بررسی رابطه بین فرهنگ دینی و سلامت روان خیرین مراکز معلولین ذهنی شهر تهران

بررسی رابطه بین فرهنگ دینی و سلامت روان خیرین مراکز معلولین ذهنی شهر تهران

1. حسین سراوانی، ^2. شروین وفا، ^3. رضا پوربهرام، ^4. زهرا ولی‌پور
2. کارشناس ارشد روانشناسی آموزگار مدارس استثنایی شهر تهران
3. کارشناس ارشد ادبیات فارسی دبیر مدارس استثنایی شهر تهران
4. کارشناس ارشد روانشناسی مدیر آموزشگاه استثنایی
5. کارشناس آموزش ابتدایی،سرپرست آموزشی مدارس استثنایی شهر تهران

چكيده :

دینداری همراه است با مجموعه ای از اعتقادات  و محوری ترین اعتقادات در این زمینه اعتقاد به وجود خداوند ،  نقش خداوند در هستی و وحدانیت خداوند است ،اگر در عصر جديد دين را يك امر فطري بشناسيم، اين دين مي تواند در فرهنگ دخالت كند؛ زيرا پيشينۀ فرهنگ نشان داده است كه فرهنگ هميشه با فطرت انسان ها يا دست كم با آنچه به عنوان فطرت شناخته شده است، هماهنگ بوده است و هيچ گاه ميان فرهنگ و فطرت انساني ناسازگاري رخ نداده است. فطرت خیرخواهی در فرهنگ دینی از جایگاه والایی برخوردار است. یکی از بزرگترین مشکلات اجتماعی، که همواره بشر با آن مواجه است – علی رغم پیشرفت های صنعتی و مادی – فاصله طبقاتی است، به این معنا که در یک سو عدّه ای غرق در ثروت و ناز و نعمت بوده و از بهترین وسایل آسایش و رفاه بهره مند باشند و در سوی دیگر عدّه ای به اندازه ای در فقر و نداری غوطه ور باشند که حتی از تهیه لوازم ضروری زندگی (از قبیل غذا، لباس، مسکن، لباس ساده و …) عاجز باشند، طبیعی است که در چنین جامعه ای رنگ عدالت و برابری به چشم نیاید. در چنین اوضاع تأسف باری، اضطراب، نگرانی، بدبینی و جنگ و دشمنی و نا امنی، امری اجتناب ناپذیر خواهد بود. زیرا در این جوامع غیر انسانی، درهای مددرسانی و کمک رسانی اجتماعی به روی فقرا بسته است و فقرا برای اداره زندگی خویش نیاز به منبع درآمدی دارند که با آن مخارج زندگی را تأمین نمایند، وقتی مردم جامعه دست رد بر سینه پر درد و سوخته ی فقرا می زنند، آنها چاره ای جز پناه آوردن به مشاغل کاذب و مفسده انگیز از قبیل فروش مواد مخدّر، ندارند و در پاره ای از موارد در اثر شدّت فقر و نداری پا را فراتر نهاده و به مفاسد اخلاقی که اساس و بنیان نظام اخلاقی و رفتاری یک جامعه را بر هم می زند، روی می آورند. خداوند بی همتا در کلام نورانی خود پرده از روی این حقیقت پنهان برداشته و به زیبایی می فرماید: (مثل الذین ینفقون اموالهم فی سبیل الله کمثل حبه انبتت سبع سنابل فی کل سنبله مائه حبه و الله یضاعف لمن یشاء و الله واسع علیم.). حکایت کسانی که مالشان را در راه خدا می بخشند، حکایت دانه ای است که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه صد دانه باشد و خدا برای هرکس بخواهد پاداشی چند برابر می دهد و خدا وسعت بخش داناست. بنابراین در اثر مالی که به فقرا و مستمندان پرداخت نموده اید، نه تنها اموالتان کم نمی شود بلکه خداوند مهربان از سرچشمه ی فضل و رحمت خویش چندین برابر آن مال را به شما بازمی گرداند.این افراد خیر قطعا از مولفه های سلامت روان بیشتری برخوردار هستند هدف از  اين پژوهش بررسی رابطه بین فرهنگ دینی و سلامت روان خیرین مراکز معلولین ذهنی شهر تهران می باشد جهت سنجش متغيرها از پرسشنامه دينداری كرمی – شعيری(1386) و پرسشنامه سلامت روان 28 سوالی استفاده شد. جامعه پژوهش کلیه خیرین مراکز معلولین ذهنی شهر تهران در سال اخیر می باشد كه طبق آمار واصله حدود 755نفرمی باشند كه 250 نفر به صورت تصادفی طبقه ايی به عنوان نمونه انتخاب شدند.جهت تجزيه و تحليل داده ها علاوه روشهای توصيفی و تحليل رگرسيون استفاده شد. نتايج تحليل ها نشان داد كه بین فرهنگ دینی و سلامت روان خیرین مراکز معلولین ذهنی شهر تهران رابطه معنی داری وجود دارد، (22/0- =r،0001/0p<) به اين معنی كه هر چه ميزان فرهنگ دینی خیرین مراکز معلولین ذهنی شهر تهران بيشتر باشد از سلامت روان بيشتری برخوردارند و همچنين نتايج تحليل رگرسيون نيز نشان داد كه می توان از روی دينداری افراد سلامت روانی آنان را پيش بينی كرد.

كليد واژگان: فرهنگ دینی – معلولین ذهنی – سلامت روان

مقدمه

افراد انسان دارای دو دسته رفتار هستند. رفتارهایی که به منظور تداوم حیات وزندگی بهتر صورت می گیرد وامروزه به منظور بهتر کردن کمیت وکیفیت آن ده ها رشته علمی جدید پدید آمد. دسته دوم رفتارهایی است که بیشتر در حوزه علوم انسانی مورد بررسی قرار می گیرد. این رفتارها برگرفته از ارزش ها و باورهایی است که از ایدئولوژی افراد سرچشمه می گیرد. این ایدئولوژی(جهان بینی) در تمام جنبه های زندگی و روابط فردی و اجتماعی انسان اثر می گذارد. گسترش علم و تکنولوژی به آسایش افراد در بعد جسمانی کمک فراوانی کرد اما سلامت روانی وکسب آرامش افراد امروزه به مساله ایی جدی تبدیل شده است. در نتیجه جهت کسب آرامش روانی توجه به معنویات و بازگشت به سنت های معنوی ]که دین جامع ترین مصداق آن است[ مورد توجه قرار گرفته است. بررسی های جامعه شناختی در حوزه دین و رشد مطالعات در زمینه روان شناسی مذهب نشان دهنده وجود رابطه بین مذهب و سلامت روانی است و برخی دانشمندان نیز عصر حاضر را دوره بازگشت و بازنگری به دین دانسته اند. اسلام، مجموعه اى از باورهاى قلبى و تكاليف ديني است. باورهاي قلبي، برآمده از فطرت انساني و دلايل عقلي و نقلي است و تكاليف ديني، وحي الهي و با هدف تأمين سعادت دنيوي و اخروي بشر بر پيامبر فرود آمده است و تمامى امورى را که به نحوى در سعادت دنیا و آخرت انسان نقش دارد در بر می گیرد. تعاريف دين و فرهنگ با رويكرد مصداق گرايي نشان مي دهد كه نسبت ميان فرهنگ و دين، نسبت كل و جزء است؛ فرهنگ كل است و دين جزء. و اگر در اين مقايسه، دين اسلام را مد نظرداشته باشيم، باز هم نسبت ميان دين اسلام و فرهنگ، نسبت جزء و كل خواهد بود.اما وقتی که صحبت از فرهنگ دینی می آید فطرت انسانی در سرلوحه کار قرار می گیرد. انسان مسلمان باید خود را در غم و شادی دیگران شریک بداند؛ یعنی آنچه را برای خود می خواهد، برای دیگران نیز خواهان باشد و آنچه را برای خود آرزو می کند، برای دیگران نیز آرزومند باشد. در این حال، اگر موفقیت و کمالی نصیب دیگران شود، لذت می برد. رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند: اَحْبَبَ لِلنّاسِ ما تُحِبُّ لِنَفْسِکَ. آنچه برای خود می پسندی، برای دیگران نیز بخواه. اهمیت این نحوه از خیرخواهی به حدی است که در روایات تاکید شده دانشمندان و آگاهان اگر از خيرخواهى امتناع ورزند و ديگران را راهنمايى نكنند، خيانت پيشه كرده‌‌اندد. در فرهنگ اسلامی اولاً فرد و اجتماع با هم هستند دیگران هم بخشی از وجود انسان هستند مصداق این بیت شعر “بنی آدم اعضای یکدیگرند که در آفرینش زیک گوهرند” می باشد که جامعه به یک پیکر تشیبیه شده که اگر عضوی از آن درد گرفت دیگر بخشها هم درد کند یا برای بهبود آن وارد عمل شوند. این همان تفکر دینی است که انسانها را به هم پیوسته می داند و انسانها در غم همدیگر شریک هستند و باید به همدیگر کمک کنند و ناراحتی دیگران ناراحتی او هم است. این مسئله به جمع گرایی و ارزشهایی که در فرهنگ ما است بر می گردد. یکی از این ارزشها کمک به دیگران است

دین کلمه ایی عربی به معنی اطاعت،آیین و شریعت که در لاتین به صورت religion آمده است.این اصطلاح معنی واحدی که مورد قبول دانشمندان رشته های علوم انسانی باشد ندارد و هر یک از دانشمندان از دیدگاه خود تعریف متفاوتی از دین ارائه کرده اند.  رادکلیف براون5،مردم شناس تنها به کارکرد های دین توجه کرده و آن را باعث نگه داشت نظم اجتماعی      می داند(شجاعی زند،1380).هورتون6دین را به عنوان بسط میدان روابط اجتماعی آدم ها به فراسوی محدودیت های جامعه صرفا بشری در نظر می گیرد (هورتون،1960).اسپنسر7می گوید ادیان اساسا عبارتند از اعتقاد به وجود همه جا حاضر چیزی که تعقل ما از درک آن عاجز است(دورکیم8،ترجمه پرهام،1382).پیتربرگر9جامعه را دارای نظمی معنی دار(ناموس10)می داند و بیان می کند انسان ها ذاتا گرایش دارند که نظم معنی داری را بر واقعیت حاکم کنند و چون ناموس اسرار آمیز انگاشته  می شود از طریق دین خصلت قدسی پیدا می کنند(همیلتون11،ترجمه ثلاثی،1381).بعضی از دین پژوهان مغرب زمین نیز دین را ابداع روشنگری می دانند (مورن12،1988).مارکس13دین را محصول جامعه طبقاتی دانسته و معتقد است از طریق دین با وعده آنچه در جهان دیگر خواهد آمد توجه از نابرابری ها وبی عدالتی ها در این جهان منحرف می شود(گیدنز14،ترجمه صبوری،1382).وبر15 تنش ناشی از اختلاف میان آنچه تصور می کنیم باید باشد و آنچه عملا رخ می دهد را سرچشمه دیدگاه مذهبی می داند (همیلتون،ترجمه ثلاثی،1381).دورکیم نیز معتقد بود دین را نمی توان تعریف کرد مگر به تبع خصلت هایی که همه جا با دین همراه است و دین را دستگاهی همبسته از باورها و اعمال مربوط به امور لاهوتی می داند و همه کسانی که پیرو آن هستند را در یک اجتماع اخلاقی واحد به نام کلیسا(امت)متحد می کند(دورکیم،ترجمه پرهام،1383).همچنین دین را شیرازه جامعه وپدیده های دینی را امری اجتماعی تلقی می کند که از طریق تجمعات شعائری و مراسم های مناسکی ،هماهنگی و انسجام گروهی را تجدید و تقویت می کند(کوزر16،ترجمه ثلاثی،1383).

آلپورت17اولین کسی بود که برای دین دو جنبه بیرونی و درونی در نظر گرفت. جهت گیری مذهبی بیرونی را حرکات و حالات و تفکرات مذهبی دانست که به منظور رفع نیازهای مختلف از آن استفاده می شود ولی جهت گیری مذهبی درونی را حالتی می دانست که در آن حیات و زیست و زندگی فرد در دین و مذهب است و هر رفتار و تفکری که دارد در ارتباط با عقیده مذهبی اوست(صادقی،1378).فروم18دین را تامین کننده بخشی از نیاز های انسان دانسته و معتقد است دین به   انسان ها دید و کانون سرسپردگی می دهد(خسروپناه،1382).فروید19بنیانگذار روان کاوی شخصیت،باورهای دینی را اوهام ،جلوه های کهن ترین و قوی ترین امیال بشری دانست(هیک،ترجمه سالکی،1376)و بیان کرده است ریشه دین در ضعف و وابستگی اساسی به پدر و در آرزوهای ناکام انسان برای دسترسی به نیاز های کودکانه است که به شکل خدا جلوه می کند (خسروپناه،1372).ویلیام جیمز20دین را نتیجه تاثیرات و احساسات و رویدادهایی میداند که برای هر انسانی در عالم تنهایی روی می دهد و انسان در می یابد که بین او و چیزی که آن را امر خدایی می نامد رابطه ایی برقرار است.

برخی متفکران اسلامی نیز دین را تعبیری استعاری از شریعت می دانند وشریعت را احکامی می دانند که خداوند وضع کرده و بر پیامبر وحی نموده و به دست وی صاحبان خرد را به پذیرش و عمل به آن احکام فرا خوانده است(جرجانی به نقل از مصباح).طباطبایی در تعریف ادیان دارای شریعت چنین بیان کرده است که دین روش ویژه ایی برای زندگی دنیوی است که مصلحت دنیوی انسان را در جهت کمال اخروی و حیات ابدی او تامین می کند(طباطبایی،1362)مصباح یزدی نیز دین را اعتقاد به آفریننده ای برای جهان و انسان و دستورات عملی متناسب با این عقایدمعرفی می کند (مصباح یزدی،1379).امام علی(ع)نیز در معنی دین فرموده اند آغاز دین تسلیم بودن در برابر پروردگار و پایان آن بندگی خالص او کردن است دین را جز عقل سامان نبخشد و از هر کار زشت و ناپسند باز می دارد .در نهایت از دیدگاه اسلام دین را می توان چنین تعریف کرد:دین مجموعه ایی از معارف،عقاید،احکام و اخلاق و در یک کلام هست ها و نیست ها و باید ها و نباید هاست که خداوند جهت هدایت بشر به وسیله منابع و ابزاری چون کتاب،سنت،عقل و فطرت نازل فرموده است(خسروپناه،1379).

ارائه تعریف کاملی از سلامت روان به دلیل نداشتن تعریف صحیح و قابل قبولی از به هنجاری مقدور نیست و هر یک از مکاتب روانشناسی و دانشمندان از نگاه خود تعاریف متفاوتی از سلامت روانی ارائه کرده اند. در سومین کنگره جهانی بهداشت روانی یک تعریف دو قسمتی ارائه کردند:1-بهداشت روانی حالتی است از نظر جسمی،روانی و عاطفی،در حدی که با بهداشت روانی دیگران انطباق داشته باشد و برا ی فرد مطلوب ترین رشد را ممکن سازد؛2-جامعه خوب جامعه ای است که برای اعضای خود چنین رشدی را فراهم سازد و در عین حال رشد خود را تضمین کند و نسبت به سایر جوامع بردباری نشان دهد(گنجی،1382)پاولف21در تعریف سلامت روان می گوید رفتار عادی رفتاری است متعادل که به خوبی می تواند در مقابل استرس ها مقاومت نماید(حسینی،1377).رفتار گرایان بهداشت روانی را رفتاری میدانند که با محیط معینی،با نوعی به هنجاری رفتاری سازگاری دارد (گنجی،1382)و در نتیجه بهداشت روانی رفتاری است که آموخته می شود (میلانی،1374). با جمع بندی تعاریف متفاوتی که از بهداشت و سلامت روانی ارائه شده می توان بهداشت روانی را علمی دانست برای بهزیستی و رفاه اجتماعی که تمامی زوایای زندگی را در بر می گیرد. به عبارت دیگر بهداشت روانی دانش یا هنری است که به افراد کمک می کند که با ایجاد روش های صحیح روانی و عاطفی بتوانند با محیط خود سازگاری حاصل کرده و برای حل مشکل خود از راه های مطلوب اقدام نماید(میلانی فر،1382). در اسلام نیز سلامت روان تحت عنوان سلامت فکر و جنبه های تکامل روانی مطرح شده،آنچنان که پیامبر اکرم(ص)فرمودند من برای کامل کردن اخلاق مبعوث شدم. پیامبر اکرم و ائمه اطهار علیهم السلام عالی ترین الگو های انسان سالم بوده و مظهر سلامت روانی سایر انسان ها نیز به میزان تقرب به ملاک های انبیاءبستگی دارد.

در رابطه با دینداری نیز پژوهش های مختلفی در داخل یا خارج از کشور صورت گرفته است و با  متغیرهای متفاوتی مثل سعادت مندی،اضطراب،تنیدگی،شخصیت،برابری وغیره سنجیده شده است.

فرضيه های تحقيق:

فرضيه اصلی پژوهش: بین فرهنگ دینی و سلامت روان خیرین مراکز معلولین ذهنی شهر تهران رابطه وجود دارد.

اين فرضيه به 4 فرضيه فرعی زير تقسيم شد.

1. بين فرهنگ دینی و سلامت جسمانی خیرین رابطه وجوددارد.
2. بين فرهنگ دینی و اضطراب در خیرین رابطه وجود دارد.
3. بين فرهنگ دینی و افسردگی در خیرین رابطه وجود دارد.
4. بين فرهنگ دینی و عملكرد اجتماعي در خیرین رابطه وجود دارد.

روش تحقيق:

اين پژوهش كه از نوع تحقيقات علی پس از وقوع است  كه در طرح پيش نگر و شرايط طبيعی به بررسی وجود رابطه بين بین فرهنگ دینی و سلامت روان خیرین مراکز معلولین ذهنی شهر تهران پرداخته است.

جامعه نمونه و روش نمونه گيری:

جامعه آماری اين پژوهش کلیه خیرین مراکز معلولین ذهنی شهر تهران در سال اخیر كه طبق آمار واصله حدود 755نفرمی باشند بااستفاده از جدول مورگان 250 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شد و با كمك روش نمونه گيری تصادفی طبقه ايی و با احتساب افت آزمودني ها ابزارهای تحقيق بين آنها نفر توزيع و در نهايت 225 پرسشنامه به عنوان نمونه نهايی جمع آوری شد.

ابزارهای سنجش:

جهت سنجش دينداری از پرسشنامه دينداری كرمی و شعيری (1386) استفاده شد. اين پرسشنامه با تكيه بر دين اسلام  تهيه شده كه شامل 35 سوال است كه بر اساس طيف ليكرت نمره گذاری شده است. اين پرسشنامه شامل دو خرده مقياس عقايد و احكام (19 سوال ) و اخلاق دينی ( 16 سوال ) است. حداكثر نمره پرسشنامه 140 و حداكثر نمره هر يك از خرده مقياس ها به ترتيب(76) و (64)    می باشد. روايی آزمون به صورت همزمان سنجی با پرسشنامه های نگرش مذهبی خداياری(1378)، آزمون معبد گلزاری(1378)و آزمون جهت گيری مذهبی آذربايجانی(1380) اجرا شد و ضرايب همبستگی با اين آزمونها به ترتيب (63/0)،(64/0)،(69/0) بدست آمد. پايايی آزمون نيز بر اساس آلفای كرونباخ(93/0) محاسبه گرديد.

جهت سنجش سلامت روانی نيز از پرسشنامه سلامت روانی فرم 28 سوالی كه كلدبرگ و هيلر22(1979) به منظور تشخيص اختلالات خفيف روانی ساخته شده است. اين ابزار دارای چهار خرده مقياس علائم جسمانی23، علائم اضطرابی24، افسردگی25و عملكرد اجتماعی26است و هر مقياس شامل 7 پرسش می شود(هندرسون 1990به نقل از گلی1383). نمره گذاری اين پرسشنامه نيز بر اساس طيف لیکرت است و در هر مقياس نمره بالاتر از 6 بيانگر علائم مرضی است و كسب نمره كل بالاتر از 23 نشانه سلامت روانی كمتر است. اعتبار اين پرسشنامه با استفاده از روش بازآزمايی به دست آمده كه ضريب همبستگی آن در سطح(001/0) معنی دار بود و پايايی پرسشنامه نيز به وسيله دوباره سنجی(70/0)،تنصيف(93/0)وآلفای كرونباخ(90/0)به دست آمد.

يافته های تحقيق:

به منظور تجزيه و تحليل داده ها از آمارهای توصيفی ميانگين و انحراف معيار و آمارهای استنباطی ضريب همبستگي پيرسون و تحليل رگرسيون استفاده گرديده است. بنابر جدول 1 ميانگين نمره دينداری47/122 و ميانگين نمره سلامت روانی 66/21 است.

جدول1-ميانگين وانحراف معيار فرهنگ دینی وابعادآن وسلامت روانی و ابعاد آن

جدول 2- همبستگی بين فرهنگ دینی و ابعاد آن،سلامت روان و ابعاد آن

يافته های مربوط به فرضيات تحقيق:

اين پژوهش در ارتباط با يك فرضيه اصلی و چهار فرضيه فرعی انجام شد ابتدا هر فرضيه را بيان كرده و سپس با توجه به جدول مربوطه و نتايج آماری هر جدول فرضيه مورد نظر را تأييد يا رد  می كنيم.

فرضيه اصلی: بين فرهنگ دینی و سلامت روانی خیرین رابطه وجود دارد.

با توجه به جدول شماره 2 نتايج همبستگی رابطه منفی معنی داری را بين فرهنگ دینی و سلامت روانی نشان داد و همچنين دو خرده مقياس عقايد و احكام ( 145/0-=r،003/0 p<)و اخلاق دينی (225/0-=r، 0001/0p< ) به صورت معنی داری با سلامت روانی افراد رابطه دارد و در نتيجه فرضيه تحقيق پذيرفته می شود. همچنين با توجه به نتايج تحليل رگرسيون (جدول 3 ) می توان بيان كرد كه بين سلامت روانی و ابعاد فرهنگ دینی رابطه چند گا نه ايی وجود دارد، به اين معنی كه توجه به عقايد و احكام با سلامت روانی رابطه معنی داری دارد اما وقتی اخلاق دينی به معادله رگرسيون اضافه می شود اين رابطه ديگر معنی دار نيست و عقايد و احكام تأثير خود را به واسطه توجه به اخلاق دينی بر سلامت روانی می گذارد. به عبارت ديگر عامل اول علت دورتر سلامت روانی و عامل دوم علت نزديكتر سلامت روانی است.

جدول 3، همبستگي چندگانه، ضريب تعيين، نسبت f و سطح معنی داری پايبندی به عقايد و احكام و اخلاق دينی برای پيش بينی سلامت روانی

فرضيه 1: بين فرهنگ دینی و سلامت جسمانی خیرین رابطه وجود دارد.

با توجه به جدول شماره 2 نتايج تحليل همبستگی رابطه منفی معنی داری را بين فرهنگ دینی و سلامت جسمانی نشان داد كه بيان كننده تأييد فرضيه بود و همچنين با توجه به نتايج تحليل رگرسيون (جدول 4 )می توان بيان كرد كه بين سلامت جسمانی و بين فرهنگ دینی رابطه چند گانه وجود دارد. به اين معنی كه توجه به عقايد و احكام با سلامت جسمانی رابطه معنی داری دارد اما هنگامی كه اخلاق دينی را به معادله رگرسيون اضافه كنيم اين رابطه ديگر معنی دار نيست و عقايد و احكام تأثير خود را به واسطه اخلاق دينی بر سلامت جسمانی می گذارد. به عبارت ديگر عامل عقايد و احکام علت دورتر سلامت جسمانی و عامل اخلاق دينی علت نزديكتر سلامت جسمانی است.

جدول 4،همبستگي چندگانه، ضريب تعيين، نسبت f و سطح معنی داری پايبندی به عقايد و احكام و اخلاق دينی برای پيش بينی سلامت جسمانی

فرضيه 2: بين دينداری و اضطراب خیرین رابطه وجود دارد.

با توجه به جدول 2 نتايج تحليل وابستگی رابطه معكوس معنی داری را بين بين فرهنگ دینی و اضطراب نشان داد و اين بيان كننده آن است كه فرضيه تأييد می شود به علاوه با توجه به نتايج تحليل رگرسيون(جدول 5 ) بيان می كنيم كه بين اضطراب و ابعاد دينداری رابطه چند گانه ايی وجود دارد. به عبارت ديگر توجه به عقايد و احكام با اضطراب رابطه معنی داری دارد، اما با ورود اخلاق دينی به معادله رگرسيون اين رابطه ديگر معنی دار نيست و عقايد و احكام تأثير خود را به واسطه اخلاق دينی بر كاهش اضطراب می گذارد و می توانيم بيان كنيم كه عامل اول علت دورتر كاهش اضطراب است و بين فرهنگ دینی به عنوان متغيری ميانجی بين عقايد و احكام و اضطراب قرار می گيرد.

جدول5 ،همبستگی چندگانه، ضريب تعيين، نسبت f و سطح معنی داری پايبندی به عقايد و احكام و اخلاق دينی برای پيش بينی اضطراب

فرضيه 3: بين بين فرهنگ دینی و خیرین رابطه وجود دارد.

با توجه به جدول 2 نتايج تحليل همبستگی رابطه منفی معنی داری را بين بين فرهنگ دینی و افسردگی نشان داد و اين بيان كننده تأييد فرضيه بود و همچنين با توجه به نتايج تحليل رگرسيون( جدول 6 ) می توانيم بيان كنيم كه بين افسردگی و ابعاد دينداری رابطه چندگانه ايی وجود دارد. به عبارت ديگر توجه به عقايد و احكام باميزان افسردگی رابطه معنی داری دارد اما هنگامی كه بين فرهنگ دینی را به معادله رگرسيون اضافه كنيم اين رابطه ديگر معنی دار نيست و عامل بين فرهنگ دینی متغيری ميانجی بين عقايد و احكام و ميزان افسردگی است و تأثير عقايد و احكام به واسطه اخلاق دينی بر ميزان افسردگی صورت می گيرد.

جدول 6 ،همبستگی چندگانه، ضريب تعيين، نسبت f و سطح معنی داری پايبندی به عقايد واحكام و اخلاق دينی برای پيش بينی افسردگی

فرضيه 4 : بين فرهنگ دینی و عملكرد اجتماعی خیرین رابطه وجود دارد.

با توجه به جدول 2 نتايج تحليل همبستگی ، رابطه معكوس معنی داری بين فرهنگ دینی و عملكرد اجتماعی بيان می شود و اين ضريب نشان دهنده تأييد فرضيه می باشد به علاوه با توجه به نتايج تحليل رگرسيون( جدول 7 ) می توان بيان كرد كه بين عملكرد اجتماعی و ابعاد دينداری رابطه چندگانه وجود دارد به اين معنی كه متغير اول كه به تنهايی با عملكرد اجتماعی مطلوب رابطه معنی داری دارد با اضافه شدن متغير دوم اين رابطه ديگرمعنی دار نيست. به عبارت ديگر عقايدو احكام به واسطه عامل اخلاق دينی بر عملكرد اجتماعی مطلوب اثر می گذارد.

جدول 7 ،همبستگی چندگانه ، ضريب تعيين، نسبت f و سطح معنی داری پايبندی به عقايد و احكام و اخلاق دينی برای پيش بینی عملکرد اجتماعی

بحث و نتيجه گيری:

همانطوریکه می دانیم  اگر انسان‌هاى شايسته با آداب و شرايط لازم به خيرخواهى مردم بپردازند و آنها هم بدون شائبه، خير و سلامت جامعه را فرامى‌گيرد و شرّ و پليدى از آن رخت برمى‌بندد؛ كاستى‌ها به تكامل، فقر به غنا، وحشت به امنيت، كينه‌توزى به محبت، ضعف به قدرت تبديل مى‌شود و نارسايى‌ها جبران مى‌گردد و استعدادهاى خفته شكوفا مى‌شود. بررسی و تحليل فرضيه ها نشان دادكه بين فرهنگ دینی خیرین و سلامت روانی آنان رابطه معنی داری وجود دارد و می توان از طريق بررسی دينداری آنان ميزان سلامت روان آنان را پيش بينی كرد. به عبارت ديگر با افزايش ميزان فرهنگ دینی خیرین سلامت روان آنان نيز افزايش می يابد و در نتيجه علاوه بر آنكه فرد درآرامش روانی و روحی به سر می برد اين توانايی را نيز می یابد كه نقشهای متفاوت اجتماعی خود را به كامل ترين شكل ايفا نمايد. از طرف ديگر امروزه پژوهشهای متفاوتی كه صورت گرفته ثابت كرده اند كه علت اغلب بيماريهای جسمی منشأ روانی دارند يعنی عوامل روانی علت عمده بيماری های جسمی هستند. عكس اين قضيه نيز صادق است،افرادی نيز كه از نظر سلامت روانی درحد مطلوب قرار دارند تا حد بالايی توانايی تأثير بر بيماری جسمی خود را نيز دارند و با توجه به تأييد فرضيه اول می توانيم بيان كنيم كه سلامت جسمانی كه يكی از فاكتورهای سلامت روانی است از طريق تقويت دينداری افراد تأمين می شود. با توجه به تأييد فرضيه دوم نيز، می توان بيان كرد كه وقتی افراد خود را به منبعی والا وابسته بدانند و ايمان داشته باشند كه از حمايتی روحانی برخوردارند. احساس امنيت و آرامش كرده و از اضطراب و بيماری های روانی ناشی از آن كاملاً مصون خواهند بود. به علاوه احساس تنهايی فرد يكی از فاكتورهای مهم ايجاد افسردگی است و وقتی انسان باور كند در ارتباط هميشگی با خداوند است و او را بهترين دوست و حامی خود بداند از نااميدی كه از ديگر علائم محوری افسردگی است مصون مانده و فضل خداوندی را در همه حال شامل حال خود می داند و در نتيجه اين عامل موثر در تضعيف سلامت روح و روان را برای هميشه از خود دور می كند. در نهايت دين اسلام دينی است كه تنها به جنبه های فردی توجه نداشته بلكه دينی اجتماعی است كه بر جماعت و مسائل اجتماعی توجه خاصی كرده است، فردی كه از نظر دينداری و فرهنگ دینی در سطح بالاتری قرار دارد همانگونه كه به مسائل فردی دين توجه می كند در مورد مسائل اجتماعی نيز بی تفاوت نخواهد بود و درروابط اجتماعی و عملكرد اجتماعی خود به بهترين و مطلوب ترين شكل عمل خواهد كرد و از طرف ديگر هنگامی كه شخص در عملكرد اجتماعی خود دچار اختلال شود ممكن است  به تنهايی و انزوا پناه برده و دچار افسردگی و اضطراب شده و سلامت جسمانی او نيز تحت تأثير قرار گيرد.

از آنجا كه دين و دينداری حقيقتی است كه هميشه همراه بشر بوده است. به عنوان ركن اصلي هر فرهنگی باعث هويت و انسجام جامعه می شود. ارزشهايی كه برگرفته از ايدئولوژی و جهان بينی افراد است روش زندگی خاصی را برای فرد تعيين می كند، حال اگر اين جهان بينی، جهان بينی توحيدی باشد، انسان خود را در ارتباط با خداوند احساس كرده و در چارچوب نظام عبادی بااو راز و نياز می كند. حفظ اين ارتباط با خداوند باعث آرامشی در فرد می شود كه از بر هم خوردن تعادل انسان جلوگيری  می كند27، همچنين جهان بينی به ساختار ارزشهای اخلاقی نيز شكل  می دهد، در نتيجه برخورداری از تعادل در زندگی و توجه به ارزشهای اخلاقی كه به صورت صفات پسنديده در رفتار افراد بروز می كند به زندگی افراد معنی داده و به سلامت روانی آنها می انجامد. در نهايت از ديدگاه اسلام معنی بخش بودن زندگی ميسر نمی شود مگر در پرتو ايمان به خداوند و رفتارهای مذهبی ارزش مثبتی در معنی دار كردن زندگی دارند.

منابع:

1. قرآن مجید.
2. نهج الفصاحه.
3. نهج البلاغه.
4. حسینی ، ابوالقاسم ، 1377 ، اصول بهداشت روانی ، جلد 1، دانشگاه مشهد ، مشهد.
5. خسروپناه ، عبدالحسین ، 1379، کلام جدید ، مطالعات وپژوهش های فرهنگی حوزه علمیه قم ، قم.
6. دورکیم ،امیل ، 1954، صوربنیانی حیات دینی ، باقرپرهام ، نشرمرکز، تهران.
7. شجاعی زند ،علی رضا ،1380، دین، جامعه ،عرفی شدن ، نشرمرکز، تهران.
8. صادقی جانبهان ، محمود ، 1378، تحلیل روان شناختی دین (جایگاه دین در سلامت روان)، انتشارات طریق کمال ، تهران.
9. طباطبایی ، محمد حسین ، 1362، خلاصه تعالیم اسلام ، انتشارات کعبه ، قم.
10. کوزر، لوئیس ،1913، زندگی واندیشه بزرگان جامعه شناسی ، محسن ثلاثی انتشارات علمی ، تهران.
11. گنجی ،حمزه،1380،بهداشت روانی،انتشارات ارسباران.
12. گیدنز، آنتونی ، 1382، جامعه شناسی ، منوچهر صبوری ، نشرنی ، تهران.
13. مصباح یزدی ، محمد تقی ،1379، آموزش عقاید ، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، تهران.
14. میلانی فر، بهروز،1383،بهداشت روانی ، نشرقومس ، تهران.
15. همیلتون ، ملکم ،1381، جامعه شناسی دین ، محسن ثلاثی ، موسسه انتشاراتی تبیان.
16. هیک ، جان ،1376، فلسفه دین ، بهزاد سالکی ، انتشارات الهدی ، تهران.

17. Horton, R. 1960, “A definition of religion and uses”, Journal
18. of the Royal Anthropological Institute.
19. Moran , Gabriel .1988, “Religious pluralism: A U.S. and Roman catholic view”, in Religious  pluralism and Religious Education ,ed , Norman ,Thompson ,(brimming  ham Alabama: religious Education press).