Maracy, Mohammad(2019).Preparedness of Community-based organaisations in biohazard:reliability and validity of an assess ment tool.Open access Methodology.Iran Red Cresent Medj.21(4):e90967.
• Halfpeny,Peter(1999).Economic and Socialogical theories of Individual
charitable giviy. Compeenentary or Controdicltoy
• Ministry of Health and Medical education.The Nature of Country،s health
donors council(Onlion).(Cited2011. (Available from,URL
:Http://WWW.Behdasht.Gov.Ir/Index, aspx?Siteid=1&Sitrid=1&Siteid=1388