تحلیل جلب مشارکت خیرین در حوزه سلامت

دکتر سارا آقابابا¹

¹ پژوهشگر حوزه سلامت، گروه مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی، دانشکده علوم پزشکی، واحد علوم و تحقیقات تهران دانشگاه آزاد اسلامی

نویسنده مسئول مکاتبات: aghababa.s@gmail.com

چکیده:

مقدمه: امروزه جلب مشارکت خیرین، از راه­کارهای تأمین منابع مالی به شمار می­آید. از آنجا که شناخت وضعیت موجود، پیش زمینه هر اقدام اجرایی به شمار می­آید، هدف از این پژوهش، مطالعه نقاط ضعف، قوت و فرصت­ها و تهدیدهای مشارکت خیرین با تمرکز بر طرح تحول نظام سلامت بوده است.

روش پژوهش: روش این پژوهش، توصیفی تحلیل بوده است. علاوه بر مطالعه و مرور مستندات موجود، به منظور درک عمیق از هدف پژوهش مصاحبه­های عمیق طراحی گردید. در این راستا مطلع­ترین افراد به عنوان متخصص و مطلع کلیدی با استفاده از نمونه­گیری غیراحتمالی از نوع هدفمند وارد مطالعه کیفی شدند.

یافته­ها: یافته­ها حاکی از آن بود که در تحلیل درونی، بیشترین تأکید بر استفاده از پتانسیل بالقوه و منابع عظیم مالی(نقاط قوت) و فقر فعالیت­های علمی در زمینه امور خیریه(نقاط ضعف) بوده است. از سوی دیگر، در تحلیل بیرونی، بیشترین تمرکز بر استفاده از فرصت تأکید شده در طرح تحول نظام سلامت برای ورود خیرین به نظام سلامت(فرصت­ها) و جهت گیری منابع مالی خیرین در مسیر انحرافی(تهدیدها) عنوان شده است.

بحث و نتیجه­گیری: با وجود نقاط قوت و فرصت­های پیش رو، دورنمای مطلوبی برای جلب مشارکت خیرین متصور است. بنابراین با اتخاذ تدابیر لازم و استراتژی­های مناسب امکان تقویت نقاط قوت و بهره­برداری از فرصت­ها از یک سو و غلبه بر نقاط ضعف و تهدیدها که به آن پرداخته شده است از سوی دیگر امکان­پذیر خواهد بود. محقق نمودن این شرایط منجر به اسقرار اقدامات کارا و اثربخش در این حوزه خواهد بود.

کلمات کلیدی: جلب مشارکت؛ خیرین؛ معاونت اجتماعی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛ تحلیل درونی؛ تحلیل بیرونی

Analysis of Donors’ Fundraising in Health Care of Iran

Dr. Sara Aghababa ¹

 ¹ Healthcare Researcher, Healthcare Management Department, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran

Introduction and purpose: Nowadays, donors’ fundraising is a solution for financing activities. Deeply situational analysis is a prerequisite for any executive orders. The purpose of this study was studying strengths, weaknesses, opportunities and threats of donors’ participations with focus of 11^th governance and health sector evolution plan.

Methodology: The methodology is descriptive analytical. Deep interviews were conducted for deep perceptions. In this regards, key experts were involved by purposive sampling in this qualitative research.

Findings: findings indicated that utilization of potential financial gain (strength) and poverty of academic studies is this discipline (weakness) had the most focus on internal analysis. In external analysis, most focus was on the opportunity of donor recruitment in health sector evolution plan (opportunity), and donors’ financial orientation in detour (threat).

Discussion and conclusion: considering strengths and opportunities provides a desirable vision for donors financing. Suitable strategies, strategic planning and appropriate policies due to reinforcing strengths and exploit opportunities in one side, and overcoming threats and weakness in the other side. These proceedings lead to effectiveness and efficiency performance deployments.

Key words: Fundraising; Donors; Social Deputy of Healthcare Ministry; Internal analysis; External analysis.

مقدمه

فرآیند درخواست و جمع­آوری مشارکت‌های داوطلبانه مالی و سایر منابع، از طریق درخواست از افراد، سازمان‌های کسب و کار، بنیادهای خیریه­ای، و یا مؤسسات دولتی اهدا کننده است. همچنین، جلب مشارکت به تلاش‌هایی برای جمع­آوری پول و کمک‌های مالی و سایر کمک­ها برای سازمان‌های غیرانتفاعی است. روش‌های سنتی این کمک­ها عبارت‌اند از: درخواست در خیابان یا درب منزل افراد، که به صورت رو در رو و چهره به چهره انجام می­شود. اما روش‌های جدید مانند پرداختهای آنلاین در سالهای اخیر رو به افزایش است.

در واقع، مشارکت مردم در خلاء رخ نمی­دهد و متأثر از موانع و مسائل شایعی است که بر زندگی روزمره آنان اثر می­گذارد. این مسئله، نکته کلیدی درنحوه جلب مشارکت مردم و توسعه ظرفیت جامعه است. زاهدی و خانلو فقدان فرهنگ تعامل و مشارکت را از مشکلات در کشور بیان نموده­اند.

یکی از مهم‌ترین مسائل حیطه تولیت ضعف سیاست‌های جلب مشارکت مردمی برای ساماندهی خدمات سطح اول تا سوم، عنوان شده است.

در مقاله­ای با عنوان “آیا جلب مشارکت در خیریه­ها اتفاق می­افتد؟ تحلیل مقایسه­ای از روش‌های جلب مشارکت” یوروک در سال 2012b در امریکا اعلام می­کند که افراد نسبت به برخی از روش‌های جلب مشارکت پاسخگویی بسیار مثبتی دارند. در این راستا جلب فردی افراد توسط مؤسسات خیریه بیش از روش‌های غیرفردی-مانند تبلیغات رسانه­ای و درخواستهای پستی- تأثیر بسزایی در جذب خیرین داشته است. همچنین مشخصات فردی و ویژگی­های جمعیت شناختی از جمله درآمد بالای خانوار، جنسیت(زنان)، تحصیلات(تحصیلات پایین)، وضعیت اشتغال(داشتن شغل)، و مشارکت در فعالیت‌های مذهبی(حضور مداوم در کلیسا و درخواست روحانی کلیسا برای کمک‌های خیریه) تأثیر مثبتی داشته است. از آنجا که در این پژوهش روش‌های مختلف جلب مشارکت افراد برای امور خیریه مورد بررسی قرار گرفته، برای مؤسسات خیریه بسیار کاربردی و قابل استفاده است. البته این پژوهش قابلیت اجرا با روش‌های اقتصادی، نظیر هزینه-فایده را نیز دارد. اما از نقاط ضعف آن عدم اشاره به جنبه­های روانشناسی و انگیزشی اهدا است که هیچ اشاره­ای به آن صورت نگرفته است و از جامعیت آن کاسته است.

این در حالی است که تشکیل ساختاری معاونت اجتماعی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نقطه عطفی در ساماندهی موضوع خیرین در حوزه سلامت به شمار می­آید. این در حالی است که اساسا این ساختار مغایر با روح برنامه ششم و پنجم توسعه مبنی بر کوچک سازی دولت بوده است. با این وجود، این تغییر ساختاری نشانه اقبال، توجه و تمرکز به این موضوع در حوزه سلامت تلقی می­گردد. ادارات کل خیرین و مؤسسات خیریه سلامت، سازمان­های مردم­نهاد، مؤلفه­های اجتماعی مؤثر بر سلامت، و ستاد پیشگیری از آسیب­های اجتماعی و اعتیاد از زیرمجموعه­های سازمانی این معاونت می­باشند. به گزارش پایگاه خبری-اطلاع­رسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی عناوین فعالیت‌های مشارکت خیرین در این معاونت به صورت زیر فهرست­بندی شده­اند:

الف) ایجاد زیرساخت‌های بهداشتی- درمانی:
• کمک به بازسازی و نوسازی بیمارستان‌های فرسوده
• کمک به ایجاد تخت‌های بیمارستانی جدید
• کمک به احداث خانه‌های بهداشت
• کمک به احداث مراکز بهداشتی-درمانی
• کمک به ایجاد مراکز انتقال خون در کشور
• کمک به ایجاد کلینیک جامع MS و دیابت
• کمک به ایجاد کلینیک ویژه، درمانگاه
• کمک به ایجاد همراه‌سرای مجاور بیمارستان جهت اقامت همراهان بیمار
• اهدای ملک جهت فعالیت‌های بهداشتی، درمانی، آموزشی و پژوهشی
• ایجاد خوابگاه دانشجویی
• تجهیزات پزشکی امدادی

ب) ساماندهی مشارکت‌های اجتماعی و خیریه‌های حوزه سلامت
• ارتباط مستقیم با بیش از ۱۵ هزار خیر در کشور
• جذب و ساماندهی بیش از ۶۰۰۰ میلیارد ریال از طریق مشارکت خیرین حقیقی و حقوقی

ج) سازمان‌های مردم نهاد (سمن) در حوزه سلامت
مشارکت بین بخشی (سازمان‌های دولتی و غیردولتی)
• عقد تفاهم‌نامه با سازمان اوقاف و امور خیریه
• عقد تفاهم‌نامه با شهرداری تهران
• عقد تفاهم‌نامه با وزارت آموزش و پرورش
• عقد تفاهم‌نامه با وزارت جهاد کشاورزی
• عقد تفاهم‌نامه با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
• عقد تفاهم‌نامه با سازمان زندان‌ها و اقدامات تامین تربیتی کشور
• عقد تفاهم‌نامه با وزارت امور خارجه با هدف جلب مشارکت‌های خیرین و سازمان‌های مردم نهاد ایرانی خارج از کشور در حوزه سلامت

د) حمایت از نهادهای دولتی، سازمان‌های مردم نهاد و خیریه‌ها:
• ایجاد بانک اطلاعاتی سازمان‌های مردم نهاد و خیرین و کمک به تشکیل و توسعه سازمان‌های مردم نهاد حوزه سلامت؛
• ارتقای فرهنگ سلامت
• تهیه برنامه‌های فرهنگی در جهت تشویق و ترغیب مشارکت‌های اجتماعی در حوزه سلامت (هبه، نذر سلامت، فعالیت داوطلبانه، اهدای مال، وقف مال و… )
• کمک به تولید فیلم‌های داستانی، مجموعه‌های نمایشی تلویزیونی و تیزرهای آموزشی با هدف فرهنگسازی در حوزه سلامت
• برگزاری مراسم، جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های فرهنگی و علمی در حوزه سلامت
• استقرار نظام سیاست‌گذاری فرابخشی در دبیرخانه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی کشور
• فعال‌سازی جلسات شورای عالی سلامت و امنیت غذایی و کارگروه‌های تخصصی زیرمجموعه آن
• شکل گیری ساختار، تشکیلات و استقرار دبیرخانه‌های کارگروه سلامت و امنیت غذایی در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور بر اساس “نظام نامه استانی مدیریت سلامت همه جانبه”
• تشکیل و فعال‌سازی ستاد مولفه‌های اجتماعی موثر بر سلامت
• بازنگری شاخص‌های عدالت در سلامت با هماهنگی معاونت اجتماعی سازمان برنامه و بودجه
• تشکیل بانک اطلاعاتی سازمان‌های مردم نهاد حوزه سلامت و ثبت اطلاعات ۹۲ سمن ملی، ۵ سمن فرا استانی، ۷۵ سمن استانی، ۱۳۸ سمن شهرستانی
• فراهم کردن مشارکت سمن‌ها در برنامه‌های مختلف حوزه سلامت
• کمک به تشکیل شبکه‌های ملی از سمن‌ها در زمینه‌های مورد نیاز جامعه چون ثبت رسمی شبکه ایدز، اوتیسم و بیماری‌های نادر
• تدوین سیاست‌های راهبردی و نظارت بر امور خیرین و موقوفات درمانی حوزه سلامت
• فراهم کردن بستر مشارکت خیرین در طرح‌های عمرانی حوزه سلامت
• نظارت بر توزیع ۸۰ کلینیک سیار دندانپزشکی در سطح مناطق محروم و دور افتاده سراسر کشور
• تشکیل بانک اطلاعاتی موسسات خیریه بیمارستانی
• ایجاد شبکه ملی تشکل‌های مردمی و موسسات خیریه حوزه سرطان
• پیگیری ساخت و راه‌اندازی دو بیمارستان خیریه الهام و مطهری
• تدوین سیاست‌های راهبردی و نظارت برامور داوطلبان و حرکت‌های جهادی
• تهیه بانک اطلاعاتی گروه‌های داوطلب و جهادی سطح کشور
• فراهم کردن بستر تشکیل شبکه ملی گروه‌های داوطلب حوزه دندانپزشکی
• اجرای دو برنامه جهادی با حضور ۱۶۰۰ دانشجوی پزشکی و پیراپزشکی در برنامه چشمک به زندگی سالم
• برگزاری دو دوره جشنواره فیلم سلامت
• تولید سریال پریا، مستند کریمان و ۱۰۰ قسمت دیرین دیرین

اما پس از گدشت حدود ۵ سال از ورود این معاونت به چارت سازمانی وزارتخانه مذبور، زمان آن رسیده است که عملکرد آن مورد سنجش و ارزیابی علمی قرار گیرد. یکی از الگوهای بنام در این زمینه مدل SWOT است که با بررسی نقاط قوت و ضعف، همچنین فرصت­ها و تهدیدها و پیشنهاد استراتژی­های مناسب نقش بسزایی در ارتقای عملکرد ایفا می­کند.  روش تحلیل SWOT یکی از روش­های ساده، فراگیر و نتیجه­گرا است که کاربرد آن در حوزه سلامت نیز مورد تأیید قرار گرفته است. بنابراین می­توان از این روش در تحلیل ها استفاده نمود. (Helms & Nixon, 2010)

روش پژوهش

در مرحله اول مستندات موجود بررسی و داده­های عینی در قالب منابع اولیه و ثانویه مورد بررسی قرار گرفت و پس از آن به منظور تکمیل و تأیید متغیرهای احصا شده از گام مرور مطالعات، از مصاحبه­های عمیق استفاده گردید. در مرحله مصاحبه معیارها عبارت بودند از:

معیارهای ورود به مطالعه: تجربه کمینه ۲۰ سال در حوزه امور خیریه سلامت با اولویت مطالعات علمی و آکادمیک در این حوزه معیارهای ورود به این مطالعه بود. در واقع شرط اساسی ورود به مطالعه و هدف از آن اشراف به موضوع بود. این افراد باید متخصص و خبره در امر بوده و اشتهار در این زمینه داشته باشند.

معیارهای خروج از مطالعه: معیارهای خروج از مطالعه امتناع افراد به شرکت در مطالعه بود. البته با توجه به تبیین اهداف پژوهش، ماهیت وجودی پژوهش در حوزه انسان دوستی و تعامل بسیار مثبتی که با مشارکت­کنندگان ایجاد شد، امتناع از جانب آن­ها صورت نگرفته و کلیه شرکت­کنندگان مشتاق به شرکت در مطالعه بودند.

ملاقات با این افراد همراه با مقدمات اولیه نظیر تعیین وقت قبلی و هماهنگی با مسئولین دفاتر آن­ها، تبیین مختصری از اهمیت، ضرورت و اهداف پژوهش و تقدیم معرفی­نامه و نامه درخواست پژوهشگر انجام شد. مصاحبه با این افراد توسط پژوهشگر  صورت گرفت.

در نهایت موارد مد نظر صاحبنظران در قالب نقاط قوت و ضعف (عوامل درونی) و فرصت­ها و تهدیدها (عوامل بیرونی) دسته بندی شد. در نهایت، مهمترین مواردی که بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده بودند در قالب جدولی به ترتیب اولویت ارائه شدند.

یافته­ها

پس از مصاحبه­های نظام­مند با صاحبنظران این حوزه، بیشترین تأکید بر استفاده از پتانسیل بالقوه و منابع عظیم مالی(نقاط قوت) و فقر فعالیت­های علمی در زمینه امور خیریه(نقاط ضعف) به عنوان عوامل درونی احصا شدند. در این خصوص سایر عوامل به ترتیب اولویت در جدول شماره ۱ ارائه شده­اند.

جدول شماره ۱: تحلیل عوامل درونی (نقاط قوت و ضعف)

از سوی دیگر، در تحلیل بیرونی، بیشترین تمرکز بر استفاده از فرصت تأکید شده در طرح تحول نظام سلامت برای ورود خیرین به نظام سلامت(فرصت­ها) و جهت گیری منابع مالی خیرین در مسیر انحرافی(تهدیدها) عنوان شده است.

جدول شماره ۲: تحلیل عوامل بیرونی (فرصت­ها و تهدیدها)

نتیجه­گیری

با وجود نقاط قوت و فرصت­های پیش رو، دورنمای مطلوبی برای جلب مشارکت خیرین متصور است. این در حالی است که با تبدیل فرصت­ها به نقاط قوت در یک بازه زمانی معین، می­توان به هدف جلب مشارکت حداکثری خیرین در نظام سلامت دست یافت. همچنین با کاهش هر چه بیشتر نقاط ضعف از یک سو و مدیرین و کنترل تهدیدها می­توان به اهداف از پیش تعیین شده رسید. بنابراین با اتخاذ تدابیر لازم و استراتژی­های مناسب امکان تقویت نقاط قوت و بهره­برداری از فرصت­ها از یک سو و غلبه بر نقاط ضعف و تهدیدها که به آن پرداخته شده است از سوی دیگر امکان­پذیر خواهد بود. در مجموع، محقق نمودن این شرایط منجر به اسقرار اقدامات کارا و اثربخش در این حوزه خواهد بود.

تقدیر و تشکر

بدینوسیله از کلیه صاحبنظرانی که زمان ذی­قیمت خود را در اختیار پژوهشگر گذاشتند نهایت قدردانی به عمل می­آید.

منابع

زاهدی شمس السادات، خانلو نگین. (1391). آینده پژوهشی پاسخگویی سازمانه­های غیردولتی حوزه سلامت و بهداشت ایران 1404. فصلنامه علوم مدیریت ایران، 21، 47-76.

قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران، ۱۳۸۹

قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران، ۱۳۹۵

پایگاه خبری-اطلاع­رسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ۱۳۹۶

واعظ مهدوی محمدرضا، رفیعی فر شهرام، احمدزاده اصل مسعود و همکاران. (1384). برنامه استراتژیک توانمند سازی مردم و جوامع برای ارتقای سلامت و رفاه در جمهوری اسلامی ایران(1388-1384). وزارت رفاه و تأمین اجتماعی. تهران، تندیس.

وضعیت نظام سلامت ایران: چالش­ها و راه­کارها. (1387). معاون هماهنگی و دبیر مجامع شورای سیاست­گذاری و اصلاح نظام سلامت.

Helms, M. M., & Nixon, J. (2010). Exploring SWOT analysis–where are we now? A review of academic research from the last decade. Journal of strategy and management, 3(3), 215-251.

YÖRÜK B K. (2012b) Do fundraisers select charitable donors based on gender and race? Evidence from survey data. J Popul Econ, 25,219–243.