تحليل محتواي كتابهای فارسی ابتدایی پایه اول تا سوم براساس اهداف آموزشي در حوزه خیر و نیکوکاری
تهمینه بازگیر، زهرا بازگیر
استادیار دانشگاه فرهنگیان پردیس نسیبه
آموزگار مدرسه پیچک منطقه 14
چکیده:
یکی از مواردی که در دین مبین اسلام به کرات درباره آن سخن به میان آمده نوع دوستی و احسان و نیکوکاری است. احسان و نیکوکاری و انفاق کردن آثار و تبعات مثبت گسترده ای در جامعه دارد که که می توان به شرح زیر خلاصه کرد: رشد اخلاقی و ایجاد احساس رضایت در جامعه، ازبین رفتن تضادهای اجتماعی و ایجاد ثبات و ایجاد آرامش روانی در جامعه . کتاب به عنوان مهم ترین و پرکاربردترین رسانه آموزشی در نظام آموزش و پرورش کشور که دومین مکان تاثیر گذار بر کودک است می تواند ابزار بسیار مناسبی برای این امر مهم باشد. پژوهش توصیفی حاضر در صدد بررسی چگونگی ارتباط مفاهیم مربوط با اهداف، محتوا و فعالیت های کتاب های درسی بخوانیم پایه اول تا سوم در حوزه خیر و نیکوکاری است روش پژوهش، روش تحلیل محتوا است .در این روش با استفاده از روش های متداول در آمار توصیفی امور خیر و نیکوکاری (،تعاون، دوستی، احسان و گذشت) مورد تحلیل قرار گرفت جامعه آماری کتاب فارسی خوانداری پایه اول تا سوم ابتدایی می باشد. در بررسی انجام گرفته نتایج حاصله نشان دهنده آن است که از بین مفاهیم انتخاب شده مفهوم تعاون و همکاری مورد توجه قرار گرفته مفهوم دوستی از طریق فعالیت های نمایش، بازی و صندلی صمیمت مورد توجه بوده و مفاهیم احسان، گذشت که در ارزش های اخلاقی ما و هم چنین آموزه های دینی بسیار مورد توجه هستند، مورد غفلت قرار گرفته اند.
کلید واژه: کتاب های درسی؛ تحلیل محتوا؛ دوره ابتدایی؛نیکوکاری تعاون؛ دوستی
مقدمه
انسان شگفت ترین مخلوق خداوند، مستعد آفریده شده تا به مقام خلیفه الهی برسد و این سیر جز با تربیت حقیقی میسر نمی شود. (نرگس اکبریی،7:1389). فعلیت یافتن استعدادها با کمک نهادهای متعدی چون خانواده، مدرسه، جامعه، رسانه ها و… صورت می پذیرد از مهم ترین وپپچیده ترین نهادها، نظام آموزش و پرورش است (احمد صافی،35:1379)،یکی ازوظایف اصلي آموزش وپرورش فرهنگ آموزي و تثبيت مؤلفه هاي مثبت فرهنگ است (گرانپايه،89:1380).فرهنگ مجموعه اي از باورها، نگرش ها و رفتارهاي افراد جامعه است . از جمله این باورها و نگرش ها مفاهیم با ارزشی چون تعاون. دوستی احسان ونیکوکاری و گذشت می باشد. در دین مبین اسلام و در آیات و در سوره های مختلف قرآن به کرات درباره نوع دوستی و احسان و نیکوکاری تاکید شده است. خداوند در سوره بقره آیه 112 می فرماید:”حق این است که هر کس روی دل به سوی خدا نهد و نیکوکار باشد پاداشش نزد پروردگارش (محفوظ) است و نه بیمی بر آنهاست و نه اندوهگین می شوند”. در این آیه خداونداز نیکوکاری و احسان به عنوان تقوی و توجه به خدا یاد کرده است .
با توجه به اهمیت دورة ابتدايي، در شکل گیری همه جانبه شخصیت دانش آموزان که آن را به مهم ترين دورة تحصيلي درنظام هاي آمـوزش و پـرورش تبدیل نموده است. تبدیل شدن کتاب به مهم ترین رسانه آموزشی خصوصاَ در نظام متمرکز ، بررسی کیفیت کتاب های درسی را خصوصاَ در حوزه امور خیرو نیکوکاری که ریشه در دین و فرهنگ ما دارد، لازم می دارد چرا که كيفيـت و كارايي كتب درسي مستقيماً با كيفيت و كارايي نظام آموزشي مرتبط است. همچنـان كـه در تحقيق كيامنش و موسي پوركاهش ضريب مطلوبيت كتب درسـي بـا افـزايش افـت ضريب مطلوبيت كتب درسـي بـا افـزايش افـت تحصيلي دانش آموزان اثبات شده است (نوريان85:1388)
پیشینه پژوهش
در بررسی انجام شده تحقیقاتی که به صورت مستقیم با موضوع پژوهش مرتبط بوده یافت نشد این پژوهش در نوع خود کار تازه ای است از این رو به تحلیل محتواهایی که بصورت غیر مستقیم می توانست مورد استفاده و تاکید قرار بگیرد، اشاره شده است. سارا شهیدی (1392) در تحقیقی با عنوان مؤلفه هاي فرهنگ عمومي در كتاب هاي درسي دورة ابتدايي نشان داد كه در محتواي كتـب فارسـي «بخـوانيم و بنويـسيم» دورة ابتـدايي تحصيلي از ميان مؤلفه هاي فرهنگ عمومي بيشترين تأكيد بر مؤلفـه هـاي اجتمـاعي ـ فرهنگي و کمترین تاکید بر مؤلفه هاي سياسي است. فاطمه احمدی (1391 )در تحقیقی با عنوان تحليل محتواي كتب فارسي بخوانيم دوره ي ابتدايي نشان داد بين ميزان توجه به مؤلفه ها ي آموزش مهارت هاي زندگي تفاوت وجود دارد.
هدف پژوهش
هدف اصلي پژوهش تحليل محتواي كتب درسي فارسي (خوانداری) پایه های اول ، دوم و سوم ابتدایی سال تحصیلی 1396-1395 بر اساس مفهوم های تعاون و همکاری، دوستی، احسان و نیکوکاری و گذشت در حوزه امور خیر در اهداف، محتوا، و تمرین های کتاب می باشد.
بدین منظور پرسش های زیر مطرح شده اند:
- تا چه حد اهداف درس های کتاب فارسی (خوانداری) پایه اول ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، و گذشت در ارتباط می باشند؟
- تا چه حد اهداف درس های کتاب فارسی (خوانداری) پایه دوم ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، و گذشت در ارتباط می باشند؟
- تا چه حد اهداف درس های کتاب فارسی (خوانداری) پایه سوم ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، و گذشت در ارتباط می باشند؟
- تا چه حد محتوای کتاب فارسی (خوانداری) پایه اول ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، و گذشت در ارتباط می باشند؟
- تا چه حد محتوای کتاب فارسی (خوانداری) پایه دوم ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، و گذشت در ارتباط می باشند؟
- تا چه حد محتوای کتاب فارسی (خوانداری) پایه سوم ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، و گذشت در ارتباط می باشند؟
- تا چه حد تمرین های درس های کتاب فارسی (خوانداری) پایه اول ابتدایی مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، و گذشت را پوشش می دهند؟
- تا چه حد تمرین های درس های کتاب فارسی (خوانداری) پایه دوم ابتدایی مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، و گذشت را پوشش می دهند؟
- تا چه حد تمرین های درس های کتاب فارسی (خوانداری) پایه سوم ابتدایی مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، و گذشت را پوشش می دهند؟
جامعة پژوهش، كتابهاي درسي فارسي (بخوانيم و بنويسيم) پایه اول تا سوم دورة سه ساله اول ابتدايي است. نمونه نيز، منطبق بر جامعه بوده، تمام كتابهاي فارسي پايه هاي اول تـا سوم ابتـدايي سـال تحصيلي 1396 – 1395 را دربرمـي گيـرد. علـت انتخـاب دورة سه ساله اول ابتـدايي، اهميـت ايـن دورة آموزشي است. زيرا، شكل گيري شخصيت در اين دوره است و پاية رشد همه جانبة فرد در اين دوره گذاشته مي شود. از طرفي، كتـاب درسـي مهـمتـرين و پركـاربردترين رسانة آموزشي در سيستمهاي آموزش و پرورش جهان است. به همين دليـل كيفيـت و كارايي كتب درسي مستقيماً با كيفيت و كارايي نظام آموزشي مرتبط است.
روش
این پژوهش توصیفی وروش آن تحلیل محتواست. اطلاعات مورد نظر با استفاده از جدول های محقق ساخته، طبقه بندی و کدگذاری شدند برای پاسخ به هر سوال جدولی خاص طراحی واطلاعات بدست آمده پس از بررسی توسط محقق و معلمان ابتدایی ثبت نهایی شدند.
واحد محتوا در این پژوهش عبارت است از:
- هدف ها: با توجه به تعداد هدف های هر درس و میزان ارتباط با سوالات مورد شمارش قرار گرفت.
- متن درس: هر مورد یا مضمون که در متن درس قابل مشاهده باشد
- تمرین ها: هر مورد یا مضمون که در تمرین ها درس قابل مشاهده باشد .
ارائه نتایج و تفاسیر
سوال اول: تا چه حد اهداف درس های کتاب فارسی (خوانداری) پایه اول ابتدایی با مفاهیم تعاون، ، دوستی، و گذشت در ارتباط می باشند؟
جدول شماره 1: توزیع فراوانی هدف های مرتبط با مفاهیم سوال اول کتاب فارسی (خوانداری) پایه اول
| درس | تعداد هدف ها | فراوانی هدف های مرتبط مستقیم | فراوانی هدفهای مرتبط غیر مستقیم | عنوان هدف |
| نگاره 1 | 6 | 1 | همکاری و تعاون | |
| نگاره 2 | 7 | 1 | ابراز محبت نسبت به دیگران | |
| نگاره 3 | 7 | – | – | |
| نگاره 4 | 9 | 1 | تقویت روحیه همکاری و تعاون | |
| نگاره 5 | 5 | 1 | ایجاد ارتباط موثر دانش آموزان با یکدیگر | |
| نگاره 6 | 8 | 1 | تقویت روحیه ی یاری رساندن به گروه همسالان | |
| نگاره 7 | 7 | 1 | آشنایی با روحیه ی همکاری در روستا | |
| نگاره 8 | 8 | – | – | |
| نگاره 9 | 7 | 1 | تقویت روحیه مشارکت در کارها | |
| نگاره 10 | 6 | – | – | |
| درس 1 | 9 | – | – | |
| 2 | 7 | – | – | |
| 3 | 7 | 2 | احترام به حقوق همکلاس ها و اولیای مدرسه | |
| 4 | 10 | 1 | همکاری در بازی های گروهی | |
| 5 | 7 | 1 | ایجاد علاقه به همکاری در انجام امور | |
| 6 | 10 | 1 | تقویت روحیه دفاع از وطن | |
| 7 | 6 | – | – | |
| 8 | 5 | 1 | تقویت روحیه ی احترام به بزرگ تر ها | |
| 9 | 5 | – | – | – |
| 10 | 5 | – | – | |
| 11 | 7 | تقویت روحیه ی همکاری در بازی | ||
| 12 | 7 | 1 | همکاری بین اعضای خانواده | |
| 13 | 5 | – | – | |
| 14 | 7 | – | – | |
| 15 | 6 | 1 | احترام به یکدیگر | |
| 16 | 5 | 1 | تقویت روحیه احترام متقابل | |
| 17 | 7 | – | – | |
| 18 | 10 | 1 | تقویت روحیه احترام به دیگران | |
| 19 | 4 | – | ||
| 20 | 4 | – | ||
| 21 | 5 | 1 | تقویت روحیه ی همکاری و کمک به دیگران | |
| 22 | 5 | – | 1 | تقویت روحیه احترام به پیامبر |
| جمع | 213 | 11 | 8 |
جدول شماره 2 درصد اهداف درس پایه اول
| تعداد کل هدف های درس | اهداف مستقیم | درصد | اهداف غیر مستقیم | درصد | تعداد هدف های اختصاص یافته | جمع درصد |
| 213 | 11 | 5 | 8 | 4 | 19 | 9 |
با توجه به جدول شماره 1 و 2 از مجموع 213 هدف کتاب که شامل 10 نگاره و 22 درس می شود، 11 هدف 5٪ به صورت مستقیم و 86 هدف 4٪ به صورت غیر مستقیم به تقویت مفاهیم تعاون ، احسان، دوستی و گذشت (در مجموع 19 هدف 9٪ ) اختصاص یافته است. در 3 نگاره و 10 درس هیچ هدفی به این امر اختصاص نیافته است.
سوال دوم: تا چه حد اهداف درس های کتاب فارسی (خوانداری) پایه دوم ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، نیکوکاری و گذشت در ارتباط می باشند؟
جدول شماره ۳: توزیع فراوانی هدف های مرتبط با مفاهیم سوال دوم کتاب فارسی (خوانداری) پایه دوم
| درس | تعداد هدف ها | فراوانی هدف های مرتبط مستقیم | فراوانی هدف های مرتبط غیر مستقیم | عنوان هدف |
| 1 | 7 | 1 | تقویت روحیه ی مشارکت و همکاری و کار در گروه | |
| 2 | 5 | 2 | تقویت روحیه همدلی
تقویت روحیه ی احسان و تعاون (بخوان و بیندیش) |
|
| 3 | 6 | 1 | تقویت روحیه ی گذشت (بخوان و بیندیش) | |
| 4 | 5 | 1 | تقویت روحیه همکاری(غیر مستقیم) | |
| 5 | 4 | – | – | |
| 6 | 5 | 1 | تشویق به پذیرش حس مسئولیت (غیر مستقیم) | |
| 7 | 5 | 1 | آشنایی با بعضی از خدمتگزاران جامعه (غیر مستقیم) | |
| 8 | 5 | 2 | تقویت روحیه ی محبت نسبت به دیگران
تقویت روحیه ی کمک به همنوعان |
|
| 9 | 5 | 1 | تقویت روحیه ی تعاون و نیکوکاری (بخوان و بیندیش) | |
| 10 | 5 | 1 | تقویت حس مسئولیت پذیری (غیر مستقیم) | |
| 11 | درس آزاد | – | ||
| 12 | 5 | 1 | تقویت حس کمک و همکاری (بخوان و بیندیش) | |
| 13 | 5 | 1 | تقوینت روحیه ی تعاون و همکاری | |
| 14 | 5 | – | ||
| 15 | 5 | 1 | تقویت روحیه دوستی و همدلی (بخوان و بیندیش)
تقویت روحیه ی احسان، گذشت و نیکوکاری بخوان و بیندیش) |
|
| 16 | 3 | 1 | تقویت روحیه ی گذشت و همکاری | |
| 17 | 3 | – | – | |
| جمع | 78 | 10 | 4 |
جدول شماره 4 فراوانی و درصد اهداف درس پایه دوم
| تعداد کل هدف های درس | اهداف مستقیم | درصد | اهداف غیر مستقیم | درصد | تعداد هدف های اختصاص یافته | جمع درصد |
| 78 | 10 | 13 | 4 | 5 | 14 | 18 |
با توجه به جدول شماره 3 و 4 از مجموع 78 هدف کتاب که شامل 17 درس می شود، 10هدف 13٪ به صورت مستقیم و 4 هدف 5٪ به صورت غیر مستقیم به تقویت مفاهیم تعاون ، احسان، دوستی و گذشت (در مجموع 14 هدف 18٪ ) اختصاص یافته است.
سوال سوم: تا چه حد اهداف درس های کتاب فارسی (خوانداری) پایه سوم ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، نیکوکاری و گذشت در ارتباط می باشند؟
جدول شماره5: توزیع فراوانی هدف های مرتبط با مفاهیم سوال سوم کتاب فارسی (خوانداری) پایه سوم
| درس | تعداد هدف ها | فراوانی هدف های مرتبط مستقیم | فراوانی هدف های مرتبط غیر مستقیم | عنوان هدف |
| 1 | 6 | 2 | آشنایی دانش آموزان با وظایف خود در خصوص محله ی زندگی
ایجاد درک گسترده از ارزش های اجتماعی – اخلاقی – اقتصادی و فرهنگی |
|
| 2 | 4 | 1 | تقویت روحیه ی کمک به دیکران(بخوان و بیندیش) | |
| 3 | 6 | 1 | گسترش ارتباطات میان گروهی و حس مسئولیت پذیری | |
| 4 | 6 | 1 | تقویت روحیه ی همکاری در کارگروهی | |
| 5 | 5 | – | – | |
| 6 | 9 | 2 | آشنایی با مفهوم فداکاری
تقویت روحیه گذشت (بخوان بیندیش) |
|
| 7 | 6 | 1 | تقویت حس نیک اندیش در دانش آموزان | |
| 8 | 7 | |||
| 9 | 6 | |||
| 10 | 5 | 1 | ایجاد حس ارتباط صمیمانه و دوستی | |
| 11 | 7 | – | ||
| 12 | 7 | – | ||
| 13 | – | درس ازاد | ||
| 14 | 6 | 1 | ارتقای حس وطن دوستی | |
| 15 | 6 | – | ||
| 16 | 9 | – | ||
| 17 | 6 | – | ||
| جمع | 101 | 6 | 4 |
جدول شماره 6 فراوانی و درصد اهداف درس پایه اسوم
| تعداد کل هدف های درس | اهداف مستقیم | درصد | اهداف غیر مستقیم | درصد | تعداد هدف های اختصاص یافته | جمع درصد |
| 101 | 6 | 6 | 4 | 4 | 10 | 10 |
با توجه به جدول شماره 5 و 6 از مجموع 101 هدف کتاب که شامل 17 درس می شود، 10هدف 13٪ به صورت مستقیم و 4 هدف 5٪ به صورت غیر مستقیم به تقویت مفاهیم تعاون ، احسان، دوستی و گذشت (در مجموع 14 هدف 18٪ ) اختصاص یافته است.
سوال چهارم: تا چه حد محتوای کتاب فارسی (خوانداری) پایه اول ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، نیکوکاری و گذشت در ارتباط می باشند؟
جدول شماره۷: ارتباط محتوای کتاب با مفاهیم سوال چهارم کتاب فارسی (خوانداری) پایه اول
| فراوانی مفاهیم
درس |
تعاون
(همکاری) |
احسان | دوستی | گذشت | فراوانی مفاهیم
درس |
تعاون
(همکاری) |
احسان | دوستی | گذشت |
| نگاره1 | 1 | – | – | – | نشانه8 | – | – | – | – |
| نگاره2 | – | – | 1 | 1 | نشانه9 | – | – | – | – |
| نگاره3 | – | – | – | – | نشانه10 | – | 1 | – | – |
| نگاره4 | 1 | – | – | – | نشانه11 | 1 | – | – | – |
| نگاره5 | – | – | – | – | نشانه12 | 1 | – | – | – |
| نگاره6 | – | 1 | – | – | نشانه13 | – | – | – | – |
| نگاره7 | 1 | – | – | – | نشانه14 | – | 1 | – | – |
| نگاره8 | – | – | – | – | نشانه15 | – | – | 1 | – |
| نگاره9 | – | – | – | – | روانخوانی | – | – | 1 | – |
| نگاره10 | – | – | – | – | نشانه16 | – | – | 1 | – |
| نشاه1 | – | – | – | – | نشانه17 | – | – | – | – |
| نشانه2 | – | – | – | – | نشانه18 | 1 | – | – | – |
| نشانه3 | – | – | 1 | – | نشانه19 | – | – | – | – |
| نشانه4 | 1 | – | – | – | نشانه20 | – | 1 | – | – |
| نشانه5 | 1 | – | – | – | درس آزاد | – | – | – | – |
| نشانه6 | – | – | – | 1 | نشانه21 | 1 | – | – | – |
| باهم بخوانیم | – | – | 1 | – | نشانه22 | – | – | – | – |
| نشانه7 | – | – | – | – |
جدول شماره۸: توزیع فراوانی محتوای کتاب مفاهیم سوال چهارم کتاب فارسی (خوانداری) پایه اول
| فراوانی | تعاون
(همکاری) |
احسان | دوستی | گذشت | جمع |
| تعداد | 9 | 4 | 6 | 2 | 21 |
با توجه به اطلاعات بدست آمده از جدول ۷و ۸ در مجموع21 مورد به مفاهیم مطرح شده پرداخته است که از این مجموع 9 مورد به تعاون و همکاری، 6 مورد به دوستی، و 4 مورد به احسان، و 2 مورد گذشت اخنصاص داده شده است.
بالاترین مفهوم استفاده شده در محتوای کتاب که شامل نگاره ها، باهم بخوانیم، نشانه هاو روان خوانی می باشد، تعاون و همکاری و پایین ترین آنها به مفاهیم احسان، و گذشت اختصاص یافته است.
سوال پنجم: تا چه حد محتوای کتاب فارسی (خوانداری) پایه دوم ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، نیکوکاری و گذشت در ارتباط می باشند؟
جدول شماره۹: ارتباط محتوای کتاب مفاهیم سوال پنجم کتاب فارسی (خوانداری) پایه دوم
| فراوانی مفاهیم
درس |
تعاون
(همکاری) |
احسان | دوستی | نیکوکاری | گذشت | فراوانی مفاهیم
درس |
تعاون
(همکاری) |
احسان | دوستی | نیکوکاری | گذشت |
| ستایش | – | – | – | – | – | 10 | 1 | ||||
| متن 1 | 1 | – | – | – | بخوان و حفظ کن | 1 | |||||
| بخوان و حفظ کن | 1 | 11 (آزاد) | – | – | – | – | – | ||||
| 2 | 1 | 12 | – | – | – | – | – | ||||
| بخوان و بیندیش | 1 | 1 | بخوان و بیندیش | – | |||||||
| 3 | 1 | 13 | 1 | 1 | 1 | 1 | |||||
| بخوان و حفظ کن | 1 | 14 | – | – | – | – | – | ||||
| 4 | 1 | بخوان و حفظ کن | 1 | ||||||||
| بخوان و بیندیش | 1 | 15 | 2 | 1 | |||||||
| 5 | 1 | بخوان و بیندیش | 1 | ||||||||
| 6 | 1 | 16 | 1 | 1 | |||||||
| 7 | 1 | حکایت | 1 | 1 | |||||||
| 8 | 1 | 1 | 1 | 17 | – | – | – | – | – | ||
| بخوان و حفظ کن | 1 | نیایش | 1 | 1 | |||||||
| حکایت | 1 | 1 | |||||||||
| 9 | – | – | – | – | |||||||
| بخوان و بیندیش | 1 | 1 | 1 |
جدول شماره۱۰: توزیع فراوانی محتوای کتاب مفاهیم مطرح شده در سوال پنجم کتاب فارسی (خوانداری) پایه دوم
| فراوانی | تعاون
(همکاری) |
احسان | دوستی | گذشت |
| تعداد | 8 | 10 | 13 | 6 |
با توجه به اطلاعات بدست آمده از جدول ۹ و ۱۰ در مجموع 38 مورد به مفاهیم مطرح شده، پرداخته است که از این مجموع 8 مورد به تعاون و همکاری، 13 مورد به دوستی، 10 مورد به احسان، و 6 مورد به گذشت اخنصاص داده شده است.
بالاترین مفهوم استفاده شده در محتوای کتاب که شامل متن درس، ستایش، بخوان و حقظ کن، بخوان و بیندیش، حکایت و نیایش می باشد، در پایه دوم دوستی و پایین ترین آنها به گذشت اختصاص یافته است.
سوال ششم: تا چه حد محتوای کتاب فارسی (خوانداری) پایه سوم ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، نیکوکاری و گذشت در ارتباط می باشند؟
جدول شماره۱۱: ارتباط محتوای کتاب مفاهیم سوال ششم کتاب فارسی (خوانداری) پایه سوم
| فراوانی مفاهیم
درس |
تعاون
(همکاری) |
احسان | دوستی | گذشت | فراوانی مفاهیم
درس |
تعاون
(همکاری) |
احسان | دوستی | گذشت |
| ستایش | – | – | – | – | درس9 | – | – | – | – |
| درس1 | 1 | – | – | درس10 | – | – | 1 | – | |
| درس2 | – | – | – | – | درس11 | – | – | – | – |
| مثل | 1 | – | – | – | درس12 | – | – | – | – |
| درس2 | 1 | – | – | – | درس آزاد | – | – | – | – |
| درس4 | 1 | – | – | – | درس14 | 1 | – | 1 | – |
| درس5 | – | – | – | درس15 | – | – | – | – | |
| درس6 | – | – | – | 1 | درس16 | – | – | – | – |
| بخوان و بیندیش | – | – | – | 1 | درس17 | – | – | – | – |
| درس7 | – | 1 | – | – | نیایش | – | 1 | 1 | – |
| درس8 | – | 1 | – | – |
جدول شماره۱۲: توزیع فراوانی محتوای کتاب مفاهیم مطرح شده در سوال ششم کتاب فارسی (خوانداری) پایه سوم
| فراوانی | تعاون
(همکاری) |
احسان | دوستی | گذشت |
| تعداد | 5 | 3 | 3 | 3 |
با توجه به اطلاعات بدست آمده از جدول ۱۱و ۱۲در مجموع 14 مورد به مفاهیم مطرح شده، پرداخته است که از این مجموع 5 مورد به تعاون و همکاری، 3 مورد به دوستی، 3 مورد به احسان، و 3 مورد به گذشت اخنصاص داده شده است.
بالاترین مفهوم استفاده شده در محتوای کتاب که شامل متن درس، ستایش، بخوان و حفظ کن، بخوان و بیندیش، حکایت، مثل و نیایش می باشد، تعاون و همکاری و پایین ترین آنها به احسان اختصاص یافته است.
سوال هفتم: تا چه حد تمرین های درس های کتاب فارسی (خوانداری) پایه اول ابتدایی مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، نیکوکاری و گذشت را پوشش می دهند؟
جدول شماره۱۳ : ارتباط فعالیت های کتاب با مفاهیم مطرح شده در سوال هفتم کتاب فارسی (خوانداری) پایه اول
| تمرین
مفاهبم |
گوش کن
و بگو |
ببین وبگو | بگرد و پیدا کن | به دوستانت بگو | نمایش | کتابخوانی | بازی | جمع |
| تعاون | 2 | 7 | 1 | 3 | 5 | 3 | 6 | 27 |
| احسان | 1 | 1 | ||||||
| دوستی | 3 | 3 | ||||||
| گذشت | – | |||||||
| جمع فعالیت اختصاص یافته | 2 | 8 | 1 | 6 | 5 | 3 | 6 | 31 |
| جمع فعالیت کتاب | 31 | 29 | 26 | 26 | 12 | 23 | 10 | 157 |
| درصد اختصاص یافته به هر مفهوم | ۶ | 27 | 4 | 23 | 41 | 13 | 60 | 20 |
با توجه به اطلاعات بدست آمده از جدول شماره۱۳ در مجموع 31 مورد 6 درصد به مفاهیم مطرح شده، پرداخته است که از این مجموع 27 مورد به تعاون و همکاری، 3 مورد به دوستی، 1 مورد به احسان اخنصاص داده شده است.
بالاترین مفهوم استفاده شده در فعالیت های کتاب که شامل گوش کن و بگو،ببین و بگو، بگرد و پیدا کن، به دوستانت بگو، نمایش،کتابخوانی و بازی می باشد، تعاون و همکاری و پایین ترین آنها به احسان اختصاص یافته است.تمرین بازی نیز بالاترین فراوانی را در بخش فعالیت ها داشته است.
سوال هشتم: تا چه حد تمرین های درس های کتاب فارسی (خوانداری) پایه دوم ابتدایی مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، نیکوکاری و گذشت را پوشش می دهند؟
جدول شماره ۱۴: ارتباط فعالیت های کتاب با مفاهیم سوال هشتم کتاب فارسی (خوانداری) پایه دوم
| تمرین
مفاهبم |
درست و
نادرست |
نگاه کن و بگو | واژه سازی | بیاموز و بگو | فکرکن و بگو | پیداکن و بگو | بازی | درک ودریافت | بازی و نمایش | کتابخوانی | جمع |
| تعاون | 2 | 2 | 1 | 2 | 3 | 3 | 13 | ||||
| احسان | 1 | 1 | 1 | 1 | – | 4 | |||||
| دوستی | 1 | 1 | 2 | 2 | – | 6 | |||||
| گذشت | 1 | – | 1 | ||||||||
| جمع فعالیت اختصاص یافته | 3 | 3 | 1 | 1 | 2 | 1 | 4 | 0 | 6 | 3 | 23 |
| جمع فعالیت کتاب | 16 | 4 | 16 | 16 | 6 | 12 | 4 | 7 | 6 | 5 | 92 |
| درصد اختصاص یافته به هر مفهوم | 19 | 75 | 6 | 6 | 33 | 8 | 100 | 0 | 100 | 60 | 25 |
با توجه به اطلاعات بدست آمده از جدول شماره۱۴ در مجموع 29 مورد به مفاهیم مطرح شده، پرداخته است که از این مجموع 15 مورد به تعاون و همکاری، 4 مورد به احسان، 9 مورد به دوستی، و 1 مورد به گذشت اخنصاص داده شده است.
بالاترین مفهوم استفاده شده در فعالیت های کتاب که شامل درست و نادرست، نگاه کن و بگو، واژه سازی،بیاموز و بگو،فکر کن و بگو بگو،پیدا کن و بگو، بازی،درک و دریافت، بازی و نمایش، و کتابخوانی می باشد، تعاون و همکاری و پایین ترین آنها به گذشت اختصاص یافته است. تمرین بازی و نمایش نیز بالاترین میزان فراوانی را در بخش فعالیت ها داشته اند.
در محتوای کتاب که شامل متن درس، ستایش، بخوان و حقظ کن، بخوان و بیندیش، حکایت و نیایش می باشد، در پایه دوم دوستی و پایین ترین آنها به گذشت اختصاص یافته است.
سوال نهم: تا چه حد تمرین های درس های کتاب فارسی (خوانداری) پایه سوم ابتدایی مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، نیکوکاری و گذشت را پوشش می دهند؟
جدول شماره۱۵: ارتباط فعالیت های کتاب با مفاهیم سوال نهم کتاب فارسی (خوانداری) پایه سوم
| تمرین
مفاهبم |
درست و نادرست | درک مطلب | واژه آموزی | نگاه و بگو | بیاموز و بگو | صندلی صمیمیت | نمایش بی کلام | درک و دریافت | مثل | جمع |
| تعاون | 1 | 1 | 3 | 3 | 4 | 1 | 1 | 1۴ | ||
| احسان | 2 | 1 | 1 | 1 | 5 | |||||
| دوستی | 1 | 2 | 3 | |||||||
| گذشت | 1 | 2 | 3 | |||||||
| جمع فعالیت اختصاص یافته | 4 | 4 | 1 | 4 | 1 | 5 | 4 | 1 | 1 | 25 |
| جمع فعالیت کتاب | 13 | 13 | 13 | 8 | 13 | 5 | 4 | 5 | 1 | 75 |
| درصد اختصاص یافته به هر مفهوم | 30 | 30 | 8 | 50 | 8 | 100 | 100 | 20 | 100 | 33 |
با توجه به اطلاعات بدست آمده از جدول شماره۱۵ در مجموع 25 مورد به مفاهیم مطرح شده، پرداخته است که از این مجموع 1۴ مورد به تعاون و همکاری، 5 مورد به احسان، 3 مورد به دوستی، و 3 مورد به گذشت اخنصاص داده شده است.
بالاترین مفهوم استفاده شده در فعالیت های کتاب که شامل درست و نادرست، درک مطلب، واژه سازی،نگاه کن و بگو،بیاموز و بگو، صندلی صمیمت،نمایش بی کلام، درک و دریافت، مثل می باشد، تعاون و همکاری و پایین ترین آنها به دوستی و گذشت اختصاص یافته است. تمرین صندلی صمیمت، نمایش بی کلام نیز بالاترین فراوانی را در بخش فعالیت ها داشته اند.
نتیجه گیری
هدف نظام آموزشی کمک به دانش آموز برای رسیدن به حیات طیبه است دانش آموز باید ارزش های جامعه را بشناسد و محیطی مناسب برای خود و دیگران فراهم سازد کتاب درسی بعنوان مهم ترین ابزار این نظام نقش مهمی دارد .در این مقاله کتاب های فارسی پایه های اول، دوم و سوم ابتدایی و مفاهیم ارزشی چون تعاون و همکاری. احسان، دوستی و گذشت در اهداف، محتوای و فعالیت های کتاب مورد بررسی قرارگرفت نتیجه پژوهش نشان داد که:
از مجموع 213 هدف کتاب فارسی اول که شامل 10 نگاره و 22 درس می شود، 19 هدف 9٪ ، از کل 78 هدف کتاب فارسی دوم که شامل 17 درس می شود، 14 هدف 18٪ ، و از 101 هدف کتاب فارسی سوم که شامل 17 درس می شود، در مجموع 14 هدف 18٪ به مفاهیم تعاون، احسان ، دوست و گذشت، اختصاص یافته است. از بین اهداف اختصاص یافته بیشترین تکیه بر تعاون و همکاری و کمترین تاکید بر گذشت می باشد.
در محتوای کتاب فارسی اول و سوم تعاون و همکاری، در پایه دوم دوستی بالاترین فراوانی و مفاهیم احسان، و گذشت در پایه اول، گذشت در پایه دوم و احسان در پایه سوم یایین ترین فراوانی را به خود اختصاص داده اند.
در بخش فعالیت های کتاب فارسی ،تعاون و همکاری در پایه اول دوم و سوم بیشترین فراوانی و احسان در پایه اول و گذشت در پایه های دوم و سوم از کمترین فراوانی برخوردار بوده اند.
با توجه به اطلاعات کسب شده و تجزیه و تحلیل داده ها از بین مفاهیم انتخاب شده مفهوم تعاون و همکاری و در مرحله دوم مفهوم دوستی از طریق فعالیت های نمایش، بازی و صندلی صمیمت مورد توجه بوده و مفاهیم احسان، گذشت مورد غفلت قرار گرفته اند. لذا پیشنهاد می گردد مولفان کتاب های فارسی در مرحله اول در تغییر کتاب ها و معلمان ابتدایی در مرحله دوم در آموزش محتوای کتاب سعی نمایند .معلمان می توانند با استفاده از سه دو فصل کتاب فارسی محله ما، اخلاق فردی و اجتماعی و ایران من با انتخاب محتوای مناسب در کنار محتوای کتاب به غنی سازی مفاهیم مورد نظر بپردازند. مثلاَ: در درس کارنیک در متن درس و تمرین های مثل و بخوان و بیندیش به جای کسی که بذر گردو بکارد می توان از مفاهیم نیکوکاری و داستان در همین زمینه استفاده کرد.
در درس فداکاران می توان به نام بعضی از افرادی که در جامعه در خدمت محرومان جامعه هستند اشاره شود ازجمله خیرین مدرسه ساز همچنین در درس محله ما معلمان می توانند با ارائه تصاویری از محله زندگی دانش آموزان از جمله موسسه های خیریه یا تعاونی غیر مستقیم به دانش آموزان مفهوم گذشت و احسان را آموزش دهند. وبا استفاده از تمرین های کتاب از جمله فکر کن و بگو و…در کنار آموزش محتوای درس به تقویت مفاهیم احسان و نیکوکاری و گذشت در دانش آموزان بپردازند.
منابع
احمدی، فاطمه؛ تحليل محتواي كتب فارسي بخوانيم دوره ي ابتدايي از بعد تقويت مهارت هاي زندگی ، کارشناسی ارشد رشته علوم تربيتي گرايش برنامه ريزي درسي، گروه آموزش و پژوهش علوم تربيتي دانشکده علوم انسانی دانشگاه پیام نور، 1391
درخواه، فریده. بررسی مولفه های دموکراسی برای زندگی در جامعه ی مدنی در کتب درسی دوره ابتدایی.دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۸۸.
زاهدی اصل، محمد. ، مقدمه ای بر خدمات اجتماعی در اسلام ، 1388، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
شهری آذر. بررسی مفهوم یادگیری برای زندگی کردن با هم در برنامه درسی مدارس ابتدایی کشوربر پایه چارچوب یونسکو. پایان نامه کارشناسی ارشدمدیریت آموزشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه کردستان 1390.
شهیدی سارا،احمدی پروین،صمدی پروین. مولفه هاي فرهنگ عمومي در کتاب هاي درسي دوره ابتدايي. فصلنامة مطالعات ملي؛ 55، سال چهاردهم، شمارة 1392،3 . از صفحه 77 تا صفحه 106
صافي، احمد ( 1386 )؛ آموزش و پرورش ابتدايي، راهنمايي تحصيلي و متوسطه. تهران: سمت.
صافي، احمد(1379)؛ سازمان و مدیریت در آموزش و پرورش. تهران: ارسباران
گرانپايه، بهروز (1380) ؛ آموزش و تحول فرهنگ، بررسي هاي موردي در زمينه فرهنگ عمومي، مجموعه مقالات جامعه و فرهنگ، جلد دوم، تهران: شريف، صص274-276 .
ملایی نژاد،اعظم، حسینی سیدعلی، گودرزی قرزانه، حامدی هنگامه(1389). چکیده مقالات و تجارب برگزیده همایش ملی رویکرد اسلامی در آموزش و پرورش، نوآوری ها و تجربه های موفق در مدارس. تهران: مدرسه
ملكي، حسن ( 1380 )؛ برنامه ریزی درسي ( راهنماي عمل)، مشهد: پيام انديشه.
نوريان، محمد(1388) ؛ راهنماي عملي تحليل محتواي رسانههاي آموزشي، آموزش امير، چاپ اول.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.